Η εκτέλεση του Μπρεχού από τον ΕΛΑΣ στο Σχηματάρι, Γ' έκδοση

Ο μακαρίτης Βαγγέλης Θεοδώρου επί το έργον ακριβώς όπως βεβαιώνουν αυτόπτες μάρτυρες ότι ευρίσκετο εκείνη την ημέρα. Ο Μπρεχός ήταν περίπου στη θέση του φωτογράφου και το παράθυρο της βολής αριστερά στη φωτογραφία, πίσω από την καρέκλα του Γερμανού.

Η ενέργεια και η παρουσίαση της "περίπτωσης Μπρεχού" από τον Ορέστη 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Το γεγονός

Στην πρώτη δημοσίευση το κείμενο ξεκινάει ως εξής:

Ήταν τελευταίες μέρες του Μαΐου του 1944. Ο καιρός είχε ζεστάνει αρκετά χωρίς όμως να είναι ακόμη καλοκαίρι. Ο δάσκαλος Στέρπης είπε στα παιδιά να βγάλουν τα θρανία έξω από την εκκλησία των Ταξιαρχών για να κάνουν μάθημα στη λιακάδα.

Όμως σήμερα, 18 Ιουλίου 2022 είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε ακριβώς την ημερομηνία τους εγχειρήματος όπως και την ταυτότητα των δύο ανταρτών. 

Διορθώνουμε, λοιπόν, τόσο το παραπάνω κομμάτι όσο και το σχετικό για τα ονόματα των ανταρτών. 

Ήταν 8 Απριλίου του 1944. Ο καιρός είχε ζεστάνει αρκετά χωρίς όμως να είναι ακόμη καλοκαίρι. Ο δάσκαλος Στέρπης είπε στα παιδιά να βγάλουν τα θρανία έξω από την εκκλησία των Ταξιαρχών για να κάνουν μάθημα στη λιακάδα.

Καθώς το μάθημα προχωρούσε ακούστηκε ένας πυροβολισμός. Ταραγμένοι οι μαθητές και ο δάσκαλος είδαν δύο αντάρτες να τρέχουν ανεμίζοντας τις χλαίνες τους στην κατηφόρα του μεγάλου δρόμου του χωριού που οδηγεί στο λόφο του νεκροταφείου.

Ασυγκράτητα στις προτροπές του δασκάλου τους, έτρεξαν προς το μέρος του πυροβολισμού και βρέθηκαν, οι πρώτοι αυτόπτες μάρτυρες, μπροστά στο συμβάν που έλαβε χώρα στο κουρείο του Βαγγέλη Θεοδώρου.

Ο Βαγγέλης “ο κουρέας” είχε το κουρείο του στο ιδιόκτητο μαγαζί του, εκεί που είναι και σήμερα, στον κεντρικότερο δρόμο του χωριού, την οδό Κουκούλεζα, που φέρει το παρατσούκλι του ντόπιου αγωνιστή του '21. Μόνο που τότε το κτήριο ήταν πέτρινο, μεγαλύτερο, και δεν το περιέβαλε η πολυόροφη οικοδομή που το περιβάλλει. Στη θέση της ήταν μια αλάνα που προεξέτεινε την μέχρι σήμερα υπάρχουσα μικρή πλατεία του χωριού όπου και κάθε Κυριακή, προπολεμικά, γινόταν το “ντιβάνι”.

Σε αυτή την αλάνα έβλεπε και το παράθυρο του μαγαζιού, ακριβώς πίσω και λίγο αριστερά, προς την πόρτα, από την πλάτη της καρέκλας του κουρέα. Η πόρτα ήταν στον δρόμο ακριβώς όπως είναι σήμερα.

Ο μακαρίτης πια, ο Βαγγέλης, εκείνη τη μέρα, είχε ξεκινήσει ξυρίζοντας και κουρεύοντας έναν Γερμανό αξιωματικό. Στον πάγκο, που υπήρχε μέχρι πρόσφατα όπου καθίσαμε κι εμείς οι μικροί μαθητές άπειρες ώρες περιμένοντας τη σειρά μας, κάτω και αριστερά από το παράθυρο, καθόταν ο Μπρεχός.

Ένας άνδρας, ακούμπησε το χέρι στην πόρτα, έβαλε μέσα το κεφάλι, χαιρέτισε και ρώτησε, “ποιος είναι ο Μπρεχός;”

Το “εγώ” ήταν η τελευταία του λέξη. Ο άλλος αντάρτης είχε πλησιάσει από το παράθυρο και τον πυροβόλησε στον κρόταφο. Τα παιδιά είδαν το θύμα καθιστό στον πάγκο, με το κεφάλι γερμένο στον τοίχο και ένα μικρό αυλάκι αίμα να έχει κυλήσει στο μάγουλο.

