Ο ταγ/ρχης του Ελλ. Στρατού Γιάννης Σταματάκης – Λακκιώτης στον ΕΛΑΣ

Η πρώτη σελίδα του φύλλου ποιότητος του
τ/ρχη Γιάννη Σταματάκη - Λακκιώτη

Ο στρατιωτικός διοικητής του Ι/34 τάγματος Λακκιώτης με τον καπετάνιο του Νικήτα (Γιώργη Μπουτσίνη)  από το βιβλίο του τελευταίου
Το αντάρτικο στην Αττική 1941-1945, τόμος Α, εκδ. Άνω Τελεία.

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Ιούνιος του 1943.

Ο Ορέστης, ο δημιουργός του Αντάρτικου της ΑττικοΒοιωτίας, επιστρέφει από τη Ρούμελη.

Το τρίμηνο που προηγήθηκε είναι γεμάτο με συνταρακτικά γεγονότα.

Ο Άρης βγαίνει, αρχές του Μάρτη, από την Αθήνα με νέες δυνάμεις.

Στη Δεσφίνα ανασυγκροτεί τα Αρχηγεία και ανακατανέμει τα στελέχη. Δίνει μερικά από τα καλύτερα στην ΑττικοΒοιωτία και τον Ορέστη αναγνωρίζοντας έτσι και τη σημασία του χώρου και την αξιοσύνη του καπετάνιου της.

Η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ ς’ όλη την περιοχή είναι εκρηκτική!

Ο Σαράφης προσχωρεί στον ΕΛΑΣ και ο ΕΛΑΣ τον αναγνωρίζει αρχηγό του σε μια εντυπωσιακή εκδήλωση στο Μαυρολιθάρι. Δεν λείψανε κι εκεί οι τραγωδίες.

Ο Ορέστης, “κατεβαίνοντας” στον χώρο του, αντιμετωπίζει για μια ακόμα φορά τους ληστοσυμμορήτες που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες του νεαρού τότε ενόπλου κινήματος. Αυτή τη φορά δίνει οριστικό τέλος και απελευθερώνει οριστικά την ύπαιθρο από την ληστεία και τη ζωοκλοπή. Η χωροφυλακή, οι Ιταλοί και οι Γερμανοί, έχουν εκκενώσει την ύπαιθρο, ήδη από τον Οκτώβριο του 1942 και έχουν συμπτυχθεί στις πόλεις, σε μερικά κεφαλοχώρια, στην Κωπαΐδα και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής.

Έχει προηγηθεί, πριν από λίγες μέρες, ο πρώτος αναίμακτος αφοπλισμός του 5/42 του Συνταγματάρχη Ψαρρού αλλά και ο… επανεξοπλισμός του! Πάλι μετά από λίγες μέρες, τέλη Ιουνίου, θα ακολουθήσει ο δεύτερος αφοπλισμός, αυτή τη φορά, αιματηρός.

[...Όταν έφθασα στην περιοχή Θηβών, βρήκα μια κατάστασι ακριβώς όπως την φοβόμουν i. Έσπευσα, όμως, πρώτα να μπω για άλλη μια φορά στην Αθήνα, είδα ξανά βιαστικά τον Σιάντο που τον κατατόπισα για όλη την κατάστασι στην Ρούμελη και ξαναγύρισα στην ομάδα μου που με περίμενε στην Στεφάνη. Εκεί βρήκα μαζί και κάποιον που δεν τον περίμενα. Ο Κτιστάκης με φρόντιζε πάντα. Τώρα μου έστελνε έναν μόνιμο ταγματάρχην, τον Γιάννη Σταματάκη, συγγενή του κι' αυτόν, ανεψιό του Μάντακα, έναν μπαρουτοκαπνισμένο Κρητικό πολεμιστή…]

Ο ίδιος ο Γιάννης Σταματάκης δίνει ως ημερομηνία ένταξής του στον ΕΛΑΣ την 20 Ιουνίου 1943. Καθώς είναι η φάση κατά την οποία ο ΕΛΑΣ παίρνει την όψη τακτικού στρατού, τα Αρχηγεία και τα Υπαρχηγεία μετατρέπονται σε συντάγματα και τάγματα. Συγκροτείται το 34ο Σύνταγμα που ουσιαστικά είναι το Αρχηγεία ΑττικοΒοιωτίας. Και τα τρία Υπαρχηγεία του, της Αττικής, της Θήβας και της Λιβαδειάς, αντικαθίστανται από τα τρία τάγματα του Συντάγματος, το Ι/34, το ΙΙ/34 και το ΙΙΙ/34 αντίστοιχα. Ο ταγματάρχης Σταματάκης, ως Λακκιώτης πλέον, αναλαμβάνει το Ι/34 τάγμα για το διάστημα 22 Ιουνίου έως 1 Αυγούστου ως στρατιωτικός διοικητής του. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο καπετάνιος του Συντάγματος, ο Ορέστης δλδ, τον περιβάλλει με την απόλυτη εμπιστοσύνη του και του αναθέτει το τάγμα “την επομένη ημέρα” της προσχώρησής του, κυριολεκτικά. Δεν ήταν μόνο οι συστάσεις του αγαπημένου φίλου, του Βαγγέλη Κτιστάκη, ήταν και η θωριά όπως και οι περγαμηνές του Λακκιώτη στα πεδία των μαχών.

[…Την 13ην Αυγούστου 1943 και τα τρία «τάγματά» μου, είχαν από μια συμπλοκή το καθένα με Ιταλούς.

Μια διμοιρία του ΙΙΙ με τον διμοιρίτη Αντώνη, χτύπησε στο Δίστομο ένα ιταλικό περιπολικό αυτοκίνητο. Το ΙΙ χτύπησε το ωχυρωμένο ιταλικό φυλάκιο της «Μπούκας», εκεί περίπου που τοποθετείται τώρα το αντλιοστάσιον της Υλίκης. Η επιδρομή απέτυχε και σκοτώθηκε ο αντάρτης μας Καραφωτιάς. Την ίδια μέρα το Ι τάγμα με τον ταγματάρχη Σταματάκη, ο οποίος είχε τοποθετηθή διοικητής του, γιατί ο Δαλιάνης σαν αρχαιότερος παρέλαβε διοικητής του Συντάγματος, με τον καπετάνιο Θεοχάρη Πολύχρονο και τον πολιτικό Θανάση Γαβριώτη, έστησαν ενέδρα στον «σαλίγγαρο». Αυτοί χτύπησαν καλά. Μια φάλαγγα δέκα αυτοκινήτων που ερχόταν από την Θήβα με Ιταλούς και Γερμανούς. …]

Εδώ ο Ορέστης μπερδεύει λίγο τις ημερομηνίες σχετικά με την ανάληψη του τάγματος και του συντάγματος. Τα γεγονότα έγιναν ακριβώς έτσι. Αλλά ο Λακκιώτης κτύπησε τον “σαλίγγαρο” της Κάζας, όχι ως διοικητής του Ι/34 αλλά ως διοικητής του 34ου Συντάγματος. Ο ίδιος δίνει τις ημερομηνίες παραλαβής και παράδοσης και προσδιορίζει τον χρόνο που διετέλεσε διοικητής του Συντάγματος. Είναι ακριβώς 17 ημέρες! Από 1η Αυγούστου μέχρι 17 του ίδιου μήνα. Αυτή η συντομία του διαστήματος είναι που μπερδεύει τον καπετάνιο.

Δεν είναι όμως εκείνος που ευθύνεται για τον… υποβιβασμό του Λακκιώτη. Ο Χρήστος Δαλιάνης, εξ αιχμαλωσίας προσχωρήσας στον ΕΛΑΣ, “φυτεύεται” από την πολιτική ηγεσία στην ΑττικοΒοιωτία και τίποτα πλέον δεν μπορεί να τον κουνήσει από κει, παρά τις σχετικές αναφορές του Ορέστη. Θα παραμείνει στρατιωτικός διοικητής του 34ου Συντάγματος, ως την Απελευθέρωση και τον Δεκέμβρη, για να αυτομολήσει στους Άγγλους, να “καρφώσει” την απόκρυψη των όπλων μετά τη Βάρκιζα και να υποστεί ενέδρα και τραυματισμό, ως τιμωρία.

Ο Διαλιάνης, λοιπόν, είναι ομοιόβαθμος του Λακκιώτη αλλά αρχαιότερος. Αναλαμβάνει εκείνος το Σύνταγμα στις 17 Αυγούστου και ο Λακκιώτης το Ι/34 τάγμα. Εκεί τον βρίσκουν η συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8 Σεπτεμβρίου και τα φοβερά γεγονότα του Οκτωβρίου. Είναι ένας από του αξιωματικούς του Στρατού που υπογράφουν έκκληση στον αν/χη Γεώργιο Ρήγο να προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ, πράγμα που γίνεται στις 15 Οκτωβρίου. Ο Ρήγος ονομάζεται Φεραίος, μέραρχος της 5ης Ταξιαρχίας (το 34ο Σύνταγμα έχει πια γίνει ταξιαρχία) και αναλαμβάνει την διοίκηση της μάχης που ξεσπάει τα χαράματα της 16ης. Ο Σταματάκης διοικητής του Ι/34 τάγματος θα πάρει μέρος στην τριήμερη Μάχη των Δερβενοχωρίων, ή “της Πύλης”, μάχης που στοίχισε στους Γερμανούς πάνω από 200 νεκρούς, αν και στον τομέα του δεν εκδηλώθηκε επίθεση.

[...Ο ταγματάρχης Σταματάκης, από τους Λάκκους της Κρήτης, συγγενής των Μπολάνηδων, ήταν ένας ωλοκληρωμένος πολεμιστής, με τον ανταρτοπόλεμο μέσα στο αίμα του, με μια καταπληκτική ψυχραιμία σε όλες τις κρίσιμες στιγμές…],

..θα γράψει ο Ορέστης για εκείνες τις πολύ κρίσιμες ημέρες.

Ξεπερνώντας το τάγμα και το Σύνταγμα τις εκκαθαριστικές επιθέσεις των Γερμανών που ακολούθησαν τη μάχη και ελισσόμενα στην Βοιωτία επιτυχώς, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις μετάθεσης του Λακκιώτη στην Εύβοια.

Ο Ορέστης έχει πληροφορηθεί την κατάσταση στο νησί, την ιδιαιτέρα πατρίδα του. Η εκρηκτική ανάπτυξη του ΕΛΑΣ μαζί με το νεαρό και την απειρία των ηγητόρων του περνάει κρίση. Η σκληροπυρηνική ηγεσία της Κομματικής Οργάνωσης Ευβοίας αλλά και οι έντονη δοσιλογική δράση πολλών αξιωματικών της Εύβοιας, επιδεινώνουν την κατάσταση. Έτσι ο Ορέστης, πολύ νωρίτερα από την έλευση των Λιάκου και Παπαθανασόπουλου στη Χαλκίδα (Χριστούγεννα του 1943) μαζί με έναν λόχο ταγματασφαλιτών, εκτιμώντας την τεράστια στρατηγική σημασία της νήσου, στέλνει τον καλύτερό του αξιωματικό ως στρατιωτικό διοικητή του 7ου Ανεξάρτητου Τάγματος Ευβοίας του ΕΛΑΣ που μερικοί το αποκαλούν και Σύνταγμα από τότε, από το φθινόπωρο του ‘43.

Ο Λακκιώτης αναλαμβάνει 1η Δεκεμβρίου 1943 διοικητής και παραμένει ς’ αυτό μέχρι την αποστράτευση του ΕΛΑΣ, στις 10 Μαρτίου 1945.

Στο ατομικό δελτίο του ΕΛΑΣ, στην 9η ερώτηση..«Μάχαι ή συμπλοκαί που έλαβον μέρος εις τον ΕΛΑΣ με τόπο, χρονολογία και εναντίον τίνος», συμπληρώνει μόνο μία λέξη: “Αναρίθμητοι”!

Είναι πράγματι αναρίθμητες οι συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στην Εύβοια. Τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Άγγλοι έχουν σε μεγάλη υπόληψη τη θέση του νησιού που μπορεί από το Αιγαίο να γίνει απόβαση, να πέσουν αλεξιπτωτιστές, να βληθεί από παντού από το ναυτικό. Οι Γερμανοί έχουν διατάξει τον Γερακίνη να μελετήσει μαζί με μια επιτροπή το σενάριο της “πολιτικής προστασίας”, όπως θα λέγαμε σήμερα, σε περίπτωση απόβασης των Άγγλων. Να καταγράψει τα μέσα αλλά και τις πιθανές τοποθεσίες της απόβασης, τον τρόπο απομάκρυνσης του πληθυσμού και όλα τα σχετικά. Οι Άγγλοι από την άλλη μεριά, δεν βιάζονται για την υποτιθέμενη απόβαση αλλά νοιάζονται πολύ περισσότερο το νησί να ελέγχεται από τους Γερμανούς καλύτερα και όχι από τον ΕΛΑΣ. Μετά δε το ΑντιΕΑΜικό Σύμφωνο τον Οκτώβριο που συνάπτεται παρουσία του Άγγλου λοχαγού Ντον Στοττ, παίρνονται εκατέρωθεν και πρακτικά μέτρα. Ο καταγόμενος από την Εύβοια στρατηγός Λιάκος μαζί με τον τέως υπασπιστή του Πλαστήρα Παπαθανασόπουλο κατευθύνονται στην Εύβοια με στόχο να αλλάξουν άρδην τους συσχετισμούς και να εκδιώξουν τον ΕΛΑΣ από τον χώρο.

Με την αλλαγή του χρόνου η τρομοκρατία και από τις δύο πλευρές του Ευβοϊκού Κόλπου κορυφώνεται. Η μεγάλη επιτυχία του Σταυραετού (Γιάννη Παλάσκα ) στην Κακή Σκάλα 14 Ιανουαρίου 1944, δεν φτάνει για να την αναχαιτίσει. Ακολουθεί, τον Μάρτιο, μια φοβερή εκκαθαριστική επιχείρηση που αναμεταδίδεται μάλιστα και από επιτόπιο Γερμανό ανταποκριτή. Οι ΕΑΜίτες διώκονται απηνώς και δεν ξέρουν πού να χωθούν.

Σε αυτή τη φάση, ο μέγας στρατιωτικός νους του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, ο ταγματάρχης Μακρίδης- Έκτωρας, ή Αρμένης, διατάσσει το Σύνταγμα να αποσυρθεί από την Εύβοια και να αφήσει εκεί ένα μόνο τάγμα! Η κατάσταση φτάνει στο “αμήν”.

Στις 24 Μαρτίου 1944 ο Ορέστης μαζί με τον Φώτη Βερμαίο (Φ.Γρηγοριάδη) και τον γραμματέα της περιφερειακής Θήβας, αποφασίζει να περάσει στην Εύβοια για να ματαιώσει το ολέθριο σχέδιο της εκκένωσης της νήσου ΚΑΙ από τις πολιτικές οργανώσεις ΚΑΙ από τον ΕΛΑΣ.

