«Ο Θεοχάρης έπεσε από Εγγλέζου βόλι, άκουστο Γοργοπόταμε και στρέψε τα νερά σου!»

Ο Θεοχάρης Πολύχρονος, καπετάνιος του Ι/34 (Αρβανίτικου) Συντάγματος του ΕΛΑΣ, νεκρός στο κοιμητήριο του Αμαρουσίου. Δίπλα στο κεφάλι του το ελασίτικο δίκοχο, στα χέρια του η εικόνα της Ανάστασης και στα δάκτυλά του δυο βέρες. Η ξιφολόγχη και το περίστροφο, η ελληνική σημαία, και λίγα λουλούδια.
[Λεπτομέρεια ανέκδοτης, μέχρι τώρα, φωτογραφίας από το αρχείο της Ασήμως Σεγδίτσα - Μαλισάγκου και του γυιου της Θόδωρου Μαλισάγκου]

Το ξόδι του Θεοχάρη. Λεπτομέρεια: Η Ασήμω Σεγδίτσα, ο Δήμος Πολύχρονος και ένα άγνωστο πολιτικό στέλεχος 

Το ξόδι του Θεοχάρη, λίγο πριν την ταφή στο νεκροταφείο του Αμαρουσίου,
10 Δεκέμβρη 1944

Ευχαριστώ από καρδιάς τον Θόδωρο Μαλισιάνκο, για την τιμή και τη χαρά  να δημοσιεύσω, για πρώτη φορά, την εκπληκτική αυτή φωτογραφία, τις μέρες που συμπληρώνονται 75 χρόνια από τον θανάσιμο τραυματισμό του Θεοχάρη στη Σωτηρία.

 Είναι κάτι πολύ παραπάνω από τεκμήριο.  Για τον ίδιο, εμάς όλους που προσκυνάμε τη μεγάλη αυτή εποποιία του Ελληνικού Λαού και για την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Όχι Τσε Γκεβάρα. Θεοχάρης Πολύχρονος!

Από δεξιά: Δήμος Πολύχρονος, Ασήμω, Θεοχάρης Πολύχρονος, άγνωστος αντάρτης

Το 1ο τάγμα του 34 Συντάγματος (Αρβανίτικου) του ΕΛΑΣ με την ηγεσία του. Κάπου στα Σκούρτα, ενδεχομένως μετά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1944, στη Λιάτανη.

Θεοχάρης Πολύχρονος, καπετάνιος του 1ου τάγματος του 34 Συντάγματος του ΕΛΑΣ
[σημείωση 19ης Ιουλίου 2022: Η φωτογραφία αυτή, η οποία, μαζί με άλλες, είναι ευγενής προσφορά του γυιου της Ασήμως Θόδωρου Μαλισιάνκου, έχει επεξεργαστεί από μένα και έχει κοπεί για να αναδειχτεί η μόνη τόσο καλή προσωπογραφία του Θεοχάρη. Έλαχε όμως να γίνει και ενδεικτική του πλιάτσικου που κάνει ο Δ. Χαριτόπουλος στο τελευταίο του βιβλίο "Οι άτακτοι", όπου και την δημοσιεύει χωρίς να αναφέρει την πηγή της πρώτη δημοσίευσης. Δεν είναι το μόνο πλιατσικολόγημα. Αλλά δεν είναι και το πλιατσικολόγημα το μόνο λάθος του. Πλήθος ανακριβειών "κοσμούν" το πόνημα, ενδεικτικά κι αυτά του τι είδους κάνει ο πολύς... "ατακτολόγος". Κρίμα την ακριβή έκδοση!]

Η πιο καθαρή φωτογραφία του προσώπου του Θεοχάρη

Ο Θεοχάρης με την Ασήμω, (μάλλον καλοκαίρι του 1942)

Ευχαριστίες πολλές, για συγκινητική παραχώρηση των φωτογραφιών, στον γυιο της Ασήμως, Θεόδωρο Μαλισιάνκο.

Η Ασήμω του Θεοχάρη, όπως η Μαριώ του Καραϊσκάκη κι η «περατιανή παπαδιά» Β' έκδοση

Αντάρτες του Ι τάγματος του 34ου  συντάγματος («αρβανίτικο σύνταγμα») του ΕΛΑΣ στα Σκούρτα. Στη μέση ο Θεοχάρης με την Ασήμω.
(από το οικογενειακό αρχείο της Ασήμως που ευγενώς μας παραχώρησε ο γυιος της Θόδωρος Μαλισιάνκος)

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

«Πολεμούσε κι αυτή πλάι του. Δεν δείλιαζε το μάτι της. Όλο το καπετανάτο τη σεβόταν για την τόλμη της» 

( Ζαχαριάς)

Για τους Καραλιβαναίους και τον Θεοχάρη Πολύχρονο, λίγο-πολύ έχουμε ακούσει και έχουμε μάθει κάποια πράγματα. Πως ήταν Κλαρίτες, «οι Αητοί της Σεγδίτσας», «οι λύκοι της Γκιώνας», μια από τις τελευταίες, δηλαδή, επιβιώσεις της Κλεφτουργιάς, η οποία κατόρθωσε να φτάσει στ' αντερίσματα της φθίνουσας Νεωτερικότητας και εκεί να πέσει ηρωικά μαχόμενη για «Ελευθερία ή των άλλων αρχή».

Ξέρουμε ότι οι Καραλιβαναίοι ήρθαν σε επαφή με τον Άρη Βελουχιώτη νωρίς, συνεννοήθηκαν άψογα μαζί του, χωρίς τζιριτζάντζουλες εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ και από Κλαρίτες που επεδίωκαν την προσωπική, οικογενειακή και, ίσως, μια τοπική και «ορεινή» ελευθερία, μετεβλήθησαν ταχύτατα σε Αντάρτες, άνευ οποιασδήποτε ιδιοτελείας, με όραμα και στόχο τον κοινό πόθο όλων των Ελλήνων: την Ελευθερία και την ανοικοδόμηση της κατεστραμένης από τους ΓερμανοΙταλούς κατακτητές, αλλά και τα προηγούμενα ξενόδουλα καθεστώτα, Ελλάδας.

Ξέρουμε ακόμη ότι, οι Καραλιβαναίοι είχαν την παράξενη ιδέα να πολεμάνε στα βουνά έχοντας μαζί τους τις γυναίκες τους. Την Παναγιού ο ίδιος ο Δήμος Καραλίβανος και την Ασήμω ο ανιψιός του ο Θεοχάρης.

Τους πλένανε, τους μαγειρεύανε, τους ξεψειρίζανε, τους ακολουθούσανε ακόμη και στη μάχη, εν όπλοις σύντροφοι και δορυφόροι. Μόνο στον Γοργοπόταμο, λέει, στάθηκαν λίγο πιο πίσω, τότε που ο Θεοχάρης σαν τελώνιο του πολέμου, πέρασε πάνω στις ράγες, κάτω από ορυμαγδό ριπών τε και εκρήξεων και ενώ οι υπονομευτές ήδη ενεργούσαν στα βάθρα, από το νότιο οχυρό στο βόρειο, για να ενισχύσει το τμήμα του Ζέρβα που είχε καθυστερήσει στην προσπάθεια κατάληψής του.

Εκεί σταματάνε οι γνώσεις μας όμως, για τις γυναίκες αυτές, και οι αναφορές όλων των αυτοπτών μαρτύρων, ή και των μετέπειτα ερευνητών, περιορίζονται σε επισημάνσεις μονολεκτικές, κυρίως για την Ασήμω, ότι ήταν κι εκείνη σε αυτή τη μάχη ή την τάδε συμπλοκή και το δείνα περιστατικό.

Εξαίρεση, μοναδική ίσως, η Τασούλα Βερβενιώτηⁱ που φέρνει στην επιφάνεια και κάποιες άλλες πλευρές της Ασήμως με ένα γράμμα της στις γυναίκες της Αθήνας που γράφεται στον Παρνασσό, 6 Απριλίου 1943 και δημοσιεύεται, με τον προσήκοντα σχολιασμό, σε έντυπο του παράνομου τύπου, τη «Γυναικεία δράση», αριθ. 18, Αθήνα, 24 Μαΐου 1943.

Σε μια κοινωνία που πραγματεύεται και... διαπραγματεύεται το κορμί, την ψυχή και τη συνολική υπόσταση της γυναίκας στις λεπτομέρειές της, που την έχει καταστήσει... στρατηγικό στόχο του μάρκετινγκ και των ιερέων του, που έχει αποϊερεοποιήσει και μηχανοποιήσει... καισαρικώ τω τρόπωⁱⁱ, τόσο την ίδια όσο και την... τοκοφόρο κοινωνική της διάσταση, ταυτίζοντας πια την έννοια αυτή, αποκλειστικά, με το κέρδος από το δανεικό χρήμα, δεν χωράει η μελέτη και ο στοχασμός πάνω στις δύο αυτές πρώτες Αντάρτισσες της Ρούμελης.

