Στίχοι & μουσική: Βασίλης Σπηλιόπουλος
Μέσα στο συνοικισμό
μ’
έβαλε σε πειρασμό
κάποια όμορφη
Σμυρνιά
κούκλα απ’ την Κοκκινιά.
Στου
Κεφάλα μια βραδιά
μπήκε βρε παιδιά
και
με μια ματιά
μ’ άναψε φωτιά.
Αχ,
μια κοπέλα σαν πασάς
πώς να μην την
λαχταράς,
πώς να μην την αγαπάς
τέτοια
κούκλα σαν πασάς;
Με μπουζούκια,
μπαγλαμά
χόρεψε καρσιλαμά
κι όλοι
οι άντρες την κοιτούν,
παλαμάκια της
χτυπούν.
Κι έβαλε σε πειρασμό
τον
συνοικισμό
κι έγινε σεισμός
και
πανζουρλισμός.
Μια κοπέλα σαν
πασάς
πώς να μην την λαχταράς;
πώς
να μην την αγαπάς
τέτοια κούκλα σαν
πασάς;
Σήμερα, μεσημέρι Σαββάτου
9 Ιουνίου, “κονόμησα” κυριολεκτικά,
αυτό το υπέροχο τραγούδι, από την εκπομπή
της Έλενας Φαληρέα στο Β' Πρόγραμμα της
ΕΡ. Δεν το είχα ξανακούσει, ή δεν το είχα
προσέξει και σήμερα ήμουν σε θέση να
προσέξω τι λέει. Τραγούδαγε ο ΒαγγέληςΠερπινιάδης. Υπάρχει και μια εξίσου
κρυστάλλινη ερμηνεία από την Γιώτα Λύδια.
Προτιμώ εκείνη του Βαγγέλη,
γιατί ως άνδρας αντιλαμβάνεται με όλη
του την ψυχή τι θέλει να πει ο συνθέτης
και το αποδίδει πλήρως και επαυξημένο.
Μια βραδιά, στην Κοκκινιά,
στον συνοικισμό, στου Κεφάλα, μια όμορφη
Σμυρνιά ρίχνει μια ματιά στον στιχουργό,
καθώς μπαίνει στο μαγαζί. Έφτασε η ματιά
αυτή να τον βάλει σε πειρασμό. Και όχι
μόνο εκείνον αλλά και όλους τους άνδρες
που της χτυπούσαν παλαμάκια καθώς χόρευε
καρσιλαμά, όλον τον συνοικισμό, όπου
έγινε πανζουρλισμός, κι εδώ εννοούνται
νέοι, γέροι και παιδιά.
Αυτή είναι η ιστορία.
Η ιστορία που λέγεται για να κατατοπιστούμε
και να αντιληφθούμε το βασικό, το
ουσιώδες:
«τέτοια κούκλα σαν
πασάς πώς να μην την αγαπάς;»
Αυτό είναι το κέντρο
του τραγουδιού, αυτή είναι έμπνευση του
στιχουργού, αυτό θέλει να μας μεταδώσει.
Όλα τ' άλλα λέγονται... εισαγωγικά και
δεν χρειάζονται εισαγωγικά.
«Μια κοπέλα σαν πασάς,
πώς να μη τη λαχταράς;»
Δεν πρόκειται για
ερώτηση, ρητορική έστω.
Πρόκειται για
απάντηση.
Γιατί την αγαπάς;
«τέτοια κούκλα σαν
πασάς πώς να μην την αγαπάς;»
Πότε κι όλας; Αφού μόλις
μια ματιά σου έριξε;
«Μια κοπέλα σαν πασάς,
πώς να μη τη λαχταράς;»
Κι ακολουθεί κι άλλο
επιχείρημα:
«πώς να μην την αγαπάς,
τέτοια κούκλα σαν πασάς;»
Απάντηση είναι, λοιπόν,
και επιχείρημα.
Ακλόνητο επιχείρημα
που υπερβαίνει, διαστέλλοντας, και τον
χρόνο και τον χώρο.
Πώς να μην την αγαπάς; εε; Πώς;;
Δεν είναι υπάρχει τρόπος
να μη την αγαπάς.
Ο μόνος τρόπος που
υπάρχει είναι να την αγαπάς.
Πότε να την αγαπάς;
Πάντα!
Από πότε την αγαπάς;
Από πάντα!
Πού την αγαπάς;
Επί παντός και γενικώς!
«Με μπουζούκια,
μπαγλαμά
χόρεψε καρσιλαμά
κι όλοι
οι άντρες την κοιτούν,
παλαμάκια της
χτυπούν»
Εκείνη χόρεψε, εκείνη
τη βραδιά, μια φορά, ωστόσο, όλοι οι
άντρες την κοιτούν!
Πότε;
Έκτοτε, τώρα και πάντα!
Μάλιστα, της χτυπούν
και παλαμάκια!
Πότε;
Έκτοτε, τώρα και
πάντα!
Το μόνο ζήτημα που
προκύπτει είναι αυτό το «σαν πασάς».
Πόσο όμορφη μπορεί να
είναι μια κοπέλα όταν είναι «σαν πασάς»;
Μπορεί να αγαπηθεί ένας
πασάς; Είναι αυτό "ποιητική αδεία";
Τον στιχουργό δεν τον
νοιάζει!