Κάπου εκεί στις Λιβανάτες βρίσκει πρόσφυγες από την Εύβοια και τις πρώτες ομάδες του ΕΛΑΣ που έχουν προηγηθεί για να ετοιμάσουν την διαπεραίωση του Συντάγματος. Τους γυρίζει πίσω με “φοβέρες”… “θα βάλω τα πολυβόλα να σας χτυπήσουν”, λέει.

Την 1η Απριλίου, φτάνοντας στα χωριά του Ξηροχωρίου (Ιστιαίας) βρίσκει την κατάσταση απελπιστική και τον Λακκιώτη ψύχραιμο αλλά σε αδιέξοδο. Η μάχη του Ξηροχωρίου που γίνεται ως ύστατη προσπάθεια του ΕΛΑΣ να αναστρέψει την κατάσταση πριν την άφιξη του Ορέστη, αν και αποδίδει την εξόντωση του ίδιου του Λιάκου δεν είναι αρκετή.

Μαζί, οι δύο, ο Ορέστης με τον Λακκιώτη, επεξεργάζονται το σχέδιο της ανακατάληψης του νησιού από τον Απελευθερωτικό Στρατό. Ακολουθούν μια σειρά μάχες και συμπλοκές (Αγία Άννα, 1η μάχη της Βάθειας, Ερέτρεια, Πολιτικά, κλπ) που οδηγούν στο διάστημα ενός μηνός στον αποκλεισμό των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας μόνο σε μερικές οχυρές θέσεις και την Χαλκίδα.

Του Αγίου Γεωργίου, στη Στενή, το Σύνταγμα είναι πλέον ολοκληρωμένο. Ο Ορέστης το αφήνει στα άξια χέρια του Λακκιώτη και των επιτελών του, σε μια σειρά πολύ σημαντικών αξιωματικών και καπεταναίων των τριών του ταγμάτων. Ο Βαγγέλης Χείλαρης-Εύριπος, Ο Λόγγος-Προκόπης Τζάνος, ο Θανάσης Τζάνος, τ’ αδέλφια Τσάκου, ο Κώστας και ο Δημήτρης, ο Ιπποκράτης, ο Παντελής Τσίχλας- Χατζηχρήστος κ.α. πολλοί.

Ο Ορέστης στη συνέχεια θα κατευθυνθεί στους Κορεσχάδες. Είναι εκλεγμένος Εθνοσύμβουλος Αττικής ως Ορέστης Ράμμος και πρέπει να παρευρεθεί στις συνεδριάσεις του. Εκεί περνάει από “κομματικό δικαστήριο” υψίστου επιπέδου. Λογοδοτεί στο κλιμάκιο του Πολιτικού Γραφείου ως στέλεχος του ΚΚΕ που αψήφισε την διαταγή της απαγκίστρωσης από την Εύβοια. Απολογείται με σθένος και βγαίνει από τη συνεδρίαση όχι μόνο ανέπαφος αλλά και μετά πολλών επαίνων.

Όταν τον Ιούλιο του ‘44, παραμονές της μεγαλύτερης αλλά και τελευταίας εκκαθαριστικής των Γερμανών, θα περάσει ξανά στην Εύβοια θα διαπιστώσει αυτό του 1958 διατυπώνει ως εξής:

[...Τούτη την δεύτερη φορά που πέρασα στην Εύβοια, δεν εύρισκα βέβαια την ίδια κρίσιμη κατάστασι όπως στην πρώτη. Και τώρα, όμως, η εμφανησίς μου έκανε αίσθησι. Είπα πως την πρώτη φορά, χάρις στο πηλήκιο του φίλου μου του Φώτη, εξελήφθην ως στρατηγός. Τώρα πάλι η δωδεκαμελής έφιππος ομάδα, που με αρκετά βάσανα φορτώσαμε τα άλογά της στα Αρτακιανά ψαροκάϊκα, εξελήφθη με τις φήμες, τουλάχιστον, ως ταξιαρχία ιππικού!

Στο τρίμηνο διάστημα που είχε μεσολαβήσει, το εκεί σύνταγμά μας, αν δεν είχε επικρατήσει στην πάλη του με τα Τάγματα, είχε πάντως κρατηθή ακλόνητο κι' αυτό στις θέσεις του. Αντιμετώπιζε, φυσικά, πάντα χίλιους-δυο και καθημερινούς κινδύνους για το αντίστοιχο τσολιάδικο σύνταγμα (7ο ήταν το δικό μας, 7ο και το αντίπαλο) είχε επίσης κρατήσει τις θέσεις του, τα ορμητήριά του. Και οι εκκαθαριστικές με μικτά γερμανοελληνικά τμήματα ήσαν πάντοτε πολύ πιο επικίνδυνες, παρά στις περιπτώσεις που οι σχηματισμοί του ΕΛΑΣ είχαν να κάνουν μονάχα με Γερμανούς και αν ακόμη ήσαν πιο πολυάριθμες αυτές οι δυνάμεις και παρά την αμείωτον τευτονικήν μαχητικότητα των κατακτητών. Όμως κανείς Γερμανός αξιωματικός δεν είχε την ελικτική ικανότητα των δικών μας. Δύο «μαστόρων», και αν δεν είχα εγκαίρως αποστείλει σε κείνον τον τόσο επικίνδυνο για μας τομέα τον ταγματάρχη Σταματάκη -αυτή η σκέψις πόσες και πόσες φορές δεν μού πέρασε από το μυαλό μου και πόσες δεν την διετύπωσα σε «αρμοδίους» και μη- δεν ξέρω, αν θα τα κατάφερνε άλλος με τόση δεξιοτεχνία, και ως το τέλος.

Στις απανωτές μαστορικές «ψαλιδιές» του Γερακίνη, μόνο ένας πολύπειρος σαν και κείνον μαχητής όλων των πολέμων, αλλά και ποτισμένος εκ καταγωγής και από γεννήσεως με το νόημα του ανταρτοπόλεμου, ένας «Λακκιώτης Κρητικός», μπορούσε να τα βγάλη πέρα με αντίστοιχους σε μαστορικότητα ελιγμούς και με φοβερές επιδρομικές επιστροφές…]

Δεν είναι όμως μόνο ο καπετάνιος που μιλάει με τόσο καλά λόγια για τον Λακκιώτη.

Να τι λέει ένας απλός αντάρτης του, ο ΕΠΟΝίτης Πρίαμος…

«Στρατιωτικός διοικητής του συντάγματος ήταν ο συνταγματάρχης Λακιώτης, μόνιμος αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Είχα μάθει πως καταγόταν από την Κρήτη. Πρέπει να ήταν περίπου 50 χρονών. Ψηλός, ξερακιανός, πολύ μελαχροινός με αδρά χαρακτηριστικά και μια μαύρη ελιά στο μάγουλο. Ήταν πάντα σοβαρός και ολιγόλογος. Δύσκολα του έπαιρνες κουβέντα. Προσωπικά εγώ, δεν τον είχα δει ποτέ να γελάει. Στην εμφάνισή του και γενικά σε κάθε περίπτωση, ήταν απλός και σεμνός. Στο κεφάλι του φορούσε ένα απλό δίκοχο. Το πρόσωπό του ήταν ψυχρό και αδιάβαστο σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρισκόμαστε. Η φωνή του ξερή και μεταλλική. Δεν ξέρω γιατί, όποτε τον φέρνω στη μνήμη μου, εμφανίζεται παράλληλα και η εικόνα από το άγαλμα του Ροντέν, ο «Στοχαστής». Σε αυτόν τον παραλληλισμό, πρέπει να βοήθησε η κάποια ομοιότητα την μορφή και στην έκφραση, μα ακόμα και η συνηθισμένη στάση που έπαιρνε ο συνταγματάρχης μας όταν ξεκουραζόμαστε στις πορείες. Καθόταν συνήθως σ' ένα βραχάκι, έγερνε το σώμα του, προς τα εμπρός και βάζοντας την παλάμη του πάνω από τη λαβή του μπαστουνιού που κρατούσε πάντα, ακουμπούσε στη γη. Ήταν συνετός και γενναίος ηγέτης. Έμεινε ακλόνητος στη θέση του, μέχρι τη μέρα που το συντάγμά μας διαλύθηκε»...]

Ο υπ/γος του Πυροβολικού Δημήτρης Θεοχάρης- Μαύρος συμπληρώνει:

[...Διεκρίθη εις τον αντάρτικο αγώνα προφανώς από αταβιστική κληρονομιά. Ο ίδιος ταπεινός, μετριόφρων, ολιγομίλητος, αλλά προσινής και καλός χριστιανός, βοηθών πάντας τους έχοντες ανάγκην. Έμεινε μακράν της πολιτικής, προκαλών την αγάπην και τον σεβασμό όλων όσων έτυχε να τον γνωρίσουν. Όμως το κράτος της Δεξιάς δεν του συγχώρεσε τον αγνόν του πατριωτισμόν και μετά την απελευθέρωσιν εκρίθη ανάξιος της πατρίδος όπως άλλωστε όλοι μας»…]

Τελευταία μεγάλη μάχη με τους Γερμανούς στην Εύβοια, είναι εκείνη της Λαμπούσας. 3 Σεπτεμβρίου 1944. Μετρήθηκαν κάπου 100 Γερμανοί νεκροί και αρκετοί αιχμάλωτοι. Ακολούθησε η εκπόρθηση της Βάθειας όπου είχαν οχυρωθεί οι ταγματασφαλήτες και δεν την παρέδιδαν παρά την αποχώρηση των Γερμανών στις 16/10.

Το ίδιο γίνεται και στην Χαλκίδα. Ο Παπαθανασόπουλος αρνείται να παραδοθεί.

Εκεί ο Λακκιώτης έπαιξε σπουδαίο ρόλο στο να αποτραπεί η αιματοχυσία. Κάτι δλδ ανάλογο με τον Μελιγαλά ή το Κιλκίς. Οι διαπραγματεύσεις και το πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής της πόλεως φέρει φαρδιά πλατιά την υπογραφή του Γιάννη Σταματάκη – Λακκιώτη. Γίνεται πλέον στρατιωτικής διοικητής ολόκληρης της απελευθερωμένης νήσου.

Τον Νοέμβριο του 1944, στις 27, συντάσσει ιδιοχείρως τα δελτία ποιότητος των αξιωματικών του 7ου συντάγματος του ΕΛΑΣ. Διασώθηκαν πλήθος στοιχείων για τη δράση τους και για την προσωπικότητά τους. Εκεί βρίσκουμε και τα λεπτομερή στοιχεία για την πολεμική του δράση πριν την Κατοχή…

[...Εκστρατείας εις ας έλαβε μέρος: Πρώτος συμμαχικός πόλεμος 1914-1919, Μικρασιατική Εκστρατεία, Ελληνογερμανικός 1941… τελευταία προαγωγή στις 5-8-40, Χρονολογία κατατάξεως εις τον τακτικόν στρατόν και βαθμός: 20/11/16 ως στρατιώτης...]

Μια βδομάδα μετά αρχίζει ο “Δεκέμβρης”.

Στην αρχή θα λάβει μέρος με τα δύο τάγματα, το Ι/7 και το ΙΙ/7. Μετά τη 14η του μηνός, ημέρα καμπής, θα πάρει μέρος και το ΙΙΙ/7 του Λόγγου.

Ο τομέας τους είναι κατά μήκος της Μεσογείων και δεξιά προς τα Τουρκοβούνια αν και πολλά τμήματα διεσπάρησαν σε άλλους σχηματισμούς του ΕΛΑΣ Αθήνας με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά η μαχητικότητα του συντάγματος. Και όχι μόνο αυτό. Υπέστη βαρειές απώλειες.

Παρά όμως τις άδικες και βαρειές αυτές απώλειες το 7ο Σύνταγμα ήταν από τα λίγα τμήματα του ΕΛΑΣ που βγήκε από την Αττική συντεταγμένο και αξιόμαχο ii.

Ο Λακκιώτης ανασυγκροτήθηκε στον Άγιο Μερκούριο της Πάρνηθας, πέρασε την Μαλακάσα και κατευθύνθηκε στην Αυλίδα. Στο χωριό Δράμισι βρήκε τρόπο να περάσει γρήγορα στη Χαλκίδα με καΐκια. Μερικά δρομολόγια και το πρωί ήταν στην πόλη. Άνοιξε την γέφυρα και κράτησε “τα κλειδιά”. Δυο τεράστια μαγγάνια με τα οποία γινόταν ο χειρισμός του περιστροφικού ανοίγματος.

Όταν οι Εγγλέζοι έφτασαν το πρωί βρήκαν την πόλη οχυρωμένη και έτοιμη για σύγκρουση.

Άρχισαν οι διαπραγματεύσεις και αφήνω τον επίλογο τούτου εδώ του πολεμικού βιογραφικού του Λακκιώτη στον καπετάνιο του. Όπως αρμόζει αλλά και όπως φαντάζομαι ότι θα ήθελε κι ο ίδιος…

[...Έτσι, όταν κατά τις 10 γύριζε ο Λακκιώτης στη Χαλκίδα, ήταν ικανοποιημένος γιατί «πρόλαβε την κατάστασι». Το προαίσθημά του δεν τον γέλασε. Πριν καλά-καλά ξαποστάση, φάνηκε να κατηφορίζη από την Ριτσώνα, μια ολόκληρη φάλαγξ «μωρών παρθένων», που τότε μόνο αποτολμούσαν να περάσουν εκείνη την κάθε άλλο παρά απόρθητη κορυφή, ενώ κατείχαν το Σχηματάρι τουλάχιστον από δυο μέρες νωρίτερα. Και ήταν αρκετά ισχυρή φάλαγξ. Είχε μαζί της και μια ελκυομένην πυροβολαρχίαν.

Αλλά είπαμε ότι βρέθηκαν «έξω του νυμφώνος», μπροστά στην ανοιχτή γέφυρα!

Κατέλαβαν τον σιδηροδρομικό σταθμό και τις ταράτσες του, έταξαν τα πυρολοβόλα τους, στήσανε τα πολυβόλα τους, ωργάνωσαν το δίκτυο πυρός τους με λίγα λόγια, αλλά ούτε αυτοί, ούτε οι τεταγμένοι σε λίγα μέτρα αντίκρυ τους αντάρτες, ρίξανε έστω και μια τουφεκιά.

