Η σημασία της Μάχης της Πύλης...τότε, τώρα και πάντα...Μέρος Γ'

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Το εθνικό πλαίσιο

Οκτώβριος του '43, οι δυο-τρεις χιλιάδες εξαθλιωμένοι από τις φυλακές και τις εξορίες κομμουνιστές του '41, έχουν κάνει το θαύμα! Ούτε οι ίδιοι δεν μπορούν καλά-καλά να το πιστέψουν. Ζουν και υπάρχουν για το θαύμα, αυτό είναι που τους εμπνέει για ν' αντέξουν χίλια μύρια βάσανα και διωγμούς κι ωστόσο η θεωρία τους το αποκλείει! Άλλη μια παραδοξότητα, η οποία, επί ελληνικού εδάφους, αγγίζει, με τη σειρά της, τα άκρα.

Οκτώβριος του '43, κι έχουν δημιουργήσει εκ του μηδενός και σε συνθήκες άγριας παρανομίας, ένα τεράστιο λαϊκό κίνημα για την απελευθέρωση. Μια μεγάλη γκάμα οργανώσεων, παράνομων και ημιπαράνομων, εκπαιδεύει τον ελληνικό λαό σε μια άλλου είδους συλλογική δράση, πέρα απ' αυτή που υπήρχε στην πρόσφατη παράδοσή του. Κι ο Λαός που νιώθει ότι βρίσκεται σε σωστό δρόμο τραγουδάει «το ΕΑΜ μας έσωσε απ' την πείνα, θα μας σώσει τώρα απ' τη σκλαβιά»!

Πράγματι το ΕΑΜ, το φθινόπωρο του '43 ετοιμάζει πυρετωδώς το στρατό που θα πολεμήσει για την απελευθέρωση της Ελλάδας και θα καταφέρει να κρατήσει τους Γερμανούς, για τον επόμενο χρόνο της κατοχής, περικυκλωμένους στις βάσεις τους, ανίκανους να κάνουν το παραμικρό αν δεν κινητοποιήσουν πλήθος ανθρώπων και μέσων.

Παράδειγμα: Όπως δείξαμε και στις προηγούμενες αναρτήσεις, οι Γερμανοί είναι στο Σχηματάρι, στην Οινόη και στη βάση της Τανάγρας, αλλά οι αντάρτες ανενόχλητοι περνάνε τα ιταλικά όπλα, με βάρκες από το Λευκαντί στο Δήλεσι κι από κει, καραβάνι πενήντα μουλαριών, στα Δερβενοχώρια! Η Ελεύθερη Ελλάδα... ξεκαμπίζει και ξεδιπλώνεται κάθε τόσο όλο και πιο πέρα- κι όχι μόνο στα δυσπρόσιτα βουνά της κεντρικής χώρας- ενώ σε μεγάλα τμήματα της αθηναϊκής υπαίθρου λημεριάζουν σημαντικές και αξιόμαχες μονάδες του ΕΛΑΣ.

Όμως, το μεγαλύτερο κατόρθωμά τους, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι ότι μέσα σε αυτούς τους είκοσι τέσσερις μήνες της ύπαρξης του ΕΑΜ, κατάφεραν να εξατομικεύσουν τα καθήκοντα του αγώνα σε όλη την κλίμακα της κοινωνίας. Από τον πιο σημαντικό άνθρωπο μέχρι το πιο μικρό παιδί, αναδιανέμεται δουλειά ωφέλιμη για την απελευθέρωση της πατρίδας, τέτοια που μπορεί ο καθένας να την φέρει σε πέρας σύμφωνα με τις δικές του δυνάμεις. Παραφράζοντας το παλιό μαρξιστικό ρητό θα λέγαμε ότι το πολίτευμα που γεννιέται μέσα από τις οδύνες και τη χαρμολύπη των ηρωικών κατορθωμάτων και των θυσιών, είναι εκείνο που αναδιανέμει τα βάρη «από τον αγώνα για την απελευθέρωση, σύμφωνα με τις ανάγκες του, στον καθένα ανάλογα με τις ψυχικές και σωματικές δυνάμεις του».

Υπάρχει δουλειά για τους ήρωες αλλά υπάρχει δουλειά και για τους φοβισμένους και διστακτικούς ανθρώπους. Είναι ευπρόσδεκτος ο ήρωας που δίνει τη ζωή του στο μεγάλο ευχαριστιακό συμπόσιο της κοινωνικής και εθνικής απελευθέρωσης αλλά είναι δυο φορές ευπρόσδεκτος ο φοβισμένος και διστακτικός άνθρωπος, ο οποίος προσφέρει “ό,τι βαστάει η καρδιά του”. Μια καρδιά που βαστάει, ακόμη και παρά τον φόβο,την καθαρότητά της και το φιλότιμο του Έλληνα, και ξέρει ότι μπορεί να δώσει και “λίγο παραπάνω”, ίσως και “πολύ περισσότερο”.

Και πράγματι, το “λίγο”, το “λίγο παραπάνω” και το “πολύ περισσότερο” όταν συρρέουν όλα μαζί στο κοινό τραπέζι που είναι στημένο στο ξάχναντο, “με τους νεκρούς πρωτοπανηγυριώτες” “γίνεται φως, γίνεται νους” και μεταμορφώνει αυτές τις καθαρές καρδιές σε καρδιές ηρώων, κάμποσες φορές και σε καρδιές εφέστιων θεών, του κάθε σπιτιού, της κάθε κοινότητας, της κάθε πολιτείας, της κάθε συνοικίας. Λάριτες της πατρίδας και της κοινότητας, κουρμπάνια της ειρήνης και της αληθινής ζωής που είναι η ελευθερία. Για τους Έλληνες, τουλάχιστον, εφόσον είπαμε πως αντιλαμβάνονται την “ευτυχία ως ελευθερία” και την “ελευθερία ως ευψυχία”.

Οκτώβριος του '43 και οι δυο-τρεις χιλιάδες παλιοί κομμουνιστές, δεν πιστεύουν καλά-καλά οι ίδιοι τι μεγάλο κατόρθωμα έχουνε κάνει. Τρεις χειμώνες πριν, τον Οκτώβριο του '40, στο τσακ απέφυγαν την μπανανόφλουδα που τους έριχνε το “Μανιφέστο της Παλαιάς Κεντρικής Επιτροπής” και του πολύ Νίκου Πλουμπίδη. Γύρισαν στην πλειοψηφία τους την πλάτη στο “θρύλο” της παρανομίας και στις “διεθνιστικές” και “πούρες επαναστατικές” απόψεις του και συντάχθηκαν με τις “δέκα αράδες γράμματα” της επιστολής προς τον Ελληνικό Λαό του φυλακισμένου Νίκου Ζαχαριάδη.

(Για τη σύγκρουση των δύο γραμμών στο ΚΚΕ, την πρώτη σύγκρουση των δύο στελεχών και τα σχετικά κομματικά ντοκουμέντα διαβάστε εδώ).

Δύο πράγματα πρέπει να έχουμε καθαρά στο μυαλό μας αν θέλουμε να κατανοήσουμε την εποποιία της αντίστασης και το πόσο κοντά φτάσαμε στην ανάσταση της πατρίδας.

1. Ο χρόνος του γράμματος. Δεν υπάρχει παρελθόν στις αράδες του. Μόνο παρόν και μέλλον. Τώρα και πάντα, νυν και αεί. Αφήνει τους Έλληνες να πιστεύουν ό,τι θέλει ο καθένας για τα μέχρι τούδε. Θέτει μόνο αυτά που πρέπει να γίνουν εκείνη τη στιγμή για να κερδηθεί η ελευθερία και να διασωθεί το έθνος.
2. Ο χώρος του γράμματος. Δεν υπάρχει λέξη για τάξεις, ιδεολογίες, κόμματα και πολιτικά προγράμματα! Ο χώρος της επιστολής είναι το έθνος και η πατρίδα. Πολιτικό πρόγραμμα είναι η διατήρησή τους στη ζωή μέσα από την απελευθέρωσή τους. «Έπαθλο¹, λέει, θα είναι «η καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, η λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' ένα πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό...»

Κοντολογής. Η ιστορία, εκείνο το φθινόπωρο του '40, επισκέφτηκε όλα τα πολιτικά κόμματα, όλους τους πολιτικούς, όλους τους στρατιωτικούς, όλους τους Έλληνες. Επισκέφτηκε και τους κομμουνιστές , στα κελιά τους και στις εξορίες τους. Τους έθεσε το δίλημμά της, εκ της φύσεώς του ιστορικό πλην όμως και προβοκατόρικο.

- Με το έθνος και την πατρίδα για την ελευθερία ή με το κόμμα και το ταξικό συμφέρον² για την ελευθερία;

Εκείνοι, με πρώτον τον Γραμματέα τους, υπερέβησαν τον εαυτό τους, το κόμμα τους, την τάξη τους, την ιδεολογία τους. Απάντησαν σωστά και, κυρίως, έδρασαν σωστά:

• Δεν υπάρχει ταξικό συμφέρον που μπορεί να εκπληρωθεί όταν δεν υπάρχει πατρίδα και έθνος. Και μόνο όταν η πατρίδα είναι ελεύθερη και το έθνος ζωντανό μπορεί να υπάρξει το ταξικό συμφέρον κι ανάλογα να διευθετηθεί. Η “διευθέτηση” αυτή είναι το “έπαθλο” το οποίο, ως γνωστόν, κερδίζει ο καλύτερος, ο “άριστος” που θα λέγανε σήμερα οι νεοφιλελεύθεροι.