Γερμανός και κουρέας έμειναν εμβρόντητοι και μετά πετάχτηκαν έξω αδυνατώντας να συνειδητοποιήσουν τι έγινε για αρκετή ώρα. Ωστόσο εκείνοι δεν διέτρεξαν κανέναν κίνδυνο.

Η επιχείρηση είχε στηθεί για τον Μπρεχό και κανένας Γερμανός δεν έπρεπε να πειραχτεί μέσα στο χωριό για τους ευνόητους λόγους.

Το όνομα του ενός από τους δύο αντάρτες το μαθαίνουμε από το βιβλίο του Νικήτα (Γιώργη Μπουτσίνη), Το αντάρτικο της Αττικής-1941-1944, Αθήνα 1979, σελ. 337.

Πρόκειται για τον “οπλοπολυβολιτή της Λιάτανης συναγωνιστή Γιουζντέκο”, ο οποίος είχε διακριθεί σχεδόν δυο μήνες πριν, κατά την επιδρομή του ΕΛΑΣ κατά του τρένου στο Βαθύ Αυλίδας.

Είχε γράψει τότε ο “Εκδικητής”, η εφημερίδα της 5ης Ταξιαρχίας......

Το άλλο μάς το συμπληρώνει η έρευνα των αρχείων. Πρόκειται για τον Σωτήρη Χρόνη ή Σερέτη. Τον Γκιοσδέκο τον έλεγαν Γιάννη. 

Ποιος όμως ήταν ο Ευάγγελος Κ. Κατσέλης ή Μπρεχός και πώς φτάσανε εκεί; Ας αφήσουμε τον Ορέστη να μας μιλήσει από την 30η Ιουνίου 1958 (εφημερίδα "Απογευματινή") και για τον Μπρεχό και για την αντιμετώπιση παρόμοιων ζητημάτων. Η θέση φτάνει μέχρι την ίδρυση της "Εθνικής Πολιτοφυλακής", τις οδηγίες του Σιάντου για τον χαρακτήρα της και την τελική εφαρμογή τους στην πράξη. 

Αν και δεν είναι υποχρεωμένος ο ερευνητής να πάρει θέση, δηλώνω ότι συμμερίζομαι τις απόψεις του Ορέστη. Ότι ο ΕΛΑΣ θα μπορούσε να αποφύγει πολλές "κακοτοπιές" είναι αναμφισβήτητο. Και ο Ορέστης διαθέτει ατράνταχτα στοιχεία. Το πιο ισχυρό είναι, μια ομάδα ταγματασφαλιστών από τη Δυτική Στερεά, οι οποίοι, όταν αφοπλίστηκαν το '44 στη Ναύπακτο και πάρα την δυνατότητα που είχαν να καταφύγουν στους Εγγλέζους, προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ για να πέσουν οι περισσότεροι στα Δεκεμβριανά. 

Τώρα γιατί σε όλες αυτές τις περιπτώσεις κοινωνικής και πολιτικής αναμπουμπούλας γίνονται παρατράγουδα, η απάντηση βρίσκεται σε αυτό το κοινωνικό φαινόμενο που πολλές φορές αναφέρουμε ως "εριστικό ταραγμό", "μιμητικό ανταγωνισμό και βία". Αυτό το φαινόμενο στο τρέχον πολιτικό επίπεδο εκφράζεται με τις επιθέσεις των μεν κατά τις Αριστεράς, της "αριστεράντζας", των δε κατά της "δοσίλογης Δεξιάς", κατά της εθνικής ενότητας και όλων μαζί κατά των "προδοτών". 

Μια ιδέα μπορούμε να πάρουμε από το μίσος που πυροδοτείται απ' όλες τις πλευρές για τους "μνημονιακούς", τους "αντιμνημονιακούς". Από την αντίληψη που ρέει στους δρόμους ότι, αρκεί να μην υπήρχαν οι άλλοι για να ήμασταν μια χαρά. Από την αντίληψη που έχει, ακόμη και τώρα, πχ, κάποιος Δεξιός ότι, η Αριστερά είναι κάτι σαν "μόλυνση" ή κάτι σαν "μίασμα", διατηρώντας έτσι τη μνήμη της Φρειδερίκης ζωντανή. Ή  από την αντίληψη που έχει κάποιος Αριστερός ότι , αποκηρύσσοντας την εθνική ενότητα, ξεγράφοντάς την προκαταβολικά, θεωρώντας την "ταξική προδοσία", ενοχοποιώντας προκαταβολικά και εξ ορισμού "τους αστούς", "τους παπάδες",  γίνεται περισσότερο επαναστάτης, θωρακίζεται από ήττες και απαράδεκτους συμβιβασμούς ("Βάρκιζες") του μέλλοντος(!) 

Πίσω και από τις δύο κατηγορίες "καθαρών" και "αναμάρτητων" που γυρεύουν "κεφάλια", βρίσκεται η ίδια βαθειά αντιδραστική και απάνθρωπη αντίληψη. Καθορίζουν τη στάση τους ανάλογα με τη διάγνωση της συγκεκριμένης στιγμής, με το πού κατατάσσουν τον άλλο. Δεν καθορίζουν τη στάση τους και την πολιτική τους με βάση το πού μπορεί να φτάσει ο άλλος. Αποτέλεσμα είναι να μη φτάσει ο άλλος πουθενά αλλού πέρα από κει που είναι. Η "προφητεία" θα αυτοεκπληρωθεί!(!) 

Και για μεν τους Δεξιούς αυτή η αντίληψη είναι οργανικά ενταγμένη στη σκέψη τους. Για τους Αριστερούς όμως που ιδρυτική τους αξία είναι ν' αλλάξουν τον κόσμο και την κοινωνία προς το καλύτερο, αυτή η αντίληψη είναι ακατανόητη! Τους καθιστά, αν μη τι άλλο, γελοίους, ως Αριστερούς, γιατί το περιβόητο σύνθημα του Μαρξ "εμείς δεν θέλουμε απλώς να εξηγήσουμε τον κόσμο, εμείς θέλουμε ν' αλλάξουμε τον κόσμο" υπονομεύεται και ακυρώνεται εκ των προτέρων ενώ ο στίχος του ποιητή "εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε αδερφέ μου από τον κόσμο, εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο" δεν μπορεί να απαγγελθεί ποτέ από τις "κομμένες κεφαλές" τους. 

["κομμένες κεφαλές" είναι έκφραση του Στρατή Τσίρκα για αυτούς ακριβώς τους τάχα επαναστάτες που νομίζουν ότι η επανάσταση έρχεται πιο κοντά ανάλογα με το πόσες φορές προφέρουν τη λέξη "ταξικό", "σοσιαλιστικό", "επανάσταση", "ταξική αδιαλλαξία", "κομματική απαιτητικότητα" κλπ.]

Συγκεκριμένα, για την περίπτωση Μπρεχού έχω να πω ότι, καλό ήταν να μη φτάσουν τα πράγματα εκεί. Όταν όμως για τον άλφα ή βήτα λόγο, ο Μπρεχός περνάει στην άλλη μεριά, που δεν πρέπει να ξεχνάμε στιγμή ότι είναι οι κατακτητές και ο άδικος και απρόκλητος πόλεμος που διεξάγουν κατά της Πατρίδας και του Έθνους, και ακριβώς γιατί ο Μπρεχός είναι άτομο και φέρει ευθύνη για τις πράξεις του, κάπως πρέπει να "συμμαζευτεί". Με το καλό ή με το άγριο. Γίνεται πόλεμος και αν δεν τον σκοτώσουν, θα τους σκοτώσει. Και ότι θα τους σκοτώσει δεν δικαιώνεται από το "μπερντάχι" του Ορέστη. Άλλωστε κι άλλοι φάγανε μπερντάχια και μάλιστα χωρίς να φταίνε καθόλου, δεν συνεργαστήκανε όμως με τους κατακτητές ούτε καν γυρέψανε εκδίκηση. 

Τέλος θα επισημάνω κάτι που ίσως θεωρηθεί προκλητικό. Έχω σκοπό να επανέλθω. 

Μια βίαιη πράξη, όπως και όλες οι πράξεις, δεν είναι ποτέ ουδέτερη, άχρωμη και χωρίς κατεύθυνση ή πρόσημο. Όταν πλιατσικολογεί κάποιος τους κατακτητές που έχουν ρημάξει την πατρίδα του, το χωριό του και το σπίτι του, ενώ έχουν σκοτώσει χιλιάδες και συνεχίζουν ακάθεκτοι, δεν είναι "κλέφτης" όπως θέλει να τον ονομάζει η "γερμανική δικαιοσύνη". Όταν ο ντόπιος πληθυσμός στηρίζει και τροφοδοτεί τους Αντάρτες δεν νομιμοποιείται κανένας να επιβάλει αντίποινα όπως τα δικαστήρια της Ομοσπονδιακής Δυτικής Γερμανίας μέχρι πρόσφατα ισχυρίζονταν. Όταν σκοτώνει κάποιος έναν συνεργάτη των κατακτητών που συμμετάσχει άμεσα, δραστήρια και από ηγετική θέση σε όλες τις επιχειρήσεις εναντίων όσων αμύνονται υπέρ βωμών και εστιών, δεν είναι φόνος  αλλά ΝΟΜΙΜΗ ΑΜΥΝΑ, και δεν είναι κάτι σαν τις τρομοκρατικές ενέργειες που κάποιοι σήμερα- και από τις δύο πλευρές- επιχειρούν να εξισώσουν.

 Είναι δε τελείως διαφορετικό πράγμα να βάλει το αντάρτικο κάποιον ζωντανό στο χέρι  όταν έχει κατισχύσει συνολικά. Τότε ΥΠΟΧΡΕΟΥΤΑΙ  να υπερασπιστεί τη ζωή του έναντι πάντων και να ασκήσει τα νόμιμα μέσα για τη δίκαιη τιμωρία του. "Δίκαιη" όσο είναι ανθρώπινα δυνατόν γιατί μπορεί να ξέρει κανείς την ενοχή του αλλά να μη ξέρει ποια είναι η δίκαιη ποινή. Ξέρω πολλές περιπτώσεις όπου ο θάνατος υπήρξε λύτρωση και όχι ποινή. Και ξέρω επίσης ότι οι Αριστεροί πάλευαν πάντα για την κατάργηση της θανατικής ποινής. Ο λόγος που το έκαναν αυτό δεν ήταν απλώς ένας χαζοχαρούμενος συναισθηματισμός όπως εκείνος που έχουμε για τα ζώα, αλλά η βαθειά και αταλάντευτη  πίστη τους ότι ο άνθρωπος είναι  ικανός ν' αλλάξει ακόμη και την ύστατη στιγμή, επάνω στο σταυρό! Όπως επίσης ότι η διαδικασία της τιμωρίας και της μετάνοιας είναι μυστηριακού χαρακτήρα, πέρα απ' τις αντιμισθίες και τα επιτίμια.  Πρόκειται για την ουσία της Ορθόδοξης Χριστιανικής Πίστης που έχει επιβιώσει μέσα στον Αριστερό, παρά και ενάντια στις περί της αθεΐας δοξασίες του αλλά και τις έξωθεν και ιμπεριαλιστικώς επιβεβλημένες καθολικές και προτεσταντικές υπονομεύσεις και δολιοφθορές. 

Σημείωση 24-9-2017, ώρα 6.00μμ

Από αγαπητό φίλο που σέβομαι και εκτιμώ ιδιαίτερα για την αγάπη που έχει στην Αντίσταση έλαβα το κάτωθι μήνυμα. Αμέσως μετά παραθέτω την απάντησή μου:

Κύριε Γιώργο όποτε μπορέσετε να μας γράψετε και για τον γιατρό Παπαδεδε στην Λιάτανη ..εκτός του ότι εκτελέστηκε με διαταγή του Ορέστη δεν έχω αλλά στοιχεία ...ο Μπουτσινης απλά αναφέρει την εξόντωση του και πως αυτή όπως και το κρέμασμα των δύο κοριτσιών για σχέσεις τους με Ιταλούς έβλαψαν πολύ τον αγώνα.