Η βασική του ανάγκη είναι να
τραγουδήσει αυτή την όμορφη Σμυρνιά
και την ερωτική του έκσταση. Πράγμα το οποίο έχει λύσει:
«πώς να μην την αγαπάς;»
Από κει και πέρα θέλει
μόνο μια λέξη που να έχει στη λήγουσα
ένα ρωμαλέο άλφα τονιζόμενο, να αγαντάρει,
σε ρώμη, τον προηγούμενο στίχο.
Θα μπορούσε να πει «σαν
τσολιάς» αφού τότε συνηθιζόταν η έκφραση
και ήταν και πιο ελληνοπρεπές.
Το αντιπαρέρχεται κι
αυτό, δείχνοντας, όπως πιστεύω, το λεπτό
του γούστο, την αίσθηση που έχει των
λεπτών αποχρώσεων.
Βρίσκεται στον προσφυγικό
συνοικισμό, έχει να κάνει με μικρασιάτες
και μια όμορφη Σμυρνιά.
Ανθρώπους δηλαδή, που
ζούσανε, μόλις πριν λίγα χρόνια, υπό την
κυριαρχία δύο παραδόσεων, της Αραβικής
και της Περσικής. Δύο παραδόσεων που
συμμάχησαν και απέπεμψαν την τρίτη, την
Ελληνική ενώ σιγά-σιγά μάθαμε να τις
λέμε με τη λέξη “Τουρκική παράδοση”.
Η Ελληνική παράδοση,
από την άλλη, έστω κι αποπεμπόμενη, δεν
κάθισε με “σταυρωμένα χέρια”. Έφερε
μαζί της πράματα και θάματα και μάλιστα
τέτοια που δεν έπιαναν κανένα χώρο και
δεν βάραιναν καθόλου.
Έφερε μαζί της και αυτό
το όμορφο σχήμα λόγου, που είναι όμως όμορφο μόνο σε όσους έχουν μάτια να το δουν
περνώντας πάνω, ή μέσα, από τον πασά.
Απευθύνεται σε ανθρώπους που μπορούν
να σκεφτούν άκρως αφαιρετικά, υπερεαλιστικά,
αυθυπερβατικά, και γι' αυτό
ο στιχουργός δεν ανησυχεί.
Ό,τι πιο μεγαλοπρεπές,
μεγαλειώδες, αρχοντικό και όμορφο,
δημιούργησαν οι δύο κυρίαρχες παραδόσεις
της Ανατολής, αποκρυσταλλώνεται στον
“πασά”! “Πασάς” είναι μια λέξη που
συμπυκνώνει όλα αυτά. Κι όσο κι αν τους
είναι δυσάρεστος ο πασάς, καθώς γλεντάνε,
καθόλου δεν πάει το μυαλό τους σ' αυτόν,
πχ τον Νουρεντίν Πασά σφαγέα της Σμύρνης,
αλλά πάει αυτονοήτως σε όλα τ' άλλα
συμπεφωνημένα υπονοούμενα του Βουρλιώτη
(Γιώργου Σεφέρη) και όλα τακτοποιούνται.
Ο πασάς καθαιρείται! Παύει να
είναι πασάς και να ασκεί εξουσία. Μεταλλάσσεται, μάλιστα, και γίνεται
κορίτσαρος κι όχι γενίτσαρος.
[Υπάρχει και το σχετικό:
«ένας κορίτσαρος, σωστός γενίτσαρος»
και πλήθος άλλων “πασάδων” για να
επαληθεύσουν το σχήμα του λόγου που
αναλύουμε]
Αυτό, το τελευταίο, και
για όσους μας λένε ότι “πατρίδα μας
είναι η γλώσσα μας”. Η γλώσσα μας χωρίς
την ψυχή μας και το πνεύμα μας θα ήταν
σαν όλες τις άλλες.
Και καλά, θα πει κανείς,
αυτοί καλά το λέγανε και σωστά το
καταλαβαίνανε, εμείς τι κάνουμε;
Σωστό κι αυτό. Μπορεί
σήμερα να κολακευτεί μια όμορφη “Σμυρνιά”
παρομοιάζοντας την με “πασά”;
Μάλλον όχι, εκτός κι αν
είναι όντως Σμυρνιά.
Εμείς μπορούμε να
μαθαίνουμε... υπερεαλισμό ακούγοντας,
βέβαια, πάντα, και μελετώντας τους
“κλασικούς”.
Για τη μουσική, τα λόγια
είναι περιττά.
Μπορούμε να σημειώσουμε
μόνο ότι είναι σαν να βλέπεις το φωτεινό
πρόσωπο του λαϊκού συνθέτη, την
αναπεπταμένη του καρδιά εμπρός στο κελάρισμα
της δροσερής σμυρναίικης ομορφιάς.
Και μπορούμε να
φανταστούμε, λιγάκι έστω, την καρδιά
αυτής της “όμορφης Σμυρνιάς από την
Κοκκινιά”, καθώς χορεύει αυτό το τραγούδι
που γράφτηκε για κείνη.
Ας ευχηθούμε να υπάρχουν
άνδρες που θα το τραγουδάνε και κορίτσια
που θα αντιλαμβάνονται τι θέλει να πει.
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής