Η σημασία της Μάχης της Πύλης....τότε, τώρα και πάντα....Μέρος Β΄

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Το διεθνές πλαίσιο της Μάχης της Πύλης

Λίγοι είναι οι αντιστασιακοί που καταφέρνουν να συσχετίσουν στα γραπτά τους τα γεγονότα σε τοπικό , εθνικό και διεθνές επίπεδο. Τις περισσότερες φορές μένουν στα εθνικά, περνάνε στα τοπικά για να καταλήξουν να πουν την άποψή τους για τα εθνικά, τα λάθη, τις πολιτικές των ξένων, των δικών μας κλπ. Ίσως φταίει ότι καταδιώχθηκαν απηνώς επειδή τάχα ήταν “ξενοκίνητοι”. Ίσως φταίει το ότι οι ίδιοι πια διαφοροποιημένοι από την εξέλιξη της ΕΣΣΔ δεν ήθελαν να συνδέονται με οποιονδήποτε τρόπο μαζί της. Με τούτα και με τ' άλλα δεν είναι εύκολο να διακρίνεις τι ακριβώς είχαν στο μυαλό τους όταν αποφάσιζαν στην Ελλάδα για το ένα ή το άλλο ζήτημα, στρατιωτικό ή πολιτικό. Δεν είναι εύκολο να διακρίνεις πώς υπολόγιζαν και πόσο συνειδητά υπολόγιζαν τον διεθνή συσχετισμό των δυνάμεων όταν έκαναν το ένα ή το άλλο. Έτσι, ενώ εμείς ξέρουμε ότι αυτός ο υπολογισμός γινόταν εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε εύκολα και απτά, σε όλες τις περιπτώσεις, να τεκμηριώσουμε και να αποτυπώσουμε το σύνολο της πολιτικής τους και στρατιωτική τους σκέψης.

Ας προσπαθήσουμε όμως να μπούμε στη θέση τους. Οκτώβρης του '43, η τιτανομαχία περνάει σε ριζικά άλλη φάση και το γεγονός αυτό προσπαθούν να το μετρήσουν, να το σταθμίσουν και να το εμπεδώσουν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Μετά την φοβερή, σε μέγεθος και σε στρατηγική, Μάχη του Κουρσκ (Ιούλιος-Αύγουστος 1943) η στρατηγική πρωτοβουλία περνάει οριστικά και αμετάκλητα στον Κόκκινο Στρατό. Αυτό, πρακτικά σημαίνει πολλά πράγματα.