Αυτά απάντησαν οι κομμουνιστές και σώθηκαν. Αυτά απάντησαν και οι απλοί άνθρωποι του λαού που θα έστελναν τα παιδιά τους στο μέτωπο ή θα πήγαιναν οι ίδιοι αφήνοντας πίσω τα παιδιά τους. Δεν απάντησαν σωστά όμως διάφοροι άλλοι ενώ κάμποσοι από τους κομμουνιστές δεν συνέχισαν. Κι αν απάντησαν στην πρώτη φάση δεν απάντησαν στη δεύτερη και στην τρίτη, ότι η ιστορία, όντας μεγαλόψυχη, επέμενε να τους επισκέπτεται και να τους θέτει το προβοκατόρικό δίλημμά της δίνοντάς τους κι άλλες ευκαιρίες να σωθούν και να σώσουν...και εξακολουθεί να το θέτει και να απαιτεί σωστές απαντήσεις....ουέ σε όποιον απαντήσει λάθος! Η Σφίγγα – κατά άλλους κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου, κατά άλλους του Λαΐου- θα τον κομματιάσει στη διχάλα “Δαυλίφος και Δελφών” ή, για να το πούμε χωρίς συμβολισμούς, στη διχάλα:

• Με την πατρίδα ενάντια στους Γερμανούς, θυσιάζοντας ακόμη και το ατομικό συμφέρον ή με το ατομικό συμφέρον και τους Γερμανούς θυσιάζοντας την πατρίδα;

Ο Στέφας ήξερε! Απάντησε σωστά και τον Οκτώβρη του '43. “Ντί Στέφας, ρίνι”, λέγαν οι Πυλιώτες. “Ξέρει ο Στέφας, καθίστε...περιμένετε”! Ήξεραν αυτοί αυτό που ήξερε κι αυτός. Γι' αυτό υπήρχε πίστη(=μπέσα=εμπιστοσύνη). Τον εμπιστεύτηκαν όπως τους εμπιστεύτηκε. 

Αμανέτι; οι...."άυλοι τίτλοι" τους, οι ψυχές τους!

Σημειώσεις:

1 “έπαθλο” παίρνει ο νικητής, ήγουν ο άριστος, όπως θα έλεγαν στις μέρες μας οι ελιτιστές του νεοφιλελευθερισμού. Οι κομμουνιστές και δη δια στόματος Νίκου Ζαχαριάδη τα έλεγαν από τότε!

2 Το ταξικό συμφέρον με το ιδιοτελές ατομικό συμφέρον έχουν κάποιες ιδιομορφίες που συνήθως τις παραβλέπουμε. Κακώς! Το ταξικό συμφέρον είναι το ατομικό συμφέρον ανυψωμένο στην τάξη. Είναι το συμφέρον που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με τις δικές του δυνάμεις και καταφεύγει στη συλλογική δράση των ομοειδών ατομικών συμφερόντων. Αυτή η “συλλογικότητα των ατομικών συμφερόντων” δεν σημαίνει ότι αναιρεί και ακυρώνει το “ατομικό” και το “συμφέρον”. Ακόμη κι αν κάποτε για χάρη του συνόλου αναιρείται το “ατομικό” και θυσιάζεται για το καλό του συνόλου, παραμένει το “συμφέρον” που είναι εξ ορισμού και “καταστατικά” το “καλό του συνόλου”. Από την άλλη μεριά. Ταξικό είναι και το ατομικό συμφέρον που μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο του χωρίς να καταφύγει στη συλλογική δράση της τάξης. Αυτή η ατομική δράση του ατομικού συμφέροντος δεν αναιρεί την ταξικότητά του. Δεν είναι “αταξικός” παράγων το ατομικό συμφέρον που δρα στην κοινωνία και δεν είναι λιγότερο ταξικό από το ατομικό συμφέρον που δρα ταξικά (συλλογικά). Απλώς η μορφή της συλλογικής (ταξικής) του δράσης διαφέρει. Το ισχυρό ατομικό συμφέρον δρα μόνο του και ενίοτε καταφεύγει στη συλλογική δράση. Το ασθενές ατομικό συμφέρον δρα συλλογικά εξ ανάγκης. Τι κάνει το ένα ισχυρό και το άλλο ασθενές; Μα το Σύστημα, φυσικά! Τι άλλο;

Η σημασία της Μάχης της Πύλης....τότε, τώρα και πάντα....Μέρος Β΄

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Το διεθνές πλαίσιο της Μάχης της Πύλης

Λίγοι είναι οι αντιστασιακοί που καταφέρνουν να συσχετίσουν στα γραπτά τους τα γεγονότα σε τοπικό , εθνικό και διεθνές επίπεδο. Τις περισσότερες φορές μένουν στα εθνικά, περνάνε στα τοπικά για να καταλήξουν να πουν την άποψή τους για τα εθνικά, τα λάθη, τις πολιτικές των ξένων, των δικών μας κλπ. Ίσως φταίει ότι καταδιώχθηκαν απηνώς επειδή τάχα ήταν “ξενοκίνητοι”. Ίσως φταίει το ότι οι ίδιοι πια διαφοροποιημένοι από την εξέλιξη της ΕΣΣΔ δεν ήθελαν να συνδέονται με οποιονδήποτε τρόπο μαζί της. Με τούτα και με τ' άλλα δεν είναι εύκολο να διακρίνεις τι ακριβώς είχαν στο μυαλό τους όταν αποφάσιζαν στην Ελλάδα για το ένα ή το άλλο ζήτημα, στρατιωτικό ή πολιτικό. Δεν είναι εύκολο να διακρίνεις πώς υπολόγιζαν και πόσο συνειδητά υπολόγιζαν τον διεθνή συσχετισμό των δυνάμεων όταν έκαναν το ένα ή το άλλο. Έτσι, ενώ εμείς ξέρουμε ότι αυτός ο υπολογισμός γινόταν εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε εύκολα και απτά, σε όλες τις περιπτώσεις, να τεκμηριώσουμε και να αποτυπώσουμε το σύνολο της πολιτικής τους και στρατιωτική τους σκέψης.

Ας προσπαθήσουμε όμως να μπούμε στη θέση τους. Οκτώβρης του '43, η τιτανομαχία περνάει σε ριζικά άλλη φάση και το γεγονός αυτό προσπαθούν να το μετρήσουν, να το σταθμίσουν και να το εμπεδώσουν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Μετά την φοβερή, σε μέγεθος και σε στρατηγική, Μάχη του Κουρσκ (Ιούλιος-Αύγουστος 1943) η στρατηγική πρωτοβουλία περνάει οριστικά και αμετάκλητα στον Κόκκινο Στρατό. Αυτό, πρακτικά σημαίνει πολλά πράγματα.