Εμείς θα τους πάμε κόντρα! Και θα ξεκινήσουμε με την Ασήμω ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα εστιάσουμε και στην άλλη καπετάνισσα, την Παναγιού του Καραλίβανου.

Η Ασήμω Σεγδίτσα, (ναι! Το πατρικό όνομα της Ασήμως είναι το ίδιο το όνομα της πατρίδας της!) είναι η δεύτερη κόρη από τις τέσσερις του Παναγιώτη και της Ευφροσύνης. Η Ευφροσύνη έτεκεν οκτώ παιδιά, πρώτα τέσσερις κόρες στη σειρά και μετά τέσσερα αγόρια.

Η Ασημούλα, γεννήθηκε το 1918 και όπως σε όλες τις αγροκτηνοτροφικές κοινότητες του ελληνικού παραγωγικού πολυωνύμου, μετά τα πρώτα χρόνια της ηλικίας της γίνεται από παιδί νοικοκυρά και από αδελφή μάνα των άλλων μικρότερων παιδιών που ακολουθούν.

Όταν ο Θεοχάρης, με την κατάρρευση του μετώπου της Αλβανίας και την συνθηκολόγηση (Απρίλιος 1941), φεύγει από το αεροδρόμιο της Τανάγρας όπου υπηρετούσε, και φτάνει στη Σεγδίτσα, βρίσκει την Ασημούλα μεστωμένη κοπέλα πια, 23 χρονών. Είναι σχεδόν συνομήλικοι, εκείνος 24. 

Κάποιοι λένε πως κλεφτήκανε, όπως θα ταίριαζε στην παράνομη δράση ενός Κλαρίτη και όπως ήταν τότε του συρμού οι μεγάλοι έρωτες να είναι εκτός νόμου και το κέρδισμα της γυναίκας να στέφεται με μια παλληκαρίσια ενέργεια, την κλεψιά.

Εγώ, δεν το πιστεύω. Θεωρώ ότι, τόσο ο Θεοχάρης όσο και η Ασήμω είχαν το σθένος (το σθένος της Ασήμως αποδείχτηκε με την θητεία της στο Βουνό) να επιβάλουν με ήπιο τρόπο τη θέλησή τους ακόμη και αν οι γονείς της ήταν αντίθετοι. Εκείνο που ξέρουμε θετικά είναι ότι ο Θεοχάρης με την Ασήμω, μετά τον γνωστό εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1943 στη Δεσφίνα από το σύνολο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ της Ρούμελης και παρουσία όλων των Καπεταναίων, επισκέπτονται το γέρο-πατέρα της στην Κίρρα του Κορινθιακού, όπου διαχειμάζει με το κοπάδι του. Ο γέροντας τους δίνει την ευχή του και τους ξεπροβοδίζει στο δρόμο για την Δεσφίνα γνωρίζοντας ότι θα λείψουν μακριά, στην Αττικοβοιωτία. Τους αποχαιρέτησε προτρέποντάς τους: «να πολεμήσετε μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματός σας». Εκείνες τις ημέρες αποφασίστηκε ότι ο Θεοχάρης να ενταχθεί στο εκεί Αρχηγείο.

Ας ακούσουμε, όμως, τι λέει, για τον Θεοχάρη και την Ασήμω, ο Ορέστης, καπετάνιος του Αρχηγείου, που δεν είναι εύκολος στα καλά λόγια και που έσπευσε αμέσως να διαλύσει την πρώτη διμοιρία ανταρτισσών στο Σύνταγμά του, θεωρώντας την Αττικοβοιωτία ακατάλληλη για τέτοια πειράματα....

«Η διαταγή του Γενικού έλεγε πως έπρεπε να ξεκινήσω αμέσως για το Λιδωρίκι, όπου θα εύρισκα και άλλες νεώτερες διαταγές για την μονάδα μας. Ξεκίνησα λοιπόν χωρίς καθυστερήσι και άφησα κάτω τον Θεοχάρη, για να συνεχίση τις προετοιμασίες και να εφαρμόση ο ίδιος το σχέδιο που μου είχε ανακοινώσει και είχε αρχίσει να το προπαρασκευάζη. Οι καταπληκτικές και απροσδόκητες διοικητικές ικανότητες που ανέπτυξε όταν επωμίσθηκε μόνο του τις ευθύνες για την διοίκησι ενός τμήματος πεντακοσίων τώρα πια ανδρών, μού έλεγαν πως θα τα κατάφερνε και σε κείνη την επιχείρησι. Άλλωστε είχε μαζί του, κοντά του, και δύο νεαρούς όσο και δοκιμασμένους πλέον στο αντάρτικο μόνιμους αξιωματικούς, τον ανθυπολοχαγό Αποστόλη και τον ανθυπίλαρχο Λαοκράτη με τους οποίους συνεργαζόταν χωρίς καμμιά μεταξύ τους προστριβή ή παρεξήγησι.

Δεν ήταν βέβαια έκπληξις για μένα και για όλους τους άλλους το ότι ο Θεοχάρης έδειχνε αυτόν τον καιρό για άλλη μια φορά το γνωστό θάρρος, την αληθινή παλληκαριά του, την απόλυτη περιφρόνησι στο θάνατο. Αυτά τα ξέραμε όλοι μας από καιρό και κάθε τόσο είχαμε και κάποιο δείγμα της παλληκαριάς του εκείνης. Παλληκάρι ήταν πάντα, μα τώρα έδινε δείγματα και του συνδυασμένου θάρρους, συνέσεως και πονηριάς μαζί, που χρειαζόταν σ' ένα ηγήτορα αντάρτικου σχηματισμού.

Ο Θεοχάρης Πολύχρονος, ο ανεψιός του άλλου φοβερού πολεμιστού της Γκιώνας, του Δήμου Καραλίβανου, δείγματα ατομικής παλληκαριάς είχε δώσει αμέτρητα, από την ημέρα που μαζί με τον θείο του αποφάσισαν να πάψουν να είναι ληστές και να γίνουν αντάρτες. Τη θυμόταν πάντα εκείνη την ημέρα, που μήνυσαν τον παπά τους: «Να πάρη το πετραχήλι του και την σημαία απ' το σχολείο και νάρθη να τους ευλογήση και να τους ορκίση». Και ο παπάς της Σεγδίτσας ξεκίνησε από το κρεμασμένο στις πλαγιές της Γκιώνας χωριό τους, για να ανέβη στα λημέρια τους, στις αητοφωλιές του περήφανου βουνού, που έδωσε τόσους και τόσους αντάρτες και στα δυο «αντάρτικα» της περιοχής αδιακρίτως (στο 5/42 του Ψαρρού και στα αρχηγεία Παρνασσίδος και Δωρίδος). Ήταν 5 Απριλίου η μέρα εκείνη που θυμόταν ο Θεοχάρης και από τότε οι «Καραλιβαναίοι» (όλοι ξαδέρφια και ανήψια του αρχηγού του του Δήμου) έγιναν αντάρτες, μια από τις πρώτες αντάρτικες ομάδες του τόπου, ανεξάρτητοι για πολύ καιρό στην αρχή από οποιαδήποτε οργάνωσι και πολιτικό προσανατολισμό. Όλοι τους ήταν άξια «παιδιά της Γκιώνας», μα κανείς δεν έφθασε στην παλληκαριά το «πρωτοπαλλήκαρό» τους, τον Θεοχάρη.

Και στην συμπλοκή της Ρικάς το έδειξε και στην γέφυρα του Γοργοποτάμου το θαύμασαν – λιοντάρι τον είπαν – Άγγλοι, Εδεσίτες, και Ελασίτες. Αυτός καβάλλησε πρώτος το ιταλικό φυλάκιο και έδωσε την «ευθανασία» μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα στους παγωμένου από την τρομάρα τους Ιταλούς. Κι' αυτός τελείωσε και με το άλλο φυλάκιο – στο άλλο βάθρο – που πρόβαλε αντίστασι, περνώντας μπουσουλιστά πάνω στις ράγες, πάνω από το χάος του βαράθρου, το μακρύ γεφύρι, αν και καθυστέρησε κάπως στην πρώτη φωλεά αντιστάσεως, γιατί μετά το «καθάρισμα» των Ιταλών, ανεκάλυψε ένα γεμάτο τσουβάλι ζάχαρι και έχωσε το κεφάλι του ολόκληρο μέσα στην «αμβροσία» εκείνη. Μέσα στην αναμπουμπούλα της συμπλοκής που παρετείνετο ακόμη οι κραυγές του Θεοχάρη «Ζάχαρι, ζάχαρι ηύρα, ελάτε ωρέ να φάτε», απετέλεσαν το πρώτο άγγελμα της νίκης.