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής: Πράγματι, ο Ορέστης γράφει για τον Παπαδέδε και για τις άλλες παρόμοιες περιπτώσεις. Και αυτό το κάνει το 1958-1959, σε ένα άγριο ψυχροπολεμικό κλίμα και αντιεαμικό περιβάλλον, πολύ λίγα χρόνια μετά από τα ίδια τα γεγονότα. Αρκεί κανείς να δει ολόκληρη την πρώτη σελίδα της "Απογευματινής" και θα καταλάβει. Ωστόσο, αυτή η κατάσταση δεν τον εμποδίζει να ξεκαθαρίσει αρκετά πράγματα, να αναλάβει ευθύνες ή να τις απορρίψει όπου χρειάζεται. Από μόνο του αυτό το γεγονός ισχυροποιεί την άποψη του Ορέστη και τον καθιστά αξιόπιστο. Μερικοί ενοχλούνται απ' τα γραφόμενά του και του στέλνουν επιστολές προσπαθώντας να τον αντικρούσουν. Απαντάει σε όλες νηφάλια και με στοιχεία, σε "ζωντανό χρόνο", καθώς γράφει δηλ, μέρα με τη μέρα. Εγώ, όμως, που δεν είμαι Ορέστης, παρά το ότι το κλίμα σήμερα δεν είναι όπως και τότε, διστάζω πολύ να επαναφέρω στη δημοσιότητα όλα αυτά τα στοιχεία και μερικά ακόμη που μπόρεσα να συλλέξω εν των μεταξύ και να βάλω στη σειρά έτσι ώστε να φωτιστούν τραγικές πτυχές της εποχής. Και ο λόγος είναι ότι τα στοιχεία αυτά δεν θα είναι ευχάριστα για τους τυχόν απογόνους των προσώπων της τραγωδίας. Το παραμύθι δηλ. των "αιμοβόρων κατσαπλιάδων που έσφαζαν για ψύλλου πήδημα" θα καταρρεύσει, το όργιο της τρομοκρατίας που εδραιώθηκε ακριβώς επάνω σ' αυτή τη θεωρία θα πάψει να έχει ηθική νομιμοποίηση, για τους ανθρώπους που εξακολουθούν, όπως γράφω και στο παραπάνω κείμενο, να σκέπτονται και να λειτουργούν με όρους εμφυλίου πολέμου, ή ακόμη χειρότερα, να θεωρούν ηθικά νόμιμη τη σύμπραξη με τους κατακτητές προκειμένου να μην επικρατήσει η αντίπαλη πολιτική παράταξη που μισούν έως θανάτου. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, αυτούς τους ανθρώπους σκέφτομαι και γι' αυτούς τους ανθρώπους ανησυχώ: πώς θα ζήσουν τη ζωή τους αν ξέρουν ότι όλα όσα πίστευαν είναι ένα άγριο ψέμα που παρήγαγε πολλά άλλα ψέματα και όχι μόνο; Αφήνω λοιπόν να περνάει ο καιρός, "αδικώντας" τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του τότε και τους ήρωές του, ελπίζοντας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του τώρα και του πάντα. (Εξ ου και το ΝΥΝ & ΑΕΙ) . Βλέπεις, αγαπητέ ..., εγώ επιμένω σταθερά στον εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα αυτού του αγώνα και θεωρώ την εθνική ενότητα αναγκαίο και ικανό ζητούμενο και προϋπόθεσή του. Προσπαθώ δε πάντα να συνάγω τα απαραίτητα κοινωνιολογικά και πολιτικά συμπεράσματα που θα μάς επιτρέψουν, αν έχουμε καθαρή καρδιά, να ερμηνεύσουμε το πώς γίνανε οι ακρότητες από τους μεν, όταν τα θύματα ήταν αθώα ή, έστω, όχι τόσο ένοχα, ή πώς έφτασαν τα θύματα μέσα σε μια μεγάλη πατριωτική έξαρση και εθνική υπερένταση για την επιβίωση, να συνεργαστούν με τους κατακτητές, να τους παράσχουν "γην και ύδωρ" και τελικά να στρέψουν τα όπλα κατά εκείνων που όπως μπορούσαν αγωνίζονταν για την απελευθέρωση. Με άλλα λόγια, θέτω το ερώτημα που έχω θέσει και στον εαυτό μου πριν από χρόνια: είναι έτοιμοι οι άνθρωποι σήμερα για χάρη της κάθαρσης και της άρσης των συνεπειών του εμφυλίου να παραδεχτούν αλήθειες ακόμη κι αν αυτές αγγίζουν του άμεσους προγόνους τους; Μπορεί ο γυιος να "αποχωριστεί" από τον πατέρα και εγγονός από τον παππού και να παραδεχτεί ότι εκείνοι κάνανε λάθος; να διαχωρίσει τη θέση του και να δεχτεί το συναμφότερο του τραγικού; μπορεί να παραδεχτεί ότι ένας οικογενειάρχης, δουλευταράς, βαλκανιομάχος ή μακεδονομάχος η αλβανομάχος μπορεί να πάτησε την πεπονόφλουδα της πολιτικής και να έγινε συνεργάτης των Γερμανών; Μπορεί; Αν μπορεί αυτός μπορώ κι εγώ να προσκομίσω όσα στοιχεία έχω και να συζητήσω όσο χρειάζεται και να εργαστώ όσο πρέπει για την οριστική κάθαρση της τραγωδίας.