1. Φαίνεται ποιος θα είναι ο νικητής του πολέμου έστω κι αν δεν ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο στη Γαλλία. Αυτός θα είναι η ΕΣΣΔ. Τόσο η έκβαση της μάχης όσο και οι προετοιμασίες για την έκβαση της μάχης, είχαν δείξει στους πάντες, ότι η ΕΣΣΔ έχει ανασυγκροτηθεί μαχόμενη διαρκώς και μπορεί πλέον να αντιπαρατάξει όσους πόρους, όσα μέσα, όσα τεχνικά επιτεύγματα, όσο ανθρώπινο δυναμικό, χρειάζεται για να κατανικήσει τις στρατιές της Βέρμαχτ, η οποία πολεμάει έχοντας μετατρέψει όλη την Ευρώπη σε μετόπισθεν και πολεμικό εργοστάσιο, τους δε Ευρωπαίους σε δούλους της πολεμικής της μηχανής.
2. Μετά τη μάχη του Κουρσκ έχει καταδειχθεί στους πάντες ποια ευρωπαϊκή οικονομία είναι αποτελεσματικότερη και ποια μπορεί να παραγάγει τόσα μέσα και τέτοιας ποιότητας μέσα ώστε να νικήσει τις άλλες ευρωπαϊκές. Ο πόλεμος, εκτός από “συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα” είναι και συνέχιση της οικονομίας με τα μέσα του πολέμου. Είναι σύγκρουση και αναμέτρηση οικονομιών. Είναι ο ανταγωνισμός των οικονομιών στην πιο ακραία του μορφή όπου η καταστροφή των μέσων παραγωγής και των παραγωγικών δυνάμεων γίνεται με απροσχημάτιστα βίαιο και αιματηρό τρόπο. Ο νικητής σ' αυτό τον πόλεμο, λοιπόν, δεν είναι οι οικονομίες των σκλαβωμένων χωρών της Ευρώπης αλλά η οικονομία των Σοβιέτ-μετράει μόλις τρία και μισό “πεντάχρονα”- η οικονομία των ανθρώπων εκείνων που εκουσίως πια αποδέχονται τον σταλινισμό, “κάνουν υπακοή” σαν να λέμε, για να υπερασπιστούν τα μέγιστα της ύπαρξής τους.
3. Μετά τη Μάχη του Κουρσκ έχει καταδειχτεί ποιος ανθρωπολογικός τύπος νικάει. Τον περιβόητο Γερμανό μαχητή, τον άριο και ακαταμάχητο, καθώς τα “χιόνια λιώνουν”, τον τρώνε τα όρνια, στο Μαμάγιεφ Κουργκάν του Στάλινγκραντ, στις γρανιτένιες πλάτες του Καυκάσου, στη δημοσιά του Βολοκολάμσκ έξω απ' τη Μόσχα, στα σιδηρά προάστια του Λένιγκραντ, στις στέπες της “εξέχουσας του Κούρσκ”, όπως ακριβώς τον τρώνε και στη Γκούρι Μιρουδί της Πύλης και στο Βούντιμα στις καρυδιές! Ο ανθρωπολογικός τύπος που έχει μεταφυσικό υπόβαθρο την ορθόδοξη παράδοση της ανατολής και πολιτικό υπόβαθρο το πολίτευμα της Ρωμανίας, επιχειρώντας ένα άλμα στη ....στρατόσφαιρα¹, αποδεικνύεται πιο ισχυρός από τον ανθρωπολογικό τύπο που έχει μεταφυσικό υπόβαθρο τον προτεσταντισμό και πολιτικό υπόβαθρο τον Διαφωτισμό. (Αμφιβάλλει κανείς σήμερα ότι τον Φιλελευθερισμό, τον Φασισμό και τον Κομμουνισμό τους γέννησε ο Διαφωτισμός;) Η κομμουνιστική κολεκτιβιστική υποστροφή αποδεικνύεται πολύ ισχυρότερη από την ναζιστική και φασιστική υποστροφή. Ο Στάλιν ψυχανεμίζεται, με κάποια καθυστέρηση, τις αιτίες και γι' αυτό μέσα στην καρδιά του πολέμου, το 1943 , δίνει εντολή για την επανέναρξη των Βυζαντινών μελετών. Τα “υλικά” για τον “νέο άνθρωπο” δεν βρίσκεται εκεί που τα ψάχνει αλλά στα...στρατηγικά έγκατα της ορθόδοξης και βυζαντινής Ρωσίας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η ορθόδοξη Ελλάδα μπορεί και αντιπαρατάσσει, μαζί με την ορθόδοξη Σερβία και την ορθόδοξη Ρωσία την πιο σκληρή και αποτελεσματική αντίσταση κατά του Ναζισμού.
4. Αν και όλα αυτά είναι πλέον απτά ακόμη και ορατά, είναι εξαιρετικά επισφαλές το πώς θα λήξει ο πόλεμος και ποια θα είναι τα μπλοκ που θα υπογράψουν την ειρήνη. Θα είναι τα υφιστάμενα ή θα διαμορφωθούν αλλιώς καθώς ο Κόκκινος Στρατός προελαύνει; Η προέλαση του Κόκκινου Στρατού τον φθείρει, τελικά, ή τον ισχυροποιεί; Η μονομαχία Γερμανίας-ΕΣΣΔ εξαντλεί και τους δύο εμπολέμους ή μόνο τον έναν; Η καθυστέρηση του δεύτερου μετώπου φέρνει στους Δυτικούς περισσότερα κέρδη στην τελική μοιρασιά ή τους απομακρύνει απ' αυτά αντιστρόφως ανάλογα με τις θυσίες τους; Ήδη η Ιταλία συνθηκολογεί, ενώ είναι ζήτημα χρόνου η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Ένας αγώνα σκληρός αρχίζει στα “σκοτεινά” για το αν η Γερμανία θα υπογράψει μονομερή ειρήνη με τον έναν ή τον άλλον εχθρό της. Οι Δυτικοί, έχοντας καεί με τη συμφωνία του Μονάχου, που οδήγησε τον Στάλιν στο σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ, δεν τραβάνε το σκοινί αν και θα το ήθελαν. Αλλά και ο Στάλιν ακριβώς γι' αυτό τους φοβάται και υποτάσσει όλη του την πολιτική τόσο στο άνοιγμα του δευτέρου μετώπου όσο και στην υλοποίηση της δήλωσης ότι η μόνη αποδεχτεί παράδοση της Γερμανίας και των συμμάχων της είναι η “άνευ όρων” παράδοση. Μια δήλωση που πλανάται πάνω από τα μέτωπα από την αρχή του 1943 και τη διάσκεψη της Καζαμπλάνκας αλλά δεν...προσγειώνεται ούτε...αποβιβάζεται εκεί που πραγματικά θα πιάσει τόπο. Για το μέτωπο της Ιταλίας δεν συζητάμε γιατί είναι μικρό και σε έκταση και σε όγκο ενώ η πρόοδος σ' αυτό είναι εξαιρετικά βραδεία. Από την απόβαση στη Σικελία (9-10/7/1943) μέχρι την κατάληψη της Ρώμης(4/6/1944) μεσολαβούν έντεκα(11) μήνες! Οι προβλέψεις για κατάληψη της Ρώμης τον Οκτώβριο του '43 διαψεύστηκαν παταγωδώς.

Κι ενώ οι Δυτικοί Σύμμαχοι, οι Άγγλοι για να είμαστε ακριβείς, βρίσκονται μέσα σ' αυτή τη δαιδαλώδη κατάσταση με τις πολλές καραμπόλες, περιπλοκές και απρόοπτα, αντί να καταλάβουν τη Ρώμη, όντας ακόμη πολύ μακριά από το Παρίσι, βλέπουν τον ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα, με μεγάλες και αξιόμαχες δυνάμεις (το 5ο ανεξάρτητο τάγμα Παρνασίδας είναι ένα από τα πλέον μαχητικά), να δίνει μάχες με τους Γερμανούς, να τους προκαλεί ζημιές, να τους αναγκάζει να κρατάνε δυνάμεις από άλλα μέτωπα, να πραγματοποιεί ελιγμούς και να μετατρέπεται, μέρα με τη μέρα, σε μεγάλο, εθελοντικό, αξιόμαχο, αντάρτικο στρατό. Αντάρτικος στρατός και συνάμα τακτικός, με λόχους, τάγματα, συντάγματα, μεραρχίες και ταξιαρχίες, επιμελητεία, Γενικό Στρατηγείο, σχολή αξιωματικών, μεγάλη πείρα στις μάχες και στρατιωτική παράδοση χιλιάδων χρόνων! Το μόνο που του λείπει είναι τα όπλα γενικά, και περισσότερα τα βαρέα, το πυροβολικό, η μηχανοκίνηση, η αεροπορία. Όποιος του τα εξασφαλίσει θα τον μετατρέψει, σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα, σε μια υπέροχη στρατιωτική μηχανή που θα κινείται και θα ελίσσεται “στους κάμπους που βροντάει ο κανόνι και στα βουνά που βροντάνε οι κεραυνοί”, “εκεί που γκρεμίζονται θρόνοι κι η νέα ζωή προχωρεί”!

Ταυτόχρονα, ένας ακόμα ελληνικός στρατός- ο τρίτος από το 1940 (ελληνική στρατιωτική παράδοση θα συγκροτήσει ακόμη δύο μέχρι το τέλος της δεκαετίας, τον ΔΣΕ και τον κυβερνητικό στρατό του εμφυλίου) - κι αυτός αντιφασιστικός και ιδιαίτερα πρόθυμος για “περισσότερο πόλεμο”, συγκροτείται εκτός ελληνικού εδάφους μεν αλλά στα πλαίσια της πάλαι ποτέ ελληνιστικής και βυζαντινής οικουμένης. Πρόκειται για τον στρατό της Μέσης Ανατολής τον οποίον αλλιώς τον φαντάζονταν οι Εγγλέζοι κι αλλιώς εξελίσσεται, προκαλώντας τους δέος, δεδομένων και των αυτονομιστικών κινήσεων των Εβραίων στην Παλαιστίνη και των Ελληνοκυπρίων στην Κύπρο. Οι τελευταίοι, κατατάσσονται στον αγγλικό στρατό μετά από υπόσχεση των Άγγλων για ανεξαρτησία μετά τον πόλεμο.

Είναι τέτοια η κατάσταση που παντού αρχίζει να επικρατεί η πεποίθηση ότι η απελευθέρωση της Ελλάδος επίκειται μέσα στο 1943! Αυτή και μόνο η πεποίθηση είναι ικανή να πολλαπλασιάσει την αριθμητική δύναμη του ΕΛΑΣ και να στείλει στις γραμμές του τέτοιο πλήθος εθελοντών που ακόμη και τα ιταλικά όπλα δεν μπορούν να εξοπλίσουν ικανοποιητικά.

Εδώ πρέπει να κάνουμε μια παρέκβαση....

Σε κείμενο δικό μου που δημοσιεύεται στο συζυγές μπλογκ “Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες” με τίτλο “Σκέψεις για τις Μικρές και τη Μεγάλη Πατρίδα” αναφέρεται:

«.... Ο Παναγιώτης Κονδύλης, στο σπουδαίο του βιβλίο “Θεωρία του Πολέμου”ⁱ, στο κεφάλαιο “Ανταρτοπόλεμος και πολιτοφυλακή” αναλύει διεξοδικά τον ρόλο του αντάρτικου στρατού. Εκεί, στηριζόμενος στις απόψεις του Μαρξ και, κυρίως, του Ένγκελς, αποδεικνύει ότι ένας αντάρτικος στρατός είναι αποτελεσματικός μόνο ως δευτερεύουσα δύναμη και ως εφεδρεία στο κύριο μέτωπο το οποίο, βέβαια, πρέπει να συγκροτεί ένας τακτικός στρατός. Είναι προφανές, για όσους ξέρουν λίγη ιστορία, ότι η θεωρία των Μαρξ- Ένγκελς ισχύειⁱⁱ. Και ισχύει περισσότερο όταν έχουμε να κάνουμε με ευρωπαϊκούς στρατούς και την “τακτικότητα” με την οποία εκείνοι είναι συγκροτημένοι.

Οι Μαρξ και Ένγκελς όμως, αν και έχουν εμπνευστεί από την ελληνική επανάσταση- ο δεύτερος έγραψε μάλιστα και ένα εφηβικό μικρό διήγημα σχετικό- δεν νομίζω ότι έχουν υπόψη τους την ιδιόρρυθμη τακτικότητα των Στρατιωτών και δη των Σουλιωτών. Επομένως το δίκιο τους παραμένει σε ισχύ όσο ταυτίζουν “αντάρτικο στρατό” και “πολιτοφυλακή”, όσο με τον όρο “αντάρτικο στρατό” εννοούν εργάτες που πήραν τα όπλα. Δεδομένου δε ότι, οι εργάτες τότε, δεν ήξεραν από όπλα εφόσον η θητεία δεν ήταν γενικό δικαίωμα- και οι μαρξιστές το προέβαλλαν ως δημοκρατικό αίτημα- “αντάρτικος στρατός” σήμαινε πράγματι “άτακτος στρατός”, ήγουν, ανεκπαίδευτος, απείθαρχος, αγύμναστος.

Εδώ όμως, με τους Σουλιώτες, δεν ισχύουν αυτά τα πράγματα. Εδώ, έχουμε να κάνουμε με έναν ιδιόρρυθμο τακτικό στρατό που διεξάγει αντάρτικο πόλεμο. Και σε αυτό δεν υπάρχει καμία απολύτως αντίφαση. Όταν συγκρούονται, λοιπόν, χίλια σουλιώτικα ντουφέκια, με πέντε, έξη, οκτώ και δέκα χιλιάδες Τούρκους στρατιώτες, δεν σημαίνει ότι συγκρούονται “άτακτοι” με “τακτικούς”. Ούτε “άτακτοι” με “άτακτους”. Σημαίνει ότι οι μεν Κακοσουλιώτες δεν έχουν τα μέσα και τα εφόδια και οι Τούρκοι τα έχουν. Απλά πράγματα. Σε αυτή τη σύγκρουση, όσο κι αν πλεονεκτούν από πλευράς στρατιωτικής τέχνης οι Σουλιώτες, αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθούν σε υποχώρηση. “Θα πολεμήσουν όσο να λιώσουν”ⁱⁱⁱ και μετά, ή θα πεθάνουν ή θα υποχωρήσουν σε έναν άλλο χώρο. Και στις δύο περιπτώσεις με τα άρματα στο χέρι.

Τούτων όλων δοθέντων συμπεραίνουμε ότι, η ήττα και η καταστροφή της Σουλιώτικης Συμπολιτείας δεν ήταν ζήτημα στρατιωτικό! Οι Σουλιώτες δεν ηττήθηκαν στρατιωτικά όπως δεν ηττήθηκαν στρατιωτικά οι Αντάρτες του ΔΣΕ. Οι Σουλιώτες ηττήθηκαν πολιτικά!...»

Έχοντας υπόψη όλα αυτά που ισχύουν για τους Σουλιώτες του 19ου αιώνα, μπορούμε να σκεφτούμε τηρώντας της αναλογίες, με παρόμοιο τρόπο για τον ΕΛΑΣ. Με ένα επιπλέον στοιχείο στο μυαλό μας. Υπάρχει ένας νόμος για τον αντάρτικο στρατό ως εφεδρεία του κυρίως μετώπου. Οι δυνάμεις του αυξάνουν ανάλογα με την πρόοδο που σημειώνεται στο κυρίως μέτωπο! Για να γλιτώσουμε επιτέλους από τις ιστορικές(sic) αναλύσεις τύπου Διονύση Χαριτόπουλου και για να μπούμε στο πεδίο της σοβαρής συζήτησης δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τον παραπάνω νόμο. Η ηγεσία του ΚΚΕ γνωρίζει αυτόν τον νόμο, μπορούμε να το αποδείξουμε πλέον με ιστορικά τεκμήρια και όχι απλώς με εικασίες, και αυτός είναι που την κάνει διστακτική ως προς την έναρξη της ένοπλης φάσης του αγώνα. Η διαφωνίας της δεν είναι αν θα πρέπει να γίνει αντάρτικο αλλά πότε μπορεί να γίνει αυτό. Και οι μεν Άρης και Ορέστης, άριστοι γνώστες των συνθηκών αλλά και με το ένα μάτι στα μεγάλα θέατρα του πολέμου, βιάζονται, οι δε πολιτικοί ηγέτες, ξέροντας ότι δεν πρέπει να παίζουν με την εξέγερση κλωθογυρίζουν. Γεγονός είναι ότι ο ΕΛΑΣ ανδρώνεται σε συνάρτηση με τα μεγάλα αυτά θέατρα του Β' ΠΠ και όχι σε συνάρτηση με τις αποφάσεις της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ: α) ενώ έχει ήδη κερδιθεί η Μάχη της Μόσχας και η Μάχη της Ερήμου έχει σοβαρές ελπίδες β) ενώ έχει σταματήσει ο Πάουλους στο Στάλινγκραντ και προχωράει το “ψήσιμό” του στο κέσελ. γ) ενώ έχει τελειώσει η Μάχη του Κουρσκ, έχει καταληφθεί η Σικελία και ο πόλεμος έχει μεταφερθεί στην Ιταλική χερσόνησο.

Το δισυπόστατον των μετώπων δεν πρέπει να μας μπερδεύει. Είναι κι αυτό μια ελληνική ιδιαιτερότητα αλλά δεν ξεφεύγει από τον νόμο που προαναφέραμε. Απλώς δημιουργεί μερικές ακόμα περιπλοκές. Αυτές ήταν που δεν ελήφθησαν σωστά υπόψη και εκεί δημιουργήθηκαν όλα τα μετέπειτα προβλήματα που οδήγησαν σε σειρά στρατηγικών και τακτικών λαθών στην πολιτική.

Για την Ελλάδα και τον κόσμο όλο το κύριο μέτωπο, από το καλοκαίρι του '41 έως το καλοκαίρι του '44, ήταν το Ανατολικό. Και σε σημασία και σε έκταση και σε μέσα και σε ανθρώπινο δυναμικό και σε οικονομικές δυνάμεις που εμπλέκονταν. Ήταν όμως μακριά. Τουλάχιστον μέχρι την άνοιξη του '44. Για να είμαστε πιο σωστοί...η μακρότητά του ήταν μεταβλητή. Στην αρχή, οι Σοβιετικοί, δεν μπορούσαν να βοηθήσουν καθόλου την Ελλάδα αν και η όποια αντίσταση στην Ελλάδα και στη Σερβία θα τους ήταν πολύτιμη. Οι Έλληνες δεν μπορούσαν να βοηθηθούν με όπλα από τους Σοβιετικούς αν και η ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος συνδεόταν ευθέως ανάλογα με τις προόδους του Κόκκινου Στρατού. Οι Έλληνες, συνεπώς, έπρεπε να στραφούν αλλού και να εξασφαλίσουν το πολεμικό υλικό που χρειάζονταν δεδομένου ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΕΛΑΣ ήταν μεγαλύτεροι από τους ρυθμούς λαφυραγώγησης του εχθρού στον οποίο τότε συμπεριλαμβάνονταν και οι Ιταλοί.

Στράφηκαν στους Άγγλους που ήλεγχαν την ανατολική Μεσόγειο για λογαριασμό των Συμμάχων. Δεν ήταν καθόλου κακό αυτό, αντιθέτως, ήταν μια τίμια πατριωτική και γενναία στάση. Οι Άγγλοι όμως ήταν δίβουλοι και, όπως πάντα, υστερόβουλοι. Ήθελαν τη δράση στην Ελλάδα αλλά όχι τόσο μεγάλη ώστε να τους δημιουργεί προβλήματα. Δεν ήθελαν Ελληνικό Στρατό, και δη υπό έλεγχο κομμουνιστικό, επί ελληνικού εδάφους αλλά ήθελαν “Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών”(!) Ήθελαν τον Ελληνικό Στρατό στη Μέση Ανατολή αλλά όχι έτσι που να ξεχωρίζει από τον Αγγλικό σε μέρη “σημαδιακά” όπου ο ελληνισμός έχει τον ίδιο πόθο με τους ντόπιους για απελευθέρωση από την αγγλική, και όποια άλλη,  αποικιοκρατία. Κι επί τέλους τι είναι τούτοι οι Έλληνες που σε μια τριετία γεμίζουν την ανατολική Μεσόγειο με ελληνικά στρατεύματα και δημιουργούν επιπλέον ιστορικά ορόσημα με το αίμα τους; Τι θα κοστίσει αυτό στην ήδη κλονιζόμενη αυτοκρατορία; Την Κύπρο και τα Δωδεκάνησα ή “κάτι” ακόμα πάρα πάνω;;;

Τελικά, το ζήτημα δεν ήταν ταξικό και ιδεολογικό, ήταν εθνικο-απελευθερωτικό και από την πλευρά των Άγγλων. Οι Άγγλοι δεν νοιαζόντουσαν μόνο να μη γίνει η Ελλάδα κομμουνιστική. Κυρίως νοιαζόντουσαν για να μη γίνει η Ελλάδα απειλή για την αυτοκρατορία στην ανατολική Μεσόγειο. Να μην απελευθερωθεί αυτό το εκρηκτικό μείγμα “των Ελλήνων που πολεμάνε σαν ήρωες” σε όλη την πάλαι ποτέ ελληνική οικουμένη και ζητήσει τα ρέστα του από την ιστορία. Εάν δε η “ανάσταση” των Ελλήνων συνδυζόταν και με την κομμουνιστικοποίηση ε τότε θα είχαμε την “τέλεια καταιγίδα”! Το ιστορικό προηγούμενο οπού μια χούφτα Έλληνες μαχόμενοι επί έναν αιώνα διέλυσαν μιαν αυτοκρατορία, την Οθωμανική, δεν φαίνεται ότι ξεχνιέται εύκολα από εκείνους που διαχειρίζονται τις τύχες αυτοκρατοριών. Οι Τούρκοι δεν τους φόβιζαν γιατί μόνοι τους αυτοεξαιρέθηκαν μένοντας έξω από τον πόλεμο.

Αυτό περίπου ήταν το “διεθνές πλαίσιο” μέσα στο οποίο έλαβε χώρα η Μάχη της Πύλης, το δικό μας “Κούρσκ”, στη δική μας “εξέχουσα” των Δερβενοχωρίων, τη “στέγη” της Αθήνας.

Ο Ορέστης τονίζει επανειλημμένως ότι τίποτα δεν ήταν το ίδιο την επόμενη μέρα της μάχης. Ο Νικηφόρος κι αυτός επισημαίνει στον “Αντάρτη...”ότι το κλίμα αλλάζει στις σχέσεις με τους Άγγλους. Οι πληροφορίες από τους αντιπάλους το επιβεβαιώνουν, όπως εκείνη του Έλληνα ναζιστή που καταθέτει επί ώρες στον Ορέστη. Η δράση του Ντον Σκοτ, μέσα στον επόμενο μήνα, θα φωτίσει έτι περαιτέρω τις αγγλικές επιδιώξεις που δεν θα διστάσουν να φτάσουν μέχρι και στην ανοιχτή συνεργασία με τους Γερμανούς.

Σημειώσεις:

1    Μπορεί αυτό το “άλμα στη στρατόσφαιρα"  να κατέληξε σε τραγωδία αλλά αυτό είναι άλλο πράγμα. Η τραγωδία της ελευθέρας πτώσης από τη στρατόσφαιρα και η ανάφλεξη του πίπτοντος ανθρωπολογικού τύπου είναι η δεύτερη πράξη του δράματος και σε τίποτα δεν ακυρώνει την πρώτη πράξη, αυτήν της ανόδου. Η πτώση και η ανάφλεξη οφείλονται στο ότι όταν ο ανθρωπολογικός τύπος φτάνει στη στρατόσφαιρα δεν βρίσκει τίποτα που να μπορέσει να κρατηθεί και όχι στο ότι δεν διέθεται αυθυπερβατική ορμή. Η “εργαλειοθήκη” του Μαρξισμού-Λενινισμού δεν περιείχε τίποτα απ' όσα χρειάζονταν οι άνθρωποι για να λύσουν την αντίφαση «ελεύθερου ατόμου-ελεύθερα συνεταιριζόμενων παραγωγών» χωρίς να καταστραφεί μία από τις δύο πλευρές της. Δεν διέθεται επίσης και την ικανότητα, “τον κατάλληλο διαστημικό αντάπτορα” για να μπορέσει να συνδεθεί το σκάφος που από καιρό περιπολούσε, εν σαρκί, στο διάστημα και έφερε μαζί του όλα εκείνα τα χρειαζούμενα εργαλεία, το σκάφος της Ορθόδοξης Παράδοσης της Ανατολής. Η ευκαιρία αυτή χάθηκε επειδή οι μεν Μάρξ & Ένγκελς την αγνοούσαν πλήρως, ο Λένιν “δεν είχε χρόνο” και ο Στάλιν...”ξύπνησε με μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια που του εξαντλούσε τους αγκώνες και δεν ήξερε που να τ᾿ ακουμπήσει”. ...προτίμησε να το συντρίψει στο έδαφος αντί να το προσκυνήσει....δεν αποκλείεται και να “σκόνταψε”....κανείς μάλλον δεν θα μάθει.

i    Π. Κονδύλης, “Θεωρία του Πολέμου”, 1997, Εκδ. Θεμέλιο, σ. 249

ii  Η απάντηση, στο τάχα τεράστιο, πλην όμως θεμελιακό, ζήτημα που έθεσε ο Μάρκος Βαφειάδης στον Ζαχαριάδη, για την μη μετατροπή του Αντάρτικου Στρατού σε τακτικού, βρίσκεται στις λίγες αυτές σελίδες του Κονδύλη. Ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε για μια ακόμη φορά δίκιο! Στις ίδιες σελίδες βρίσκεται και η απάντηση για την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής το καλοκαίρι του 1943, ο “Λίβανος” και η “Καζέρτα” ακόμη.

iii   Έκφραση του Μακρυγιάννη

Η σημασία της Μάχης της Πύλης....τότε, τώρα και πάντα... Μέρος Α'

Ο Στέφας Μαλιάτσης, δεύτερος από δεξιά, καθ' οδόν προς την εξορία! (1948)
Νοδάρας Στ., Λίγγος Θανάσης, Νοδάρας Βασίλης, Μαλιάτσης Στέφας, Μάνθος Μπάτης.
(από το περιοδικό Αυτονόη, Τεύχος 11 Σεπτέμβριος - Νοέμβριος 2007,
αναρτάται στο μπλογκ του Παναγιώτη Α. Δριχούτη  http://drixoutispanagiotis.blogspot.gr/p/blog-page_19.html και τον ευχαριστούμε για το πολύτιμο αυτό ντοκουμέντο)

 Διακρίνονται ευκρινώς οι ..πίγκες, τα γουρουνοτσάρουχα, που φορούσαν οι ήρωες οι καημένοι...
Η φτώχεια, η ένδεια, η αβάσταχτη αδικία, δεν στάθηκαν ικανές να κάμψουν το φρόνημα των ανθρώπων εκείνων.

Η ηθική και κοινωνική σημασία της

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Όταν τα 'σκιαζε η φοβέρα...

Τη δεκαετία του '70 οπού η δική μας γενιά ανδρώνονταν, δεν υπήρχαν γραπτές πηγές για την Αντίσταση. Φαίνεται παράξενο; Είναι!  Δεν μπορούσε κανείς να ψάξει να βρει ένα δύο βιβλία και μέσα απ' αυτά να “αναρριχηθεί” στον ιστό της ιστορίας, τη γενικότερη και, ιδίως, εκείνη της μικρής πατρίδας. Ο λόγος ήταν η δικτατορία και όλο το φαύλο και ξενοκίνητο καθεστώς που επικράτησε μετά τα Δεκεμβριανά. Οι διώξεις και οι απαγορεύσεις (λογοκρισία) επί δεκαετίες, καθιστούσαν αδύνατη τη καταγραφή των εμπειριών και των απόψεων των συντελεστών της επικής αντίστασης κατά της τριπλής κατοχής. Λίγοι αγωνιστές πήραν την πένα και ακόμη λιγότεροι μπόρεσαν να δουν τυπωμένη τη δουλειά τους. Επί χούντας των συνταγματαρχών, των γελοίων άμα και επικίνδυνων αυτών στοιχείων, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία και η κατοχή τέτοιων βιβλίων και η έντυπη ιστορία σίγησε για άλλη μια δεκαετία. Βιβλία όπως το Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης του Νικηφόρου, ο ΕΛΑΣ του Σαράφη, το πολύτομο του Φώτη Βερμαίου, χάθηκαν εν μια νυκτί, κυριολεκτικά. Όσοι τα είχαν είτε τα έκαψαν μόνοι τους είτε, οι πιο τολμηροί, τα έθαψαν σε κάποιο μέρος του σπιτιού, για τον φόβο των “Ιουδαίων”. Και ήταν πραγματικοί “Ιουδαίοι”, με την ευαγγελική έννοια, εκείνοι και οι οπαδοί τους, κι ας διακατέχονται από μίσος για τους Εβραίους και βαθύ αντισημιτισμό. Από την πρώτη μέρα της χούντας, με λίστες προγραφών “εγκαίρως” καταρτισμένες, γύριζαν με τους χωροφυλάκους στα σπίτια των “αντεθνικώς σκεπτομένων” και τα μεν βιβλία κατάσχονταν οι δε αναγνώστες του όδευαν σε διάφορες κατευθύνσεις ανάλογα με το πόσο “επικίνδυνους” κομμουνιστές τους είχε χαρακτηρίσει ο αντίστοιχος χαφιές....Μα ναι, είχε ο καθένας τον χαφιέ του!

Το τι έγινε λοιπόν στην κατοχή, γενικότερα αλλά και σε κάθε περιοχή, έμεινε στην αφάνεια, έμεινε άγνωστο ουσιαστικά μέχρι την δεκαετία του '90. Η δεκαετία του '80 ήταν γόνιμη σε παραγωγή μονογραφιών αλλά οι πολιτικές διαμάχες δεν άφησαν χώρο για την ιστορία, για τα ίδια τα γεγονότα. Το αν θα νομιμοποιηθεί η Εθνική Αντίσταση, ποιος θα είναι ο χαρακτήρας αυτής της νομιμοποίησης, αν θα κουτσουρευτεί και θα ευνουχιστεί, ήταν τα “τεράστια ζητήματα” που σκίαζαν την ίδια την Αντίσταση. Οι ίδιοι οι αγωνιστές πολώθηκαν σε πολλά δίπολα, ετεροχρονισμένα πολλά φορές αφού η παρανομία δεν επέτρεψε να “λυθούν” οι διαφορές το '50, το '60 και το '70.

Όλα αυτά, λοιπόν, που σήμερα φτάνουν μέσα στα σπίτια μας και σε οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου, τότε, ήταν άγνωστα ή κάτι σαν θρύλοι που ακούγονταν δίπλα στη σόμπα ή στο τζάκι, ψιθυριστά, από τους μεγαλύτερους που τα είχαν ζήσει ή τα είχαν διαβάσει.

Εγώ, για παράδειγμα, ήξερα από παιδί την ύπαρξη του Αντάρτη στα βουνά της Ρούμελης αλλά ποτέ δεν το είχα δει ούτε ήξερα ποιος το έχει για να το αναζητήσω. Όταν έμαθα και του το ζήτησα, το είχε πλέον χάσει κι αυτός. Τον Ορέστη, τον είχα κι εκείνον ακουστά και μάλιστα σε κάθε αναφορά του ονόματος κάποιος έσπευδε, με πικρία, να συμπληρώσει τους στίχους: «Ορέστη το ντουφέκι σου να μη το παραδόσεις... μ' αυτό θα μας ελευθερώσεις»¹. Κάποια στιγμή, μετά τη μεταπολίτευση, έμαθα και για τις δημοσιεύσεις του στην “Απογευματινή” αλλά ποτέ και κανείς, από τους αφηγητές ή τους συγγραφείς, δεν μπόρεσε να μου μεταδώσει τον όγκο και τη σπουδαιότητα του κολοσσιαίου εκείνου έργου, το οποίο, στο κάτω κάτω, ήταν και νόμιμα δημοσιευμένο. Για πολλά χρόνια νόμιζα ότι επρόκειτο για κάποιο μικρό αφιέρωμα λίγων ημερών και υπό τύπο συνεντεύξεως. Τον Φώτη Βερμαίο, τον έμαθα μετά την μεταπολίτευση χωρίς να έχω πλήρη εικόνα για το τι ήταν ακριβώς ο Φώτης και ποια ήταν η εκπληκτική του δράση στα μέρη μας και στην ευρύτερη περιοχή. Φαντάζομαι ότι αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει και με τους περισσότερους από τους αναγνώστες τούτων των αράδων.

Σιγά σιγά, λοιπόν, κι “από τα κάτω” άρχισε να ιστορείται η εικόνα της αντίστασης στην περιοχή της ΑττικοΒοιωτίας και οι διάφοροι συντελεστές να “καταθέτουν”, οι περισσότεροι νεκροί ήδη από χρόνια, τις απόψεις τους, τις εμπειρίες τους και τις ιδιαίτερα σημαντικές, για μένα τουλάχιστον, “μικρές λεπτομέρειες”. Ήδη, φίλε αναγνώστη, θα έχεις καταλάβει τη σημασία και την ομορφιά αυτών των μικρών λεπτομερειών από τα τρία κείμενα για τη Μάχη της Πύλης- του Ορέστη, του Αλέξανδρου και του Φώτη- που αναρτήθηκαν, ακριβώς γι' αυτό τον λόγο, τις προηγούμενες μέρες. Ενώ λίγο πολύ λένε τα ίδια πράγματα γύρω από τη μάχη, οι λεπτομέρειες, οι εικόνες, τα περιστατικά, που συμπληρώνει ο καθένας τους, μας διευρύνουν τη μεγάλη τοιχογραφία, το “φρέσκο”.  Ο “φακός” μας γίνεται ευρυγώνιος και μας επιτρέπει να “δούμε” κι άλλα πράγματα πέρα από το κυρίως θέμα...Τις κοινότητες των Αρβανιτών των Δερβενοχωρίων, τις σχέσεις τους με τους Αντάρτες, τις σχέσεις τους με τους κατακτητές, την κίνηση από και προς την Αθήνα τόσο των αντιστασιακών όσο και των απλών ανθρώπων κλπ.

Τελευταίο μου απόκτημα, στη σειρά των αφηγήσεων και των τεκμηρίων από τα σωζόμενα αρχεία της αντίστασης, είναι αυτή η προρρηθείσα έγγραφη μαρτυρία του Ορέστη. Πραγματοποιώντας ένα όνειρο ζωής θα έλεγα, κατάφερα πέρσι να κάνω μια πρώτη “γνωριμία” με το έργο αυτό, να κρατήσω εκτενείς σημειώσεις που καταλαμβάνουν τις σελίδες πέντε τετραδίων και να το ψηφιοποιήσω. Δεν ξέρω αν θα το δω ποτέ τυπωμένο αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Οι εντυπώσεις μου ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Όχι μόνο στην αποσαφήνιση πολλών πτυχών των γεγονότων αλλά και στην ευρύτερη αντίληψη που είχα για τις πολιτικές τους αφετηρίες ή προεκτάσεις. Οι παρατηρήσεις του Ορέστη φτάνουν πολύ πολύ μακριά και αγγίζουν με ενδιαφέροντα τρόπο την “ανθρωπολογία” της Αντίστασης. Ταυτόχρονα αποτελούν έναν ύμνο στην Αρβανιτιά - το άλλο αγαπημένο θέμα στο οποίο έχω εντρυφήσει ειδικά τα τελευταία χρόνια- ως φορέα της ελληνικής στρατιωτικής παράδοσης. Ο Ορέστης δηλώνει από τις πρώτες σελίδες ότι, αποστρατευόμενος από τον ΕΛΑΣ, μια ιδιότητα αρκείται να κρατήσει, αυτή του Αρβανίτη. Η “αρβανιτοποίησή” του για την οποία άκουσε πολλές κατσάδες από τα ηγετικά κομματικά στελέχη, είχε ήδη συντελεστεί πλήρως και προπαντός εκουσίως!

Ο Στέφας Μαλιάτσης, κάτι μεταξύ ήρωα και άγιου

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο όπου, θέλοντας και μη, η ιστορία σιωπούσε, ο απόηχος της Μάχης της Πύλης έφτασε στη γενιά μας καθυστερημένα και ψιθυριστά αλλά ευτυχώς όχι εντελώς αργά. Ίσα ίσα  για να σώσει το τραγικό  πρόσωπο του πατέρα που καλείται να θυσιάσει τον γυιο για χάρη της πατρίδας και της ελευθερίας. Η θεία οικονομία διέσωζε, κόντρα στους σταυρωτήδες, το ανθρωπολογικό παράδειγμα “ίνα μη το κακόν αθάνατο γένηται” και η Αρβανιτιά ξεπέσει να έχει πρότυπο παλληκαριάς τον ανθρωποφάγο συνεργάτη των Γερμανών και όχι τον αγωνιστή της ελευθερίας που δεν διστάζει να θυσιάσει και το σπλάχνο του γι' αυτή, πόσω μάλλον να συμμαχήσει “και με τους Γύφτους”, όπως θα έλεγε κι ο Μακρυγιάννης. Όπου “Γύφτοι” εδώ εννοούνται οι κομμουνιστές.

Τα λοιπά στοιχεία της Μάχης τα μαθαίναμε σιγά σιγά και εξακολουθούμε να τα μαθαίνουμε.

Ας τα βάλουμε λοιπόν σε μια σειρά.

Η τραγωδία έχει πατρίδα, τη Βοιωτία

Δεν λέω κάτι καινούργιο με την διαπίστωση αυτή. Μπορεί οι τραγωδοί να είναι Αθηναίγοι, οι τραγωδίες τους όμως είναι...Θηβαίικες και Βοιωτικές. Μια απ' αυτές, η της Ιφιγένειας εν Αυλίδι θέτει το τραγικό δίλημμα ανάμεσα στο συμφέρον των πολλών και το συμφέρον των λίγων. Ανάμεσα στο συμφέρον της κοινωνίας και στο συμφέρον της οικογένειας και του ατόμου. Και το θέτει με τον πλέον ακραίο τρόπο. Εκείνος που καλείται, από τους ίδιους τους θεούς, να λύσει την αντίφαση είναι ο πατέρας και πολέμαρχος! Την ίδια ακριβώς αντίφαση κλήθηκε, εκείνο το πρωί της 16ης Οκτωβρίου του 1943, να λύσει και ο αρχηγός του εφεδρικού ΕΛΑΣ της Πύλης, ο Στέφας Μαλιάτσης. Ο σύγχρονος άνθρωπος, μέσα στην αυτοθέωσή του, μέσα στην αλαζονεία της βουλησιοκρατίας του και στις θριαμβολογίες του πως τάχα “σκότωσε τον θεό”, έχει χάσει την αίσθηση του τραγικού. Δεν μπορεί να καταλάβει ότι “δεν μπορεί πάντα να κάνει ό,τι θέλει” και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να καταλάβει ότι έρχονται στιγμές στις οποίες όποια απόφαση κι αν πάρει είναι λάθος και κάτι παραπάνω...ίσως είναι έγκλημα. Έγκλημα, λάθος, κακό....."ου παντός κακόν. Προς τι μεν κακόν προς τι δε ου κακόν”, μας λέει ο μέγας Μάξιμος ο Ομολογητής. Ο Στέφας παίρνει τη θέση του δίπλα στον Αγαμέμνονα, ίδιος κι απαράλλακτος ομηρικός ήρωας κι αυτός, και καλείται να αποφασίσει τίνος το καλό θα υπηρετήσει. Αν δεν φωνάξει “πυρ”, θα σώσει τον γυιο του αλλά θα βλάψει την πατρίδα του. Αν φωνάξει “πυρ” θα χάσει τον γυιο του αλλά θα ωφελήσει την πατρίδα του. Πού είναι ο Στέφας; Στο “εγώ” ή στο “εμείς”; Τι είναι ο Στέφας; Πατέρας ενός παιδιού ή φορέας της πατρότητας και της...πατρίδας που υιοθετεί όποιον αναγνωρίζει σ' αυτήν ως εύδαιμον το ελεύθερον, το δε ελεύθερον ως εύψυχον;  

Η απάντηση δόθηκε με τα όπλα! Ο Πατήρ πάντων Πόλεμος άλλους τους έκανε ελεύθερους κι άλλους τους έκανε δούλους....Ο Στέφας, ακόμη κι όταν πήρε το δρόμο για την εξορία, παρέμεινε ελεύθερος κατακτώντας μια θέση ένθα οι δίκαιοι αναπαύονται, δίπλα στους ήρωες των Ελλήνων, κάμποσο παραπάνω από το θρόνο του Αγαμέμνονα, ότι εκείνος ήταν εξ αρχής αρχηγός της εκστρατείας ενώ ο Στέφας αναδείχτηκε , θέλοντας, εκείνη τη στιγμή που χρειάστηκε να πάρει όλη την ευθύνη των άλλων πάνω του!

Νίκησε ο καλύτερος

Με το που ξέσπασε η κρίση και πριν ακόμη πλακώσουν τα μνημόνια, βλέποντας τη στάση των Γερμανών, ο νους μου πήγε στον Στέφα και στους Πυλιώτες του. Για να δώσω λοιπόν το στίγμα της νέας εποχής, όπως εγώ το καταλάβαινα, και για να φανεί η στρατηγική που πρέπει οι Έλληνες να ακολουθήσουν, δημοσίευσα, αρχές Μαρτίου 2010, στο ηλεκτρονικό περιοδικό “Αντίφωνο” την ιστορία της μάχης με τον τίτλο “Δικαίου διάκρισις” .

Το παράδειγμα το Στέφα παραμένει επίκαιρο και άκρως πολύτιμο αν και οι σημερινοί Έλληνες έκαμαν το ακριβώς αντίθετο από εκείνο που έκανε ο Στέφας. Επί πέντε χρόνια ρίχνουν τις ευθύνες ο ένας στον άλλον- τις ευθύνες για το τι έγινε αλλά και για το τι θα γίνει- και φροντίζουν οι θυσίες να είναι των άλλων κι όχι δικές τους.