Ήταν και έμεινε παιδί ο Πολύχρονος ως το τέλος του μ' όλο που «όλα κι' όλα», δεν εννοούσε να αναστείλη ούτε κατά την διάρκεια του ανταρτοπολέμου ακόμα τα επί της ζωής «ανδρικά του» δικαιώματα. Σ' όλα συμμορφώθηκαν οι δυο αρχηγοί των Καραλιβαναίων – καπετάνιος και πρωτοπαλλήκαρο – με τους «κανονισμούς του ΕΛΑΣ», όταν προσεχώρησαν σ' αυτόν εκτός από ένα: Και ο ένας και ο άλλος δεν εννοούσαν να αποχωρισθούν από τις γυναίκες τους. Ο Καραλίβανος ήθελε κοντά του την καπετάνισσά του και ο Θεοχάρης την αρραβωνιαστικιά του την Ασήμω. Την πήρε μαζί του και όταν τοποθετήθηκε σε μας, καπετάνιος του τότε υπό συγκρότησιν υπαρχηγείου Αττικής τον Μάρτιο του 43. Στην αρχή η Ασήμω έμενε και σε κανένα από τα χωριά της περιοχής, μα όσο περνούσε ο καιρός, τόσο γινόταν κυριολεκτικά η σκιά του Θεοχάρη. Δεν τον άφηνε από κοντά ούτε στιγμή. Τον έπλενε, τον ξεψείριαζε, φρόντιζε για το φαΐ του, και ακόμη στις πορείες αυτή κρατούσε την ασημοκαπλαντισμένη καραμπίνα του για να τον ξεκουράζη. Από τότε που έτυχε να βρεθή μακρυά του, στην συμπλοκή της Κάζας, στις 13 Αυγούστου 1943, όταν εκείνος χύμηξε ακράτητος πάνω στα αυτοκίνητα και τραυματίστηκε στο κεφάλι και στο χέρι, δεν τον άφησε ποτέ πια. Έμενε δίπλα του, πίσω του, ακόμη και στις στιγμές καταιγιστικού πυρός. Εκείνος μπροστά μπρούμυτα, στην κοιλιά,με το κορμί και το κεφάλι ανυψωμένο, στρίβοντας πότε δεξιά, πότε αριστερά, σαν σαύρα, σαν φίδι. Παραπίσω η Ασήμω, με το νου της αποκλειστικά και μόνο στον λεβέντη της. Πότε-πότε τον κρατούσε από την πατούσα μην της ξεφύγη. Πότε-πότε να στριγγλίζη:«Σκύψε, σκυλί, θα σε φάνε οι σκύλοι».

Μόνον όταν πια απεμακρύνετο κάθε κίνδυνος του καλού της, ανακτούσε την ψυχραιμία της και τον ακολουθούσε «κατά βήμα» με το αντρικό, βαρύ, μ' όλη την πατούσα βάδισμά της. Από καιρό, απ' το χειμώνα ακόμη, τον είχα πείσει πως έπρεπε να νομιμοποιήση τις σχέσεις του, να τη στεφανωθή, όχι χωρίς κόπο, όμως. Είχε ένα ατράνταχτο και λογικό επιχείρημα: «Γυναίκα μου είναι έτσι κι αλλιώς. Θα την πάρω. Μα αν σκοτωθώ γιατί να την πούνε χήρα»;

Του έλεγα τότε πως καλή είναι η σκέψη του, μα η Ασήμω δεν έπαυε να είναι γυναίκα και έτσι δεν μπορούσε να μην έχη το νου της και τον λογισμό της στο στεφάνι. Με άκουσε και τη στεφανώθηκε.

Μα είχε δίκηο εκείνος. Στην πρώτη δεκεμβριανή σύγκρουσι σκοτώθηκε. Είχε δίκηο».


[σημ. Γ.Σ.: Η οικογένεια της Ασήμως δεν επιβεβαιώνει τον Ορέστη στο ότι ο Θεοχάρης την στεφανώθηκε τελικά]

Πρώτος από αριστερά ο Θεοχάρης και δίπλα του η Ασήμω
(Φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή, από το οικογενειακό αρχείο της Ασήμως που ευγενώς μας παραχώρησε ο γυιος της Θόδωρος Μαλισιάνκος)

Θετικά ξέρουμε, λοιπόν, ότι ο Καραλιβαναίοι έχουν βγει στο βουνό τον Απρίλιο του 42 και ότι ο Άρης όταν βγαίνει τον Μάιο, τούς βρίσκει εκεί. Αυτό σημαίνει ότι, η Ασημούλα είναι 24 χρονών όταν βγαίνει στο βουνό και χαριτολογώντας θα λέγαμε ότι είναι, περισσότερο από ένα μήνα... αρχαιότερη του Άρη Βελουχιώτη.

Από τότε και στο εξής μπορούμε να επισημάνουμε τα δρομολόγιά της στα βουνά εύκολα και με ακρίβεια ακόμη και όταν δεν την αναφέρουν οι αυτόπτες μάρτυρες. Αρκεί να δούμε τα δρομολόγια του Θεοχάρη.

Βρίσκεται στην πρώτη μάχη, στη Ρεκκά, 9 Σεπτεμβρίου 1942, στο Κρίκελλο, στον Γοργοπόταμο, στο Μικρό Χωριό,... στη μάχη της Πύλης (Οκτώβριο 1943),...στην κατάληψη του αεροδρομίου τηςΤανάγρας (μέσα Σεπτεμβρίου 44),...στη μάχη της Χασιάς ή του Σανατορίου (12 Οκτωβρίου 1944) όπου ο Θεοχάρης παίρνει το τρίτο τραύμα ( στο κεφάλι και στο χέρι είχε τραυματιστεί στην Κάζα, 13 Αυγούστους 1943)ⁱⁱⁱ και η Ασήμω τραυματίζεται στο πόδι προσπαθώντας να τον προστατέψει...

Ο Ορέστης λέει:

«Στις 12 Οκτωβρίου, ξημερώνοντας, ο Θεοχάρης που δεν σκοτιζόταν από πολιτικά προβλήματα, που διατηρούσε πάντα αμείωτο το πολεμικό του μένος, επετέθη με τον λόχο του Αποστόλη εναντίον της φρουράς του Σανατορίου της Πάρνηθας, που ως την τελευταία ώρα το κρατούσαν οι Γερμανοί, συρματοπλεγμένο, σωστό οχυρό. Και το κράτησε παρά την πολύωρο επίθεσι, όπου σκοτώθηκε ο Κριεκουκιώτης διμοιρήτης Υψηλάντης και τραυματίσθηκε ο Θεοχάρης και η γυναίκα του η Ασήμω, την ώρα που προσπαθούσε να συγκρατήση τον ασυγκράτητο εκείνον άνθρωπο. Ήταν το τρίτο τραύμα που έπαιρνε στα δυόμισυ χρόνια της αντάρτικης δράσεώς του μα όχι και το τελευταίο βόλι.

Αργότερα, στα Δεκεμβριανά σκοτώθηκε.

Ένα γερμανικό αυτοκίνητο που ανέβαινε από το Μενίδι με ενισχύσεις ανατινάχθηκε από νάρκη. Μια κούρσα με έναν αξιωματικό και δύο στρατιώτες που πήγαινε κι' αυτή στο Σανατόριο πήρε κατά λάθος το δρόμο της Χασιάς και φθάνοντας εκεί χτυπήθηκε και σκοτώθηκαν οι επιβάτες της.

Σε λίγο, μόλις μάθανε την καταστροφή της, ξεκίνησε ένας λόχος από το Μενίδι για αντίποινα και προχώρησε πέρα από το χωριό, προς τη «Μονή Κλειστών». Τους αντιμετώπισε στην αρχή ένα μικρό τμήμα ανταρτών με επικεφαλής τον «παλαίμαχο» Καλυβιώτη^iv Ψύχα (σημ Γ.Σ. : Βαγγέλη Λιόσης). Πιάσανε οι Γερμανοί το μοναστήρι, έφθασε εν τω μεταξύ ο λόχος του Λαοκράτη, ακολούθησε και ο Αποστόλης και εκεί η δύναμις αυτή του πρώτου τάγματος, είχε την τελευταία σύγκρουσί της με τους Γερμανούς. Τότε σκοτώθηκε και ο Χασιώτης Γιώργης Μαρούγγας, που πολλές φορές τον είδαμε στην αφήγησί μου.

Ήταν όπως είπα αυτή η συμπλοκή, η τελευαία του 1/34 τάγματος Αττικής, του πιο βασανισμένου και δοκιμασμένου στην κατοχή τμήματος του ΕΛΑΣ, τις ώρες που ο αθηναϊκός λαός, πανηγύριζε πια την απελευθέρωσί του»^v.