1. Φαίνεται ποιος θα είναι ο νικητής του πολέμου έστω κι αν δεν ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο στη Γαλλία. Αυτός θα είναι η ΕΣΣΔ. Τόσο η έκβαση της μάχης όσο και οι προετοιμασίες για την έκβαση της μάχης, είχαν δείξει στους πάντες, ότι η ΕΣΣΔ έχει ανασυγκροτηθεί μαχόμενη διαρκώς και μπορεί πλέον να αντιπαρατάξει όσους πόρους, όσα μέσα, όσα τεχνικά επιτεύγματα, όσο ανθρώπινο δυναμικό, χρειάζεται για να κατανικήσει τις στρατιές της Βέρμαχτ, η οποία πολεμάει έχοντας μετατρέψει όλη την Ευρώπη σε μετόπισθεν και πολεμικό εργοστάσιο, τους δε Ευρωπαίους σε δούλους της πολεμικής της μηχανής.
2. Μετά τη μάχη του Κουρσκ έχει καταδειχθεί στους πάντες ποια ευρωπαϊκή οικονομία είναι αποτελεσματικότερη και ποια μπορεί να παραγάγει τόσα μέσα και τέτοιας ποιότητας μέσα ώστε να νικήσει τις άλλες ευρωπαϊκές. Ο πόλεμος, εκτός από “συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα” είναι και συνέχιση της οικονομίας με τα μέσα του πολέμου. Είναι σύγκρουση και αναμέτρηση οικονομιών. Είναι ο ανταγωνισμός των οικονομιών στην πιο ακραία του μορφή όπου η καταστροφή των μέσων παραγωγής και των παραγωγικών δυνάμεων γίνεται με απροσχημάτιστα βίαιο και αιματηρό τρόπο. Ο νικητής σ' αυτό τον πόλεμο, λοιπόν, δεν είναι οι οικονομίες των σκλαβωμένων χωρών της Ευρώπης αλλά η οικονομία των Σοβιέτ-μετράει μόλις τρία και μισό “πεντάχρονα”- η οικονομία των ανθρώπων εκείνων που εκουσίως πια αποδέχονται τον σταλινισμό, “κάνουν υπακοή” σαν να λέμε, για να υπερασπιστούν τα μέγιστα της ύπαρξής τους.
3. Μετά τη Μάχη του Κουρσκ έχει καταδειχτεί ποιος ανθρωπολογικός τύπος νικάει. Τον περιβόητο Γερμανό μαχητή, τον άριο και ακαταμάχητο, καθώς τα “χιόνια λιώνουν”, τον τρώνε τα όρνια, στο Μαμάγιεφ Κουργκάν του Στάλινγκραντ, στις γρανιτένιες πλάτες του Καυκάσου, στη δημοσιά του Βολοκολάμσκ έξω απ' τη Μόσχα, στα σιδηρά προάστια του Λένιγκραντ, στις στέπες της “εξέχουσας του Κούρσκ”, όπως ακριβώς τον τρώνε και στη Γκούρι Μιρουδί της Πύλης και στο Βούντιμα στις καρυδιές! Ο ανθρωπολογικός τύπος που έχει μεταφυσικό υπόβαθρο την ορθόδοξη παράδοση της ανατολής και πολιτικό υπόβαθρο το πολίτευμα της Ρωμανίας, επιχειρώντας ένα άλμα στη ....στρατόσφαιρα¹, αποδεικνύεται πιο ισχυρός από τον ανθρωπολογικό τύπο που έχει μεταφυσικό υπόβαθρο τον προτεσταντισμό και πολιτικό υπόβαθρο τον Διαφωτισμό. (Αμφιβάλλει κανείς σήμερα ότι τον Φιλελευθερισμό, τον Φασισμό και τον Κομμουνισμό τους γέννησε ο Διαφωτισμός;) Η κομμουνιστική κολεκτιβιστική υποστροφή αποδεικνύεται πολύ ισχυρότερη από την ναζιστική και φασιστική υποστροφή. Ο Στάλιν ψυχανεμίζεται, με κάποια καθυστέρηση, τις αιτίες και γι' αυτό μέσα στην καρδιά του πολέμου, το 1943 , δίνει εντολή για την επανέναρξη των Βυζαντινών μελετών. Τα “υλικά” για τον “νέο άνθρωπο” δεν βρίσκεται εκεί που τα ψάχνει αλλά στα...στρατηγικά έγκατα της ορθόδοξης και βυζαντινής Ρωσίας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η ορθόδοξη Ελλάδα μπορεί και αντιπαρατάσσει, μαζί με την ορθόδοξη Σερβία και την ορθόδοξη Ρωσία την πιο σκληρή και αποτελεσματική αντίσταση κατά του Ναζισμού.
4. Αν και όλα αυτά είναι πλέον απτά ακόμη και ορατά, είναι εξαιρετικά επισφαλές το πώς θα λήξει ο πόλεμος και ποια θα είναι τα μπλοκ που θα υπογράψουν την ειρήνη. Θα είναι τα υφιστάμενα ή θα διαμορφωθούν αλλιώς καθώς ο Κόκκινος Στρατός προελαύνει; Η προέλαση του Κόκκινου Στρατού τον φθείρει, τελικά, ή τον ισχυροποιεί; Η μονομαχία Γερμανίας-ΕΣΣΔ εξαντλεί και τους δύο εμπολέμους ή μόνο τον έναν; Η καθυστέρηση του δεύτερου μετώπου φέρνει στους Δυτικούς περισσότερα κέρδη στην τελική μοιρασιά ή τους απομακρύνει απ' αυτά αντιστρόφως ανάλογα με τις θυσίες τους; Ήδη η Ιταλία συνθηκολογεί, ενώ είναι ζήτημα χρόνου η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Ένας αγώνα σκληρός αρχίζει στα “σκοτεινά” για το αν η Γερμανία θα υπογράψει μονομερή ειρήνη με τον έναν ή τον άλλον εχθρό της. Οι Δυτικοί, έχοντας καεί με τη συμφωνία του Μονάχου, που οδήγησε τον Στάλιν στο σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ, δεν τραβάνε το σκοινί αν και θα το ήθελαν. Αλλά και ο Στάλιν ακριβώς γι' αυτό τους φοβάται και υποτάσσει όλη του την πολιτική τόσο στο άνοιγμα του δευτέρου μετώπου όσο και στην υλοποίηση της δήλωσης ότι η μόνη αποδεχτεί παράδοση της Γερμανίας και των συμμάχων της είναι η “άνευ όρων” παράδοση. Μια δήλωση που πλανάται πάνω από τα μέτωπα από την αρχή του 1943 και τη διάσκεψη της Καζαμπλάνκας αλλά δεν...προσγειώνεται ούτε...αποβιβάζεται εκεί που πραγματικά θα πιάσει τόπο. Για το μέτωπο της Ιταλίας δεν συζητάμε γιατί είναι μικρό και σε έκταση και σε όγκο ενώ η πρόοδος σ' αυτό είναι εξαιρετικά βραδεία. Από την απόβαση στη Σικελία (9-10/7/1943) μέχρι την κατάληψη της Ρώμης(4/6/1944) μεσολαβούν έντεκα(11) μήνες! Οι προβλέψεις για κατάληψη της Ρώμης τον Οκτώβριο του '43 διαψεύστηκαν παταγωδώς.

Κι ενώ οι Δυτικοί Σύμμαχοι, οι Άγγλοι για να είμαστε ακριβείς, βρίσκονται μέσα σ' αυτή τη δαιδαλώδη κατάσταση με τις πολλές καραμπόλες, περιπλοκές και απρόοπτα, αντί να καταλάβουν τη Ρώμη, όντας ακόμη πολύ μακριά από το Παρίσι, βλέπουν τον ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα, με μεγάλες και αξιόμαχες δυνάμεις (το 5ο ανεξάρτητο τάγμα Παρνασίδας είναι ένα από τα πλέον μαχητικά), να δίνει μάχες με τους Γερμανούς, να τους προκαλεί ζημιές, να τους αναγκάζει να κρατάνε δυνάμεις από άλλα μέτωπα, να πραγματοποιεί ελιγμούς και να μετατρέπεται, μέρα με τη μέρα, σε μεγάλο, εθελοντικό, αξιόμαχο, αντάρτικο στρατό. Αντάρτικος στρατός και συνάμα τακτικός, με λόχους, τάγματα, συντάγματα, μεραρχίες και ταξιαρχίες, επιμελητεία, Γενικό Στρατηγείο, σχολή αξιωματικών, μεγάλη πείρα στις μάχες και στρατιωτική παράδοση χιλιάδων χρόνων! Το μόνο που του λείπει είναι τα όπλα γενικά, και περισσότερα τα βαρέα, το πυροβολικό, η μηχανοκίνηση, η αεροπορία. Όποιος του τα εξασφαλίσει θα τον μετατρέψει, σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα, σε μια υπέροχη στρατιωτική μηχανή που θα κινείται και θα ελίσσεται “στους κάμπους που βροντάει ο κανόνι και στα βουνά που βροντάνε οι κεραυνοί”, “εκεί που γκρεμίζονται θρόνοι κι η νέα ζωή προχωρεί”!

Ταυτόχρονα, ένας ακόμα ελληνικός στρατός- ο τρίτος από το 1940 (ελληνική στρατιωτική παράδοση θα συγκροτήσει ακόμη δύο μέχρι το τέλος της δεκαετίας, τον ΔΣΕ και τον κυβερνητικό στρατό του εμφυλίου) - κι αυτός αντιφασιστικός και ιδιαίτερα πρόθυμος για “περισσότερο πόλεμο”, συγκροτείται εκτός ελληνικού εδάφους μεν αλλά στα πλαίσια της πάλαι ποτέ ελληνιστικής και βυζαντινής οικουμένης. Πρόκειται για τον στρατό της Μέσης Ανατολής τον οποίον αλλιώς τον φαντάζονταν οι Εγγλέζοι κι αλλιώς εξελίσσεται, προκαλώντας τους δέος, δεδομένων και των αυτονομιστικών κινήσεων των Εβραίων στην Παλαιστίνη και των Ελληνοκυπρίων στην Κύπρο. Οι τελευταίοι, κατατάσσονται στον αγγλικό στρατό μετά από υπόσχεση των Άγγλων για ανεξαρτησία μετά τον πόλεμο.

Είναι τέτοια η κατάσταση που παντού αρχίζει να επικρατεί η πεποίθηση ότι η απελευθέρωση της Ελλάδος επίκειται μέσα στο 1943! Αυτή και μόνο η πεποίθηση είναι ικανή να πολλαπλασιάσει την αριθμητική δύναμη του ΕΛΑΣ και να στείλει στις γραμμές του τέτοιο πλήθος εθελοντών που ακόμη και τα ιταλικά όπλα δεν μπορούν να εξοπλίσουν ικανοποιητικά.

Εδώ πρέπει να κάνουμε μια παρέκβαση....

Σε κείμενο δικό μου που δημοσιεύεται στο συζυγές μπλογκ “Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες” με τίτλο “Σκέψεις για τις Μικρές και τη Μεγάλη Πατρίδα” αναφέρεται:

«.... Ο Παναγιώτης Κονδύλης, στο σπουδαίο του βιβλίο “Θεωρία του Πολέμου”ⁱ, στο κεφάλαιο “Ανταρτοπόλεμος και πολιτοφυλακή” αναλύει διεξοδικά τον ρόλο του αντάρτικου στρατού. Εκεί, στηριζόμενος στις απόψεις του Μαρξ και, κυρίως, του Ένγκελς, αποδεικνύει ότι ένας αντάρτικος στρατός είναι αποτελεσματικός μόνο ως δευτερεύουσα δύναμη και ως εφεδρεία στο κύριο μέτωπο το οποίο, βέβαια, πρέπει να συγκροτεί ένας τακτικός στρατός. Είναι προφανές, για όσους ξέρουν λίγη ιστορία, ότι η θεωρία των Μαρξ- Ένγκελς ισχύειⁱⁱ. Και ισχύει περισσότερο όταν έχουμε να κάνουμε με ευρωπαϊκούς στρατούς και την “τακτικότητα” με την οποία εκείνοι είναι συγκροτημένοι.

Οι Μαρξ και Ένγκελς όμως, αν και έχουν εμπνευστεί από την ελληνική επανάσταση- ο δεύτερος έγραψε μάλιστα και ένα εφηβικό μικρό διήγημα σχετικό- δεν νομίζω ότι έχουν υπόψη τους την ιδιόρρυθμη τακτικότητα των Στρατιωτών και δη των Σουλιωτών. Επομένως το δίκιο τους παραμένει σε ισχύ όσο ταυτίζουν “αντάρτικο στρατό” και “πολιτοφυλακή”, όσο με τον όρο “αντάρτικο στρατό” εννοούν εργάτες που πήραν τα όπλα. Δεδομένου δε ότι, οι εργάτες τότε, δεν ήξεραν από όπλα εφόσον η θητεία δεν ήταν γενικό δικαίωμα- και οι μαρξιστές το προέβαλλαν ως δημοκρατικό αίτημα- “αντάρτικος στρατός” σήμαινε πράγματι “άτακτος στρατός”, ήγουν, ανεκπαίδευτος, απείθαρχος, αγύμναστος.

Εδώ όμως, με τους Σουλιώτες, δεν ισχύουν αυτά τα πράγματα. Εδώ, έχουμε να κάνουμε με έναν ιδιόρρυθμο τακτικό στρατό που διεξάγει αντάρτικο πόλεμο. Και σε αυτό δεν υπάρχει καμία απολύτως αντίφαση. Όταν συγκρούονται, λοιπόν, χίλια σουλιώτικα ντουφέκια, με πέντε, έξη, οκτώ και δέκα χιλιάδες Τούρκους στρατιώτες, δεν σημαίνει ότι συγκρούονται “άτακτοι” με “τακτικούς”. Ούτε “άτακτοι” με “άτακτους”. Σημαίνει ότι οι μεν Κακοσουλιώτες δεν έχουν τα μέσα και τα εφόδια και οι Τούρκοι τα έχουν. Απλά πράγματα. Σε αυτή τη σύγκρουση, όσο κι αν πλεονεκτούν από πλευράς στρατιωτικής τέχνης οι Σουλιώτες, αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθούν σε υποχώρηση. “Θα πολεμήσουν όσο να λιώσουν”ⁱⁱⁱ και μετά, ή θα πεθάνουν ή θα υποχωρήσουν σε έναν άλλο χώρο. Και στις δύο περιπτώσεις με τα άρματα στο χέρι.