Παραμένει επίκαιρο, λοιπόν, γιατί δείχνει πώς και πότε οι Γερμανοί μπορούν να νικηθούν. Δείχνει ότι η αποτελεσματικότητα των Γερμανών, η άψογη οργάνωσή τους, η πειθαρχία τους, το πείσμα και η μαχητικότητά τους είναι πεπερασμένα πράγματα και μπορούν να κατανικηθούν όταν βρουν μπροστά ...τον Στέφα τους! Η γερμανική αλαζονεία χρειάζεται τον...Αρβανίτη της!²

Η Μάχη της Πύλης αυτό έδειξε. Ότι η πανίσχυρη γερμανική μηχανή σταμάτησε μπροστά στην αποτελεσματικότητα μερικών λιανοντούφεκων τα οποία όμως βρίσκονταν στα κατάλληλα χέρια. Αποδείχθηκε ότι η αρβανίτικη, ήγουν ελληνική, στρατιωτική παράδοση, με τον ελάχιστο οπλισμό, ήταν σε θέση να κάνει θαύματα. Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν οι Άγγλοι, ως όφειλαν, είχαν εξοπλίσει το λαό με όπλα εφάμιλλα των γερμανικών! Σκεφτείτε τι πόλεμο θα κάνανε οι Αρβανίτες γύρω γύρω απ' την Αθήνα, στις ακτές του Ευβοϊκού, στις σκηρώνειες πύλες του Μοριά, σε όλα τα δερβένια και τα περάσματα, εφ' ω ετάχθησαν από την εποχή της Ανατολικής Ρωμαίικης Αυτοκρατορίας.

Η Μάχη της Πύλης έδειξε επίσης ότι σε ένα ολοκληρωτικό πόλεμό, όπου δεν υπάρχουν μέτωπα και μετόπισθεν, όπου η διάκριση μεταξύ μάχιμου και άμαχου καταργείται από τον εισβολέα, η μεγάλη εφεδρεία, το συγκριτικό πλεονέκτημα, «Αντάρτης-Κλέφτης-Παλληκάρι, πάντα είναι ο ίδιος ο Λαός». Ο λαός που ανυψώνεται σε Λαό κατά τον τρόπο του Στέφα και των Πυλιωτών οπού από τσοπάνηδες ανυψώθηκαν σε δοξασμένους πολεμιστές.

Εκεί, στον Λαό, “από τα κάτω”, γεννιέται η αποτελεσματικότητα, η δημιουργικότητα, η ατομική πρωτοβουλία και η συλλογική επιτυχία. Εκεί όπου ο κάθε πολίτης-οπλίτης σκέφτεται και δρα σαν στρατηγός και ο κάθε στρατηγός κάθεται δίπλα στον πολίτη-οπλίτη και μαθαίνει απ' αυτόν, τρώγοντας, πίνοντας και ακούγοντας ιστορίες.

Και στον σημερινό οικονομικό μεν ολοκληρωτικό δε πόλεμο που μας επιβλήθηκε, έτσι μόνο θα νικήσουμε. Με αντάρτικο, αντάρτικο οικονομικό από τα κάτω! Καλές οι πολιτικές γραμμές αλλά χρειάζονται και οι....κώλοι! Φαντάζομαι πως σας είναι γνωστή η ιστορία με τον Γύφτο στο Φάληρο...

«Στην εκστρατεία του Πειραιά ένας στρατιωτικός φιλέλληνας ήθελε να κατασκευάσει χαρακώματα με ευρωπαϊκά σχέδια. Περνώντας ο Καραϊσκάκης στάθηκε περίεργος να δει τα έργα. Φαίνεται τα έβρισκε πολύ ρηχά. Ήξερε αυτός τα κλειστά ή τυφλά (αδιέξοδα) ταμπούρια των ατάχτων, που και να ‘θελε να φύγει ο δειλός, δεν θα μπορούσε.

-Γιατί τα ‘καμες έτσι; ρώτησε ο Καραϊσκάκης δήθεν αθώα.

-Αυτό το μέρος είναι το “πρανές”, αυτό είναι το “προπέτασμα”, εκεί είναι η “βάσις”… Έτσι μας διδάσκουν εμάς τα βιβλία μας, Στρατηγέ.

-Όλα καλά, ωρέ παιδί μου, είπε ο Καραϊσκάκης, μα πού είναι οι κώλοι!!!…Κι έδειξε τον πισινό του. Ο Ευρωπαίος απόρησε.

-Πού είναι οι κώλοι ωρέ παιδί μου, που θα καθίσουνε στα χαρακώματά σου, και θα τα βαστάξουν; Τέτοια σχέδια όσα θέλεις κάνω κι εγώ!»

Σημειώσεις:

1  Το τραγούδι αυτό,"μονότονο και άτεχνο τραγουδιόταν επίμονα μέχρι το τέλος της κατοχής στα χωριά” όπως ο ίδιος ο Ορέστης εξηγεί αλλά και η προφορική παράδοση επιβεβαιώνει. Βγήκε αρκετά νωρίς, το 1943, και είναι άσχετο με την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ μετά τη “Βάρκιζα”. Ήταν η απάντηση σε μια φήμη κάποιας στιγμής, ότι “αυτό ήταν, πάει ο ΕΛΑΣ, ο Ορέστης παραδόθηκε”.

2  Για την αρβανιτικότητα και τα συστατικά της έχω γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο: Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες-Θαυμαστά στοιχεία της αρβανίτικης στρατιωτικής παράδοσης των ελληνικών Κοινών, εκδ. Αλφειός, Αθήνα 2014. (κάποια σχετικά στοιχεία θα βρει ο αναγνώστης στο παράπλευρο μπλογκ “Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες”). Και εκεί ο Στέφας κατέχει εξέχουσα θέση.

Φ. Βερμαίος, ο επιτελάρχης του ΕΛΑΣ ΑττικοΒοιωτίας εξιστορεί τη Μάχη της Πύλης

Ο Φώτης Βερμαίος είναι ο λοχαγός τους Ελλ. Στρατού Φοίβος Γρηγοριάδης, γυιος του στρατηγού Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και αδελφός του γνωστού δημοσιογράφου και συγγραφέα Σόλωνα Γρηγοριάδη. 

Από τους πρώτους μόνιμους αξιωματικούς που βγήκε στο Βουνό, λαμπρός επιτελικός, καρτερικός μαχητής του Αρβανίτικου 34ου Συντάγματος, μας άφησε ένα πολύτομο έργο για όλη την επική και  συνάμα τραγική δεκαετία του '40. 

Πέρα όμως απ' αυτά τα σπουδαία και τα σημαντικά, πρέπει να επισημάνουμε και το εξής. Ο Φώτης είχε μια απόλυτα επιτυχημένη συνεργασία με τον καπετάνιο και "πατέρα" του ΕΛΑΣ της ΑττικοΒοιωτίας, τον Ορέστη. Ο Ορέστης δεν φείδεται καλούς λόγους για τη δράση και τη στάση του επιτελάρχη του. Λίγοι είναι οι άνθρωποι που τυγχάνουν μιας τέτοιας ανεπιφύλακτης εκτίμησης από τον σκληροτράχηλο Αντάρτη. Φαίνεται, και από τη σύγκριση των κειμένων και από κάποια άλλα στοιχεία, ότι οι δύο άνδρες συνέχισαν την άψογη συνεργασία τους και στη συγγραφή των έργων τους. Μέχρι ποιο σημείο, ακόμη δεν έχει εξακριβωθεί. Φαίνεται πάντως ότι ο σκοπός τους είναι να δώσουν έγκαιρα, στις δεκαετίες του '50 και του '60, μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα της μεγάλης εποποιίας του Ελληνικού Λαού. Το ίδιο κάνει, απ' την πλευρά του, και ο εκπληκτικός και πολυαγαπημένος μας Νικηφόρος. Κι αυτός από το τέλος της δεκαετίας του '50 κυκλοφορεί κάποια τεύχη με τμήματα αυτού του έργου που αργότερα θα γίνει το τρίτομο βιβλίο Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης και θα θρέψει όλους εμάς, είτε το είχαμε διαβάσει είτε μας το αφηγούνταν άλλοι, τα χρόνια που η συζήτηση και μόνο για τα κατορθώματα των Ελλήνων στην Κατοχή αποτελούσε ποινικό και...εθνικό αδίκημα. 

Το δίχως άλλο, χρειάζεται μια αληθινή μελέτη για το πώς γράφτηκαν τα βιβλία από τους πρωταγωνιστές της Αντίστασης και ειδικά  αυτά τα τρία μεγάλα έργα με το ένα, εκείνο του Ορέστη, να μένει έως τώρα ανέκδοτο, "φυλακισμένο" μέσα στα "σώματα" της "Απογευματινής", από τον Ιανουάριο του 1958 έως τον Σεπτέμβριο του 1959, σε καθημερινές δημοσιεύσεις, πλην Κυριακής και λίγων ιδιαίτερα σοβαρών γεγονότων. Πρέπει να προσεγγίσουμε, όπως αυτό είναι δυνατόν, τόσο στις καταστάσεις μέσα στις οποίες γράφτηκαν αυτά τα βιβλία όσο και στο μυαλό των συγγραφέων, στο τι ήθελαν να αποσαφηνίσουν, τι ήθελαν να τονίσουν, σε τι επεδίωκαν να απαντήσουν, τι επίδραση είχαν επάνω τους τα (λίγα) προηγούμενα δημοσιεύματα αλλά και τι επίδραση είχαν αυτά σε όλα τα μετέπειτα. Ο Ορέστης πχ θέλει να απαντήσει στον ήδη νεκρό Στέφανο Σαράφη και στον "ΕΛΑΣ" . Έχει επίσης υπόψη του την εκδοτική προσπάθεια του Νικηφόρου και μάλιστα τον πειράζει και λιγάκι μέσα από τις στήλες της εφημερίδας για τις "φιλολογικές του ανησυχίες". Αλλά και οι "Νικηφοραίοι" δεν κάθονται άπραγοι. Ο Μπαρμπα- Νίκος Δημητρίου, ο Δάσκαλος και πατέρας του Νικηφόρου, τον "παρενοχλεί" με τρία (αν θυμάμαι καλά) γράμματα και προκαλεί τις ισάριθμες απαντήσεις του Ορέστη.