Να πως περιγράφει η ίδια η Ασήμω τα σχετικά με τον τραυματισμό της:

«Ένα πρωί περίπου στις δέκα, μια σφαίρα με βρίσκει στο κάτω μέρος του αριστερού ποδιού. Η μάχη συνεχιζόταν με τον καπετάνιο. Τραυματισμένη όπως ήμουν, με την βοήθεια του Κατάρα και του Καρύδα (18-20 ετών), μετά από πορεία πέντε ωρών, ενώ στο δρόμο συναντάμε την Ελένη Τσεβά, φτάνουμε σ' ένα μαντρί. Περιμένουμε μέχρι το πρωί, όπου ήλθε η οργάνωση και με μεταφέρει στο χωριό, στο σπίτι ενός Ελληνοαμερικάνου. Εκεί έμεινα περίπου ένα μήνα. Αφού πέρασαν οι δέκα πρώτες μέρες, με αβάστακτους πόνους, ακίνητη στο κρεβάτι, χωρίς να έχει γίνει εγχείρηση για να βγει η σφαίρα, από διάφορους γιατρούς που με εξέταζαν, κατεβαίνει η διοίκηση του τάγματος με τον γιατρό Θύμιο Μπακλέζο. Ήταν βράδυ, γίνεται επέμβαση, παρουσία όλων, χωρίς νάρκωση, και τα ξημερώματα φεύγουν...».
(Περιοδικό «Εθνική Αντίσταση», τεύχος 155, Ιούλης-Σεπτέμβρης 2012)

[σημ Γ.Σ.: Σύμφωνα με μαρτυρίες και διασταυρώσεις στοιχείων, η Ασήμω νοσηλεύτηκε στο Χλεμποτσάρι (Ασωπία), στο σπίτι του Ντίνο Πανούση. Ελληνοαμερικανός ήταν κάποιος γείτονας ονόματι Νταούτης, ο οποίος ξέμεινε στην Ελλάδα με την έναρξη του πολέμου, και ήταν ένθερμος Εαμίτης. Οι γυναίκες του χωριού που αποτέλεσε μια από τις βάσεις ανεφοδιασμού του ΕΛΑΣ, μέσα στις άλλες ασχολίες στους δεν παρέλειπαν να επισκέπτονται την καπετάνισσα και να τις κρατάνε, όλες μαζί, συντροφιά.] 

Δηλαδή, ο Θεοχάρης και η Ασήμω αναρρώνουν στα μέσα προς το τέλος του Νοεμβρίου για να μπουν σε λίγες μέρες πάλι στη φωτιά, στην Αγγλοκρατούμενη και Αγγλομαχούμενη Αθήνα, όπου ο Θεοχάρης, τραυματίζεται θανάσιμα από βλήμα που εισέρχεται στον αυχένα και εξέρχεται από την κοιλιακή χώρα. Την πιο αξιόπιστη μαρτυρία για τον θάνατο του Θεοχάρη την έχουμε από τον άλλο ατρόμητο καπετάνιο, τον Περικλή.

«Τα μεγαθήρια ΣΕΡΜΑΝ με τα πυροβόλα τους τρυπάνε τους τοίχους και με τη μούρη τους γκρεμίζουν τα κτίρια. Το νοσοκομείο παίρνει φωτιά, οι φυματικοί βγαίνουν ανεμίζοντας τα σεντόνια τους για λευκές σημαίες, αλλά οι Άγγλοι δεν καταλαβαίνουν απ' αυτά, τους θερίζουν σαν πράσα. Δεκάδες είναι τα θύματα. Μια ομάδα μαζί με τον Θ. Πολύχρονο, καπετάνιο τάγματος του 34ου Συντάγματος, πέφτει ομαδικώς σ' ένα διάδρομο της Σχολή Γυμναστικής^vi».

Υπάρχει και η εκδοχή ότι εβλήθη από αεροπλάνο. Σίγουρο είναι πάντως ότι, 

«ο Θεοχάρης έπεσε από Εγγλέζου βόλι, άκουστο Γοργοπόταμε και στρέψε τα νερά σου»

Το ξόδι του Θεοχάρη στο νεκτοραφείο Αμαρουσίου σκεπασμένο με την ελληνική σημαία. Δίπλα στο προσκέφαλό του το ελασίτικο δίκωχο. Στα χέρια του δυο βέρες, το ρολόι του και δίπλα τ' άρματά του. Γύρω του η Ασήμω , ο Δήμος Πολύχρονος και ένα άγνωστο πολιτικό στέλεχος.

Η Ασήμω, δεν ξέρουμε ακριβώς πώς, τον έβαλε σε ένα κάρο και τον πήγε σε ένα πρόχειρο ιατρείο. Εκεί διαπιστώθηκε ο θάνατός του. Τον ξενύχτησε στην εκκλησία του Μαρουσιού και την άλλη μέρα τον έθαψε στο εκεί νεκροταφείο.

Χωρίς τον σύντροφό της και το ταίρι της, η Ασήμω, όχι παραπάνω από είκοσι πέντε χρονών, προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στον χαλασμό του Εμφυλίου και στο χάος της Αθήνας.

Βρίσκει καταφύγιο σε ένα οικοτροφείο της Καλλιρρόης Παρέν και το 1949 παντρεύεται τον Χαράλαμπο Μαλισάγκο και το 1953 έκανε τον γυιο της Θεόδωρο.

Πλήρης ημερών κίνησε για να σμίξει με τους κεκοιμημένους, πλην όμως αθάνατους, συναγωνιστές της στις 16 Ιουλίου 2009, σε ηλικία 91 χρονών.

Εμείς μένοντας εδώ και όσο σκαλίζουμε κάποιες πλευρές της ζωής της δεν μπορούμε παρά να εκπλαγούμε! Απαντήσεις δεν μπορούμε να δώσουμε. Μόνο ερωτήματα να διατυπώσουμε και να τα αφήσουμε να πλανώνται ελπίζοντας ότι δεν θα παραμείνουν «ρητορικά» αλλά κάποια στιγμή θα μπορέσουν ν' απαντηθούν:

• Τι είδους άνθρωπος ήταν η Ασήμω για να βγει «με έναν λόγο στο βουνό», την ίδια στιγμή που άνθρωποι εκπαιδευμένοι στον πόλεμο διστάζανε έως κιοτεύανε;

• Τι είδους άνθρωπος ήταν η Ασήμω για να παραμείνει και να κρατηθεί στο βουνό και στις τόσες φοβερές και αλλεπάλληλες δυσκολίες του αγώνα κατά των κατακτητών; 

• Ήταν η σχέση της με τον συγκεκριμένο άνθρωπο ή ήταν κάτι περισσότερο, βαθύτερο και ακατάληπτο για μας τους αναλφάβητους της αυθυπέρβασης και της αυτοθυσίας;

• Τι έκανε αυτή τη εικοσιδυάχρονη κοπελίτσα να θεωρήσει ότι αξίζει να ζει σαν αγρίμι στα βουνά όταν η πατρίδα της σκλαβώνεται, να θεωρήσει ότι δεν υπάρχει πια δυνατότητα ζωής φυσιολογικής έστω και στα απάτητα, για τους κατακτητές, χώματα της Σεγδίτσας;

• Μπορεί να έχει ένα μισοαγράμματο κορίτσι, τέκνο τσομπαναραίων, μια αντίληψη τέτοια για την Ελευθερία και την Πατρίδα που δεν έχουν ούτε επιστήμονες, ούτε διανοούμενοι, ούτε πολιτικοί, ούτε στρατιωτικοί;

• Μπορεί η Ασήμω, να απαντάει σωστά στα διλήμματα «Ελευθερία ή Θάνατος» και «Ελευθερία ή των άλλων αρχή», έτσι απλά, σεμνά και μεγαλόπρεπα όταν οι πολλοί ακόμα σιωπούν και ανασυντάσσονται και προσπαθούν να προσανατολιστούν;

Ίσως στις ερωτήσεις αυτές σας βοηθήσει το γράμμα που αναφέραμε πιο πάνω, «εκ Παρνασσού» και απευθύνεται στις γυναίκες της Αθήνας, μέσω της παράνομης εφημερίδας «Γυναικεία Δράση», στη συντακτική επιτροπή  της οποίας μετείχαν, η Μέπλω Αξιώτη και η Διδώ Σωτηρίου...

Ότι, δεν είναι η Ασήμω και η Παναγιού δυο από τις πολλές γυναίκες που η μια παραδειγματίζει την άλλη και όλες μαζί, μαζί και με τον υπόλοιπο πληθυσμό μιας κοινότητας ή μιας πόλης, προβαίνουν σε αντιστασιακές ενέργειες. Είναι δυο γυναίκες που πρώτες και μόνες ανοίγουν τον δρόμο. Χωρίς προηγούμενα παραδείγματα παρά μόνο την Μαριώ του Καραϊσκάκη, την Ελένη του Βάσου Μαυροβουνιώτη  και την «παπαδιά περατιανή» του δημοτικού μας τραγουδιού!