Τούτων όλων δοθέντων συμπεραίνουμε ότι, η ήττα και η καταστροφή της Σουλιώτικης Συμπολιτείας δεν ήταν ζήτημα στρατιωτικό! Οι Σουλιώτες δεν ηττήθηκαν στρατιωτικά όπως δεν ηττήθηκαν στρατιωτικά οι Αντάρτες του ΔΣΕ. Οι Σουλιώτες ηττήθηκαν πολιτικά!...»

Έχοντας υπόψη όλα αυτά που ισχύουν για τους Σουλιώτες του 19ου αιώνα, μπορούμε να σκεφτούμε τηρώντας της αναλογίες, με παρόμοιο τρόπο για τον ΕΛΑΣ. Με ένα επιπλέον στοιχείο στο μυαλό μας. Υπάρχει ένας νόμος για τον αντάρτικο στρατό ως εφεδρεία του κυρίως μετώπου. Οι δυνάμεις του αυξάνουν ανάλογα με την πρόοδο που σημειώνεται στο κυρίως μέτωπο! Για να γλιτώσουμε επιτέλους από τις ιστορικές(sic) αναλύσεις τύπου Διονύση Χαριτόπουλου και για να μπούμε στο πεδίο της σοβαρής συζήτησης δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τον παραπάνω νόμο. Η ηγεσία του ΚΚΕ γνωρίζει αυτόν τον νόμο, μπορούμε να το αποδείξουμε πλέον με ιστορικά τεκμήρια και όχι απλώς με εικασίες, και αυτός είναι που την κάνει διστακτική ως προς την έναρξη της ένοπλης φάσης του αγώνα. Η διαφωνίας της δεν είναι αν θα πρέπει να γίνει αντάρτικο αλλά πότε μπορεί να γίνει αυτό. Και οι μεν Άρης και Ορέστης, άριστοι γνώστες των συνθηκών αλλά και με το ένα μάτι στα μεγάλα θέατρα του πολέμου, βιάζονται, οι δε πολιτικοί ηγέτες, ξέροντας ότι δεν πρέπει να παίζουν με την εξέγερση κλωθογυρίζουν. Γεγονός είναι ότι ο ΕΛΑΣ ανδρώνεται σε συνάρτηση με τα μεγάλα αυτά θέατρα του Β' ΠΠ και όχι σε συνάρτηση με τις αποφάσεις της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ: α) ενώ έχει ήδη κερδιθεί η Μάχη της Μόσχας και η Μάχη της Ερήμου έχει σοβαρές ελπίδες β) ενώ έχει σταματήσει ο Πάουλους στο Στάλινγκραντ και προχωράει το “ψήσιμό” του στο κέσελ. γ) ενώ έχει τελειώσει η Μάχη του Κουρσκ, έχει καταληφθεί η Σικελία και ο πόλεμος έχει μεταφερθεί στην Ιταλική χερσόνησο.

Το δισυπόστατον των μετώπων δεν πρέπει να μας μπερδεύει. Είναι κι αυτό μια ελληνική ιδιαιτερότητα αλλά δεν ξεφεύγει από τον νόμο που προαναφέραμε. Απλώς δημιουργεί μερικές ακόμα περιπλοκές. Αυτές ήταν που δεν ελήφθησαν σωστά υπόψη και εκεί δημιουργήθηκαν όλα τα μετέπειτα προβλήματα που οδήγησαν σε σειρά στρατηγικών και τακτικών λαθών στην πολιτική.

Για την Ελλάδα και τον κόσμο όλο το κύριο μέτωπο, από το καλοκαίρι του '41 έως το καλοκαίρι του '44, ήταν το Ανατολικό. Και σε σημασία και σε έκταση και σε μέσα και σε ανθρώπινο δυναμικό και σε οικονομικές δυνάμεις που εμπλέκονταν. Ήταν όμως μακριά. Τουλάχιστον μέχρι την άνοιξη του '44. Για να είμαστε πιο σωστοί...η μακρότητά του ήταν μεταβλητή. Στην αρχή, οι Σοβιετικοί, δεν μπορούσαν να βοηθήσουν καθόλου την Ελλάδα αν και η όποια αντίσταση στην Ελλάδα και στη Σερβία θα τους ήταν πολύτιμη. Οι Έλληνες δεν μπορούσαν να βοηθηθούν με όπλα από τους Σοβιετικούς αν και η ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος συνδεόταν ευθέως ανάλογα με τις προόδους του Κόκκινου Στρατού. Οι Έλληνες, συνεπώς, έπρεπε να στραφούν αλλού και να εξασφαλίσουν το πολεμικό υλικό που χρειάζονταν δεδομένου ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΕΛΑΣ ήταν μεγαλύτεροι από τους ρυθμούς λαφυραγώγησης του εχθρού στον οποίο τότε συμπεριλαμβάνονταν και οι Ιταλοί.

Στράφηκαν στους Άγγλους που ήλεγχαν την ανατολική Μεσόγειο για λογαριασμό των Συμμάχων. Δεν ήταν καθόλου κακό αυτό, αντιθέτως, ήταν μια τίμια πατριωτική και γενναία στάση. Οι Άγγλοι όμως ήταν δίβουλοι και, όπως πάντα, υστερόβουλοι. Ήθελαν τη δράση στην Ελλάδα αλλά όχι τόσο μεγάλη ώστε να τους δημιουργεί προβλήματα. Δεν ήθελαν Ελληνικό Στρατό, και δη υπό έλεγχο κομμουνιστικό, επί ελληνικού εδάφους αλλά ήθελαν “Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών”(!) Ήθελαν τον Ελληνικό Στρατό στη Μέση Ανατολή αλλά όχι έτσι που να ξεχωρίζει από τον Αγγλικό σε μέρη “σημαδιακά” όπου ο ελληνισμός έχει τον ίδιο πόθο με τους ντόπιους για απελευθέρωση από την αγγλική, και όποια άλλη,  αποικιοκρατία. Κι επί τέλους τι είναι τούτοι οι Έλληνες που σε μια τριετία γεμίζουν την ανατολική Μεσόγειο με ελληνικά στρατεύματα και δημιουργούν επιπλέον ιστορικά ορόσημα με το αίμα τους; Τι θα κοστίσει αυτό στην ήδη κλονιζόμενη αυτοκρατορία; Την Κύπρο και τα Δωδεκάνησα ή “κάτι” ακόμα πάρα πάνω;;;

Τελικά, το ζήτημα δεν ήταν ταξικό και ιδεολογικό, ήταν εθνικο-απελευθερωτικό και από την πλευρά των Άγγλων. Οι Άγγλοι δεν νοιαζόντουσαν μόνο να μη γίνει η Ελλάδα κομμουνιστική. Κυρίως νοιαζόντουσαν για να μη γίνει η Ελλάδα απειλή για την αυτοκρατορία στην ανατολική Μεσόγειο. Να μην απελευθερωθεί αυτό το εκρηκτικό μείγμα “των Ελλήνων που πολεμάνε σαν ήρωες” σε όλη την πάλαι ποτέ ελληνική οικουμένη και ζητήσει τα ρέστα του από την ιστορία. Εάν δε η “ανάσταση” των Ελλήνων συνδυζόταν και με την κομμουνιστικοποίηση ε τότε θα είχαμε την “τέλεια καταιγίδα”! Το ιστορικό προηγούμενο οπού μια χούφτα Έλληνες μαχόμενοι επί έναν αιώνα διέλυσαν μιαν αυτοκρατορία, την Οθωμανική, δεν φαίνεται ότι ξεχνιέται εύκολα από εκείνους που διαχειρίζονται τις τύχες αυτοκρατοριών. Οι Τούρκοι δεν τους φόβιζαν γιατί μόνοι τους αυτοεξαιρέθηκαν μένοντας έξω από τον πόλεμο.