Σε κάμποση ώρα μια βάρκα με μια άσπρη πετσέτα ανεμιζομένην ξεκίνησε για να περάση την υγρή διαχωριστικήν ζώνην. Και χωρίς την «άσπρη σημαία» όμως ήταν φανερό πως κήρυκας ερχόταν. Έναν παππά μετέφεραν οι δυο πολίτες βαρκάρηδες, έναν παππά που ανέμιζαν τα φαρδομάνικά του μαζί με την σημαία που διαρκώς κουνούσε. Φοβισμένος και κατακίτρινος βγήκε αντίκρυ και δεν τολμούσε να προχωρήση βήμα, ώσπου τον πλησίασε ο Λακκιώτης.

-Γιατί φοβάσαι έτσι, παππά μου; Δεν με ξέρεις εμένα; Εγώ σε ξέρω, σε κάποιο απ' τ' αντικρυνά χωριά σε έχω δη. Δεν με ξέρεις;

-Ναι σε ξέρω κι' εγώ. Στους Σπαήδες με έχεις δη, καπετάνιο.

-Τότε γιατί φοβάσαι; Σ' έχω ξαναπειράξει;

-Όχι, αλλά τότε.... τώρα....

-Μη φοβάσαι. Κι' αν άλλαξαν οι καιροί δεν άλλαξαν οι άνθρωποι. Έπειτα εσύ κήρυξ είσαι! Πες μου τι σου είπαν να μας πης.

Αντί άλλης απαντήσεως ο παππάς έδωσε στον συνταγματάρχη ένα σημείωμα. Μ' αυτό ο Άγγλος διοικητής της φάλαγγος τον καλούσε να περάση αντίκρυ να συνεννοηθούνε προφορικά. Δίστασε λιγάκι ο Λακκιώτης, μα στο τέλος, μαζί με τον καπετάνιο του Σκουφά το αποφάσισαν. Είχαν τον λόγο τους, θέλανε να κερδίσουν καιρό.

Από βραδύς, όταν φθάσανε στην Χαλκίδα, τους είχανε πη πως στο ραδιόφωνο είχαν ακούσει αρκετά περί συνάψεως ανακωχής, περί διαπραγματεύσεων, περί όρων που είχαν συμφωνηθή, αλλά όχι και περί της ημερομηνίας ενάρξεώς της. Όσο αόριστα κι' αν ήσαν αυτά που είχαν μάθει από «δεύτερο χέρι», ήσαν πάντως θετικά σ' ένα τουλάχιστον σημείον, το ότι «κάτι γινόταν».

Γι' αυτό ο Λακκιώτης και ο Σκουφάς νόμισαν πως θάπρεπε να κερδίσουν κάποιο χρόνο. Δεν υπήρχε λόγος, αν για κει το πηγαίναμε, για ανακωχή, να δοκιμάση η Χαλκίδα, έστω και για ένα-δυο 24ωρα, τα καλά της Αθήνας. Και αυτό τουλάχιστον το πέτυχαν.

***

Τις ίδιες φυσικά με τον Λακκιώτη -και κατά μείζονα λόγον βέβαια αυτοί- έκαναν και οι Χαλκιδαίοι. Θα έπρεπε να καταβληθή κάθε προσπάθεια, ώστε να αναβληθή τουλάχιστον η σύγκρουσις μέσα στην πόλι τους, ώσπου να ξεκαθαρισθή η κατάστασις, να δουν τι θα γινότανε με την ανακωχή. Γι' αυτό όταν έφθασε ο Λακκιώτης «αντίκρυ», βρήκε εκεί μια επιτροπή από τον μητροπολίτη και άλλους «προύχοντες», που είχαν περάσει κρυφά απέναντι.

Στην αρχή όμως, με τις πρώτες κουβέντες του Άγγλου και του Ελασίτη, οι πρόκριτοι φοβήθηκαν πως τίποτα δεν θα μπορούσε να αποτρέψη την σύγκρουσι που τόσο φοβόντουσαν,

Καπνισμένοι ακόμα από τις συγκρούσεις των Αθηνών, οι δύο αντίπαλοι δεν ήσαν και τόσο φιλόφρονες μεταξύ τους.

-Έφθασα εδώ, άρχισε ο Άγγλος αντισυνταγματάρχης, για να μου παραδώσετε τα όπλα σας. Και ύστερα εγώ θα σας μεταφέρω στην Λαμία.

-Για ποια όπλα μιλάς; Εκείνα που πήραμε εμείς από τους Γερμανούς; Ή μήπως σου είπανε πως εσείς μάς τα δώσατε τα όπλα που έχουμε και τώρα μας τα ζητάτε;

-Γρήγορα, γρήγορα, δεν έχω καιρό για χάσιμο. Βιαζόμαστε εμείς. Πρέπει να πάμε στο Δυτικό Μέτωπο.

-Δεν περνάει απ' την Χαλκίδα ο δρόμος για την Γερμανία. Αυτό πρέπει να το ξέρεις!

***

Η συζήτησις πήγαινε να εκτραχυνθή, αλλά την μαλάκωσε ένας Άγγλος ταγματάρχης που βρισκόταν εκεί, γνωστός του Λακκιώτη από την υπηρεσία του στην «Εμ Εν», προ των συγκρούσεων. Είπε αυτός πως η ανακωχή ήταν συμφωνημένη πια, είπανε και οι πρόκριτοι μερικές κουβέντες, σκέφθηκε και ο διοικητής του Ελασίτικου συντάγματος τις αρχικές του διαθέσεις για την αποτροπή μιας περιττής συρράξεως και βρήκε την λύσι. Με το πάντοτε κολλημένο στα χείλη του τσιγάρο και με το ανακτηθέν ψύχραιμο ύφος του παρετήρησε:

-Αυτά που μου λες είναι κάτι το απρόοπτον. Εσύ σαν αξιωματικός τακτικού στρατού, πρέπει να καταλαβαίνεις πως κι' εμείς στρατός είμαστε. Πρέπει κι' εγώ ν' αναφέρω αυτά που μου λες στους προϊσταμένους μου, να τους ρωτήσω, να πάρω διαταγές. Έτσι δεν είναι;

-Και πώς θα τους βρής τώρα τους προϊσταμένους σου;

-Πώς, πού θα τους βρω; Έχω επαφή πάντα μαζί τους.

-Έχετε ασύρματος;

-Και βέβαια έχουμε!

Και ασύρματο μεν είχε το 7ο. Αλλά η επαφή δι' αυτού ήταν ένα πρόχειρο, όσο και χρήσιμο ψέμα του Λακκιώτη. Με την σύγχυσι που υπήρχε εκείνες τις ώρες, «είχε χάσει το σκυλί τον αφέντη του» και το σύνταγμα της Ευβοίας βρισκόταν σε πλήρη απομόνωσι και κυριολεκτικά «στα σκοτάδια». Όμως μ' εκείνο το επιχείρημα οι εχθροπραξίες ανεστάλησαν για ένα 24ωρο, ως την άλλη μέρα στις 10, που θα έπρεπε να ξανασυναντηθούν οι δύο διοικηταί.

Ύστερα από λίγες ώρες όμως, άρχισαν και πάλι οι ανησυχίες των Ελασιτών της Χαλκίδας. Οι πληροφορίες και οι φήμες που κατάφθαναν δεν ήσαν και τόσο ενθαρρυντικές. Στην Κύμη έγινε μια απόπειρα αποβάσεως κάποιου τμήματος του Ιερού Λόχου. Απομακρύνθηκαν βέβαια με μερικούς πολυβολισμούς μιας διμοιρίας που είχε σταλή εκεί, αλλά τάχα δεν θα ξαναγύριζαν;

Μια ανεξακρίβωτος φήμη έλεγε πως ένα αγγλικό πολεμικό είχε φανή στην Λίμνη. Άλλο πολεμικό οι φήμες το ήθελαν στο Αλιβέρι. Και εκτός από τις φήμες, η πραγματικότης ήταν πως τα αεροπλάνα της ΡΑΦ, εκείνες τις δυο μέρες δεν σταματούσαν να πετάν πάνω από την πόλι και τον Ευβοϊκό.

Όσο περνούσαν οι ώρες, τόσο η αγωνία μεγάλωνε, τόσο το 24ωρο της αναβολής παρουσιαζόταν σαν άχρηστο. Καμμιά νεώτερη είδησις δεν μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο, ούτε κι' απ' αλλού πουθενά.

Λίγο πριν από τις 10, ο Λακκιώτης έλεγε στον συνάδελφό του Αιγινήτη:

-Άκουσε. Σε σένα πέφτει το λαχείο. Δεν πρέπει να πάω εγώ αντίκρυ. Θα τσακωθούμε πάλι και δεν ξέρεις τι γίνεται. Ίσως να με αρπάξη ο Εγγλέζος και να μη μ' αφήση να γυρίσω πίσω. Δεν πρέπει, λοιπόν, να πάω εγώ και να μείνη το σύνταγμα ακέφαλο αυτές τις ώρες. Ούτε ο Παπούλας κάνει να πάη. Εσύ δεν έχεις τμήμα αυτήν την ώρα, σ' εσένα έπεσε το λαχείο!

Έβαλε κάτω το κεφάλι ο «τυχερός» και το πήρε απόφασι. Πέρασε με τη βάρκα, με πολύ λίγες αμφιβολίες για την υποδοχή και την τύχη που τον περίμενε. Και δοκίμασε πραγματικά ευχάριστη έκπληξι, όταν είδε τον Άγγλο να τον αγκαλιάζη και να του ξεκολλάει το χέρι με τα συγχαρητήριά του:

-Τώρα πήρα νεώτερες διαταγές. Υπεγράφη η ανακωχή. Όλα τελείσαν, όλα θα πάνε καλά. Θα περάσετε με τον οπλισμό σας στο Βόλο κι' από κει θα πάτε στη Λάρισα...]

Σημειώσεις:

i Εννοεί την αναζωπύρωση της ληστείας στο διάστημα της απουσίας των τμημάτων και διάδοσης της φήμης ότι ο Ορέστης σκοτώθηκε, παραδόθηκε κλπ. Ήταν τότε που βγήκε και το τραγούδι “Ορέστη το ντουφέκι σου να μη το παραδώσεις..”.

ii Ας μου συγχωρήσει ο αναγνώστης την παράληψη των λεπτομερειών της δράσης του 7ου Συντάγματος και του Λακκιώτη στα Δεκεμβριανά. Θα χρειαζόταν άλλο ένα τέτοιο κείμενο.

Σελ. 2-3 του φύλλου ποιότητος με ιδιόχειρη παράθεση των στοιχείων του

ομοίως, σελ 4-5

Απελεθέρωση της Χαλκίδας 23 10 1944
Λακκιώτης, Ορέστης, κυβερνητικός εκπρόσωπος, Μητροπολίτης Γρηγόριος, Θρασύβουλος Παπαστρατής και ο Εβραίος ραβίνος

Ο Γιάννης Σταματάκης Λακκιώτης με το επιτελείο του 7ου Συντάγματος στη Χαλκίδα της απελευθέρωσης

Μια πολύ σπάνια φωτογραφία του Γιάννη Σταματάκη από τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Πολλές ευχαριστίες στον κ. Ανδ. Χατζηπολάκη για την φωτογραφία που βρίσκεται στο βιβλίο 

Η ιστορία των Λάκκων και οι απανταχού Λακκιώτες το 2001

Μάντακας Γιάννης - Ντουντουλάκη Πηνελόπη

Οκτώβριος 1944: Εκλογές για την Αυτοδιοίκηση - Εύβοια

 

Προς τις Αυτοδιοικήσεις της Επαρχίας Κεντρικής Ευβοίας
Αυτοδιοικητικές Εκλογές 29 Οκτωβρίου 1944
[ΓΑΚ Ευβοίας]

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Επέτειος σήμερα του αθάνατου Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου!

Η συγκυρία δεν επιτάσσει μόνο την ανάσυρση από τη λήθη της έννοιας και της στρατηγικής του "λαϊκού δημοκρατικού πατριωτικού μετώπου" αλλά συνδέει άμεσα και αντιπαραβάλλει τις επαναστατικές κατακτήσεις του ΕΑΜ με τα σημερινά δεινά της πατρίδας.

Στην παραγγελία του Επαρχιακού Συμβουλίου Κεντρικής Ευβοίας που δημοσιεύουμε παρακάτω παρατηρούμε τα εξής:

1. Ένα και ενιαίο ψηφοδέλτιο για όλους τους υποψηφίους.

2. Δευτεροβάθμια Αυτοδιοίκηση για πρώτη φορά στην Ιστορία του Ελληνικού Κράτους.

3. Ανακήρυξη των υποψηφίων από τη δικαστική αρχή της Ελεύθερης Ελλάδος

4. Εκλογή ταυτόχρονη της Λαϊκής Δικαιοσύνης.

5. Πανηγυρικός εορταστικός χαρακτήρας της ημέρας της λαϊκής ετυμηγορίας 

6. Συνελεύσεις για ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟ των πεπραγμένων αυτοδιοικητικών οργώνων την ίδια ημέρα των εκλογών ώστε να επιτευχθεί και το μέγιστο της συμμετοχής στη συνέλευση αλλά και το εορταστικό και πανηγυρικό για να καταξιωθεί και να ιεροποιηθεί η κοινωνική αυτοδιοικητική λειτουργία.

7. Στις 20 Οκτωβρίου η Εύβοια δεν έχει απελευθερωθεί πλήρως. Από την Χαλκίδα οι Γερμανοί φεύγουν στις 16 ενώ ο ΕΛΑΣ, μετά από συμφωνία παράδοσης των Ταγματασφαλιτών, μπαίνει θριαμβευτικά στην πόλη στις 23.

ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ ΣΥΜΒΟΎΛΙΟ

   ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

Προς

Τις Αυτοδιοικήσεις της Επαρχίας

Προκειμένου στις 29 του Οκτώβρη 1944 να γίνουν εκλογές για την αυτοδιοίκηση και τη λαϊκή δικαιοσύνη ως οι από 10-10-44 εγκύκλιοί μας, επαναλαμβάνομεν για μια ακόμα φορά τις δουλειές που θα πρέπη να κάνουν οι αυτοδιοικήσεις για να πετύχουν απόλυτα οι εκλογές.

1) Να φροντίσουν ώστε να ανακηρυχθούν οι υποψήφιοι από το λαϊκό Δικαστήριο.

2) Να φροντίσουν να διοριστεί η Εφορευτική Επιτροπή και ο Δικαστικός αντιπρόσωπος που θα παραστούν στις εκλογές.

3) Να ετοιμάσουν σύντομα τόσα ψηφοδέλτια με τα ονόματα των υποψηφίων Κοινοτικών συμβούλων και άλλα με τα ονόματα των υποψηφίων λαϊκών δικαστών όσα και οι ψηφοφόροι του χωριού σας.

4) Να στείλουν γρήγορα στο Επαρχιακό τον αριθμό των ψηφοφόρων του χωριού τους για να τους σταλούν ισάριθμα ψηφοδέλτια με τα ονόματα των Επαρχιακών Συμβούλων.

5) Να ετοιμάσουν για την ημέρα των εκλογών τρία ψηφοδόχα κιβώτια ένα για το Επαρχιακό Συμβούλιο που οι ψηφοφόροι θα ρίχνουν μέσα τα ψηφοδέλτια.

6) Θα διαφωτίσετε γενικά το λαό κάτω στην αυτοδιοίκηση και τη λαϊκή δικαιοσύνη και θα προπαγανδίσετε ώστε ο λαός να κατέβη σύσωμος και με ενθουσιασμό να ψηφίση, ώστε να ψηφίσουν τα 100 τα 100 των ψηφοφόρων.

7) Στις 26 Οκτώβρη που είναι γιορτή, όλες οι αυτοδιοικήσεις θα καλέσουν το λαό σε συνέλευση και θα απολογηθούν.

Η δουλειά αυτή θα γίνει οπωσδήποτε, έστω και αν οι αυτοδιοικήσεις έχουν κάνει απολογισμό δουλειάς προηγούμενα.

Στην Έδρα 20-10-44

ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΑΡΧ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Ο

ΠΡΟΕΔΡΟΣ

Δ.ΤΣΑΚΟΣ

Αυτοδιοικητικές Εκλογές 29 Οκτωβρίου 1944
Ο Δημήτρης Τσάκος ήταν αξιωματικός του ΕΛΑΣ και αδελφός του Πολικού- Κώστα Τσάκου, στου οποίου την εκπληκτική πολεμική δράση περιλαμβάνεται και η εκπόρθηση της Βάθιας, ήτοι, η τελευταία μάχη της Εύβοιας κατά των Ταγματασφαλιτών και ενώ οι Γερμανοί αποχωρούσαν. 
Αντί για τιμή και δόξα, το γερμανοτσολιάδικο κράτος, που διαδέχτηκε το κατοχικό γερμανοτσολιάδικο κράτος, του επιφύλαξε φυλάκιση, δίκες και τελικά την εκτέλεση. Ούτε η δήλωση μετανοίας του Δημήτρη στάθηκε ικανή να τον σώσει. 
[ΓΑΚ Ευβοίας]

1944 - Εύβοια: Η φονουργός των φονουργών νομαρχών νήσος

 Ο θάνατος δύο κατοχικών νομαρχών μέσα σε διάστημα τριών μηνών

Η διοίκηση με τμήμα του 7ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στην Άτταλη, 28 Οκτωβρίου 1943

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Βρισκόμαστε στην Ιστιαία (Ξηροχώρι), ξημέρωμα Πρωταπριλιάς του 1944. Η σφοδρή επίθεση του εφεδρικού ΕΛΑΣ μπορεί να μη κατάφερε να θέση την πόλη στον έλεγχό του, προκάλεσε όμως την ματαίωση των περαιτέρω ενεργειών των Ταγμάτων Ασφαλείας, τα οποία δεν ξαναπάτησαν εκεί χωρίς την κάλυψη ισχυρών μονάδων της Βέρμαχτ. 
Μετά από ένα πλήρες αίματος και βίας τρίμηνο, ο διαβόητος νομάρχης Εύβοιας, στρατηγός εν αποστρατεία, Δημήτρης Λιάκος πέφτει νεκρός. 
Ο λοχαγός Μπουρλίδης, εκτελεί επί τόπου 18 άτομα από τους ομήρους που είχαν συλλάβει την προηγούμενη ημέρα, με το προσωπικό του περίστροφο..."εν ονόματι του Μπουρλίδη"  κραυγάζων... Μεταξύ αυτών και δύο καθηγητές του γυμνασίου.

Ο έτερος της δικέφαλης ύδρας των ΤαγματΑσφαλιτών της Εύβοιας, ο Χαράλαμπος Παπαθανασόπουλος, "στρατηγός" κι αυτός με ραλλικά γαλόνια και πρώην υπασπιστής του Πλαστήρα, μαζί με τους εξουθενωμένους από τη μάχη οπλίτες και ομήρους, υποχωρούν κακήν κακώς, με την κάλυψη των Γερμανών και βρίσκουν σωτηρία στο Οχυρό των Γουβών (Ναυτικό Οχυρό Βορείου Ευβοίας). Από κει θα κατευθυνθούν δια θαλάσσης στη Χαλκίδα.

Έναν, ακριβώς, μήνα μετά, ο Παπαθανασόπουλος, με έγγραφό του ενημερώνει τον Ταβουλάρη, ήγουν τον Υπουργό των Εσωτερικών, ότι αναγκάστηκε να ορκίσει νομάρχη τον Αλέξανδρο Οικονομίδη και ζητάει την εκ των υστέρων έγκριση της ενέργειά του.  
Η ενέργεια εγκρίνεται και ο Οικονομίδης επιδίδεται σε επιτάξεις, αναγκαστικούς "δανεισμούς" και κάθε είδους πλιατσικολόγημα και λεηλασία των κατοίκων της νήσου αλλά και επιχειρήσεων, με αφορμές ή χωρίς αφορμές. Το όργιο της ληστείας προκαλεί μέχρι και την αγανάκτηση του ταγματάρχη Τσιρίνη των ΤΑ, ο οποίος, αργότερα, καταγγέλλει εγγράφως και λεπτομερώς τα εγκλήματα κατά της περιουσίας των πολιτών που διαπράττουν οι δύο. 

Ξαφνικά όμως, αρχές τους καλοκαιριού, έκπληκτοι οι κρατούμενοι στις άθλιες φυλακές της Χαλκίδας, που υπερέβαιναν τους 1.000, βλέπουν ανάμεσά τους τον μέχρι τούδε κραταιό, χυδαίο και προκλητικό διοπτροφόρο νομάρχη!
Φέρνει μαζί του στρωσίδια και απαιτεί να υπάρξει χώρος για να ξαπλώσει στην ασφυκτικά γεμάτη φυλακή όπου είναι αδύνατο και να σταθεί κάποιος. Έχει και μια Βίβλο στα αγγλικά την οποία διαβάζει στους ποινικούς και επιχειρεί να δικαιολογήσει τις πράξεις του.

Μία μέρα έμεινε στη φυλακή, ώσπου το σούρουπο εμφανίστηκε ο Μπερτόλης. Καθώς τον απομάκρυνε από τον θάλαμο, έκανε την κλασική χειρονομία στους άλλους ότι ο Οικονομίδης πάει για εκτέλεση. 
Πράγματι, μετά από λίγο, ο Οικονομίδης εκτελείται, με μια σφαίρα στον κρόταφο, και ενταφιάζεται στο νεκροταφείο του Αη Γιάννη, εκεί όπου έχουν ενταφιαστεί και οι 48 αγωνιστές της 16ης Μαΐου και οι άλλοι 20 της 23ης Μαρτίου. Ο θύτης θα μοιραστεί το ίδιο χώμα με τα θύματά του!

Κανείς δεν κατάλαβε τότε, εκείνες τις φρικτές μέρες, ποια ήταν η αιτία της πτώσεως του νεόκοπου σατραπίσκου. 
Είχε ενσκήψει στην Εύβοια ως... εξάρτημα των Λιάκου και Παπαθανασόπουλου, και μάλιστα ο δεύτερος τον είχε παντρέψει με την ανιψιά του. Χωρίς να ξέρει κανείς την προέλευσή του, την καταγωγή του ή κάποια άλλα στοιχεία της διαδρομής του, γίνεται νομάρχης, "το μάτι και το αυτί του Ράλλη", όπως ακριβώς είχε απαιτήσει ο δοσίλογος πρωθυπουργός να είναι οι νομάρχες του.

 
Όταν πέρασαν όμως οι μπόρες κάποιοι αγωνιστές προσπάθησαν να εξηγήσουν το συμβάν. 
Φαίνεται ότι έχει βάση αυτό που ο άλλος διαβόητος συνεργάτης των Ιταλών τε και Γερμανών, Νίκος Αναγνωστόπουλος ισχυρίζεται σε "πόνημά του". Ότι ο Παπαθανασόπουλος, κάποια στιγμή πίστεψε ότι ο Οικονομίδης αποτελούσε απειλή και για τον ίδιο. Ότι τον συνέδεσε με τον σκοτωμό του Λιάκου στο Ξηροχώρι και μάλιστα τον θεώρησε ηθικό αυτουργό. Κι ενώ στους ΕΛΑΣίτες είναι κοινός τόπος ότι τον Λιάκο τον έφαγε ένας Ιταλός αυτόμολος με το οπλοπολυβόλο του, στα Τάγματα διαδόθηκε ότι τον σκότωσε πληρωμένος άνθρωπος από τον Οικονομίδη. Ο Αναγνωστόπουλος, μάλιστα, προσθέτει ότι ο Οικονομίδης κόμπαζε τότε ότι "σύντομα θα γίνει νομάρχης"!  Έσπευσε, λοιπόν, ο Παπαθανασόπουλος να προλάβει για να μην τον προλάβει ο άλλος. 

Ποιος ήταν, όμως, ο φονουργός Μπερτόλης, το "όργανο της μοίρας" του φονουργού νομάρχου;
Ο Γεώργιος Μπερτόλης του Ευαγγέλου ήταν αγροφύλακας μεταλλαγμένος σε παρακρατικό του γερμανοτσολιάδικου κατοχικού "κράτους". 
Τον ξαναβρίσκουμε στην μάχη για την απελευθέρωση του Αλιβερίου, όπου μετά το πέρας κάποιοι τον ξετρυπώνουν από τη κρυψώνα του και ο λαός, που συρρέει στην πόλη, έξαλλος απαιτεί την επί τόπου εκτέλεσή του. 
Ο Δημήτρης Σάρλης, ο θρυλικός Αχιλλέας της Νότιας Εύβοιας,  αργότερα το μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος της Ιδεολογικής Επιτροπής του κόμματος, αποτρέπει το λιντσάρισμα και οδηγείται στη Στρατώνα της Χαλκίδας. 
Κρατούμενος, μαζί με άλλους 2.000 περίπου, θα περάσει εκεί τους επόμενους μήνες μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου 1945, οπότε με την Ανακωχή διατάσσεται η μεταφορά τους με καΐκια στη γραμμή πέραν τις Λαμίας όπου έπρεπε να αποσυρθεί ο ΕΛΑΣ και η Εθνική Πολιτοφυλακή (ΕΠ) μετά τα Δεκεμβριανά. Η γνωστή στην περιοχή "πορεία προς τη Λαζαρίνα". 
Τη δική του φονουργό μοίρα θα τη συναντήσει ο Μπερτόλης στις 28 Φεβρουαρίου, τις τελευταίες ημέρες πριν την διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής, στο Πλατύστομο, και θα καταχωρηθεί στας δέλτους της ιστορίας ως "φονευθείς υπό των κομμουνιστών"... 

1941: Τι θα μπορούσε να γίνει αν ήταν η Εύβοια αντί των Θερμοπυλών

 

Χάρτης του Ναυτικού Οχυρού Βορείας Ευβοίας όπως είχε διαμορφωθεί από του Γερμανούς
(Ν. Αναγνωστόπουλος, Η Εύβοια υπό κατοχήν, 1950)

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Όλοι όσοι ασχολούνται στοιχειωδώς με την ιστορία του Β' Π.Π., ξέρουν ότι οι Άγγλοι αποβίβασαν ένα εκστρατευτικό σώμα στην Ελλάδα, συγκροτούμενο από 62.000 χιλιάδες άνδρες, 100 τάνκς και άλλα τόσα αεροπλάνα. Αυτό, άλλωστε, ήταν και το πρόσχημα της επίθεσης του Χίτλερ στα Οχυρά.

Μη μπορώντας να κρατήσει τους Γερμανούς πέραν των Τεμπών, αποφάσισε να δώσει τη μάχη στις Θερμοπύλες, το τελευταίο 10ήμερο του Απριλίου 1941.

Η μάχη αυτή, στην οποία πήραν μέρος 4 Αυστραλιανές και ΝεοΖηλανδικές ταξιαρχίες, εξελίχθηκε σε βάρος των Βρεταννών και επέτεινε τα προβλήματα της απαγκίστρωσης των δυνάμεων τους. Η Ελλάδα έγινε “μικρή Δουνκέρκη”. Ακολούθησε η Μάχη της Κρήτης.

Η Εύβοια και ο στρατηγικός της ρόλος

Από παλιά είναι γνωστό επίσης ότι, η Εύβοια έχει τεράστια στρατηγική σημασία τόσο για τον έλεγχο του Αιγαίου όσο και για τον έλεγχο της ηπειρωτικής Ελλάδας, ιδιαίτερα της Αττικής. Χαρακτηριστικά αναφέρω μόνο την εκστρατεία του ίδιου του Μωάμεθ Β' εναντίον της Χαλκίδας, η οποία, μαζί με το νησί, αποτελέσουν κτήση της Βενετικής Δημοκρατίας.

Ο στρατηγικός αυτός ρόλος της Εύβοιας μεγαλώνει πολύ διότι το νησί έχει μια αξιόλογη παραγωγή, γεωργική, κτηνοτροφική και μεταλλευτική. Όποιος το κατέχει είναι σχεδόν αυτάρκης. Και ό,τι του λείπει μπορεί να το εφοδιαστεί από τις τρεις θάλασσές του και τον αέρα. Ας σημειωθεί ότι οι Αμερικανοί είχαν επιδιώξει τη δημιουργία αεροδρομίου κατά την κατοχή.

Αν και δεν διαθέτει πολύ μεγάλα βουνά, την εποχή του Β' Π.Π., η Εύβοια είχε ένα υποτυπώδες οδικό δίκτυο, τόσο που οι διάφορες πόλεις της επικοινωνούσαν ευκολότερα με την Χαλκίδα δια θαλάσσης παρά με τα αυτοκίνητα. Τότε τα αυτοκίνητα ήταν πολύ λιγότερα από τα πλεούμενα και η απόκτησή τους πολύ πιο ακριβή και δύσκολη.

Ταυτόχρονα μια τεράστια ακτογραμμή με αρκετά “κρυφά” λιμάνια, μεγαλύτερα και μικρότερα, προσφέρεται για πρόσβαση από την ανοικτή θάλασσα. Η Σκύρος και οι άλλες νήσοι των Σποράδων πρέπει να ληφθούν υπόψη στο στρατηγικό ρόλο της Εύβοιας, κεντρικά και βόρια. Ενώ η Άνδρος με τις Κυκλάδες, αλλά και την Αττική, στα νότια.

Στη διάρκεια του ΕλληνοΙταλικού πολέμου, ειδικά η βόρεια Εύβοια απέκτησε ξεχωριστή σημασία. Ένα παράκτιο οχυρό, το Ναυτικό Οχυρό Βορείου Ευβοίας, δίπλα στο Πευκί, έκλεινε την είσοδο στους πάντες, για τον Μαλιακό, τον Παγασητικό και τον Βόρειο Ευβοϊκό. Μια χερσαία καλή οχύρωση, με μεγάλου βεληνεκούς πυροβόλα, αλλεπάλληλες γραμμές αμύνης, χερσαία ναρκοπέδια, μαζί με ένα εκτεταμένο θαλάσσιο ναρκοπέδιο, το οποίο, άνοιγε και έκλεινε αναλόγως, μπορούν να συμπληρώσουν την εικόναⁱ.

Όλα αυτά εγκαταλείφθηκαν κακήν κακώς και οι Γερμανοί τα κατέλαβαν αμαχητί. Μόνος τους εχθρός, ο κακός τους εαυτός. Η αεροπορίας τους βομβάρδισε το οχυρό, τη νύχτα της 24ης Απριλίου, και μαζί βομβάρδισε το πρώτο τμήμα της Βέρμαχτ που αποβιβάστηκε στους Ωρεούς και προωθήθηκε, μη γνωρίζοντας την παρουσία του εκεί. Ο αυτόπτης μάρτυρας διαβόητος για τη δοσιλογική του δράση Νίκος Αναγνωστόπουλος κάνει λόγο για 6 νεκρούς Γερμανούς και 12 τραυματίες, μεταξύ των οποίων και ο υπολοχαγός Λάγγε, ο επικεφαλής του τμήματος των Ωρεών.

Η Χαλκίδα επίσης ήταν οχυρωμένη. Μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι στον Καράμπαμπα, το κάστρο που έχτισε ο Μωάμεθ για να εκπορθήσει τα φοβερά τείχη της, υπήρχαν αντιαεροπορικά πυροβόλα των Άγγλων. Και αυτά εγκαταλείφθηκαν ενώ το εντυπωσιακό είναι πως οι Γερμανοί ήξεραν ότι μπαίνοντας στη Χαλκίδα, οι Άγγλοι του Καράμπαμπα δεν θα τους ενοχλήσουν.

Η Εύβοια στην Κατοχή

Από πάρα πολλές μαρτυρίες αλλά και από αρχειακό υλικό ξέρουμε ότι η Εύβοια, από το 1942 ακόμη και ιδιαίτερα το 1943, έγινε αντικείμενο μελέτης των επιτελείων και των δύο πλευρών. Οι μεν Γερμανοί είχαν την έγνοια μιας πιθανής απόβασης, οι δε Άγγλοι είχαν το δέλεαρ ενός προγεφυρώματος, ή έστω την απειλή ενός τέτοιου ως αντιπερισπασμός στα σχέδια για εισβολή στη Σικελία. Οι Γερμανοί, από νωρίς εκπόνησαν ένα σχέδιο αμύνης του νησιού, με τη βοήθεια πολυπρόσωπης επιτροπής στελεχών του κατοχικού κράτους, μεταξύ των οποίων ήταν και ο συν/ρχης Χρήστος Γερακίνης. Τα σχέδια προέβλεπαν από επιτάξεις μέσων μεταφοράς μέχρι και την εκκένωση από τον πληθυσμό παράκτιων ζωνών. Στα σχέδια αυτά εντάσσεται και η πρώτη εκστρατεία των Ταγμάτων Ασφαλείας της Αθήνας στην επαρχία. Από τον Οκτώβριο όπου Άγγλοι, Γερμανοί και συνεργάτες, τα βρίσκουν στην Αθήνα, ένας “οργασμός” δουλειάς ακολουθεί, μαζί με τη διάσπαση του ΕΔΕΣ. Λιάκος και Παπαθανασόπουλος φτάνουν με τους πρώτους ταγματασφαλείτες τα Χριστούγεννα του 43 για να αναπτυχθούν τους επόμενους μήνες σε λόχους, τάγματα και Σύνταγμα... το διαβόητο 7ο Σ/Τάγμα Ασφαλείας (Ευβοίας) και να εγκατασταθούν σε όλες τις επίκαιρες και παράκτιες θέσεις: Ψαχνά, Αγία Άννα, Οχυρό Βορείου Ευβοίας (ή Γουβών), Κύμη, Αλιβέρι, Βάθεια, Ερέτρια κλπ, μαζί με Γερμανούς.

Ο ΕΛΑΣ της Εύβοιας ξεκινάει την τακτική του δράση τον Ιούνιο του 1943. Κάποιες πρώτες ομάδες και μετά η ομάδα του Όθρυ διαπεραιώνονται και αρχίζουν να οργώνουν το νησί σε μια ένοπλη εκστρατεία διαφώτισης για τους σκοπούς του ΕΑΜ και την ανάγκη παλλαϊκής ένοπλης αντίστασης. Η έλλειψη όπλων και εφοδίων όμως περιορίζει την ανάπτυξη των ομάδων αυτών αν και δεν είναι μικρή η δράση τους.

Τεράστια ανάπτυξη θα πάρει αυτή η μαγιά, όταν στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 η Ιταλία συνθηκολογεί. Ασφαλώς και οφείλεται στην προηγούμενη καλή δουλειά των οργανώσεων η πλήρης παράδοση του οπλισμού του ιταλικού συντάγματος στον ΕΛΑΣ και η απόκρυψή του από τον λαό στα βουνά. Παντού ο ξεσηκωμένος λαός απαιτεί τον οπλισμό, με κορυφαίο παράδειγμα τη φάλαγγα που... πολιορκείται στο δρόμο από το Αλιβέρι στη Χαλκίδα.

Έκτοτε η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ είναι ραγδαία, στέλνει μάλιστα έναν λόχο στη Στερεά όπου και παραμένει μέχρι το τέλος, ενώ οι υπόλοιπες δυνάμεις αποτελούν το εν τη νήσω 7ο Ανεξάρτητο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, με τρία τάγμα και πάνω από χίλιους μαχητές.

Όταν μετά τη Βάρκιζα οι Άγγλοι εξώθησαν και πάλι τα πράγματα στην ένοπλη σύγκρουση, το Νοέμβριο 1947, τμήμα του Δημοκρατικού Στρατού με καμιά 50ρια αντάρτες,υπό τον Θύμιο Καψή- Ανάποδο, διεπεραιώθη στο νησί και κρατήθηκε εκεί και μετά την πτώση του Γράμμου, με τους τελευταίους αντάρτες του να εξοντώνονται και να συλλαμβάνονται τους πρώτους μήνες 1950!

Απορίας επιμύθιον

Έχοντας όλα αυτά τα στοιχεία υπόψη μας, νομίζω ότι είναι εύλογο να διατυπωθούν μια σειρά ερωτήματα.

1. Τι θα μπορούσε να γίνει αν και όταν το ΣΜΑ διαπίστωσε ότι δεν μπορεί να κρατήσει τους Γερμανούς πέραν των Τεμπών, αποφάσιζε αντί να δώσει τη μάχη των Θερμοπυλών, να οχυρωθεί στην Εύβοια με τις 4 ταξιαρχίες, τον διαλυμένο ελληνικό στρατό που επιχειρούσε ανασυγκρότηση στην Τανάγρα και τις μονάδες του στόλου που εξακολουθούσαν την αντίσταση μη υπακούοντας στον Τσολάκογλου;

2. Ποια η έκβαση της Μάχης της Κρήτης αν η Εύβοια αποτελούσε μια ακόμη “Κρήτη”, την πρώτη, και ανάγκαζε τις Γερμανικές δυνάμεις να μοιραστούν;

3. Τι θα έκαναν οι Γερμανοί μπροστά σ' αυτή την εξέλιξη; Θα χτυπούσαν τα δύο νησιά διαδοχικά ή και τα δύο ταυτόχρονα; Τι θα σήμαινε αυτό και πόση φθορά και καθυστέρηση θα είχαν οι Γερμανοί;

   Μιλάμε για φθορά και καθυστέρηση γιατί, τότε, οι Γερμανοί ήταν ανίκητοι. Σαφώς και δεν θα μπορούσε να αναχαιτιστεί η ορμή τους. Αλλά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούσαν να βρουν για καιρό τον διάολό τους. Δεδομένου δε ότι είχαν προκρίνει τη στρατηγική της εκκαθάρισης των Βαλκανίων πριν χτυπήσουν την ΕΣΣΔ, ο χρόνος ήταν εχθρός τους. Αν συνέχιζαν αυτή τη στρατηγική θα έχαναν τουλάχιστον έναν ακόμη μήνα. Αν την εγκατέλειπαν θα άφηναν στις πλάτες τους μια ανοιχτή πληγή. Αυτή που απεγνωσμένα προσπαθούσαν να αποτρέψουν το 1943, όταν μπροστά στο ενδεχόμενο απόβασης των Συμμάχων πρότειναν ακόμα και την εγκατάλειψη της Πελοποννήσου.

4. Γιατί αυτό που διακαώς επιχειρούν να ανακτήσουν οι Άγγλοι -και μάλιστα βάζοντας πολλά σε κίνδυνος- το 1943, δεν επιχειρούν να το διατηρήσουν το 1941;

5. Πού οφείλεται η δεδομένη στρατηγική των Άγγλων; Σε ανικανότητα στρατηγικής σκέψης των επιτελών ή σε πολιτική απόφαση, στο πολιτικό δόγμα; Τελικά, ήθελε η Αγγλία να αντιτάξει σοβαρή άμυνα στην Ελλάδα ή δεν ήθελε; Ήθελε να πολεμήσει γερά τους Γερμανούς, να τους ματώσει και να ματωθεί, κάνοντας ό,τι της αναλογούσε και ό,τι έκανε ο Κόκκινος Στρατός τους επόμενους μήνες ή ό,τι έκανε κι εκείνη στη Β. Αφρική; Και αφού έχασε τις μάχες στο βορά, τι ήθελε από κει και πέρα; Μια ακόμα βάση στην Ανατολική Μεσόγειο; Απλώς μια Κρήτη δίπλα στην Κύπρο;

Με όλα όσα αραδιάζουμε εδώ και ακόμη όσα υπάρχουν στην βιβλιογραφία, το σίγουρο είναι ότι η Εύβοια θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σπουδαίο αμυντικό ορόσημο στον Β' Π.Π.

Ίσως τότε και η Κρήτη να μην είχε πέσει ποτέ.

Ίσως και η κατοχή στην Ελλάδα να μην ήταν της μορφής που ξέρουμε. Τόσο εκτεταμένη, δηλαδή, και με αυτή τη διάρκεια.

Πιστεύω ότι την απάντηση θα δώσει η συζήτηση πάνω στο θέμα και μετά από την ακρόαση της γνώμης των στρατιωτικών ειδικών. Το κείμενο αυτό δεν επιχειρεί τίποτα περισσότερο από το να θέσει το ζήτημα ως υπόθεση εργασίας.

i  Σήμερα, τα οχυρά σώζονται ακόμη σε διάφορες καταστάσεις. Χάρη στη δουλειά των ντόπιων έχουν αποκαλυφθεί και συντηρηθεί μερικά ώστε να μας δίνουν μια ιδέα της γενικότερης οχύρωσης.

Ο ΕΑΜίτης του Θεού

Σύντομη παρουσίαση της δράσης του τυπογράφου της Εύβοιας 

Δημήτρης Κ. Καραγκούνη (1924-1999)

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Από τις χιλιάδες σελίδες εγγράφων και βιβλίων που έχω διαβάσει για την ιστορία της Αντίστασης στην Εύβοια, προέκυψε μία μόνο αναφορά στο βιβλίο Δημητρίου Κ. Καραγκούνη, Ημερολόγιο της Κατοχής- το προσωπικό ημερολόγιο ενός τυπογράφου της Εθνικής Αντίστασης στα βουνά της Εύβοιας, Αθήνα, 1989.

Το έψαξα στη βιβλιοθήκη της Χαλκίδας και βρέθηκε, φθαρμένο και ταλαιπωρημένο, μετά από τις φιλότιμες προσπάθειες της κυρίας βιβλιοθηκονόμου.

Ο Δημήτρης Καραγκούνης ζούσε με τη φτωχή οικογένειά του στην περιοχή του Θρονίου της Φθιώτιδας. Ο πατέρας Κώστας, ένα κορίτσι η Ευαγγελία και τέσσερα αγόρια, ο Βαγγέλης, ο Δημήτρης, ο Ηρακλής και ο Γιάννης. Η μητέρα τους είχε πεθάνει.

Ιανουάριο του 1943, ο Δημήτρης, για την επιβίωσή τους, πήρε 20 οκάδες αλεύρι και με την κωπήλατη βάρκα του άρχισε ψάχνει τρόπο να το ανταλλάξει με ένα μικρό δίχτυ του ψαρέματος, σε όλα τα παραθαλάσσια χωριά της Στερεάς και της Εύβοιας.

Μετά την ανατίναξη του Γοργοποτάμου, οι Ιταλοί είχαν σκληρύνει τα μέτρα τρομοκρατίας στην περιοχή της Λαμίας και ο Δημήτρης, νέο παιδί 20 χρονών, βρέθηκε κυνηγημένος από μια ιταλική θαλάσσια περίπολο.

Κατάφερε όμως να τους ξεφύγει και με τον πατέρα, την αδερφή και έναν αδερφό, ξεκίνησε για τη Χαλκίδα. Ταξιδεύοντας μόνο νύχτα, κατάφερε να φτάσει στη Σουβάλα, μετά από οκτώ ημέρες! Η οικογένεια χώρισε, χωρίς να ξέρουν οι μεν την τύχη των δε, μέχρι την Απελευθέρωση. Ο Γιάννης και ο Ηρακλής, μείνανε στη Ρούμελη και βγήκαν αντάρτες.

Φτάνοντας στη Χαλκίδα πούλησε τη βάρκα και εγκαταστάθηκε στην πόλη, η οποία, είχε μόνο λίγους Γερμανούς και την κατοχή την ασκούσαν οι Ιταλοί με τη βοήθεια της Χωροφυλακής.

Καθώς διέθετε μόρφωση εγκύκλια και καλή γνώση της ελληνικής γλώσσας λόγω της εκκλησιαστικής του παιδείας, έπιασε δουλειά στο τυπογραφείο του Χρήστου Πανταζή που βρίσκονταν στην οδό Αβάντων και Αντωνίου γωνία. Απέναντι ο Πανταζής είχε και βιβλιοπωλείο.

Όπως μας εξηγεί ο ίδιος, οι τυπογράφοι της Χαλκίδας, για να αντιμετωπίσουν την κρίση, είχαν κάνει “τραστ”, ιδιοκτήτες και τεχνίτες. Κάθε ημέρα δούλευε ένα τυπογραφείο, και ένα συνεργείο τυπογράφων. Εκ περιτροπής. Ένας από τους ιδιοκτήτες και ένας από τους τεχνίτες καθόριζαν τα οικονομικά. Ένα μέρος έπαιρναν οι ιδιοκτήτες και τα άλλα τα μοιράζονταν οι εργαζόμενοι. Έτσι κανείς δεν στερείτο ένα μικρό εισόδημα παρά την φοβερή ένδεια της εποχής. Τα τυπογραφεία της Χαλκίδας τότε ήταν του Πανταζή, του Περγάμαλη, του Μόσχου, του Πετροζέλη, του Μάτσα.

Σχεδόν όλοι τους ήταν οργανωμένοι και στο ΕΑΜ. Τύπωναν τα πάντα κάτω από τη μύτη των Ιταλών. Είχαν μάλιστα και ένα ραδιόφωνο με το οποίο ο Δημήτρης έπαιρνε τα δελτία ειδήσεων και τα τύπωνε μετά σε προκηρύξεις.

Το ημερολόγιο ξεκινάει από τις ημέρες της συνθηκολόγησης της Ιταλίας. Περιγράφει όλες εκείνες τις μέρες της έξαρσης, του λαϊκού ξεσηκωμού, όπου άνοιξαν τις φυλακές, έβγαλαν του φυλακισμένους, γιόρτασαν, πανηγύρισαν και, κυρίως, αφόπλισαν το ιταλικό σύνταγμα, φυγαδεύοντας άνδρες, όπλα και εφόδια από τα στρατόπεδα στα βουνά.

Η σύντομη αυτή απελευθέρωση κράτησε είκοσι μέρες. Από τις 14 όμως Σεπτεμβρίου, μικτά κλιμάκια Γερμανών και Χωροφυλάκων άρχισαν τις έρευνες για να βρεθούν τα τυπογραφεία που τύπωναν τόσα πολλά και ποικίλα έντυπα. Οι ζωές και τα εργαλεία τέθηκαν σε κίνδυνο.

Ο Δημήτρης, περισσότερος πρόθυμος από τους πρόθυμους, έστησε το παράνομο πιεστήριο σε ένα σπίτι της Δεξαμενής. Μα κι εκεί δεν έλειψαν οι κίνδυνοι.

Την 1η Οκτωβρίου μια μεγάλη φάλαγγα Γερμανών έφτασε στην πόλη και άρχισε να οργανώνει τη νέα και πιο σκληρή κατοχή προωθώντας δυνάμεις σε όλη τη νήσο.

Στις 11 Οκτωβρίου το τυπογραφείο μεταφέρθηκε στο Βασιλικό, 10 χιλιόμετρα προς τη Νότια Εύβοια. Εκεί μάλιστα εγκαταστάθηκε μεγαλοπρεπώς στο κτήριο της χωροφυλακής που είχε εκκενωθεί. Δυο μαστόροι, ο Δημήτρης και ο Ανδρέας Τυπούρτης, δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να στοιχειοθετούν και να τυπώνουν από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ, ξενυχτώντας πολλές φορές, να μεταφέρουν τα έντυπα στη Χαλκίδα, να εξοικονομούν με χίλιους δυο κινδύνους το χαρτί και τα στοιχεία που χρειάζονταν. Μια φτωχική μερίδα φαγητό και ένα καρτούτσο κρασάκι δεν τους έλειπαν ακόμη τότε.

Τέλος Νοεμβρίου, στις 29 συγκεκριμένα, το τυπογραφείο, για το φόβο της επιδρομής, μεταφέρεται στο νεκροταφείο! Είχαν αρχίσει να ακούγονται οι φήμες ότι έρχεται ο στρατηγός Λιάκος, ο οποίος είχε ήδη αναπτύξει την δοσιλογική δράση του. Μέσα στο οστεοφυλάκιο, σε αφόρητες συνθήκες και άκρα μυστικότητα, στοιχειοθετούσαν και τύπωναν.

Τον Δεκέμβρη, μετά από κανα δυο μετακομίσεις μέσα στην ίδια περιοχή, στα σπίτια του Τάσου Μπακαρόζου και του Μήτσου Μπασούκου, και ενώ οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται μέρα για την ημέρα εξακολουθούν, και το τύπωμα αλλά και τα επικίνδυνα δρομολόγια μέσα στη Χαλκίδα.

Όπως μας εξηγεί ο Δημήτρης η πόλη ήταν κλεισμένη με σύρματα από τη Λιανή Άμμο μέχρι τον Άγιο Στέφανο, θάλασσα με θάλασσα δηλαδή, και τα συρματοπλέγματα είχαν φάρδος 5 μέτρων. Μπορούσε κανείς να περάσει ανάμεσά τους ανασυκώνοντάς τα αλλά η περιοχή ήταν επιπλέον ναρκοθετημένη. Υπήρχαν δε δύο μπλόκα, που ήλεγχαν τους δρόμους προς τη βόρεια και τη νότια Εύβοια.

Την δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων ο Λιάκος φτάνει στη Χαλκίδα με καμιά εκατοστή ταγματασφαλίτες και έτσι ξεκινάει μια ακόμα χειρότερη εκδοχή της Κατοχής που θα διαρκέσει μέχρι την απελευθέρωση.

Ο Δημήτρης βγαίνει για τελευταία φορά από την πόλη στις 29/12 και το τυπογραφείο μεταφέρεται στα Αμπέλια στις 30. Σε μια αποθήκη ανοιχτή από παντού και ενώ ο χειμώνας ενσκήπτει ιδιαίτερα δριμύς με την αλλαγή του χρόνου.

Στις 8 Ιανουαρίου 1944 το τυπογραφείο μεταφέρεται σε ένα μικρό εκκλησάκι, την Αγία Σωτήρα των Φύλλων. Τώρα το συνεργείο έχει ενισχυθεί με τον Αργύρη Βαλσαμά, προκατοχικό εκδότης της εφημερίδας “Ευβοϊκός Κόσμος” και άλλους. Νηστικοί και παγωμένοι δεν σταματούν να εργάζονται. Μικρή βοήθεια λαμβάνουν από τις οργανώσεις και από τα γύρω μοναστήρια του Αη Γιώργη Αρμά και το παλαιοημερολογήτικο της Καλογερόβρυσης. Εκεί συμβαίνει ένα “περιστατικό” ανάμεσα στον Βαλσαμά, τον Δημήτρη και την εικόνα του Χριστού. Θα το προσπεράσω γιατί πρόκειται για μια εντυπωσιακή μαρτυρία και αποτελεί μόνη της ένα ξεχωριστό θέμα που δεν χωράει εδώ.

22 Ιανουαρίου το τυπογραφείο μετακομίζει στον Θεολόγο. Ελλείψει οικήματος το εγκαθιστούν κάτω από έναν πεύκο και αρχίζουν να τυπώνουν στην ύπαιθρο.

Στις 23/1, ημέρα των γενεθλίων του, και καθώς τρώνε κάτι περισσότερο από τις άλλες ημέρες της πείνας, μέσα στο πνεύμα της σύντομης ευδαιμονίας τους, ο Δημήτρης τάζει στους συναγωνιστές του ένα γεύμα στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Θα το πραγματοποιήσει πολλά χρόνια αργότερα και θα δούμε πώς.

Δεν θα περιοριστούν όμως μόνο στα τυπογραφικά τους καθήκοντα. Ένα βράδυ (26/1) κάνουν μια επιδρομή στα Φύλλα για να πάρουν το λάδι της ΕΤΑ που είχε μοιραστεί σε σπίτια για να το φυλάνε και θα πέρναγαν τα Τάγματα Ασφαλείας για να το κατασχέσουν. Περί τα 200 κιλά λάδι διασώζεται, για τις ανάγκες των αγωνιστών αλλά για τον λυχνάρι που τους φωτίζει.

Μετά από ένα μήνα σκληρής υπαίθριας τυπογραφικής δραστηριότητας, όπου δουλεύουν ξυπόλυτοι, πεινασμένοι, γυμνοί σχεδόν, κόβοντας χαρτί και στοιχειοθετώντας στο έδαφος, μεταφέρονται στη Στενή.

Ας σημειώσουμε ότι το 7ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, υπό τις διαταγές του ταγματάρχη Γιάννη Σταματάκη (Λακκιώτη) από την 1η Δεκεμβρίου, έχει ανασυγκροτηθεί και έχει αρχίσει να δίνει κάποια γερά χτυπήματα στους ταγματασφαλίτες του Λιάκου και του Παπαθανασόπουλου. Στις 14/1 έχει γίνει και ενέδρα του ΕΛΑΣ, υπό τον Σταυραετό (Γιάννη Παλάσκα) στην Κακή Σκάλα, εναντίον Γερμανικής φάλαγγας. Δεν έχει όμως ακόμη σταθεροποιηθεί και, οργανώσεις και ένοπλα τμήματα, διατρέχουν μεγάλους κινδύνους και η παρουσία του ΕΛΑΣ στην Εύβοια διακυβεύεται.

Μετά από τρεις μέρες, 13/2, αποφασίζεται το τυπογραφείο να προωθηθεί σε ακόμα πιο ασφαλές έδαφος. Αφού όμως στην κορυφή της Δίρφεος έχει πολύ χιόνι, το τυπογραφείο που τώρα διαθέτει δύο πιεστήρια μετακομίζει στα Καμπιά και από κει στους Στρόπωνες (4/3/44).

Οι Στρόπωνες τότε μπορεί, αντί για δρόμο, να είχαν ένα νεροφαγωμένο μονοπάτι, διέθεταν όμως ηλεκτρικό ρεύμα, χάρη στον Νίκο Μπαλάκα που είχε αξιοποιήσει τα νερά της νεροτριβής. Εδώ ο Δημήτρης μας απαριθμεί τα βιβλία της μικρής του βιβλιοθήκης που τον ακολουθεί παρά την πείνα και την απόλυτη ένδεια. Αυτά είναι: 1) Καινή Διαθήκη δώρο της μητέρας του, 2) Εγχειρίδιο Παγκόσμιας Λογοτεχνίας 3) Ομιλίαι Ιωνά Κιγκ 4) Ερείπια πόλεων της Αγίας Γραφής 5) Χριστιανικαί μελέται του Ξ. Μόσχου 6) Ο Χριστός και τα ανθρώπινα δεινοπαθήματα 7) Αι τελευταίαι ημέραι της Πομπηΐας και 8) Κβο Βάντις.

Δεν πρόλαβε όμως να χαρεί τις “ανέσεις” του αυτές, μετά από πολλούς μήνες, και οι ταγματασφαλίτες περικυκλώνουν το χωριό. 6 Μαρτίου, από λάθος εκτίμηση του επικεφαλής για τον κίνδυνο που διέτρεχαν, εγκαταλείπουν το τυπογραφείο με τα δύο πιεστήρια και φεύγουν προς τη Λάμαρη και τη Χιλιαδού. Από κει με καΐκι του ΕΛΑΝ θα περάσουν στη βόρεια Εύβοια.

7 Μαρτίου βρίσκονται στις Τσέργες (Γλυφάδα). Από κει Λιμνιώνα, Βλαχιά, Πήλι, Σπαθάρι, Κουρκουλούς, Λίμνη, Ροβιές, Μαρούλι, Γαλτσάδες. Στις 15/3 βρίσκονται στο Τελέθριον όρος, με ένα πιεστήριο του Χρήστου Μώρου από τη Λίμνη και παλεύοντας για ένα ακόμα από το Ξηροχώρι. Έτσι λεγόταν τότε η Ιστιαία.

Στους Γαλτσάδες εγκαθίστανται στο σπίτι του Γκρέτσκα, μα όχι για πολύ. Αναγκάζονται να κινηθούν παραπάνω και φτάνουν στο Δαφνοκούκι κι ακόμα ψηλότερα, στον “Αέρα” και στην πηγή της “Αρκούδας”.

Ο Δημήτρης περιγράφει τις σκληρές συνθήκες και τις τρομερές δυσκολίες που συναντούν στους εκτεθειμένους εκείνους χώρους που δουλεύουν, χωρίς τα στοιχειώδη. Όμως τον ανακουφίζει η φτωχική αλλά σημαντική βοήθεια των ανθρώπων και τον μαγεύει η ομορφιά της φύσης. Στα 800 μέτρα, ίσως και κάτι παραπάνω, μέσα στο δάσος των βελανιδιών και στον οργασμό της άνοιξης που έρχεται, νοσταλγεί την ελευθερία και την ειρήνη. Ταυτόχρονα μεγαλώνει η πίστη του στον αγώνα και πλησιάζει περισσότερο στο Θεό. Βρίσκει χρόνο να διαβάσει, να γράψει μερικές αράδες και να προσευχηθεί. Μέσα σε όλα τα άλλα του ημερολογίου, διάσπαρτες βρίσκει κανείς ψηφίδες της ζωής του για να εννοήσουμε την πνεύμα του... ο πατέρας του ήταν λαϊκός ιεροκήρυκας, ο ίδιος είχε κάνει για ένα διάστημα καλογεροπαίδι.

Στις 14 Απριλίου, Μεγάλη Παρασκευή, ακούγοντας από μακριά τι καμπάνες της Μονής του Αγίου Γεωργίου των Ηλίων, μέσα στους ρεμβασμούς του και στη νοσταλγία για τους δικούς του και την ειρήνη, σημειώνει:

«Την μισή μου οικογένεια την εγκατέλειψα στο χωριό μου και έφυγα νύχτα για να γλυτώσω τη ζωή μου. Εδώ τώρα, με την ψυχή στα δόντια να τρέχω από ρεματιά σε ρεματιά και από καραούλι σε καραούλι, κουβαλώντας ένα τυπογραφείο που πρέπει να δουλεύει μέρα και νύχτα για τις ανάγκες του αγώνα. Άλλοτε νηστικός, άλλοτε ξάγρυπνος, μα πάντα ψειριασμένος και ξυπόλυτος, να κάνω κουράγιο και να δίνω κουράγιο, και να μη βρίσκω κατανόηση πολλές φορές ούτε από τους συντρόφους μου...

Εάν δεν πίστευα στο Θεό και στη μεγάλη αποστολή του ανθρώπου, ίσως θα έπρεπε να είχα τερματίσει τη ζωή μου, μαζί με όλες τις περιπέτειες που πέρασα ή που θα περάσω. Όμως πιστεύω ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα στον κόσμο που έχει τη δυνατότητα να γίνει άγγελος ή διάβολος. Εξαρτάται από την εκλογή του. Γι' αυτό, ανεξάρτητα από τις αμφίβολες και θολές πεποιθήσεις των συντρόφων μου, αισθάνομαι την υποχρέωση να συνεχίσω τον αγώνα κατά του φασισμού, όποια κι αν είναι η έκβαση του πολέμου. Πιστεύω όμως ότι το αίμα που χύνεται σήμερα σ' όλο τον κόσμο, δεν θα πάει χαμένο. Κάποτε θα ξυπνήσει τον προδομένο Άνθρωπο, που θ' αναζητήσει την ειρήνη και τη δικαιοσύνη, όχι με τα όπλα, αλλά με την Αγάπη που απορρέει από τη θυσία του Σταυρού. Ίσως είναι μακρύς ο δρόμος, αλλά δεν υπάρχει άλλος δρόμος...»