Ελπίζω η νέα γενιά ιστορικών που ξεπροβάλλει ασυγκράτητη και οξύνους μέσα από τα αρχεία και τα τεκμήρια να μας δώσει τις απαντήσεις που θα φωτίσουν την ιστορία για το πώς γράφτηκε η ιστορία!

Στη συνέχεια η αφήγηση του Φώτη για τη Μάχη της Πύλης από τον 7ο τόμο του έργου του Βρετανοί-Το αντάρτικο-Απελευθέρωση....

Η Μάχη της Πύλης...«στο Βούντιμα στη ρεματιά....γειά σου Ορέστη γεια σου, εσύ και τα παιδιά σου!»

Η εκτέλεση των Γερμανών & η ενδιαφέρουσα περίπτωση Ξηροτύρη

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Η εκτέλεση των 42 Γερμανών αιχμαλώτων στο Βούντιμα, στη κατάφυτη από πεύκα χαράδρα, δηλαδή, που χωρίζει την ορεινή περιοχή του Αυλώνα (ΚακοΣάλεσι) από τα Δερβενοχώρια, και τη Μαζαρέ(ϊ)κα συγκεκριμένα, είναι η περισσότερο άγνωστη και στους ειδικούς μελετητές αλλά και στους απλούς ανθρώπους. Αντίθετα, είναι πολύ γνωστές οι αντίστοιχες εκτελέσεις στην Κολοκυθιά και στα Καλάβρυτα. 

Η των Καλαβρύτων δε, έχει γίνει, από τους ντόπιους απολογητές των Γερμανών, και το άλλοθι της καταστροφής των Καλαβρύτων....."οι Αντάρτες φταίνε που σκοτώσανε τους Γερμανούς κι αυτοί εξαγριώθηκαν και καταστρέψανε τα Καλάβρυτα...ενώ αν δεν είχαν σκοτώσει τους αιχμαλώτους...αν δεν ρίχνανε μερικές ντουφεκιές τάχα πως κάνουν αντίσταση, οι Γερμανοί δεν θα πειράζανε κανέναν"(!) 

Και για τις δύο αυτές γνωστές περιπτώσεις εκτέλεσης αιχμαλώτων έχουν γραφτεί πολλά. Μεταξύ αυτών δύο βιβλία από τον ίδιο άνθρωπο, τον Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, γυιο εκτελεσμένου Γερμανού στη Κολοκυθιά. Στην αρχή έγραψε την Αναζήτηση-ανθρώπινα πεπρωμένα στον ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα 1941-1944, εκδ. Καλέντης, 1995 που αφορούσε την αναζήτηση της τύχης του πατέρα του και μετά από χρόνια το Από τη Βιένη στα Καλάβρυτα-τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και στην Ελλάδα, εκδ. Εστία, Αθήνα 2010. 

Ούτε στο πρώτο, το οποίο βγαίνει αρκετά νωρίς, είναι βιωματικό και καταγράφει την τραγωδία του παιδιού που ψάχνει την ιστορία του πατέρα του, ούτε στο δεύτερο που είναι μια αληθινή έρευνα στα αρχεία και στο πεδίο, φαίνεται ότι έχει υπόψη του την εκτέλεση στο Βούντιμα. Κάπου στο δεύτερο βιβλίο αναφέρει μια εκτέλεση Γερμανών στα Βίλλια Αττικής η οποία ενδεχομένως να έπαιξε ρόλο στην υιοθέτηση της "σκληρής γραμμής" των αντιποίνων προς τον ντόπιο πληθυσμό. 

[ Στην περίπτωση του Φρανκ Μάγερ έχω σκοπό να επανέλθω γιατί βγάζει κανείς λαυράκια, καθώς διαβάζει τα βιβλία του, για τους Γερμανούς, τον πολιτισμό τους και τον τρόπο που σκέφτονται ακόμα κι αν προσπαθούν να υιοθετήσουν μια στάση καταδίκης και απόστασης από το ναζιστικό "παρελθόν" τους.]

Τι συμβαίνει λοιπόν με το Βούντιμα, το πηγαδάκι, το νερό και το φαρμάκι; Γιατί όλες οι πλευρές σιωπούν και μόνο η δημοτική μούσα ψάλλει; Ποιο είναι το νερό και ποιο το φαρμάκι;

Εκείνα τα σημεία που έχω να επισημάνω  σε σχέση με την εκτέλεση των αιχμαλώτων στο Βούντιμα είναι τα εξής.

1. Οι Αντάρτες του ΕΛΑΣ είναι λογικό να μην το διατυμπανίζουν.  Ούτε περήφανοι είναι για ό,τι έγινε ούτε ανώδυνα φαίνεται να περνάει. Μπορεί να προστεθεί κι αυτό, από τους διώκτες τους και  συνεργάτες όλων των κατακτητών, στον κατάλογο των "εγκλημάτων" για τα οποία πρέπει να λογοδοτήσουν. Έτσι, δεν ξέρουμε ποιοι είναι οι εκτελεστές και πώς ακριβώς έγινε η εκτέλεση. Ούτε πού ακριβώς έγινε η εκτέλεση ξέρουμε αφού, εγώ τουλάχιστον, δεν έχω βρει άνθρωπο να ξέρει το πηγαδάκι με τις καρυδιές (άλλο στιχάκι λέει για αχλαδιές) στο Βούντιμα και να τα υποδείξει. 

2. Ο Ορέστης "δηλώνει" ως εκτελεστή τον Θεοχάρη. Αυτόν που αναγνωρίστηκε μέσω της περιγραφής του επιζήσαντος.  Άλλος λέει για τον Μπαράκο. Άλλος λέει για τον Καλύβα (Γιάννη Καμπόλη). Το πιο πιθανό είναι να  μην ήταν ένας ο εκτελεστής κι οι τρεις να εμπλέκονται με κάποιον τρόπο. Άλλο ένα σίγουρο στοιχείο είναι ότι έγινε ό,τι έγινε πολύ βιαστικά. Μόνο έτσι εξηγείται ότι επέζησε ένας, στους σαράντα δύο, έστω και για λίγες ώρες.

3. Το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο της εκτέλεσης στο Βούντιμα όμως είναι η ανύπαρκτη αντίδραση από την πλευρά των Γερμανών! Όσο κι αν έχω ψάξει δεν έχω βρει αντίποινα που να σχετίζονται με το συγκεκριμένο γεγονός ούτε με την συντριβή του λόχου τους στην Πύλη. Το κάψιμο των χωριών ήταν προαποφασισμένο και δεν πρέπει να θεωρηθεί αποτέλεσμα αλλά αιτία της καταστροφής των Γερμανών. Οι Γερμανοί "συνήθως" έχουν "τιμολόγιο". Τόσες δεκάδες Σέρβοι, Έλληνες, Ρώσοι κλπ, για έναν Γερμανό. Αυτή τη "σειρά" ακολουθούν καθ' οδόν και αυτή εφαρμόζουν και στην Ελλάδα όταν φτάνουν. Αυτό κάνουν και στην Κρήτη μόλις εδραιώνονται, στο Κομμένο της Άρτας δύο ακριβώς μήνες πριν, στα Καλάβρυτα δύο μήνες ακριβώς μετά...Αντίποινα, επειδή αντιστάθηκες και υπεράσπισες το σπίτι σου και την ελευθερία σου. Εδώ δεν έχουμε τέτοια αντίδραση!!! Δεν υπάρχει στην περιοχή εκτέλεση σε απάντηση μιας τόσο άγριας εκτέλεσης τόσων πολλών Γερμανών!

4. Δεν υπάρχει εκμετάλλευση από την πλευρά των απολογητών των Γερμανών και δεν αναφέρεται στα διαβόητα "εγκλήματα" του ΕΛΑΣ και των κομμουνιστών, στα "κονσερβοκούτια" και στα σχετικά. Γιατί "χαρίζεται" μια τέτοια "ευκαιρία" όπου πράγματι οι εχθροί του ΕΛΑΣ σφαγιάζονται "στο γόνατο";

Οι απαντήσεις και τα συμπεράσματα σε όλα τα παραπάνω είναι δύο:

α) Δεν υπάρχουν αντίποινα ούτε στη νίλα στα Δερβενοχώρια ούτε στην εκτέλεση στο Βούντιμα γιατί, απλούστατα, οι Γερμανοί φοβούνταν ιδιαίτερα τον ΕΛΑΣ ΑττικοΒοιωτίας, τον ΕΛΑΣ στους ορεινούς όγκους της πρωτεύουσας. Η απάντηση είναι αυτή που βγαίνει από τα λόγια του Στρατιωτικού Διοικητή Αττικής του ΕΛΑΣ, Απόστολου Κοκμάδη...«οι Γερμανοί μας φοβόντανε πολύ!»

β) Η μη ύπαρξη αντιποίνων, λόγω ακριβώς αυτού του φόβου των Γερμανών, αποκαθηλώνει πλήρως τη θεωρία που θέλει την κατοχή να σκληραίνει επειδή υπάρχει αντίσταση! Οι Γερμανοί, όπως και κάθε κατακτητής, δεν καταλάβαιναν από αυρότητες αλλά μόνο από ισχύ! Αυτή ακριβώς η αλήθεια είναι που κάνει την εκτέλεση στο Βούντιμα ακατάλληλη για πολιτική εκμετάλλευση από τους αντιπάλους. Αυτή είναι η αιτία που η αλήθεια θάβεται στο Βούντιμα επί εβδομήντα τρία χρόνια, ρίχνοντας ωστόσο τις ρίζες της βαθειά στη γη της Ελευθερίας....

Ο επίλογος του Ορέστη στη θρυλική πλέον Μάχη της Πύλης....