Αυτό περίπου ήταν το “διεθνές πλαίσιο” μέσα στο οποίο έλαβε χώρα η Μάχη της Πύλης, το δικό μας “Κούρσκ”, στη δική μας “εξέχουσα” των Δερβενοχωρίων, τη “στέγη” της Αθήνας.

Ο Ορέστης τονίζει επανειλημμένως ότι τίποτα δεν ήταν το ίδιο την επόμενη μέρα της μάχης. Ο Νικηφόρος κι αυτός επισημαίνει στον “Αντάρτη...”ότι το κλίμα αλλάζει στις σχέσεις με τους Άγγλους. Οι πληροφορίες από τους αντιπάλους το επιβεβαιώνουν, όπως εκείνη του Έλληνα ναζιστή που καταθέτει επί ώρες στον Ορέστη. Η δράση του Ντον Σκοτ, μέσα στον επόμενο μήνα, θα φωτίσει έτι περαιτέρω τις αγγλικές επιδιώξεις που δεν θα διστάσουν να φτάσουν μέχρι και στην ανοιχτή συνεργασία με τους Γερμανούς.

Σημειώσεις:

1    Μπορεί αυτό το “άλμα στη στρατόσφαιρα"  να κατέληξε σε τραγωδία αλλά αυτό είναι άλλο πράγμα. Η τραγωδία της ελευθέρας πτώσης από τη στρατόσφαιρα και η ανάφλεξη του πίπτοντος ανθρωπολογικού τύπου είναι η δεύτερη πράξη του δράματος και σε τίποτα δεν ακυρώνει την πρώτη πράξη, αυτήν της ανόδου. Η πτώση και η ανάφλεξη οφείλονται στο ότι όταν ο ανθρωπολογικός τύπος φτάνει στη στρατόσφαιρα δεν βρίσκει τίποτα που να μπορέσει να κρατηθεί και όχι στο ότι δεν διέθεται αυθυπερβατική ορμή. Η “εργαλειοθήκη” του Μαρξισμού-Λενινισμού δεν περιείχε τίποτα απ' όσα χρειάζονταν οι άνθρωποι για να λύσουν την αντίφαση «ελεύθερου ατόμου-ελεύθερα συνεταιριζόμενων παραγωγών» χωρίς να καταστραφεί μία από τις δύο πλευρές της. Δεν διέθεται επίσης και την ικανότητα, “τον κατάλληλο διαστημικό αντάπτορα” για να μπορέσει να συνδεθεί το σκάφος που από καιρό περιπολούσε, εν σαρκί, στο διάστημα και έφερε μαζί του όλα εκείνα τα χρειαζούμενα εργαλεία, το σκάφος της Ορθόδοξης Παράδοσης της Ανατολής. Η ευκαιρία αυτή χάθηκε επειδή οι μεν Μάρξ & Ένγκελς την αγνοούσαν πλήρως, ο Λένιν “δεν είχε χρόνο” και ο Στάλιν...”ξύπνησε με μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια που του εξαντλούσε τους αγκώνες και δεν ήξερε που να τ᾿ ακουμπήσει”. ...προτίμησε να το συντρίψει στο έδαφος αντί να το προσκυνήσει....δεν αποκλείεται και να “σκόνταψε”....κανείς μάλλον δεν θα μάθει.

i    Π. Κονδύλης, “Θεωρία του Πολέμου”, 1997, Εκδ. Θεμέλιο, σ. 249

ii  Η απάντηση, στο τάχα τεράστιο, πλην όμως θεμελιακό, ζήτημα που έθεσε ο Μάρκος Βαφειάδης στον Ζαχαριάδη, για την μη μετατροπή του Αντάρτικου Στρατού σε τακτικού, βρίσκεται στις λίγες αυτές σελίδες του Κονδύλη. Ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε για μια ακόμη φορά δίκιο! Στις ίδιες σελίδες βρίσκεται και η απάντηση για την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής το καλοκαίρι του 1943, ο “Λίβανος” και η “Καζέρτα” ακόμη.

iii   Έκφραση του Μακρυγιάννη