Εκτελέσεις των Γερμανών στη Λιάτανη (Άγ. Θωμάς) Βοιωτίας

Ένα τεκμήριο της Κοινότητας του Σεπτεμβρίου 1945

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Έχουμε αναφερθεί ξανά στη κίνηση των Νομαρχιών και των Επαρχιών, η οποία λαμβάνει χώρα το καλοκαίρι του 1945, για τη συγκέντρωση στοιχείων για τα εγκλήματα πολέμου των στρατευμάτων κατοχής. Είναι η περίοδος της συγκέντρωσης των στοιχείων αυτών από τις χώρες-θύματα του Ναζισμού προκειμένου να συγκροτηθεί το Διεθνές Δικαστήριο της Νυρεμβέργης και για τα χαμηλότερα στελέχη του καθεστώτος. Οι ελληνικές κυβερνητικές υπηρεσίες πιέζονται ιδιαίτερα και δεν μπορούν να εμποδίσουν φανερά αυτό που γίνεται παντού. Είναι η φάση της Νεμέσεως και οι λαοί απαιτούν την τιμωρία των ενόχων.

Αν και οι Κοινότητες δεν δείχνουν ιδιαίτερη προθυμία, αφού μετά τη Βάρκιζα επικράτησαν οι συνεργάτες των Γερμανών και οι αντιστασιακές δυνάμεις βρίσκονται σε διωγμό, οι αλλεπάλληλες οχλήσεις προς τους προέδρους δίνουν ένα κάποιο αποτέλεσμα. Με πολλές ελλείψεις όμως και πολλές φορές σκόπιμες παρασιωπήσεις.

Οι διαταγές της συλλογής των στοιχείων ζητάνε όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο, επάγγελμα, ηλικία, τόπο της εκτέλεσης, χρόνο της εκτέλεσης, τον ή τους εγκληματίες πολέμου που διέταξαν και ενήργησαν τα εγκλήματα και γενικά κάθε είδους στοιχεία που θα μπορέσουν να φωτίσουν την εγκληματική δράση των στρατευμάτων κατοχής.

Μια από τις καλύτερες εκθέσεις για τις κατά τόπους εκτελέσεις αποτελεί η έκθεση της Κοινότητας Αγίου Θωμά Βοιωτίας (Λιάτανης) αν και λείπουν τα ατομικά στοιχεία των θυμάτων.

Η Λιάτανη υπήρξε το κυριότερο σημείο στήριξης, πληροφόρησης και ανεφοδιασμού των Αντάρτικων σχηματισμών του ΕΛΑΣ στην Πάρνηθα. Εκτός από τη στρατηγική σημασία της ορεινής διάβασης αυτής, από και προς την Αθήνα, μισή ώρα από το κέντρο της, εκεί παρά πάνω βρίσκονταν, από το καλοκαίρι του '43 και μετά, ο ασύρματος της επικοινωνίας του ΕΑΜ με τη Μέση Ανατολή, όπως και το τυπογραφείο της 5ης Ταξιαρχίας (της μετεξελιγμένης σε 2α Μεραρχία τον Σεπτέμβριο του '44), το οποίο δούλευε συνεχώς και, μεταξύ άλλων, εξέδιδε, τουλάχιστον μια φορά το μήνα, την εφημερίδα «Εκδικητής», όργανο της Ταξιαρχίας.

Ακριβώς για το ρόλο αυτό που έπαιζε η Λιάτανη, που ήταν μεγάλο γεωργικό χωριό με πολλά ζώα και καλλιέργειες, δέχτηκε πολλές και ποικίλες επιθέσεις. Στην αρχή με εμβόλιμους πράκτορες και κατασκόπους των Γερμανών, με προσπάθεια συκοφάντησης κι απομόνωσης των ΕΑΜικών δυνάμεων, και, στη συνέχεια, με ανοικτή τρομοκρατία, εκτελέσεις και τελικά το ολοκαύτωμα του χωριού στις 26 Ιουλίου 1944.

Η Λιάτανη, αρβανιτοχώρι του Μεγάλου Δερβενίου, είχε νωπές ακόμα τις μνήμες της Επανάστασης του 1821 και σημαντική στρατιωτική παράδοση. Στο κάλεσμα του νέου ξεσηκωμού πήρε μέρος με όλα τα μέσα που διέθετε, με βασικό χαρακτηριστικό τη μπέσα. Υπάρχουν πολλά στοιχεία και τεκμήρια για το πώς το χωριό απομόνωνε και εξουδετέρωνε τους πολλούς και διαφορετικούς κατασκόπους των Γερμανών προφυλάσσοντας τους Αντάρτες που βρίσκονταν στη Μαζαρέκα.

Το εν λόγω τεκμήριο είναι ένα απ' αυτά. Δίνει μια μικρή ιδέα των ηρωισμών και των θυσιών εκείνων των απλών ανθρώπων, γεωργών και κτηνοτρόφων, που είχαν την αποκοτιά να τα βάλουν με τους κατακτητές όλης της Ευρώπης και της Ρωσίας.

Το τεκμήριο βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, (Αθήνα) στον φάκελο «Αρχείο Νομαρχίας Βοιωτίας- Εγκληματίες Πολέμου (1945-1947) και αποτελείται από μια σελίδας «κόλλας αναφοράς», το διαβιβαστικό, και ακόμα ένα δίφυλλο «κόλλας αναφοράς», η κυρίως έκθεση. Η ορθογραφία είναι του πρωτοτύπου.

Α. Το διαβιβαστικό:

Βασίλειον της Ελλάδος

Κοινότης Αγίου Θωμά

Αριθ. Πρωτ. 9                                                          3 – 9 – 1945

Προς

τον κ. Έπαρχον Θηβών

εις Θήβας

Λαμβάνω την τιμήν δια του παρόντος μου εγγράφου να υποβάλω συννημένη ονομαστική κατάστασιν των εν τη περιφερεία μας εκτελεσθέντων υπό των κατακτητών της ημετέρας κοινότητος.

Ο Πρόεδρος

Ν. Ανυφαντής

Σημείωση ΓΣ: το έγγραφο πρωτοκολήθηκε στο γραφείο της Επαρχίας Θηβών με αριθ. 1784 και ημερομηνία 10 – 9 – 1945.

Β. Ο κατάλογος των εκτελεσμένων:

1. Κωνσταντίνος Παπαδέδες του Γεωργ.
   Εξετελέσθη υπό των Γερμανών διότι ηρνήθη να υποδείξει εις αυτούς τας θέσεις των ανταρτών του ΕΛΛΑΣ (sic)*
2. Θεόδωρος Σύρμας του Χρήστου

Συλληφθείς υπό των Γερμανών εις αντίποινα ανατινάξεως Γερμανικού αυτοκινήτου μετά των εν αυτώ στρατιωτών λόγω προσκρούσεως εις νάρρκην τεθήσα υπό των ανταρτών του ΕΛΛΑΣ εκακοποιήθη εις τοιούτον σημείον ώστε υπέκυψε εις τας κακώσεις.

3. Σωτήριος Κιόκιας του Κίμωνος 

Εξετελέσθη υπό των Γερμανών διότι οι αντάρται του ΕΛΛΑΣ εις την περιφέρειαν αγίου Θωμά έξωθεν του χωρίου μας είχαν τοποθετήση νάρκη εις την δημοσίαν οδόν συνεπεία της οποίας ενετινάχθη διερχόμενον Γερμανικόν Αυτοκίνητον.

4. Ιωάννης Αικατερίνης του Θεοδ.
   Εξετελέσθη υπό των Γερμανών την 26 Ιουλίου 1944 διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ.
5. Αριστείδης Χρόνης του Αριστείδου.
   Εξετελέσθη υπό των Γερμανών διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ.
6. Ιωάννης Σιφάκης του Κων/νου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ
7. Δημήτριος Βουγεσής του Χρήστου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ
8. Χρήστος Μιχαλάκης του Νικολάου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΑΣ
9. Αθανάσιος Γκίκας του Σταματίου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΑΣ
10. Ευθύμιος Σύρμας του Αριστείδου

Εξετελέσθη υπό των Γερμανών καθ' όν χρόνον επιστρατευμένος ων βιαίως υπό των ανταρτών του Ελάς έσπευσεν να ειδοποιήσει τους Ελασίτες περί της εμφανίσεως Γερμανών στρατιωτών ετράπη εις φυγήν και εβλήθη από ριπή πολυβόλου.

Αγίω Θωμά τη 3-9-1945

Ο Πρόεδρος Κοινότητος

Ν[ικόλαος] Ανυφαντής

Σημείωση ΓΣ: Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι και οι δέκα εκτελέσεις προσδιορίζονται από τον κοινοτάρχη κατά τις ημέρες των τελευταίων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των Γερμανών, συνεπικουρούμενων από τα Τάγματα Ασφαλείας Ευβοίας και τον «Λόχο Σχηματαρίου», 16 Ιουλίου έως 8 Αυγούστου 1944. Η 26η Ιουλίου, την οποία αναφέρει σε μια περίπτωση, είναι η μέρα εμπρησμού του χωριού. Πρόσφατα, η Λιάτανη, αναγνωρίστηκε ως μαρτυρικό χωριό και πήρε τη θέση της στον μακρή κατάλογο.

Σημείωση: 
* Το sic σημαίνει ότι γίνεται πιστή αντιγραφή της λέξης από το πρωτότυπο και δεν πρόκειται για λάθος στην αντιγραφή. Εν προκειμένω ο κοινοτάρχης γράφει τον ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) με δύο λάμδα και έτσι ακριβώς μεταφέρεται στην δημοσίευση.