Τανάγρα - Κρήτη - Ανατολική Μεσόγειος

 Ταναγραϊκή: Μυκηναϊκές και Μινωικές σχέσεις στον 13ο αιώνα π.Χ.

Δείγματα γραφής "γραμμικής Β" στο Μουσείο Θηβών. 
(Από το προσωπικό αρχείο του συντάκτη του κειμένου.
Οι φωτογραφίες είναι υψηλής ευκρίνειας και μπορεί ο αναγνώστης να τις "κατεβάσει" ώστε, οι λεζάντες, να γίνουν περισσότερο ευανάγνωστες).

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Σε προηγούμενη ανάρτησή μας, δημοσιεύσαμε την σημαντικότερη, κατά τη γνώμη μας, έκθεση του μεγάλου αρχαιολόγου Θ. Γ. Σπυροπούλου για τις ανασκαφές στην μυκηναϊκή Τανάγρα, που διεξήχθησαν σε μια περίοδο μεγαλύτερη της δεκαετίας και στην οποία, το σημαντικότερο εύρημα ήταν οι γραπτές, οι "εικονογραφημένες" λάρνακες. 

Σε αυτό το κείμενο, ο παθιασμένος με την έρευνα αρχαιολόγος, κάνει μια εκτενή ανάλυση. Συγκρίνει και συσχετίζει, τόσο το ταφικό έθιμο όσο και την "πινακοθήκη" που αποκαλύπτεται μαζί του, με ένα σωρό στοιχεία της εποχής εκείνης. Αξίζει ο αναγνώστης να τα διαβάσει απ' την πηγή, στο ίδιο το κείμενο, οπότε δεν χωράει εδώ ούτε καν μια περιληπτική και ελλειπτική αναφορά. Θα περιοριστούμε, λοιπόν, μόνο στο ζήτημα της καταγωγής των.

Κάποια στιγμή οι συσχετισμοί και οι συγκρίσεις αγγίζουν τις σχέσεις Μυκηναϊκού και Μινωϊκού πολιτισμού. 

Οι λάρνακες, λέει, χρησιμοποιούνται στις ταφές της Κρήτης σε προγενέστερο χρόνο από εκείνον των ταναγραϊκών. Ωστόσο εκείνες είναι άγραπτες. Και μόνο οι λάρνακες της Αγίας Τριάδας είναι γραπτές. Μέσα από μια σειρά συλλογισμών και στοιχείων από την ανασκαφή κάνει λόγο για "εκλεκτικές συγγένειες" που μπορούν να υποδηλώσουν την "κοινή κοιτίδα". 

Στη σελίδα 28, του τεύχους του 1974 των "Πρακτικών της Αρχαιολογικής Εταιρείας" αναφέρει τα εξής:

«...Η μινωική Κρήτη από των αρχών της 14ης εκατονταετηρίδος π.Χ. τελεί υπό μυκηναϊκήν κατοχήν ή επιρροήν, συνεπώς εάν υποθέσωμεν μίαν κίνησιν Κρητών προς την Τανάγραν μετά το ανωτέρω χρονικόν όριον δεν είναι αναγκαίον να αναζητήσωμεν απαραιτήτως επείσακτα στοιχεία γνησίως μινωικά εις την μυκηναϊκήν Τανάγραν. 

Ανεξαρτήτως των λόγων, οι οποίοι υπηγόρευσαν την πιθανολογουμένην μετακίνησιν Μινωιτών εις Τανάγραν, οι έποικοι ησθάνοντο ασφαλώς εις την νέαν των πατρίδα, ως συνεχισταί μιας κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς. Τοιουτοτρόπως η 13η εκατονταετηρίς π.Χ. προκύπτει ως η πρώτη βεβαία ενοποίησις πολιτιστική, αλλά και πολιτική του συνόλου ελληνικού χώρου, εν τω πλαισίω δε τούτω καθίσταται νοητή η ακώλυτος και αβίαστος πρόσμιξις των πολιτιστικών στοιχείων, τα οποία παλαιότερον προσδιόριζον τας επιδόσεις των επί μέρους γεωγραφικών διαμερισμάτων του ελληνικού χώρου. Ως συμβαίνει εις αναλόγους πολιτικάς περιστάσεις, ούτω και εν τη παρούση, η επιβληθείσα Pax Mycenaea εδημιούργησε τας προϋποθέσεις ενός χαρίεντος, όσον και περίπλοκου συγκρητισμού, ο οποίος ως εις πάσαν περίπτωσιν, αποτελεί την απαρχήν της καλλιτεχνικής υποχωρήσεως. 

Εν τω πλαισίω τούτω εξηγείται και το χαρακτηριστικόν εκείνο, το οποίον ωνομάσαμεν ελλαδικότητα και η πιθανή αναγωγή του εθίμου ταφής εντός λαρνάκων εις την μινωϊκήν Κρήτην. Τα ειδικώτερα ιστορικά περιστατικά μιας εγκαταστάσεως Κρητών εις Τανάγραν μάς διαφεύγουν, ελπίζω όμως ότι περαιτέρω μελέτη του ζητήματος μέλλει να αποκαλύψη ανυπόπτους πτυχάς του θέματος...»

Οι φράσεις, που πήραμε το θάρρος να υπογραμμίσουμε ιδιαίτερα, χωρίς να θεωρούμε το υπόλοιπο απόσπασμα λιγότερο σημαντικό, μπορούν να διαφωτίσουν περισσότερο τη σκέψη μας πάνω στη μακραίωνη ιστορία της Ταναγραϊκής. Διότι, εκείνο το κοινωνικό φαινόμενο που έλαβε χώρα τον 13ο αιώνα π.Χ., επαναλήφθηκε τουλάχιστον ακόμη μια φορά, τον 14ο αιώνα μ.Χ.                              Και αν η π.Χ. ενοποίηση των επί μέρους πολιτιστικών στοιχείων, υπό την αίσθηση των ανθρώπων ότι είναι συνεχιστές μιας κοινή μαστορικής του ζην και θνήσκειν, οδήγησε στην πρώτη "ελλαδικότητα" των επών και δη των Ομηρικών,  η μ.Χ. ενοποίηση, με τις αρβανίτικες στρατιωτικές κοινότητες τώρα στη θέση των Κρητών, οδήγησε στη νεότερη ελλαδικότητα, χωρίς, και σ' αυτή, να λείπουν τα έπη, κορύφωση των οποίων υπήρξε η Επανάσταση του '21. 

Ο Σπυρόπουλος πιστεύει στις δυνατότητες της περαιτέρω έρευνας να τεκμηριώσουν μια τέτοια σχέση ανάμεσα στις δύο επιμέρους πολιτιστικές εκφράσεις. 

Έτσι, σήμερα, στο ανακαινισμένο Μουσείο των Θηβών, σαν σε ένα μεγάλο ανοικτό βιβλίο, ο επισκέπτης διαβάζει... 

Αγγεία για τη μεταφορά λαδιού από την Κρήτη στην Βοιωτία.
Μπορούμε, άραγε, να συμπεράνουμε πως η Βοιωτία, τότε, δεν είχε καθόλου ελαιώνες;
 Ή, μήπως, δεν ήταν αξιόλογοι, σε ποσότητα και ποιότητα, για να αναγκάζεται ο Άναξ να φέρνει από την Κρήτη; Φυσικά δεν αποκλείεται να πρόκειται για δώρο ή για κάποιο "εισόδημα" από πολεμική ή ειρηνική σχέση.

Ωστόσο, η εμπορική και πολιτιστική, δραστηριότητα δεν εξαντλείται στα όρια του σημερινού ελληνικού κρατικού χώρου των "έξι μιλίων". Εκτείνεται σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, μέσω των λιμανιών της Βοιωτίας στον νότιο Ευβοϊκό αλλά και μέσω της Λιβαδόστρας. 

Οι φλοράλ κούπες της Τανάγρας του 5ου-4ου π.Χ. αιώνα στο Μουσείο Σχηματαρίου

Ένα κείμενο από το Κέιμπριτζ

Πρόλογος: Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Στην ιστοσελίδα Cambridge.org βρήκαμε ένα κείμενο που αναφέρεται σε εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Σχηματαρίου, με την επεξήγηση εντός παρενθέσεως "αποθήκη".

Μπορεί να το "κατεβάσει" κανείς έναντι του αντιτίμου των € 25,00. 

Η ανακάλυψη κατέστη δυνατή διότι ΔΕΝ είμαι υποψήφιος σε κανέναν συνδυασμό των επικείμενων δημοτικών εκλογών και, επομένως, έχω πόρους, χρονικούς και άλλους τινές, για να ασχολούμαι με έργα "μη παραδεδεγμένης χρησιμότητος". 

Πρόκειται για μια εκτενή μελέτη 60 σελίδων ή 20.000 λέξεων περίπου, που πραγματεύεται την διακόσμηση και την κατασκευή 74 πήλινων αγγείων της Τανάγρας του 5ου και 4ου π. Χ. αιώνα. 

Συγγραφέας της είναι το Δρ. Elon D. Heymans και αυτή έλαβε χώρα το 2013, δημοσιεύτηκε δε το 2014. 

Λαμβάνει υπόψη της όλες τις σχετικές αρχαιολογικές ανασκαφές, παλαιότερες και νεότερες, μέχρι δλδ και την πιο πρόσφατη που έγινε στον χώρο όπου εγκαταστάθηκε το εργοστάσιο της Coca Cola. 

(Πάει με όλα! Κυριολεκτικά).

Ο μελετητής ταξινομεί και περιγράφει λεπτομερώς τα σκεύη αυτά, τα οποία, είναι βέβαια παλαιότερα, κατά έναν και πλέον αιώνα, από τις Ταναγραίες Κόρες.

Σημειώνει ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα σε ανάλογα ευρήματα της Βοιωτίας, όπως εκείνα της Ρετσώνας, του Αλιάρτου, των Θεσπιών.