Εκεί στο Τελέθριο, ανεβοκατεβαίνοντας τα βουνά για τις υποθέσεις του τυπογραφείου, πιάνει επαφή με τον πατέρα του που αγνοούσε την τύχη του από τον περασμένο Οκτώβριο. Πίστευε ότι θα ήταν στη φυλακή, γιατί αυτό συνέβαινε στις οικογένειες των αγωνιστών που είχαν βγει στο βουνό.

Εκείνος του στέλνει ένα δέμα με ο,τι είχε διαθέσιμο....

« Όταν έφτασα στο τυπογραφείο και ανοίξαμε τα δέματα, υπήρχε κάτι για μένα: μια παλιά φανέλα, ένα μπαλωμένο παντελόνι, και... μια Καινή Διαθήκη!

Την έχωσα βιαστικά στον κόρφο μου, αλλά οι άλλοι με είδαν και το βάλανε στα γέλια. Ντράπηκα για λίγο. Κοκκίνησα. Ύστερα όμως τράβηξα την Καινή Διαθήκη με αποφασιστικότητα από τον κόρφο μου και είπα:

• Παιδιά γιατί γελάτε; Ο Θεός μου έστειλε αυτό που χρειάζομαι: το Ευαγγέλιο. Σας φαίνεται παράξενο; Το βράδυ, αν θέλετε, θα μπορούσαμε να κουβεντιάσουμε και λίγο για το Ευαγγέλιο.

  Ξαναπέσαμε στη δουλειά με τα μούτρα. Ως το βράδι είχε τελειώσει το τύπωμα της «Λευτεριάς».

  Ύστερα μπήκαμε στο κονάκι, ανάψαμε το λυχνάρι και καθήσαμε να κουβεντιάσουμε. Είχαμε πολλά να πούμε. Εγώ έπιασα θέση δίπλα από το λυχνάρι και άνοιξα την Καινή Διαθήκη.

• Με το Ευαγγέλιο θα μας αρχίσεις; είπε ο Γιάννης Μαστρογιάννης, στρίβοντας το αρειμάνιο μουστάκι του..

• Αν δεν σας πειράζει, μπορώ να σας διαβάσω ένα κομμάτι, απάντησα με σοβαρότητα.

  Άνοιξα τις Πράξεις των Αποστόλων και άρχισα να διαβάζω αργά και δυνατά, μεταφράζοντας κάπου-κάπου καμιά λέξη δυσνόητη:

  “Του δε πλήθους των πιστευσάντων η καρδία και η ψυχή ήτο μία, και ούτε ένας δεν έλεγε ότι είναι κάτι δικό του, εκ των

  υπαρχόντων αυτού, αλλ' είχαν τα πάντα κοινά... Επειδή ούτε υπήρχε κανείς μεταξύ αυτών ενδεής (φτωχός)` διότι όσοι ήσαν κτήτορες αγρών ή οικιών, πωλούντες έφερον τα τιμάς των πωλουμένων, και έθετον εις τους πόδας των αποστόλων και διαμοιράζετο εις έκαστον κατά την χρείαν (την ανάγκην) την οποία είχε”.

• Το Ευαγγέλιο τα λέει αυτά; με διακόπτει ο Γιάννης Μαστρογιάννης.

• Ναι, του λέω, δεν σου αρέσουν;

• Μα τέτοια πράγματα λέει το Ευαγγέλιο; Πρώτη φορά τ' ακούω.

• Ίσως διότι ποτέ σου δεν άνοιξες το Ευαγγέλιο, Γιάννη, του ξαναείπα.

  Η συζήτηση κράτησε ως τα μεσάνυχτα. Πήραν μέρος όλοι οι συναγωνιστές. Τους εξήγησα τότε ότι αυτό είναι το κοινωνικό σύστημα του αληθινού χριστιανισμού: Κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, κοινοκτημοσύνη των αγαθών της ζωής. Με μια διαφορά όμως: Στο χριστιανικό αυτό σύστημα οι άνθρωποι προσφέρουν με τη θέλησή τους αυτά που έχουν. Στο σύστημα όμως που οραματιζόμαστε εμείς σήμερα, το πλεόνασμα θα αφαιρείται από τους πλουσίους χωρίς τη θέλησή τους, για το καλό του συνόλου. Το πρώτο είναι το ιδανικό. Το δεύτερο είναι το αναγκαίο. Καμιά φορά, όταν κάποιος δεν δίνει με τη θέλησή του αυτά που του περισσεύουν, πρέπει να του τα παίρνουν παρά τη θέλησή του και να τα δίνουν σ' αυτούς που τα στερούνται. Κι αυτό δικαιοσύνη είναι.

  Και συνέχισα:

• Μόνο που δεν επικράτησε ακόμα ο αληθινός χριστιανισμός, γιατί οι ηγέτες της Εκκλησίας ταυτίστηκαν με την πλουτοκρατία και πρόδωσαν το Χριστό και το λαό. Υιοθέτησαν την αδικία, καλλιέργησαν τα μίση, ευλόγησαν τα όπλα, προσεύχονται για τον πόλεμο. Μετά τον πόλεμο, οι ίδιοι άνθρωποι, θα αναπέμπουν δοξολογίες για τη «νίκη» και θα διαβάζουν τρισάγια πάνω από τους τάφους των σκοτωμένων όλων των παρατάξεων... Να, γιατί δεν επικράτησε ο Χριστιανισμός!

  Οι συναγωνιστές άκουγαν με μεγάλη προσοχή. Κι εγώ συνέχισα:

• Και όμως, υπάρχει μια προφητεία στον Ησαΐα, γραμμένη 750 χρόνια προ Χριστού, που μιλάει για κάποια εποχή, που οι άνθρωποι «θα σφυρηλατήσουν τα μαχαίρας αυτών δια υνία, και τα λόγχα αυτών δια δρέπανε` δεν θα σηκώσει μάχαιραν έθνος έναντι έθνους, ουδέ θα μάθωσι πλεόν τον πόλεμον». Βέβαια, πέρασαν πάνω από δυόμισυ χιλιάδες χρόνια από τότε, και η εποχή αυτή δεν ήρθε ακόμα...

• Η εποχή αυτή ήρθε, φώναξε ο Αντρέας ενθουσιασμένος. Το λέει και το τραγούδι:

  Κι άρχισαν όλοι μαζί να τραγουδάνε:

  «Οι σφαίρες, τα κανόνια,

  θα γίνουνε σφυριά

  Δρεπάνια για το θέρο

  θα γίνουν τα σπαθιά.

  Και πέρα ως πέρα

  θα λάμψει η δουλειά

  Ζήτω, ζήτω η εργατιά».

• Η εποχή αυτή θα έρθει, ξαναείπα. Δεν ξέρω πότε, αλλά θα έρθει. Να, γιατί αγαπώ το Ευαγγέλιο και πιστεύω σ' αυτό. Για την ελπίδα και τη δύναμη που μου δίνει ν' αγωνιστώ με όλες μου τις δυνάμεις, για έναν καλύτερο κόσμο εδώ στη γη, με προέκταση την αιωνιότητα».

Ήταν 22 Απριλίου 1944. Ο μήνας κατά τον οποίο ο ΕΛΑΣ της Εύβοιας, μετά από μια σειρά νικηφόρες μάχες, αντέστρεψε την πολεμική κατάσταση, εδραιώθηκε πλήρως και έκλεισε τα Τάγματα Ασφαλείας και τους Γερμανούς στις οχυρές τους θέσεις. Καμπή στις ενέργειες αυτές στάθηκε η επιδρομή του εφεδρικού ΕΛΑΣ στην κατεχόμενη από τα Τάγματα Ασφαλείας Ιστιαία (Ξηροχώρι). Η εγγραφή της 2ας Απριλίου στο ημερολόγιο αναφέρεται στη μάχη εκείνη και παραθέτει τη μαρτυρία ότι οι κάτοικοι της Ιστιαίας ενημέρωναν τους αντάρτες για τις θέσεις των τσολιάδων και σε κάποια στιγμή, ο Ιταλός αυτόμολος Ρενάτο είδε τον Λιάκο να προσπαθεί να εγκαρδιώσει τους άνδρες του και τον πυροβόλησε.

Τα βράδια που σταματάει αναγκαστικά η δουλειά, κάθεται με τους πέντε ακόμα συναγωνιστές του και λένε ιστορίες. Όταν φτάνει δε ένας σημαντικός άνθρωπος, ο Χάρης Σπαθάρης, “θεσμοθετούν” και ένα είδος μαθημάτων που εισηγείται ο καθένας με τη σειρά και μετά γίνεται συζήτηση. Έφτασαν μέχρι το θέμα των σχέσεων Εκκλησίας και Επιστήμης, με τον πανέξυπνο Δημήτρη να αντιστρέφει το ερώτημα των “επιστημονικών αποδείξεων” περί της υπάρξεως του Θεού. «Εγώ δεν αμφιβάλω για την ύπαρξή Του, τους λέει, όπως δεν αμφιβάλω για το ποιος είναι ο πατέρας μου. Εσείς που αμφιβάλετε, πρέπει να προσκομίσετε τις επιστημονικές αποδείξεις».

Αργότερα, τον Ιούνιο θα πιάσουν το θέμα των αιτιών των πολέμων. Είναι μόνο οικονομικά τα αίτια των πολέμων; Ο Δημήτρης διαφώνησε με τον Αντρέα Τυπούρτη. «Κανείς απ' αυτούς που κάνεις τους πολέμους δεν είναι φτωχός, και κανένας φτωχός δεν πλούτισε από τον πόλεμο», αποφαίνεται θυμόσοφα.

Ο Σπαθάρης ήταν από την Κωνσταντινούπολη, «από πατριαρχική οικογένεια», και πριν την κατοχή ήταν διευθυντής της Ηλεκτρικής Εταιρείας της Χαλκίδας. Συμπαθέστατος άνθρωπος και από τους πρώτους ΕΑΜίτες ήταν τον Μάιο του 1944 υπεύθυνος για την Αυτοδιοίκηση της Εύβοιας. Στο τυπογραφείο πήγε για να του τυπώσουν τον “κώδικα της Αυτοδιοίκησης”, ένα βιβλιαράκι 60 σελίδων.

Εκεί, στο Τελέθριο, τυπώνανε όλων των ειδών τα έντυπα. Εφημερίδες, προκηρύξεις, διπλότυπα και τριπλότυπα της ΕΤΑ, ένσημα της Εθνικής Αλληλεγγύης, βιβλιαράκια και μπροσούρες.

Στα γύρω χωριά, μέχρι τις Ροβιές και το Ξηροχώρι, βρίσκανε ανταλλακτικά και κάνανε επισκευές στα μηχανήματα. Στις Ροβιές υπήρχε κι εργοστάσιο χάρτου, το οποίο άνοιξαν οι εργάτες. Βγάλανε περί τους 10 τόνους χαρτί. Το κατέστρεψαν αργότερα, το καλοκαίρι, οι ταγματασφαλίτες.

Στις 19/6 τέλειωσε ο Κώδικας της Αυτοδιοίκησης και το τυπογραφείο, στις 20/6, μετακομίζει προς την κεντρική Εύβοια. Το συνεργείο των τυπογράφων αποτελείται από τα εξής έξι άτομα: Τον Ανδρέα Τυπούρτη, τον Γιάννη Μάρκου, τον Γιάννη Μαστρογιάννη, τον Γιώργο τον “Τσελεμεντέ”, τον Ηλία από τη Λίμνη και τον Δημήτρη Καραγκούνη.

Στις 25/6 μπαρκάρουν από μια παραλία του Μαντουδίου και σε λίγες ώρες βρίσκονται στη Χιλιαδού.

Στις 26 φτάνουν οι τραυματίες της μάχης της Σέττας, τους δίνονται οι πρώτες βοήθειες από τον γιατρό Καρλατήρα και προωθούνται με τα καΐκια για άλλα σημεία νοσηλείας.

Την 1η Ιουλίου εγκαθιστούν το τυπογραφείο, με δύο πιεστήρια και πάλι, μιάμιση ώρα έξω από τους Στρόπωνες, μέσα στο δάσος.

22 Ιουλίου τυπώνουν την προκήρυξη για την απόπειρα κατά του Χίτλερ.

Κάνει κάποιες προσπάθειες να βρει επαφή με την οικογένειά του και τελικά το καταφέρνει. Βγάζουν οι συναγωνιστές τον πατέρα και κόρη από τη Χαλκίδα και η οικογένεια ξανασμίγει. Στον γέρο πατέρα του ανατίθεται δουλειά της Αλληλεγγύης. Ως δεινός λαϊκός ρήτορας αναλαμβάνει να γυρίζει στα χωριά να μιλάει στο λαό.

Η δουλειά αυτή προσελκύει τον Δημήτρη που έχει ζήσει τόσο απομονωμένος όλους αυτούς τους μήνες “στις ράχες, στα βουνά”. Θέλει να δουλέψει και προσφέρει στην κοινωνία. Τα καθήκοντα όμως του τυπογραφείου είναι πολλά. Τώρα πια τυπώνουν ως και επιστολόχαρτα και φακέλους!

Μετά τη συγκρότηση ενός δεύτερου τυπογραφείου και την αναχώρησή του για τη βόρεια Εύβοια, τίθεται το θέμα για την οργάνωση τυπογραφείου στη νότια. Αναλαμβάνει και πάλι ο Δημήτρης.

24 Αυγούστου αναχωρεί για τη νότια Εύβοια. Εγκαθίσταται στα Κοτύλαια όρη και ξεκινάει μόνος του, χωρίς κανέναν συναγωνιστή σχετικό με την τέχνη και χωρίς κανένα εργαλείο, τις προσπάθειες.

Εκεί ανάμεσα σε διάφορες ενέργειες και στην αναμονή των υλικών γράφει τη δεύτερη πράξη στο δράμα “Οι Σκλάβοι ξυπνάνε”. Την πρώτη την έχεις γράψει στη Χιλιαδού.

Τελικά το τυπογραφείο στήνεται στις 22 Σεπτεμβρίου. Οι μέρες της σκλαβιάς είναι πλέον μετρημένες.

Έχει βρει μια λάμπα ασετυλίνης και έχει αντικαταστήσει το... κλασικό λαδολύχναρο με το οποίο κάνει όλες τις δουλειές τη νύχτα, από τύπωμα μέχρι διάβασμα και γράψιμο. Τότε διαβάζει και τρία βιβλία του Κορδάτου. Το «Η Κομμούνα της Θεσσαλονίκης», «Η επανάσταση στη Θεσσαλία» και το «Αρχαίες θρησκείες και Χριστιανισμός».

2 Οκτωβρίου σημειώνει: «Μου αρέσει το γράψιμό του, αλλά οι ιδέες του στο τρίτο βιβλίο σηκώνουν πολλή συζήτηση».

3 Οκτωβρίου τυπώνει τον Δεκάλογο του Πολιτοφύλακα.

4 Οκτωβρίου του γίνεται πρόταση να γίνει μέλος του ΚΚΕ. Την αποφεύγει ευγενικά. Είναι οι μέρες που καταξιωμένος πια αρχιτυπογράφος της Εύβοιας δέχεται τους επαίνους και τις ευχαριστίες όλων.

Από τον πατέρα του λαβαίνει γράμμα που του παραπονιέται.

«Μού γράφει ότι στα χωριά που γυρίζει, οι οργανώσεις βρίσκονται σε υποτυπώδη κατάσταση. Δυο – τρεις άνθρωποι εκπροσωπούν όλες τις οργανώσεις και δεν προλαβαίνουν να κάνουν τίποτα. Ο κόσμος είναι αδιαφώστος και κάπως επιφυλακτικός. Παραπονιέται ότι και μεταξύ των στελεχών δεν βρήκε έναν ισόψυχο. «Πάντες ζητούσι τα εαυτών, ουδείς τα του ετέρου» μου γράφει.

Καημένε πατέρα! Δεν βρήκες ισόψυχον τόσα χρόνια μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ανάμεσα σε τόσους δεσποτάδες, παπάδες, καλογήρους και καντηλανάφτες, και ζητάς να βρεις ισόψυχον μέσα σε μια λαϊκή επανάσταση όπου χάνει ο σκύλος τον αφέντη του;»

8 Οκτωβρίου, απελευθερώνεται η Κύμη.

Στις 12/10 μετακομίζουν το τυπογραφείο στη Βρύση. Στις 13/10 μαθαίνουν για την απελευθέρωση της Αθήνας.

Στις 15 τυπώνουν τον μεγάλο κώδικα για την Αυτοδιοίκηση.

Στις 16 την μεγάλη εγκύκλιο της ΕΤΑ.

Στις 18/10 το τυπογραφείο μεταφέρεται στο ελεύθερο Αλιβέρι.

Η απελευθέρωση της Χαλκίδας καθυστερεί μερικές μέρες ακόμα. Είναι η τελευταία πόλη της Στερεάς. Όχι γιατί αργούν να φύγουν οι Γερμανοί αλλά γιατί οι ταγματασφαλίτες και ο Παπαθανασόπουλος δεν παραδίδονται. Τελικά οι ψύχραιμες ενέργειες των πολιτικών στελεχών και της διοίκησης του 7ου Συντάγματος, αποτρέπουν την αιματοχυσία και ο ΕΛΑΣ μπαίνει στην πόλη στις 23/10.

Εκεί τελειώνει και το ημερολόγιο της Κατοχής. Στις 24/10/44 οι τυπογράφοι συναντιούνται εκεί απ' όπου ξεκίνησαν: στο τυπογραφείο του Πανταζή, στην οδό των ομηρικών πολεμιστών της Εύβοιας, των Αβάντων.

Ο Δημήτρης είχε βρει και διασώσει, όταν βρίσκονταν στο Τελέθριο, ένα μικρό τρυγονάκι. Το μεγάλωσε και όταν χώρισε με τους άλλους το έδωσε στον Γιάννη Μαστρογιάννη να το πάει στη Χαλκίδα. Εκεί όμως έπεσε θύμα μιας γάτας κάνοντας τον Δημήτρη να διερωτηθεί αν ήταν κι αυτό σαν την ελευθερία που δεν ήρθε κατασπαράχθηκε από τους νέους δυνάστες.

Οι τυπογράφοι σκόρπισαν και χάθηκαν μεταξύ τους μέσα στις δεκαετίες των κατατρεγμών.

Εκείνος βρέθηκε στην Αθήνα, παντρεύτηκε, έκανε παιδιά. Τρεις γυιους. Πρόκοψε γενικά, τόσο άξιος άνθρωπος που ήταν. Έφτιαξε και τυπογραφείο δικό του, στο Καματερό.

Τύπωσε και μερικά δικά του θρησκευτικά βιβλία. Την Αγία Γραφή εκλαϊκευμένη και μερικά άλλα εκλαϊκευμένα κείμενα της και συναξάρια, με εκδότη τη “Χριστιανική Εκκλησιαστική Διακονία”. Μέσα σ' αυτά και τα Προλεγόμενα του Αδαμαντίου Κοραή στις Ποιμαντικές Επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Τύπωσε όμως και το βιβλίο του Θανάση Τζάνου, καπετάνιου του ΙΙΙ/7ου τάγματος της νότιας Εύβοιας. Τύπωσε και το δικό του βιβλίο, που χωρίζεται σε τρία μέρη.

Το πρώτο μέρος είναι το ημερολόγιο. Το τρίτο είναι το εκείνο όπου αναδημοσιεύονται κείμενα από κάποιες εφημερίδες και έντυπα της αντίστασης. Σημαντική είναι η συνεισφορά του μέρους αυτού στην καταγραφή των θυμάτων και των καταστροφών. Τέλος ξεχωριστό θησαυρό για την τοπική ιστορία αποτελούν τα αντάρτικα τραγούδια που καταγράφονται.

Το δεύτερο μέρος όμως είναι και το πιο συγκινητικό. Εκείνο που με έκανε να θαυμάσω την συντροφικότητα, την τρυφερότητα και την γλυκύτητα του ανθρώπου.

Έχουμε πει ήδη ότι στις 23 Ιανουαρίου του 1944, ημέρα των γενεθλίων του, την ώρα που τρώνε κάτι μετά από μέρες πείνες, σε ένα χιονισμένο βουνό της Εύβοιας, ο Δημήτρης τάζει στους συντρόφους του ένα τραπέζι στην ελευθερωμένη Ελλάδα.

Παρά τις διώξεις και τους κατατρεγμούς δεν ξέχασε ποτέ την υπόσχεση και αφού απέκτησε επαφή με του παλιούς συναγωνιστές, καθόρισε ως ημέρα συνάντησης την 4η Ιουλίου 1982, ημέρα Κυριακή, όλων των επιζώντων. Τους απήυθυνε, μάλιστα, και έγγραφη πρόσκληση.

Αθήνα 18 – 6 – 1982

Αγαπητέ φίλε και συναγωνιστή,

Κλείνουν εφέτος 38 χρόνια από την απελευθέρωση της πατρίδος μας από τους ξένους καταχτητές. Χρόνια δύσκολα για όλους μας από κάθε πλευρά. Πολλοί από τους παλιούς μας φίλους και συναγωνιστές, δεν υπάρχουν πια στη ζωή. Οι περισσότεροι όμως επιζήσαμε, αλλά δεν ξέρω πόσο θα ζήσουμε ακόμα...

Γι' αυτό πήρα την πρωτοβουλία να πραγματοποιήσω μια υπόσχεση που είχαμε δώσει μεταξύ μας στο βουνό: Ότι δηλαδή, όταν κάποτε απελευθερωθούμε, να μαζευτούμε όλοι οι τυπογράφοι της αντίστασης και όσοι είχαν άμεση σχέση με τα παράνομα τυπογραφεία της κατοχής, και να κάνουμε μια γιορτή αγάπης και χαράς.

Φυσικά, αυτό θα έπρεπε να είχε γίνει από τον πρώτο χρόνο της απελευθέρωσης, αλλά όπως είπα πιο πάνω, ακολούθησαν δύσκολα χρόνια για όλους μας, που ματαίωσαν για τότε κάθε καλή μας πρόθεση.

Σήμερα όμως δεν μένουν πολλά περιθώρια για άλλη αναβολή. Κάτι πρέπει να γίνει, και μάλιστα σύντομα, μέσα στο καλοκαίρι τούτο.

Με τη σκέψη αυτή, προχώρησα σε δυο ενέργειες: Πρώτα προσπάθησα να ανακαλύψω τους επιζώντες συναγωνιστές μας και τον τόπο διαμονής τους, και να τους ενημερώσω σχετικά με το γράμμα τούτο. Έπειτα, διαμόρφωσα κατάλληλα ιδιόκτητο υπαίθριο χώρο «κάπου στην Αττική» καταντίκρυ στην Εύβοια, όπου θα γίνει η πρώτη μεταπολεμική φιλική συνάντηση των τυπογράφων της αντίστασης του νησιού μας.

Έχει παρθεί μέριμνα για ένα καλό «βουνήσιο» κατάλυμα με όλα τα χρειαζούμενα, και είμαι βέβαιος ότι η συνάντηση αυτή θα μείνει αξέχαστη σε όσους παρευρεθούν στη γιορτή μας. Ακόμα έχουν εξασφαλιστεί και τα μέσα μεταφοράς τους, για όσους δεν διαθέτουν δικά τους. Εκείνο που μένει είναι να δηλώσει ο καθένας συμμετοχή, αναφέροντας και τον αριθμό των μελών της οικογενείας του που τυχόν θα ήθελαν να μας τιμήσουν με την παρουσία τους.

Η συνάντηση θα γίνει την Κυριακή 4 Ιουλίου 1982 και θα διαρκέσει όλη την ημέρα. Όσοι όμως προέρχονται από την Εύβοια ή από μακρύτερα, μπορούν να έρθουν στο κατάλυμα από το Σαββατόβραδο. Υπάρχει χώρος για άνετη διανυκτέρευση, ο, τι καιρός και κάνει.

Από τη συνάντηση αυτή δεν πρέπει να λείψει κανένας από τους παλιούς μας συναγωνιστές. Το φαιδρό σλόγκαν της κατοχής, «στον αγώνα ενωμένοι, στα τσιγάρα χωρισμένοι», δεν έχει θέση σε μας, όπως δεν είχε και τότε. Εμείς οι τυπογράφοι της αντίστασης, μοιραστήκαμε πάντα μαζί τις λαχτάρες και τις κακουχίες, την πείνα και την ψείρα, τις βροχές και τα χιόνια, τα τραγούδια και τις προσδοκίες. Γιατί λοιπόν να μη μοιραστούμε μαζί -όσοι επιζήσαμε- και μια μέρα χαράς και ευφροσύνης, ύστερα από 38 ολόκληρα χρόνια;

Παρ' όλο που η συνάντησή μας θα είναι καθαρά φιλική, θα υπάρξουν και κάποιες εκπλήξεις που θα σας συγκινήσουν όλους. Αλλά αυτά τότε...

Τώρα, το μόνο που παρακαλώ είναι να μου γνωρίσετε τη γνώμη σας για την εκδήλωση αυτή, για να μπορέσω να καταρτίσω το πρόγραμμα όσο πιο καλά γίνεται. Τα άλλα θα τα πούμε όταν με το καλό συναντηθούμε.

Διαβιβάστε τα ειλικρινά μου αισθήματα σε όλη την οικογένειά σας.

Με συναγωνιστικούς χαιρετισμούς

ΔΗΜ. Κ. ΚΑΡΑΓΚΟΎΝΗΣ

Δεν τους είπε όμως το σημείο της συνάντησης... τηρώντας όλους τους κανόνες της συνωμοτικότητας. Αντί να πάνε μόνοι τους, έστειλε τους τότε συνδέσμους, να τους βρουν και να τους οδηγήσουν στον μυστικό σημείο. Εκείνος φρόντισε να διαμορφώσει το τοπίο στο εξοχικό του, “κάπου στην Αττική”. Κάτω από έναν πεύκο έστησε ξανά το πιεστήριο και τις κάσες με τα τυπογραφικά στοιχεία που στα αγροτόπαιδα της ορεινής Εύβοιας έμοιαζαν με... προκάκια, τα οποία, δεν καταλάβαιναν σε τι χρησιμεύουν.

Το δεύτερο μέρος, λοιπόν, του βιβλίου αφορά αυτή τη συνάντηση και την επόμενη που έγινε, δυο χρόνια μετά, 3 Ιουνίου 1984, στο ίδιο μέρος, δηλαδή στον Ωρωπό, με θέα τα βουνά της Εύβοιας.

Είναι ένα πλήρες ρεπορτάζ, με όλα τα συνοδευτικά υλικά, φωτογραφίες και ντοκουμέντα, για τις συναντήσεις αυτές των παλιών συναγωνιστών. Καλύτερα θα ήταν να λέγαμε ότι επρόκειτο για δυο μικρές συνδιασκέψεις των “αναπαραγωγών της Αντίστασης” -όπως χαρακτηριστικά ονομάζει του τυπογράφους- μαζί με την “πολιτική τους ηγεσία”, αφού παραβρέθηκαν ο Χάρης Σπαθάρης, ο Θανάσης Τζάνος καπετάνιος του ΙΙΙ/7ου τάγματος, ο Σταμάτης Καββαδίας (Παύλος) γραμματέας του ΕΑΜ του νησιού και, ο Γιάννης Δουατζής, ο κατά κάποιο τρόπο εκπρόσωπος του σκοτωμένου από το 1945, πρώτου καπετάνιου του ΕΛΑΣ Ευβοίας Γιώργου Δουατζή- Όθρη ή Μπαρμπαγιώργου.

Από ιστορικής πλευράς αλλά και από φιλολογικής, έχουν τεράστια σημασία αυτά τα πρακτικά που περιλαμβάνουν από τις ομιλίες, τις επιστολές των λίγων απόντων, τις ευχαριστήριες επιστολές που ακολούθησαν, τα προσκλητήρια και τις φωτογραφίες. Δείχνουν την εξέλιξη της σκέψης του καθενός, τις μεταλλάξεις των απόψεων και των πεποιθήσεων.

Επίλογο θα βάλω μια ευχή και τα λόγια του ίδιου του ΕΑΜίτη του Θεού, Μήτσου Καραγκούνη:

Η ευχή είναι, τα παιδιά του να μπορέσουν να επανεκδόσουν το ημερολόγιο, τώρα πια σχολιασμένο και υπομνηματισμένο όπως του αξίζει μετά από 40 χρόνια.

Και τα λόγια του αρχιτυπογράφου της Εύβοιας είναι:

«Είμαι βέβαιος ότι όταν κάποτε κατασιγάσουν τα προσωπικά πάθη που αφάνισαν τη γενιά της Αντίστασης, θα εκτιμηθεί αντικειμενικά κάθε προσφορά σ' αυτήν, όσο ασήμαντη κι αν ήταν. Τότε και το Ημερολόγιο ενός ασήμαντου τυπογράφου της κατοχής, θα συγκινήσει κάποιες καρδιές, που δεν μπόρεσε να διαφθείρει η Κίρκη της μικροπολιτικής.

Εύχομαι ολόψυχα, μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, που είναι πλέον γεγονός, να ακολουθήσει και η πλήρης δικαίωσή της, από τη γενιά που θάρθει».