Μια παπαδιά περατιανή

πάει με τους λεβέντες

πάει κι ο παπάς από κοντά

πάει πάει παρακαλώντας

- Γιατί μ' αφήνεις τα παιδιά

γιατί τ' αφήνεις τα παιδιά

το έρημο το σπίτι

- Φωτιά να κάψει τα παιδιά

το έρημο το σπίτι

και γω πάω για λευτεριά

i Τασούλα Βερβενιώτη, Η γυναίκα της Αντίστασης-Η είσοδος των γυναικών στην πολιτική, εκδ Οδυσσέας, σελ. 304-305

ii Πρόκειται για σαφή υπαινιγμό και πρόκληση στην επικράτηση της καισαρικής τομής ως ο κύριος τρόπος της γέννησης των παιδιών (κοντά στο 60% των γεννήσεων φτάνει ο μέσος όρος στην Ελλάδα) με το αισχρό πρόσχημα της απαλλαγής της γυναίκας από τους πόνους(!) Οι σύγχρονοι ιεροφάντες της θρησκειοποιημένης επιστήμης, ούτε λίγο ούτε πολύ...ευαγγελίζονται την άρση του Προπατορικού Αμαρτήματος(!) Με το αζημίωτο φυσικά.

iii Παραλείπω σκόπιμα πολλές ενδιάμεσες μάχες και συμπλοκές, όπως και τις χρονολογίες τους γιατί πραγματικά ο κατάλογος θα ήταν τεράστιος. Κάποτε θα φτιάσουμε αυτή την επιτύμβια πλάκα του Θεοχάρη και τότε θα κατανοήσουμε και αυτή την πλευρά, τη στρατιωτική, της δράσης της Ασήμως.

iv Πρόκειται για τα Καλύβια της Χασάς, δηλ τον σημερινό Ασπρόπυργο.

v «Απογευματινή», 20 Σεπτεμβρίου 1958

vi Γιώργος Χουλιάρας-Περικλής, «Ο δρόμος είναι άσωτος...», εκδ Οιωνός, σελ 484

Ο Ορέστης για την υπόθεση "Ντον Σκοτ" (Νοέμβρης - Δεκέμβρης 1943)

Οι Άγγλοι, διαβλέποντας τον κίνδυνο η Ελλάδα να βγει από τη σφαίρα επιρροής τους, προπαρασκευάζονται... Το "Αντικομμουνιστικόν Σύμφωνον των Αθηνών"...ο ΕΛΑΣ "καταπολεμητέος δια παντός μέσου"!

Έχουμε γράψει και σε άλλα κείμενα (περισσότερο σε εκείνα για τη Μάχη της Πύλης) ότι, το φθινόπωρο του 1943 αποτελεί καμπή για το αντάρτικο αλλά και τις τύχες της Ελλάδας. Από τη μια, η αντίσταση του Λαού γιγαντώνεται, μέσα από το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, και από  την άλλη τα σύννεφα του εμφυλίου πολέμου πυκνώνουν. Καθοριστικό ρόλο και για τα δύο, "καταλύτης", αποτελούν τα γεγονότα στο Ανατολικό Μέτωπο, ειδικά μετά την Μάχη του Κουρσκ που καθόρισε οριστικά και αμετάκλητα την έκβαση του Β΄ΠΠ.  Μετά τον Αύγουστο του 1943, όλοι ξέρουν ποιος θα νικήσει στον πόλεμο αυτό. Οι εχθροί της ΕΣΣΔ τρομοκρατούνται από το γεγονός ότι η Χώρα των Σοβιέτ προβάλλει τόσο ρωμαλέα στην ιστορία. Το βάρος τους πέφτει στο "μετά" για να επαναφέρουν το "πριν", αποπέμποντας το "νυν" που παραμένει ακόμη ζοφερό. Οι φίλοι χαίρονται. Εντείνουν τον αγώνα τους για την ολοκληρωτική και άνευ όρων ήττα του Άξονα και το βάρος πέφτει στο "νυν" για να εξασφαλίσουν το "μετά", αποπέμποντας το "πριν", το οποίο αποτελεί γι' αυτούς αιτία όλων των δεινών. 

Στα γενικά αυτά πλαίσια εντάσσεται και η περίπτωση του Άγγλου λοχαγού Ντον Σκοτ. Τα στοιχεία που παρουσιάζει ο Ορέστης, από τον Μάρτιο του 1958 ακόμη, είναι συντριπτικά. Ειδικά τα στοιχεία για τη μαρτυρία του ταγματάρχη Παναγιώτη Ρογκάκου, η οποία έκτοτε παραμένει θαμμένη. 

Οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται στις 3 & 4 Μαρτίου 1958 στην εφημερίδα "Απογευματινή".  Για όσους θα σπεύσουν να σκεφτούν και να  τοποθετηθούν αρνητικά για τον Ορέστη, ότι δημοσιεύει στην εν λόγω εφημερίδα και άρα "κάποιο λάκκο έχει η φάβα", θυμίζω ότι είναι περίοδος των γεγονότων της Κύπρου και οι σχέσεις με τους Άγγλους βρίσκονται στο ναδίρ. Ο Ορέστης αξιοποιεί τη ρωγμή αυτή και παρουσιάζει εκτενώς την άποψή του για την εποποιία, με στόχο, αφ' ενός μεν, να προλάβει άλλα δημοσιεύματα, αφ' ετέρου δε, να απαντήσει στον Σ. Σαράφη και στον "ΕΛΑΣ" του. Ο Ορέστης θεωρεί ότι η προσχώρηση του Σαράφη και άλλων βενιζελικών της ίδιας λογικής, "διολίσθησαν" το ΕΑΜ  σε μια πιο "στενή" θέση για το πολιτειακό, πράγμα που απώθησε τους "βασιλικούς" από το εθνικο-απελευθερωτικό μέτωπο. Βέβαια δεν είναι το μόνο που προσάπτει στον Σαράφη. Υπάρχουν κι άλλα τα οποία δεν χωράνε σήμερα εδώ. Ωστόσο, αυτή η πτυχή - ακριβώς γιατί ένας πρωτεργάτης του Αντάρτικου αγνοήθηκε και από τους μεν και από τους δε ενώ ένας "μουσαφίρης" αποθεώθηκε" χωρίς καμία κριτική θεώρηση της δράσης του - έχει υποτιμηθεί και δεν έχει συσχετιστεί με την ταυτόχρονη δράση των Άγγλων και Γερμανών να αποκόψουν ένα μεγάλο κομμάτι του Λαού που έτεινε στο ΕΑΜ παρά το "βασιλικό" παρελθόν του. 

Σημείωση για την διευκόλυνση του αναγνώστη: 

Λόγω τεχνικών ζητημάτων στη φωτογράφιση θα χρειαστεί ακολουθώντας τις στήλες της εφημερίδας να κινηθεί στην επόμενη και μετά να επανέλθει στην προηγούμενη. 

Η Μάχη της Πύλης...«στο Βούντιμα στη ρεματιά....γειά σου Ορέστη γεια σου, εσύ και τα παιδιά σου!»

Η εκτέλεση των Γερμανών & η ενδιαφέρουσα περίπτωση Ξηροτύρη

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Η εκτέλεση των 42 Γερμανών αιχμαλώτων στο Βούντιμα, στη κατάφυτη από πεύκα χαράδρα, δηλαδή, που χωρίζει την ορεινή περιοχή του Αυλώνα (ΚακοΣάλεσι) από τα Δερβενοχώρια, και τη Μαζαρέ(ϊ)κα συγκεκριμένα, είναι η περισσότερο άγνωστη και στους ειδικούς μελετητές αλλά και στους απλούς ανθρώπους. Αντίθετα, είναι πολύ γνωστές οι αντίστοιχες εκτελέσεις στην Κολοκυθιά και στα Καλάβρυτα. 

Η των Καλαβρύτων δε, έχει γίνει, από τους ντόπιους απολογητές των Γερμανών, και το άλλοθι της καταστροφής των Καλαβρύτων....."οι Αντάρτες φταίνε που σκοτώσανε τους Γερμανούς κι αυτοί εξαγριώθηκαν και καταστρέψανε τα Καλάβρυτα...ενώ αν δεν είχαν σκοτώσει τους αιχμαλώτους...αν δεν ρίχνανε μερικές ντουφεκιές τάχα πως κάνουν αντίσταση, οι Γερμανοί δεν θα πειράζανε κανέναν"(!) 

Και για τις δύο αυτές γνωστές περιπτώσεις εκτέλεσης αιχμαλώτων έχουν γραφτεί πολλά. Μεταξύ αυτών δύο βιβλία από τον ίδιο άνθρωπο, τον Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, γυιο εκτελεσμένου Γερμανού στη Κολοκυθιά. Στην αρχή έγραψε την Αναζήτηση-ανθρώπινα πεπρωμένα στον ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα 1941-1944, εκδ. Καλέντης, 1995 που αφορούσε την αναζήτηση της τύχης του πατέρα του και μετά από χρόνια το Από τη Βιένη στα Καλάβρυτα-τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και στην Ελλάδα, εκδ. Εστία, Αθήνα 2010. 

Ούτε στο πρώτο, το οποίο βγαίνει αρκετά νωρίς, είναι βιωματικό και καταγράφει την τραγωδία του παιδιού που ψάχνει την ιστορία του πατέρα του, ούτε στο δεύτερο που είναι μια αληθινή έρευνα στα αρχεία και στο πεδίο, φαίνεται ότι έχει υπόψη του την εκτέλεση στο Βούντιμα. Κάπου στο δεύτερο βιβλίο αναφέρει μια εκτέλεση Γερμανών στα Βίλλια Αττικής η οποία ενδεχομένως να έπαιξε ρόλο στην υιοθέτηση της "σκληρής γραμμής" των αντιποίνων προς τον ντόπιο πληθυσμό. 

[ Στην περίπτωση του Φρανκ Μάγερ έχω σκοπό να επανέλθω γιατί βγάζει κανείς λαυράκια, καθώς διαβάζει τα βιβλία του, για τους Γερμανούς, τον πολιτισμό τους και τον τρόπο που σκέφτονται ακόμα κι αν προσπαθούν να υιοθετήσουν μια στάση καταδίκης και απόστασης από το ναζιστικό "παρελθόν" τους.]

Τι συμβαίνει λοιπόν με το Βούντιμα, το πηγαδάκι, το νερό και το φαρμάκι; Γιατί όλες οι πλευρές σιωπούν και μόνο η δημοτική μούσα ψάλλει; Ποιο είναι το νερό και ποιο το φαρμάκι;

Εκείνα τα σημεία που έχω να επισημάνω  σε σχέση με την εκτέλεση των αιχμαλώτων στο Βούντιμα είναι τα εξής.

1. Οι Αντάρτες του ΕΛΑΣ είναι λογικό να μην το διατυμπανίζουν.  Ούτε περήφανοι είναι για ό,τι έγινε ούτε ανώδυνα φαίνεται να περνάει. Μπορεί να προστεθεί κι αυτό, από τους διώκτες τους και  συνεργάτες όλων των κατακτητών, στον κατάλογο των "εγκλημάτων" για τα οποία πρέπει να λογοδοτήσουν. Έτσι, δεν ξέρουμε ποιοι είναι οι εκτελεστές και πώς ακριβώς έγινε η εκτέλεση. Ούτε πού ακριβώς έγινε η εκτέλεση ξέρουμε αφού, εγώ τουλάχιστον, δεν έχω βρει άνθρωπο να ξέρει το πηγαδάκι με τις καρυδιές (άλλο στιχάκι λέει για αχλαδιές) στο Βούντιμα και να τα υποδείξει. 

2. Ο Ορέστης "δηλώνει" ως εκτελεστή τον Θεοχάρη. Αυτόν που αναγνωρίστηκε μέσω της περιγραφής του επιζήσαντος.  Άλλος λέει για τον Μπαράκο. Άλλος λέει για τον Καλύβα (Γιάννη Καμπόλη). Το πιο πιθανό είναι να  μην ήταν ένας ο εκτελεστής κι οι τρεις να εμπλέκονται με κάποιον τρόπο. Άλλο ένα σίγουρο στοιχείο είναι ότι έγινε ό,τι έγινε πολύ βιαστικά. Μόνο έτσι εξηγείται ότι επέζησε ένας, στους σαράντα δύο, έστω και για λίγες ώρες.

3. Το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο της εκτέλεσης στο Βούντιμα όμως είναι η ανύπαρκτη αντίδραση από την πλευρά των Γερμανών! Όσο κι αν έχω ψάξει δεν έχω βρει αντίποινα που να σχετίζονται με το συγκεκριμένο γεγονός ούτε με την συντριβή του λόχου τους στην Πύλη. Το κάψιμο των χωριών ήταν προαποφασισμένο και δεν πρέπει να θεωρηθεί αποτέλεσμα αλλά αιτία της καταστροφής των Γερμανών. Οι Γερμανοί "συνήθως" έχουν "τιμολόγιο". Τόσες δεκάδες Σέρβοι, Έλληνες, Ρώσοι κλπ, για έναν Γερμανό. Αυτή τη "σειρά" ακολουθούν καθ' οδόν και αυτή εφαρμόζουν και στην Ελλάδα όταν φτάνουν. Αυτό κάνουν και στην Κρήτη μόλις εδραιώνονται, στο Κομμένο της Άρτας δύο ακριβώς μήνες πριν, στα Καλάβρυτα δύο μήνες ακριβώς μετά...Αντίποινα, επειδή αντιστάθηκες και υπεράσπισες το σπίτι σου και την ελευθερία σου. Εδώ δεν έχουμε τέτοια αντίδραση!!! Δεν υπάρχει στην περιοχή εκτέλεση σε απάντηση μιας τόσο άγριας εκτέλεσης τόσων πολλών Γερμανών!

4. Δεν υπάρχει εκμετάλλευση από την πλευρά των απολογητών των Γερμανών και δεν αναφέρεται στα διαβόητα "εγκλήματα" του ΕΛΑΣ και των κομμουνιστών, στα "κονσερβοκούτια" και στα σχετικά. Γιατί "χαρίζεται" μια τέτοια "ευκαιρία" όπου πράγματι οι εχθροί του ΕΛΑΣ σφαγιάζονται "στο γόνατο";

Οι απαντήσεις και τα συμπεράσματα σε όλα τα παραπάνω είναι δύο:

α) Δεν υπάρχουν αντίποινα ούτε στη νίλα στα Δερβενοχώρια ούτε στην εκτέλεση στο Βούντιμα γιατί, απλούστατα, οι Γερμανοί φοβούνταν ιδιαίτερα τον ΕΛΑΣ ΑττικοΒοιωτίας, τον ΕΛΑΣ στους ορεινούς όγκους της πρωτεύουσας. Η απάντηση είναι αυτή που βγαίνει από τα λόγια του Στρατιωτικού Διοικητή Αττικής του ΕΛΑΣ, Απόστολου Κοκμάδη...«οι Γερμανοί μας φοβόντανε πολύ!»

β) Η μη ύπαρξη αντιποίνων, λόγω ακριβώς αυτού του φόβου των Γερμανών, αποκαθηλώνει πλήρως τη θεωρία που θέλει την κατοχή να σκληραίνει επειδή υπάρχει αντίσταση! Οι Γερμανοί, όπως και κάθε κατακτητής, δεν καταλάβαιναν από αυρότητες αλλά μόνο από ισχύ! Αυτή ακριβώς η αλήθεια είναι που κάνει την εκτέλεση στο Βούντιμα ακατάλληλη για πολιτική εκμετάλλευση από τους αντιπάλους. Αυτή είναι η αιτία που η αλήθεια θάβεται στο Βούντιμα επί εβδομήντα τρία χρόνια, ρίχνοντας ωστόσο τις ρίζες της βαθειά στη γη της Ελευθερίας....

Ο επίλογος του Ορέστη στη θρυλική πλέον Μάχη της Πύλης....

Η Μάχη της Πύλης 18 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 3η. Ανάκτηση του οροπεδίου, απώλειες εκατέρωθεν, απαγκίστρωση

Τρίτη συνέχεια από την αφήγηση του Ορέστη στην εφημ. "Απογευματινή", Φεβρουάριος 1958

Για τη Μάχη της Πύλης, διαβάστε επίσης:

«Θα έρθω να τους δω πρίφτη. Δεν ξέρω αν θα μείνω μαζί τους, αλλά θα έρθω, σε 2-3 μέρες»

Η μάχη της Πύλης, 16 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 1η, Ένα χωριό στα όπλα, έτοιμο για την υπέρτατη θυσία

Η Μάχη της Πύλης 17 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 2η. Το οροπέδιο "πάνω" από την Αθήνα φλέγεται...

Η κατάληψη του αεροδρομίου της Τανάγρας από τον ΕΛΑΣ, 7 προς 8 Σεπτεμβρίου 1944

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Σήμερα το αεροδρόμιο Τανάγρας είναι ένα από τα σημαντικότερα στην άμυνα της χώρας ενώ στα δίπλα του βρίσκεται η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία. Μια τεράστια έκταση, κάπου 15.000 στεμμάτων, σε έναν επίπεδο κάμπο, είναι διαμορφωμένη για να υποδέχεται κάθε είδους αεροπλάνα, για ειρηνικό ή πολεμικό σκοπό. Σε λίγες μέρες, μάλιστα, θα γίνουν για μια ακόμη φορά, αεροπορικές επιδείξεις, και πλήθος κόσμου θα μαζευτεί για να θαυμάσει τα πτητικά επιτεύγματα του ανθρώπου. 

Αυτές ειδικά τις μέρες, λοιπόν, είναι καλό να έχουμε υπόψη μας την σημαντικότερη, ίσως, πτυχή της πολεμικής του ιστορίας, η οποία συνδέεται με τη γερμανική κατοχή. Μέχρι τότε το αεροδρόμιο της Τανάγρας, που βέβαια ήταν υποτυπώδες και πολύ μικρότερης έκτασης, συνδέεται με την Μάχη της Κρήτης και την αερομεταφορά των επιτιθέμενων γερμανικών δυνάμεων. Οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής θυμούνται τα μεταγωγικά, με τα ριμουλκούμενα ανεμόπτερα, να απογειώνονται από το μόλις εγκατελελειμμένο από τους Άγγλους αεροδρόμιο. 

[Μια περίπτωση Γερμανού αλεξιπτωτιστή που επιβιβάστηκε από την Τανάγρα για την Κρήτη... βλέπε εδώ ].

Η επίθεση του ΕΛΑΣ στις εγκαταστάσεις, όμως, παραμένει, εν πολλοίς, άγνωστη. Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά και αυτά προέρχονται από τις μαρτυρίες αγωνιστών με δευτερεύοντες ρόλους στην επιχείρηση (μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων, οδηγοί κλπ). Τα κείμενα που αναρτώνται σήμερα είναι οι μαρτυρίες δύο από τους πιο σημαντικούς ηγέτες του ΕΛΑΣ της ΑττικοΒοιωτίας. 

Ο ένας είναι ο ίδιος το ιδρυτής του Αντάρτικου της ανατολικής Ρούμελης, ο Ορέστης (Ανδρέας Μούντριχας). Ο άλλος είναι ένας από τους άμεσους βοηθούς του, από τις πρώτες κιόλας μέρες της δράσης του Ορέστη στην περιοχή και στις πρώτες κρούσεις του για την έναρξη του ένοπλου αγώνα. Πρόκειται για τον Γιώργο Μπουτσίνη (Νικήτα) από το Κριεκούκι (Ερυθρές), Ανθυπασπιστή του Ελλ. Στρατού που επί κατοχής μετατάσσεται στο σταθμό χωροφυλακής Θηβών και από κει παρέχει όποια βοήθεια μπορεί στον Ορέστη μέχρι να βγει και ο ίδιος στο Βουνό και να αναλάβει καπετάνιος διαφόρων τμημάτων. Με την ίδρυση της Ελληνικής Πολιτοφυλακής (ΕΠ), τον Απρίλιο του 1944, αναλαμβάνει ως διοικητής της Βοιωτίας. 

1. Το κείμενο του Ορέστη. Είναι αποσπάσματα από τις δημοσιεύσεις του στην Εφημερίδα "Απογευματινή" στις 16, 18 Αυγούστου 1958 και 1 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου. Ξεκινάει με μια παρουσίαση του θρυλικού "καραλιβαναίου", του Θεοχάρη Πολύχρονου, ο οποίος ήταν ο εμπνευστής και ο διοικητής της επιχείρησης. Συνεχίζει με την παρουσίαση της επιχείρησης και καταλήγει πάλι στον Θεοχάρη και στον ηρωικό τρίτο τραυματισμό του, αυτή τη φορά θανάσιμο, στις πρώτες μέρες των Δεκεμβριανών, στο Γουδή....

«Κι ο Θεοχάρης έπεσε από Εγγλέζου βόλι

 άκουστο Γοργοπόταμε και στρέψε τα νερά σου»

2. Το κείμενο του Νικήτα. Είναι οι σελίδες 395-397 σελ. του βιβλίου του

  Το αντάρτικο στην Αττική, Αθήνα 1979.

Ο Νικήτας, αν και χρόνια πολιτικός πρόσφυγας, έχει υπόψη του την αφήγηση του Ορέστη και προχωράει στις δικές του συμπληρώσεις και επισημάνσεις εξαιρετικής σημασίας αφού είναι ένας εκ των βασικότερων συντελεστών της επιχείρησης και επιπλέον το βιβλίο του είναι δυσεύρετο από πολλά χρόνια. 

3. Το τρίτο κείμενο είναι κατά κάποιο τρόπο λογοτεχνική απόδοση μιας πλευράς της επιχείρησης. Είναι κείμενο ενός απλού αντάρτη που έλαβε μέρος ως οπλοπολυβολιτής κι αποστολή είχε την  εξουδετέρωση ενός φυλακίου εξοπλισμένου με προβολέα. Πρόκειται για τον γνωστό στην Αριστερά από την υπόθεση Πλουμπίδη και Μπελογιάννη, Κούλη Ζαμπαθά (1905-1975). Είναι αυτός που έκρυβε και τους δύο στο σπίτι του, τις τελευταίες μέρες πριν την σύλληψή τους. Το κείμενο του είναι οι σελίδες 38-43 του βιβλίου του Στα διάσελα με τους χρυσαετούς, εκδ. γραμμή, 1979. Πρόκειται για έκδοση μετά θάνατον, από την κόρη του Φαίδρα, κειμένων που είχε, άγνωστο πότε ακριβώς, στο αρχείο του. Ίσως έτσι εξηγείται η μόνη ανακρίβεια, ωστόσο πολύ σημαντική. Ο Ζαμπαθάς ενώ περιγράφει την επίθεση στο αεροδρόμιο την ταυτίζει με άλλη επίθεση που έγινε στις 25-26 Ιουλίου 1944, στο Σχηματάρι κατά την διάρκεια των τελευταίων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των Γερμανών και των "Ταγμάτων Ασφαλείας" στην Πάρνηθα και στα Δερβενοχώρια. Όλες οι αναφορές είναι σωστές, μόνο που αφορούν δύο επιχειρήσεις με διαφορά σαράντα περίπου ημερών. Τώρα πώς μπορεί να υπάρχει τέτοια σύγχυση στο μυαλό ενός ανθρώπου είναι άλλο θέμα και προσφέρεται για σκέψεις και ανάλογη ιστορική και λογοτεχνική έρευνα για το υπό ποιες συνθήκες γράφτηκαν οι γραμμές αυτές, ποια η κατάσταση του συγγραφέα κλπ. Το κύριο πάντως "ελαφρυντικό" του είναι πως δεν είναι έκδοση δική του αλλά της κόρης του. Ένα είδος σημειώσεων που ενδεχομένως να ετύγχαναν και κάποιων επιπλέον διορθώσεων πριν να τυπωθούν.

Κι όσο για τα γεγονότα της επιχείρησης αντιπερισπασμού και τιμωρίας στο Σχηματάρι, θα επανέλθω με πλήθος στοιχείων. Εκείνη τη βραδιά σκοτώθηκαν, ή σκοπίμως ή ως "παράπλευρες απώλειες", οκτώ άτομα εκ των οποίων τρεις ήταν γυναίκες και ένα δωδεκάχρονο παιδί.  Προς το παρόν επιφυλάσσομαι γιατί αυτή την επιχείρηση πρέπει να την δούμε σε συνάρτηση με το Μπλόκο του Σχηματαρίου, το οποίο έλαβε χώρα, από Γερμανούς και "Τάγματα Ασφαλείας", λίγες μέρες πριν, στα μέσα του Ιουλίου, και περί τις τριάντα μέρες μετά τη σφαγή του Διστόμου.  Αυτό το μπλόκο παραμένει απολύτως στο σκοτάδι τόσο από τις προφορικές μαρτυρίες (για τους γνωστούς λόγους) όσο και από τις γραπτές. Οι "γνωστοί" λόγοι είναι ότι οι Γερμανοί περικύκλωσαν και απομόνωσαν το χωριό, όμως οι συλλήψεις και όλα τα άλλα (έρευνες στα έρημα σπίτια, λεηλασίες κλπ)  "διεκπεραιώθησαν" από τα "Τάγματα Ασφαλείας".  Από τις εκατοντάδες των συλληφθέντων, άλλοι κρατούνται στα "σύρματα" (το υποτυπώδες στρατόπεδο συγκεντρώσεων δίπλα στο αεροδρόμιο και στον σταθμό "Τανάγρα" του σιδηροδρόμου) και άλλοι μεταφέρονται, με τη σχετική καθ' οδόν "περιποίηση", στη Χαλκίδα. 

Από τα "σύρματα" απέδρασαν, ένας "αθηναίος" άγνωστος και ο θρυλικός "Πουλής" (Μικρός ή Φέρσαλας Δημήτρης), ο οποίος γλίτωσε από τα θεριστικά πυρά των πολυβόλων λόγω του ότι δεν μπορούσε να σηκωθεί και να τρέξει αφού ήταν ανάπηρος και αναγκαστικά έκανε το τέλειο έρπειν προς την ελευθερία! Το παρατσούκλι, "το πουλί της τύχης", που του είχε δοθεί λόγω της αναπηρίας του φαίνεται είχε τη σημασία του!   

Από αυτούς που μετήχθησαν στη Χαλκίδα, κάποιοι θα σταλούν σε στρατόπεδα και κάποιοι θα χρησιμοποιηθούν στα διάφορα καταναγκαστικά έργα απ' όπου και μια ομάδα θα δραπετεύσει. Μέσα σε αυτούς και τα τρία παλληκάρια από το Σχηματάρι: Ο Βαγγέλης Α. Γεωργαντάς, ο Σωτήρης Χ. Λιάπης και ο Δημήτρης Γ. Σαλεμής. Ο Βαγγέλης θα σκοτωθεί σε λίγες μέρες σε μια φάση από τη Μάχη του Μίλεσι(9 Σεπ. 1944)  Στις 2 Αυγούστου εικοσιπέντε από τους κρατούμενους της Χαλκίδας θα εκτελεστούν στη "Στρατώνα". Ανάμεσά τους και τα δύο αδέρφια, οι Σταμουλάδες, θα πέσουν αγκαλιασμένα! Είχαν γλιτώσει μια φορά από τους διώκτες τους όταν ο ΕΛΑΣ απελευθέρωσε αιχμαλώτους χτυπώντας το τρένο στο Βαθύ (19 Φεβ. 1944), χωρίς τελικά να καταφέρουν να δουν τη μέρα της Λευτεριάς, η οποία θα...καθυστερήσει δύο μήνες ακόμη. Τρεις από τους εκτελεσμένους είναι οι Σχηματαραίοι:  Γιώργος Κ. Πηλίτσης, Παναγιώτης Παπαϊωάννου ("της θεια-Σωκράταινας", η οποία, είχε χάσει κι έτερο γυιο, τον Κώστα, πριν λίγους μήνες σε επιχείρηση του εφεδρικού ΕΛΑΣ) και ο Ξενοφών Χαρίσης. 

1. Τα κείμενα του Ορέστη

Ο Θεοχάρης, ένας από τους Καραλιβαναίους. Η δόξα στον Γοργοπόταμο....

Ο Θεοχάρης Πολύχρονος, Καπετάνιος του 1/34 τάγματος του ΕΛΑΣ
[σημείωση 18ης Ιουλίου 2022: Η φωτογραφία αυτή, η οποία, μαζί με άλλες, είναι ευγενής προσφορά του γυιου της Ασήμως Θόδωρου Μαλισιάνκου, έχει επεξεργαστεί από μένα και έχει κοπεί για να αναδειχτεί η μόνη τόσο καλή προσωπογραφία του Θεοχάρη. Έλαχε όμως να γίνει και ενδεικτική του πλιάτσικου που κάνει ο Δ. Χαριτόπουλος στο τελευταίο του βιβλίο "Οι άτακτοι", όπου και την δημοσιεύει χωρίς να αναφέρει την πηγή της πρώτη δημοσίευσης. Δεν είναι το μόνο πλιατσικολόγημα. Αλλά δεν είναι και το πλιατσικολόγημα το μόνο λάθος του. Πλήθος ανακριβειών "κοσμούν" το πόνημα, ενδεικτικά κι αυτά του τι είδους κάνει ο πολύς... "ατακτολόγος". Κρίμα την ακριβή έκδοση!]

Η σύλληψη και η εκτέλεση της επιχείρησης κατά των Γερμανών της Τανάγρας... 

Το ηρωικό τέλος "από Εγγλέζου βόλι" λίγες μέρες μετά την 2η επέτειο του Γοργοπατάμου...

Το 1/34 τάγμα του ΕΛΑΣ στα Σκούρτα. Μάλλον 25η Μαρτίου 1944, μετά τον εορτασμό στη Λιάτανη. Στη μέση ο Θεοχάρης, ανάμεσα στου δύο καθιστούς, και αριστερά του η Ασήμω. Πρώτος από δεξιά ο Ν. Παπαπαναγιωτάκης, Στρατιωτικός Διοικητής του τάγματος.

2. Το κείμενο του Νικήτα

3. Το κείμενο του Κούλη Ζαμπαθά

Συμπλήρωση της 16ης Ιουνίου 2022: 

Τέλος παραθέτω την επιστολή του παλιού αγωνιστή από το Μπράτσι, του Κώστα Μπελεγράτη, στην "Απογευματινή" και στον Ορέστη τότε που έγραφε τα κείμενα. Μετά την επιστολή υπάρχει και η σύντομη απάντηση του καπετάνιου... 

Επιστολή 34η (59ον/25.8.1958)

Κύριε Διευθυντά,

Διαβάζω στην έγκριτη εφημερίδα σας τακτικά την «τραγωδία του ΕΛΑΣ». Επειδή φιλοδοξεί, ασφαλώς, το κείμενο αυτό να θεωρηθή «ιστορικό ντοκουμέντο» σαν άνθρωπος που πήρα μέρος στη μάχη έχω να προσθέσω τα εξής: Την μάχη της Τανάγρας σχεδίασε ο Αποστόλης Κοκμάδης και εφήρμοσε με τους συνεργάτες του Θεοχάρη, Κονδύλη κλπ., σε απόλυτη συνεργασία με την Οργάνωσι της Τανάγρας, μέλη της οποίας ωδήγησαν τα τμήματα του ΕΛΑΣ στους εκ των προτέρων καθωρισμένους στόχους. Η επίθεσις άρχισε στις 11 το βράδυ της 7 προς 8 Σεπτεμβρίου 1944 με ισχυρά πυρά ολμίσκων, οπλοπολυβόλων και τυφεκίων με κύριο στόχο το περιχαρακωμένο μικρό ύψωμα (Τζούμπα Σιαμπάνη). Οι Γερμανοί αντέδρασαν έντονα με ένα βαρύ ταχυβόλο τους και αρκετά μυδράλλια. Μια ώρα μετά την επίθεσι οι Γερμανοί του Σχηματαρίου κινήθηκαν προς Μπράτσι για να ενισχύσουν τη φρουρά τους που μαχόταν. Στα μισά όμως του δρόμου έπεσαν σε ενέδρα της μαχητικής ομάδας της Πύλης με επικεφαλής τον Στέφαν Μαλιάτσην και τον Ταναγραίον Αντώνην Παπαστάμου που τραυματίστηκε. Το ένα τους αυτοκίνητο ανατινάχθηκε με νάρκη με αρκετούς νεκρούς και τραυματίες ενώ το άλλο υποχωρούσε προς Σχηματάρι. Η ώρα ήταν 2, όλα τα φυλάκια του στρατοπέδου είχαν πέσει και μόνον το κύριο έρεισμά τους αμύνονταν γενναία. Οι ολμισταί ανέφεραν πως τελείωναν τα πυρομαχικά τους, ένα πολυβόλο μας είχε πάθει εμπλοκή και σε λίγο θα ξημέρωνε, οπότε κινδυνεύαμε να πλευροκοπηθούμε από την πλευρά της Θήβας και ακόμα να υποστούμε αεροπορική επιδρομή γιατί ήμασταν μέσα σε συγκοινωνιακό κόμβο. Ετέθη λοιπόν το δίλημμα ή να κάνουμε «γιουρούσι» ή να υποχωρήσουμε. Την κρίσιμη αυτή στιγμή ο εφεδροελασίτης Ταναγραίος Χαράλαμπ. Μπελεγράτης παίρνοντας ένα ολμίσκο από τα χέρια ενός αντάρτη ρίχνει και κτυπά ένα γερμανικό αντίσκηνο που προφανώς είχε πυρομαχικά γιατί πήρε φωτιά και έλαμπε ο γύρω τόπος σαν μέρα.

Τότε τα πυρά μας συγκεντρώθηκαν πάνω στο ταχυβόλο και το εξουδετέρωσαν ενώ ταυτόχρονα τρέξαμε -απείχαμε 150 μέτρα- με χειροβομβίδες και υποχρεώσαμε τη φρουρά να παραδοθή, μέρος της οποίας όμως διέφυγε προς Σχηματάρι. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η μάχη της Τανάγρας.

Μέσα στα λάφυρα πρέπει να προστεθούν και 2-3 τόννοι βενζίνης, πολύτιμο υλικό τότε.

Ευχαριστώ δια την φιλοξενίαν

Κ. ΜΠΕΛΕΓΡΑΤΗΣ

(Τανάγρα (Μπράτσι) Θηβών

Απάντησις:

Εις τας συμπληρώσεις του επιστολογράφου έχω να παρατηρήσω μόνον ότι: Πράγματι ο μόνιμος ανθυπολοχαγός Απόστολος Κοκμάδης (διοικητής του 2ου λόχου) σχεδίασε την επίθεσι και έλαβε ενεργόν μέρος σ' αυτήν. Την ιδέα της όμως και την γενική ευθύνη γι' αυτήν, την είχε ο επίσης λαβών μέρος καπετάνιος του τάγματος Θεοχάρης. Και αν αποτύγχανε, απ' αυτόν θα ζητούσα εγώ ευθύνες. Α.Μ.

Διαβάστε επίσης: Ο Στρατιωτικός διοικητής Αττικής του ΕΛΑΣ αφηγείται...