Καταλήγει στη μοναδικότητά τους, εντοπίζει δε και τις περαιτέρω ιδιαιτερότητές τους, ανάλογα με το εργαστήριο που τα κατασκεύασε. 

Το ιδιαίτερον του πράγματος έγκειται στο ότι είναι διακοσμημένα με μοτίβα φυτών και λουλουδιών. Με τις εικόνες που παραθέτουμε είναι εύκολο στον αναγνώστη να παρατηρήσει τις ομοιότητες άμα και τις διαφορές, όπως και να απολαύσει την αισθητική τους, την ομορφιά που έχουν αυτά τα μικρά καθημερινά έργα τέχνης, τα οποία, έζησαν και έφτασαν ως εμάς επειδή οι κάτοχοί τους τα θυσίασαν, σε αναίμακτες και μη θυσίες, προς του τεθνεώτες και το μυστήριο του θανάτου. 

Ναι, εκείνοι οι άνθρωποι μπορούσαν ν' απολαμβάνουν αυτά τα σκεύη στην καθημερινότητά τους, εν αντιθέσει με μάς σήμερα που, αφ' ενός μεν δεν διαθέτουμε τίποτα άλλο από ευτελή πανομοιότυπα καταναλωτικά προϊόντα και αφ' ετέρου δεν μπορούμε καν να διανοηθούμε την αφειδώλευτη θυσία τους, αν διαθέταμε σήμερα κάτι ανάλογο. Στην καλύτερη περίπτωση θα τα είχαμε για "φιγούρα" και στη χειρότερη θα τα πουλάγαμε. 

Το κείμενο αφιερώνεται στον κ. Στέφανο Κασιμάτη, τον γνωστό δημοσιογράφο που έχει απασχολήσει επανειλημμένως τους αναγνώστες έγκριτων αθηναϊκών εφημερίδων με τους μικρόψυχους σχολιασμούς του και τις ελιτίστικες εξυπνάδες του. 

Την οφείλουμε αυτή την αφιέρωση, στον κατά τα λοιπά ευφυή, άριστο και ιδιαίτερα καλλιεργημένο δημοσιογράφο, από τότε που είχε κάνει την τιμή στο Μουσείο Σχηματαρίου να ασχοληθεί μαζί του σε ξεχωριστή επιφυλλίδα. 

Ήταν τότε που μετά την ανακαίνισή του γίνονταν τα εγκαίνια από τον υπουργό της τότε κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή, Μιχάλη Λιάπη. 

Θέλοντας να ειρωνευτεί τον υπουργό έθεσε το ζήτημα "τι το θέλει το μουσείο το Σχηματάρι;" και "πόσοι άνθρωποι θα το επισκεφτούν;". 

Εμείς, τότε, τον πληροφορήσαμε βέβαια ότι, το μουσείο, το Σχηματάρι, το διαθέτει πριν η Θήβα αποκτήσει το δικό της και ότι δεν είναι ρουσφέτι ή κάποια λαμογιά από την ευρεία γκάμα που διέθετε ο υπουργός. Από τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν μια αποθήκη, η οποία, αναβαθμίστηκε σε ένα πολύ όμορφο μουσείο χωρίς ιδιαίτερο κόστος λειτουργίας εφόσον ο φύλακας υπήρχε από τότε και διατήρησε τη θέση του ακόμα και στην κατοχή. 

Παρ' όλα αυτά όμως, το ερώτημα "πόσοι άνθρωποι το επισκέπτονται;" εξακολουθεί να πλανάται. 

Μια πρόταση: δεν θα ήταν άσχημη ιδέα, οι ψηφοφόροι του δήμου Τανάγρας να ρυθμίσουν την ψήφο τους ανάλογα με την απάντηση που θα δώσουν οι δεκάδες υποψήφιοι στο ερώτημα "έχεις επισκεφτεί το μουσείο Σχηματαρίου και τι περίπου εκθέτει;". 

Προσοχή! Μη τυχόν μπείτε στον πειρασμό να ρωτήσετε τους υποψηφίους "τι θα κάνετε για την περαιτέρω πολιτιστική αξιοποίηση του μουσείου και της αρχαίας κληρονομιάς;" Την απάντηση την ξέρετε και θα τους χαλάσετε άδικα την... ευδαιμονία του να αυτοπροσφέρεται για τον τόπο του κανένας. 

 

Υστερόγραφο:

Αν, λέμε αν, το μοτίβο του κάτωθι σκεύους σας θυμίζει τον "πετεινό" του Αρκά, όπως μου τον θυμίζει εμένα, μην ανησυχείτε. Δεν πρόκειται για το DNA αλλά για αυτό που εννοεί ο Ηράκλειτος για τον "ξυνό λόγο".. Εκείνο το κοινωνικό φαινόμενο που μάς κάνει να ζούμε σαν να έχουμε ιδίαν φρόνηση...

Του λόγου δ’ εόντος ξυνού ζώουσιν οι πολλοί ως ιδίαν έχοντες φρόνησιν

Το σκεύος:

Και ο πετεινός: