Οι Έλληνες των Ορλοφικών στη Μαριούπολη

 Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Σήμερα 7 Απριλίου 2022 ο πρόεδρος της Ουκρανίας Ζελένσκυ μίλησε στη Βουλή των Ελλήνων και εκτός των άλλων προκλητικών, ούτε λίγο ούτε πολύ... παρέδωσε μαθήματα ιστορίας(!) 

Μαθήματα για την ιστορία των Ελλήνων στην Μαριούπολη, την Οδυσσό και όλη την περιοχή.

Ως ελάχιστη απάντηση, τόσο για να μάθουμε όσο και για να καταγραφεί ότι γνωρίζουμε, παραθέτω το Δ' και τελευταίο μέρος από μια σειρά δημοσιευμάτων ανωνύμου στο έγκριτο περιοδικό "Πανδώρα" που εκδίδετο τον 19ο αιώνα στην Αθήνα. 

Ο ανώνυμος συγγραφέας, αφού κάνει μια ιστορική αναδρομή στους αιώνες της παρουσίας των Ελλήνων στη "Μεσημβρινή Ρωσία" καταλήγει και στους τελευταίους Έλληνες που εγκαθίστανται εκεί μετά την αποτυχία της επανάστασης που συνήθως ονομάζουμε "Ορλοφικά". 

Παραθέτουμε ολόκληρο κι αυτούσιο το κείμενο, όπως είναι στις σελίδες του περιοδικού "Πανδώρα", του 1853, τομ. 4, φυλλ. 77.

Εμείς σημειώνουμε, προς διευκόλυνση του αναγνώστη, τα εξής:

1. Τα Ορλοφικά είναι μια πραγματική επανάσταση έστω κι αν στην ιστορία έχει επικρατήσει να θεωρείται ως τυχοδιωκτική υποκίνηση των ξένων και δη των Ρώσων. Ρωσοφοβία υπήρχε πάντα και ανεξάρτητα από την ακολουθούμενη υπό των Ρώσων πολιτική. 

Ήταν λοιπόν επανάσταση των Ελλήνων τα Ορλοφικά  ΚΑΙ γιατί έτσι ξεκίνησε αλλά ΚΑΙ γιατί έτσι αντιμετωπίστηκε πρώτα απ' όλα από τους Τούρκους. 

2. Η επανάσταση αυτή, λαμβάνει χώρα ΠΡΙΝ τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Δεν διδάσκουν δηλαδή την εξέγερση οι Αμερικανοί Άποικοι στον δυτικό κόσμο αλλά οι Έλληνες. Άλλωστε είναι η 18η στη σειρά εξέγερση ανάμεσα στις άλλες που  προηγήθηκαν όλα τα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Η επαναστατική της δε ώθηση είναι τόσο μεγάλη που παρά την βάρβαρη δεκαετή σχεδόν καταστολή από τους αποχαλινωμένους Τουρκαρβανίτες της Πύλης, αυτή συνεχίζει στα κατά θάλασσαν κατορθώματα του Λάμπρου Κατσώνη, στην αντίσταση των Αρματολών, στο Σούλι και στη Μάνη, στα Επτάνησα, τον ρόλο των οποίων "ξεχνάμε". Η "Επτάνησος Πολιτεία", πρώτη πολιτειακή οργάνωση Ελληνική μετά την Άλωση, οφείλεται στους Ρώσους! Θύμα της λήθης και της παραχάραξης αυτής πέφτει ακόμα και ο Καποδίστριας στην περίφημη συνέλευση των Αρματολών και Κλεφτών στη Λευκάδα (Αγία Μαύρα) στις 2 Ιουνίου 1807 και στην οποία ο Καποδίστριας αναγνώρισε τον Αντώνη Κατσαντώνη γενικό αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων της Στερεάς Ελλάδας! Αυτή ακριβώς τη δράση και τη στάση του Καποδίστρια αναγνωρίζει ο Τσάρος δυο τρία χρόνια αργότερα όταν τον κάνει υπουργό του! Άλλωστε, τεράστιος είναι κι ο ρόλος του Καποδίστρια στο Συνέδριο του Λάιμπαχ, επηρεάζοντας τον Τσάρο για να "πέσει στα μαλακά" και όσο αυτό ήταν δυνατόν μέσα στην Ιερά Συμμαχία, η Επανάσταση του 1821. 

3. Οι Ρώσοι όμως είχαν επαφές ΚΑΙ με τους Σουλιώτες. Τους οποίους εκτός του ότι τους αναγνώριζαν και τους συμπεριφέρονταν ως αυτόνομη πολιτική οντότητα, τους τροφοδοτούσαν και τα αναγκαία του πολέμου. 

4. Παραπέρα και όσον αφορά το ίδιο το κείμενο που παραθέτουμε. Αξίζει ο αναγνώστης να δώσει προσοχή στο ουκάζιο της Μεγάλης Αικατερίνης με ημερομηνία 21 Μαΐου 1779 όπου καθορίζονται να προνόμια και οι διευκολύνσεις που η Αυτοκράτειρα παραχωρεί στους Έλληνες. 

5. Εξόχως δε ενδιαφέρον και σημαντικό είναι και το γράμμα του Αλεξίου Ορλόφ στο "αλβανικό στράτευμα" και στην απόδοση τιμών και εκτίμησης που εκφράζεται μέσα απ' αυτό, στους αγώνες που προηγήθηκαν. Η επιστολή αυτή έχει διπλή ιστορική αξία. Πέρα από την αναφορά σ' αυτούς τους αγώνες είναι και μια έγγραφη τεκμηρίωση του ότι "αλβανοί" τότε δεν ήταν τίποτα άλλο παρά οι Στρατιώτες εκείνοι της ελληνικής πολεμικής παράδοσης που λέγονται αλλού και Αρματολοί, Κλέφτες, Λιάπηδες, Κουρμπετλήδες κλπ. Η εποχή αυτή δε είναι  εκείνη ακριβώς η εννιάχρονη "στιγμή" της Ιστορίας όπου οι πολεμιστές αυτοί και οι κοινότητές τους διχάζονται οριστικά. Οι Έλληνες Αρβανίτες συνεχίζουν την αντίσταση για να φτάσουν στην Επανάσταση ενώ οι Τούρκοι Αρβανίτες συμμετέχουν ως δύναμη κρούσης στην άνευ προηγουμένου καταστολή της αντίστασης αυτής. 

Λέει,  λοιπόν, ο Ορλόφ στο γράμμα του αυτό της 2ας Σεπτεμβρίου 1774....

«προς όλους τους ανδρείους και πιστούς Ταγματάρχας, Καπιτάνους, Αξιωματικούς και τα άλλα μέλη του Αλβανικού Στρατού [...] Η ημετάρα φιλία, της οποίας τοσαύτα ελάβομεν τεκμήρια, ουδέποτε θέλει εξαληφθή εκ της μνήμης μας. Όθεν θέλω φροντίσει θερμότατα περί της ησυχίας και ασφαλείας Σας. Ων αυτόπτης των μόχθων και ανδραγαθιών Σας, θέλω παντί σθένει τούτου ένεκα επαγρυπνεί υπέρ των συμφερόντων Σας...]

Το επόμενο έτος ελληνική αντιπροσωπεία επισκέπτεται την Πετρούπολη και η ίδια η Αικατερίνη δεξιώνεται τον ταγματάρχη Κων. Γεωργίου και τον καπετάνιο Στ. Μαυρομιχάλη, τους ακούει και παραχωρεί μια σειρά προνόμια στους Έλληνες άπαντες αλλά και σε εκείνους ιδιαίτερα τους "εσχάτως εκστρατεύσαντες κατά των Τούρκων". (σελ. 104) Και ακριβώς επειδή ήταν στρατιώτες οι εσχάτως εκστρατεύσαντες, συγκροτούν και τάγματα, το Ηπειρωτικόν, το Μακεδονικόν, το Σπαρτιατικόν κλπ.

Ποιος είναι ο Ταγιαπιέρας;

 

Από τον Στρατιώτη της Βενετίας στον γιατρό του Καποδίστρια

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Το όνομα “Ταγιαπιέρας”, σήμερα, το έχουν ακούσει οι παρεπιδημούντες στην ομώνυμη οδό, κάπου εκεί στους Ελληνορώσους, οι ταξιτζήδες φυσικά, και μερικοί φιλόλογοι που μελετάνε τις διάφορες εκφάνσεις της ελληνικής γλώσσας. Σ' αυτούς τους φιλόλογους φαίνεται ότι οφείλεται και η ανάρτηση του κάτωθι ποιήματος στην Βικιθήκη.

Φιλολογικοί είναι και οι λόγοι που ωθούν τον Αιμίλιο Λεγκράν, εκ Παρισίων, να δημοσιεύσει τους στίχους του Κερκυραίου στιχοπλόκου Ιωάννη Τριβώλη. Στίχους που κατά τα λοιπά θεωρεί χυδαίους και στους “στολίζει” ανάλογα για την έλλειψη οποιασδήποτε ποιητικής αξίας.

Οι ιστορικοί, όπως φαίνεται από την αφάνεια σχετικών ιστορικών αναφορών, δεν εμπλέκονται, μέχρι τώρα, στη μελέτη και τη διερεύνηση του εμφανιζομένου στην ιστορία ονόματος και μάλιστα δύο φορές, με μεγάλη μεταξύ τους χρονική απόσταση.

Τη δουλειά αυτή θα επιχειρήσουμε να κάνουμε εμείς, εδώ, σήμερα, προσκομίζοντας κάποια στοιχεία που βάζουν σε τάξη τα πράγματα και συσχετίζουν το όνομα με την εδώ και μια δεκαετία προσπάθειά μας να φωτίσουμε τη... μυστηριώδη ταυτότητα των Αρβανιτών Στρατιωτών που έγιναν γνωστοί στην Ιταλία και την Ευρώπη ως Stradioti.

Το πρώτο που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι η οδός Ταγιαπιέρα δεν οφείλει το όνομά της στον ήρωα που ο Τριβώλης εξυμνεί με τους άτεχνους μεν, πολύ σημαντικούς δε στίχους του.

Ο Διονύσιος Ταγιαπιέρας της οδού των Ελληνορώσων, ήταν εξαίρετος γιατρός στη Ζάκυνθο.

Θερμός πατριώτης, από γονείς Έλληνες και ορθόδοξους, είχε φιλοεπαναστατική δράση με την έναρξη της Επανάστασης του '21 και για τον λόγο αυτό φυλακίστηκε από τους Άγγλους.

Η αξία του ως γιατρού ήταν τόσο μεγάλη ώστε ο Κυβερνήτης τον “δανείζεται” από τον πρέσβη της Ρωσία Βούλγαρη. Ο τελευταίος, περνώντας από τη Ζάκυνθο με προορισμό το Ναύπλιο, τον παίρνει μαζί του.

Έτσι, ο Ταγιαπιέρας ο νεώτερος, θα συναντήσει τον Νικόλαο Δραγούμη, τον νεαρό τότε γραμματέα του Κυβερνήτη, έναν από τους πρώτους δέκα δημόσιους υπάλληλους και παππού του Ίωνα Δραγούμη.

Κι αν τον Ιώνα και άλλους της οικογενείας Δραγούμη τους γνωρίζουμε σήμερα και τους αναφέρουμε από δω κι από κει, τον σημαντικότερο όλων, κατά την άποψή μου, αγνοούμε.

Ο πανέξυπνος και ιδιαίτερα καλλιεργημένος αυτός νέος, εκ της Πόλεως ορμώμενος, βρίσκεται από τη Συνέλευση της Τροιζίνας να υπηρετεί στο νεοσύστατο Δημόσιο. Έτσι, γίνεται μάρτυς αλλά και παράγων των γεγονότων της εποχής εκείνης, τα οποία και διασώζει στις αναμνήσεις που δημοσιεύει αργότερα. Εκεί, σ' αυτό το πολύ σημαντικό ιστορικό τεκμήριο οφείλουμε και εμείς τις σχετικές με τον Διονύσιο Ταγιαπιέρα πληροφορίες.

Εύχαρης νέος ο Δραγούμης, με πολύ ενδιαφέρον χιούμορ που δεν τον εγκαταλείπει ακόμα και στην προχωρημένη ηλικία που γράφει τις αναμνήσεις του, μάς δίνει μια πολύ ωραία εικόνα του γιατρού του Καποδίστρια. Μέσα από τις γραμμές του κειμένου του διαφαίνεται αδρά η χαρά και το κέφι που προκαλούσε στον νεαρό Κωνσταντινουπολίτη η εκρηκτική προσωπικότητα του Διονυσίου...

«... Εδανείζετο (ο Κυβερνήτης) δε πάντοτε τον της ρωσικής πρεσβείας Διονύσιον Ταλιαπέτραν ή Ταγιαπιέραν, ον ο πρεσβευτής Βούλγαρης, Κερκυραίος την καταγωγήν, καταβαίνων εις Ελλάδα, παρέλαβεν εκ Ζακύνθου ως άριστον Ασκληπιάδην και αρχαίον εν Παρισίοις συμμαθητήν.

Άξιον δε να μη παραδράμω ανεπισήμαντον τον ιατρόν τούτον, διότι και επιστημονικήν αξίαν και ευφυΐαν ου την τυχούσαν και να σπανίαν διαλεκτικήν είχεν. Ει δε και το επίθετον αυτού δεικνύει ξένην καταγωγήν, είχεν όμως γονείς Έλληνας και ορθοδόξους. Και αυτός δε εθερμαίνετο υπό εξαιρέτου φιλοπατρίας, δι' ο και κατά τα πρώτα έτη της επαναστάσεως εφυλακίσθη υπό του Αρμοστού των Ιονίων νήσων και έπαθεν. Έλεγε δε ότι κατήγετο από τινος Ταγιαπιέρα, ού τινος η μικρά δια στίχων ιστορία ετυπώθη το πρώτον προ τριακοσίων ετών υπό τον εξής τίτλο:

Ιστορία του Ταγιαπιέρα

Που την σήμερον ημέρα,

Σαν αυτόν ουδέν εφάνη

Εις οσ' ορίζουν οι Χριστιάνοι ».

Από την αναφορά αυτή του Ν. Δραγούμη όπως και με την αντίστοιχη του Λεγκράν, πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ούτε ο ένας ούτε ο άλλος γνώριζαν τα σχετικά με τον Ταγιαπιέρα που ο καθείς εκόμιζε στην τότε φιλολογική ζωή. Και ο μεν Λεγκράν προηγείται με τη δημοσίευση στο περιοδικό “Πανδώρα” κατά πέντε έτη, ο Δραγούμης όμως έπεται, με την έκδοση του βιβλίου το 1874. Γράφει δλδ τους στίχους από μνήμης ή από σημειώσεις πάνω στις αφηγήσεις του γιατρού.

Στη συνέχεια δε αναφέρει:

« Κατά την ιστορίαν ταύτην ο επισημότερος των προγόνων του ημετέρου ιατρού ήκμασεν επί της ενετικής πολιτείας ως γενναίος πολεμιστής` αλλ' ήτο Ενετός, Φράγκος ή εκ των Ελλήνων των καλουμένων Στρατιωτών; ( η επισήμανση του Ν. Δραγούμη). Ο ιστοριογράφος σιωπά` επειδή όμως το ανδραγάθημα ό περ διηγείται εγένετο επί Ρωμαίων, Ρωμαίοι δε ονομάζονται έτι και σήμερον οι κατά την Τουρκίαν Γραικοί, ίσως ήτο Έλλην εκ των υπηρετούντων την Ενετίαν.

Κατά την ένορκον βεβαίωσιν του ποιητού, ην όμως δεν θα ήτο άτοπον να εκλάβωμεν ως οιστρηλάτου φαντασίας προϊόν, ο Ταγιαπιέρας εκείνος υπήρξεν ανώτερος πάντων των ηρώων του αρχαίου και νεωτέρου κόσμου.

Μνέγω σας την Παναγία

Χριστιανών την μεσιτεία

Και τον άγιον Νικόλα

Πώνε βοηθός εις όλα

Και Σπυρίδωνα τον Μέγαν

Καθώς ήκουσα και λέγαν

Κάλλιος εεν παρ' Αχιλλέας

Και ανδρειωμένος Αίας

Τι ο Έκτωρ της Τρωάδος

Ή εκείνος ο Ρενάλδος;

Τι Ορλάνδος ακουσμένος

Πούταν ' ξ όλους διαλεμένος;

Και ο νους όλους τρομάσσει

Που να τον εσουσουμιάση.

Και δικαίως κατελάμβανε τον ιστοριογράφον ίλιγγος` διότι τοιούτον ημίθεον, συγκεφαλαιούντα εν εαυτώ Αχιλλέα, Αίαντα, Έκτορα, Ρενάλδον και Ορλάνδον, ουδέ θουκυδίδειος γραφίς ήρκει να εσουσουμιάση. Και αυτή η επισήμανση του Ν. Δ.)

Ο αρχηγός άρα της οικογενείας του ημετέρου Διονυσίου Ταγιαπιέρα, ιατρού του Κυβερνήτου, ήκμαζε περί τας αρχάς της ΙΣΤ' εκατονταετηρίδος, τουτέστιν προ 350 και επέκεινα ετών. Και δεν είχε μεν ο καθ' ημάς την πολεμικήν αρετήν του περιβλέπτου προπάτορος, επροικίσθη όμως υπό μεν της φύσεως δια σπανίας ευφυΐας, υπό δε της τύχης και της επιμελείας δι' επιστημονικής μαθήσεως ου της τυχούσης. Γεννηθείς εν Ζακύνθω περί τα τέλη της παρελθούσης εκατονταετηρίδος, μετέβη εις Παρισίους επί της πρώτης γαλλικής επαναστάσεως, ότε οι Γάλλοι ήρχον της Επτανήσου` και διατρίψας εκεί δεκατέσσαρα έτη εξέμαθε την ιατρικήν, επιδοθείς και εις άλλας μελέτας, ων ένεκα κατέστη πανδαήμων, δια την τεραστίαν προ πάντων μνήμην αυτού. Παρευρεθείς δε εις το αιματηρόν δράμα της επαναστάσεως εξιστόρει μετά πολλής χάριτος και ζωηροτάτων χωμάτων και τα ελαχίστας περιπετείας αυτού. Και ότε ωμίλει περί των υπέρ ελευθερίας και κατά τυράννων δημηγοριών των γενομένων είτε εν υπαίρθω είτε εν τοι κοινείοις (=αίθουσα, λέσχη, τόπος συγκεντρώσεως), ηγάλετο αναπολών τας δημοσίας αγορεύσεις ομεγενούς τινος και φίλου, τούνομα Νάζου, καταγομένου εκ Μυκώνου και λαλούντος ως άλλος αυτόχθων την γαλλικήν. Ο ομογενής ούτος, συνενών την περί το λέγειν ευχέρειαν των Ελλήνων μετά της ευπρεπείας των Γάλλων, έχων δε και το ήθος αρρενωπόν και επιδεικτικόν, επευφημείτο υπό των ακροατών και πριν ή αναβή εις το βήμα. Ενώ δε ανέβαινε πάντες ανέκραζον` “chut! Voila le descendant des Aristide et des Themistocle qui va parler” (= Σιωπή! Εδώ θα μιλήσει ο απόγονος του Αριστείδη και του Θεμιστοκλή!) Και ερρητόρευεν ο απόγονος του Αριστείδου και του Θεμιστοκλέους και εχειροκροτείτο ενθουδιωδώς.

Οσάκις δ' επανελάμβανε το μικρόν τούτο επεισόδιον ο Ταγιαπιέρας, εσπινθηροβόλει ο οφθαλμός αυτού (διότι ήτο ετερόφθαλμος) (=μονόφθαλμος) και οίησις πατριωτική εζωγραφείτο επί του μετώπου αυτού.

Ότε δ' επανελθών εις Ζάκυνθον εξήσκει το ιατρικόν επάγγελμα, τοσούτον ηυδοκίμησεν, ώστε η κοινή εύνοια έτι και σήμερον επιποθεί αυτόν. Αλλά και ο τύραννος της Ηπείρου Αλή πασάς, ακούσας την φήμην αυτού, μετεπέμψατο εις Ιωάννινα. Και υπήκουσε μεν, αλλά ως φιλών εξαιρέτως την διανοητικήν τροφήν, πολύ δεν θα διέμενεν εν τη αυλή του αιμοβόρου εκείνου, ει μη απήντα έτερον σοφόν, τον ιατρόν Ιωάννην Βηλαράν».

Μετά από σύντομη αναφορά στον Βηλαρά και στους στίχους του ο Δραγούμης μας πληροφορεί για τον στιχουργικό καρπό της συνάντησης των δύο γιατρών πάνω από ένα σωρό... τηγανίτες.

«Προς τους άλλοις δε στιχουργήμασι του Βηλαρά, αναγιγνώσκομεν και το επιγραφόμενον “Τηγανίταις του Ταγιαπιέρα” και ιδού διατί` Ο Ταγιαπιέρας είχε προσκαλέσει φίλους τινάς, μεταξύ δε των άλλων και αυτόν, ίνα φιλεύση τηγανίτας` Ταύτας δε ιδών ο Βηλαράς ανεφώνησε περιχαρής`

Ω! τηγανίταις καλοφκιασμένες

Ω! τηγανίταις με το σωρό

Ζαχαρωμέναις και μελωμέναις,

Και με σουσάμι τ' ασπρουδερό.

Φαίνεται δε ότι ο λοφώδης σωρός αυτών δεν ήτο ευάλωτος, και ότι οι δαιτυμόνες απέκαμον επιτιθέμενοι, ως πότε οι Αγγλογάλλοι περί το Μαλακώφ` αλλ' ο Βηλαράς, άλλος Πελισιέ, παρορμά αυτούς ενθουσιών εις νέαν έφοδον. Επειδή όμως εφοβούντο δυσπεψίαν και επεκαλούντο την ιατρικήν αυτού αντίληψιν, ο οπαδός του Ιπποκράτους σπεύσας προσέθετο νέον αφορισμόν εις τους αφορισμούς του διδασκάλου αυτού, τον εξής`

Ο Ιπποκράτης δεν έχει τώρα

Σταις τηγανόταις καθόλου χώρα

Για τηγανίταις αυτός δεν λέγει

Κι' ανίσως είπε, ποιος του το στέργει

Αν είπε βλάβουν με συμπαθάει

Γιατί από τούταις δεν είχε φάει

Για φάτε, φίλοι, και μην τραβιέστε

Πώς θα χωνέψουν μη συλλογιέστε

Αλέθει ο μύλος; ρίξτου ν' αλέση

Κριθάρι, στάρι, ό,τι μπορέσει».

Με τον γιατρό Ταγιαπιέρα δεν συναντήθηκε μόνο ο Βηλαράς αλλά και όλοι οι εν Ναυπλίω κορυφαίοι των λογίων της νέας Ελλάδας. Τους καλούσε στο σπίτι του. Μεταξύ αυτών και οι αδελφοί Σούτσοι. Ο Αλέξανδρος δε του αφιέρωσε και τον “Άσωτον”, τραγωδία, της οποίας πολλά μέρη διόρθωσε μετά από τις συμβουλές του.

Κατά τα πολιτικά ο Διονύσιος Ταγιαπιέρας είχε αρχές φιλελεύθερες όχι όμως και “ακόλαστες ή ιακωβινικές”, όπως διευκρίνιζε ο ίδιος. «Επρέσβευε δε ότι ούτε αι πολιτείαι κυβερνώνται ευστόχως, ούτε η επιστήμη τελειοποιείται, ούτε αρεταί αναπτύσσονται άνευ πνεύματος δημοσίου. Όπου αληθής ελευθερία, έλεγε, εκεί και πνεύμα δημόσιον. Προς απόδειξιν δε εδημοσίευσε και διατριβήν δια του τύπου».

Επίσης αγαπούσε και την ελευθεροτυπία αλλά «γενναίαν, πατριωτικήν, “de bonne foi” (με καλή πίστη)», όπως του άρεσε να λέει. Αποδοκίμαζε δε τόσο τις εφημερίδες όσο και το γενικότερο κλίμα που είχε διαμορφωθεί κατά του Καποδίστρια, τον οποίο θαύμαζε για τη σύνεση και την εμπειρία.

Τον Αύγουστο του 1831, βλέποντας την κακή τροπή των πραγμάτων και τις επερχόμενες ανατροπές ετοιμάστηκε να γυρίσει στη Ζάκυνθο.

«Προσαγορεύων δε το τελευταίον τους οικείους αυτού, “Όπως τρέχετε, είπε, δακρύων, πολύ θα δεν θα περάση και θα τον φονεύσετε, μετ' αυτού δε θα φονεύσετε και την πατρίδα”.

Και επληρώθη το ρηθέν μετά ένα μήνα παρά την πύλην του ναού του Αγίου Σπυρίδωνος», καταλήγει ο Νικόλαος Δραγούμης στην αφήγησή του για τον νεώτερο των δύο διακεκριμένων της οικογενείας Ταγιαπιέρα.

Όσο για τον ένδοξο πρόγονο του γιατρού, πρέπει να συμπεράνουμε ότι σαφώς είναι ένας εκ των διακεκριμένων Στρατιωτών της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου, ο οποίος έχοντας το προηγούμενο του Μερκουρίου Μπούα υπόψη του, και την από τον Τζάνε Κορωναίο έμμετρη απόδοση της ιστορίας του, θέλησε κι αυτός να τον μιμηθεί.

Προσέφυγε, λοιπόν, στον Τριβώλη που ήταν επαγγελματίας στιχοπλόκος, χωρίς όμως τούτος να διαθέτει τα εφόδια του Κορωναίου γι' αυτή τη δουλειά. Ούτε του ανάλογου τάλαντου είναι ο Τριβώλης αλλά ούτε και γνώστης είναι της ζωής και των κατορθωμάτων των Στρατιωτών, όπως ήταν ο Κορωναίος.

Άλλωστε, φαίνεται ότι διαθέτει μόνο κάποια στοιχεία για τη δράση του Ταγιαπιέρα σε αντίθεση με τον Κορωναίο, ο οποίος όχι μόνο την ιστορία του Μπούα γνωρίζει αλλά και τη γεωγραφία και την ιστορία της Ιταλικής χερσονήσου κατά την εποχή εκείνη, με όλες τις πολύπλοκες συμμαχίες και ισορροπίες της πολικής των “μεγάλων δυνάμεων” της εποχής.

Παρά ταύτα, “Η ιστορία του Ταγιαπιέρα” παραμένει ένα πολύτιμο μνημείο της ιστορίας των Στρατιωτών, το οποίο φωτίζει με τον τρόπο του την ταυτότητά τους και τη δράση τους.

Και από το τεκμήριο αυτό προκύπτει ότι οι Στρατιώτες ήταν Έλληνες στην υπηρεσία της Βενετίας με εχθρό τους κύριο και σταθερό σε όλους τους αιώνες της δράσης τους, τους Τούρκους.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΑΓΙΑΠΙΕΡΑ Ποῦ τὴν σημερνὴν ἡμέρα Σὰν αὐτὸν οὐδὲν ἐφάνη, Εἰς ὅσ’ ὁρίζουν οἱ Χριστιάνοι. ΠΟΙΗΜΑ Ἰακώβου τοῦ Τριβώλη ἐπιμελείᾳ τε καὶ διορθώσει Αἰμυλίου Λεγρανδίου «Heroica carmina mando» ΑΘΗΝΗΣΙΝ ἐν τῷ γραφείῳ τῆς Πανδώρας. — 1869.

ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ

ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΟΥ.

Τὸ ποίημα, ὁ σήμερον ἐκδίδομεν, φιλολογικῆς ἀξίας παντελῶς ἀποστερεῖται. Ἐν τοῖς τριακοσίοις στίχοις οὓς ὁ Τριβώλης ἀφιεροῖ εἰς τὸ νὰ ἐξυμνήσῃ τὰ ἡρωϊκὰ ἀνδραγαθήματα τοῦ κόμητος Ταγιαπιέρα δὲν λάμπει ὁ μικροτέρος ποιητικοῦ πνεύματος σπινθήρ. Δὲν ὑπάρχουσιν ἐν αὐτοῖς μηδὲ λέξις ὑψηλὴ, μηδὲ εἰκὼν χαρίεσσα, μηδὲ ἐπίθετόν τι ἱκανὸν νὰ φανερώσῃ μελοποιοῦ φαντασίαν. Ἐάν τις ἀφανίσῃ τὸ μέτρον τῶν ἐν τούτῳ τῷ ψυχρῷ ποίηματι στίχων, ἐὰν ἀφαιρέσῃ τὴν αὐτῶν ὁμοιοκαταληξίαν, τότε ἀδύνατον ἔσται ἀνεύρειν τὰ, περὶ ὧν ὡμίλησεν ὁ Ὁράτιος, disjecti membra poetæ.

Τούτων οὕτως ἐχόντων, ἴσως θαυμάσεταί τις τὴν ἀνατύπωσιν βιβλιδίου ἀξίου μόνον νὰ μείνῃ αἰωνίως εἰς τὴν βαθυτάτην τῶν βιβλιοθηκῶν λήθην τεθαμμένον.

Ἀλλ’ ὅμως δύο αἴτια ὤθησαν ἡμᾶς εἰς τὸ νὰ δημοσιευσώμεν αὐτό. Πρῶτον μὲν, τὸ ἐν λόγῳ ποίημα εἶνε περιεργότατον μνημεῖον τῆς καθομιλουμένης ἐν τῇ ΙΣΤῃ ἑκατονταετηρίδι Ἑλληνικῆς γλώσσης· ὑπ’ ἔποψιν τῆς γλωσσολογικῆς ὕλης καὶ τῆς συντάξεως πολύτιμα πολλὰ περιέχει τὰ ὁποῖα θέλουσι βεβαίως ἐκτιμήσει οἱ Ἑλληνισταὶ οἱ ἐπιθυμοῦντες νὰ σπουδάσωσι τὴν Ἑλληνικὴν εἰς πάσας τὰς φάσεις ἀκμῆς τε καὶ παρακμῆς ἅς, κατὰ τὸ τρισχιλιετὲς διάστημα ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὁμήρου μέχρι τῆς σήμερον διέτρεξε. Δεύτερον δὲ, τὸ ποίημα τοῦ Τριβώλη εἶνε ἓν τῶν πρώτων ὁμοιοκαταλήκτων πονημάτων τῆς νεοελληνικῆς φιλολογίας.

Οὐδεὶς δὲ τῶν Ἑλλήνων, πρὸ τοῦ Ἰακώβου Τριβώλη·, μετεχειρίσθη τὴν ὁμοιοκαταληξίαν, εἴμη ὁ Τζάνες Κορωναῖος ἐν τῇ διὰ στίχων ἐξιστορήσει τῶν κατορθωμάτων τοῦ Ἠπειρωτικοῦ ὁπλαρχηγοῦ, Μερκουρίου Μπούα, ἣν πρὸ δύο ἐτῶν ἐξέδωκεν Ἀθήνῃσιν ὁ ἡμέτερος φίλος Κ. Κωνσταντῖνος Σάθας.

Τίς δὲ ἐγένετο οὗτος ὁ Ταγιαπιέρας, ὃν ὁ Τριβώλης παραβάλλει οὐ μόνον πρὸς τοὺς παλαιοὺς τῆς Ἰλιάδος ἥρωας, ἀλλὰ καὶ πρὸς τοὺς ὑπὸ τῶν Ἰταλῶν μουσοποιῶν ὑμνουμένους, Ὀρλάνδον τε καὶ Ῥενάλδον; Οὐδὲν οἴδαμεν. — Ἀναντιῤῥήτως ὁ Ἐνετὸς Ἀχιλλεὺς ἄξιος ἦτο τῶν ἐπῶν τοιούτου Ὁμήρου!

Μ’ ὅλον τοῦτο, ὁ Ταγιαπιέρας, ὡς ἐξάγεται ἐκ τῶν τοῦ Τριβώλη στίχων, καταγόμενος ἐκ περιφανοῦς οἴκου τῆς Βενετίας, ἔφερε τὸν τίτλον τοῦ Κόμητος, καὶ ἦν ἀνὴρ τῶν τοῦ πολέμου λίαν ἔμπειρος, ἀκάματος δὲ, ἐπίφοβος καὶ ἀδιάλλακτος τῶν τε πειρατῶν καὶ Τούρκων ἐχθρὸς, οὓς ἐδίωκεν εἰς πάντας τοὺς μυχοὺς καὶ γωνίας τῆς Μεσογείου θαλάσσης.

Ἔν τινι χειρογραφῷ σημειώσει ἣν ἐπεσύναψέ τις ἐν τῷ ἀντιτύπῳ τῆς Ἱστορίας τοῦ Ταγιαπιέρα, τῷ ἐν τῇ ἐθνικῇ τῶν Παρισίων βιβλιοθήκῃ τηρουμένῳ, λέγεται ὅτι inter scriptores Venetos reperitur Stephanus Tagliapietra. Ἐν τίνι καιρῷ ὑπῆρξεν ὁ Στέφανος καὶ ἂν ἦν τις τῶν τοῦ ἡμετέρου Ταγιαπιέρα συγγενῶν, ἐντελῶς ἀγνοοῦμεν.

Ἀλλὰ ἂς εἴπωμεν καί τινα περὶ τοῦ συγγραφέως. — Ἰάκωβος ὁ Τριβώλης ἦτο Κερκυραῖος· δὲν ἠξεύρομεν πότε ἐγεννήθη, ἀλλὰ φαίνεται ὅτι συνέγραψε τὰ ἑαυτοῦ κατὰ τὸ πρῶτον τέταρτον τῆς ΙΣΤῆς ἑκατονταετηρίδος. Ὁ συμπολίτης του Σοφιανὸς, ἀνὴρ, εἰ καί τις ἄλλος, πολυμαθέστατος, ἀποκαλεῖ τὸν Τριβώλην « ἱλαρώτατον καὶ χαριέστατον ποιητὴν, » ὅθεν εἰκάζομεν ὅτι, κατὰ πᾶσαν πιθανότητα, ὁ Σοφιανὸς ἐγνώριζεν ἄλλα ποιήματα τοῦ Τριβώλη ἢ τὰ νῦν σωζομένα, ὅπως ἐγκωμίασῃ τόσον λαμπρῶς τοῦτον τὸν βαρβαρόφωνον Πίνδαρον.

Ἐκτὸς δὲ τῆς « Ἱστορίας τοῦ Ταγιαπιέρα », ὁ Τριβώλης ἔγραψε καὶ μυθικόν τι διήγημα, τοῦ ὁποίου τὴν ὑπόθεσιν ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ Δεκαημέρου τοῦ Βοκκακίου. Τοῦ πονήματος τούτου ἡ ἐπιγραφὴ οὕτως ἔχει ἐν τῇ κατὰ τὸ 1624 ἔτος, παρὰ Αντωνίῳ τῷ Πινέλλῳ, Ἐνετίῃσι τετυπωμένῃ ἐκδόσει· « Ἱστορία τοῦ Ῥὲ τῆς Σκοτίας μὲ τὴν Ῥίγησα τῆς Ἐγκλητέρας, ὁπόγνε εἰς σὲ καιρὸν ἐκείνας τῆς ἡμέρας. » Ἐτηρήσαμεν δ’ ἀπαραλλακτὸν τὴν τότε ἐν χρήσει ὀρθογραφίαν.

Ἰδοῦ οἱ τελευταῖοι τοῦ ποιήματος τούτου στίχοι:

«Καὶ ὁποῦ θελήσει νὰ εἰδὴ ποῖος ἔναι ὁ γραφέας,
Τριβώλης ὁ Ἰάκωβος, υἱός τῆς καλογραίας·
Εἰς χιλίους πεντακόσιους καὶ ἀρχὴ μὲ τοὺς σαράντα,
Στὴν Βενετία τὴν φουμιστὴν ὁποῦ νὰ στέκῃ πάντα.
Σταῖς κθ΄ τοῦ Ἀπριλλίου, μπαίνοντας τοῦ Μαΐου,
Καὶ ὅλοι νἄχετε χαρὰν ἐκ Πνεύματος ἁγίου.
Καὶ ἔτζι τὸ ἐχάρησα Βητορίου Πετριτίνου,
Τοῦ εὐγενοῦς, καὶ ἐνδόξου, καὶ ἀνδρείου ἐκείνου·
Καθημερνῶς νὰ τὸ κράτῃ, νἄχῃ παρηγορία,
Καὶ μένα νὰ μὲ ἀγαπᾷ μὲ ὅλην τὴν καρδία. »

Ἐντὸς ὀλίγων ἡμερῶν δημοσιεύσω νέαν ἔκδοσιν καὶ τοῦ στιχουργήματος τούτου.

Ἐν τῇ ἀνατυπώσει τῆς Ἱστορίας τοῦ Ταγιαπιέρα, δὲν ἐφύλαξα τὴν ἐλεεινὴν τῶν παλαῖων ἀντιτύπων ὀρθογραφίαν, διότι οἱ τότε συντάκται καὶ ἐκδόται ἄνευ ὡρισμένων κανόνων ὀρθογραφίας, καὶ πολλάκις μίαν καὶ τὴν αὐτὴν λέξιν διαφοροτρόπως ἐν τῷ αὐτῷ βιβλίῳ ἔγραφον. Ἐνίοτε τόσον ἀλλοκότως ἔχει ὁ τρόπος τοῦ γράφειν, ὥστε ἀδύνατον ἀποβαίνει τὸ νὰ γιγνώσκῃ τις ἃ ἀναγιγνώσκει.

Ἔγραψα ἐν Παρισίοις, τῇ 5 Ἀλωναρίου 1869.

Émile LEGRAND.

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ

ΤΑΓΙΑΠΙΕΡΑ,

Ποῦ τὴν σημερνὴν ἡμέρα,
Σὰν αὐτὸν οὐδὲν ἐφάνη
Εἰς ὅσ’ ὁρίζουν οἱ Χριστιάνοι.

Ὦ Χριστὲ καὶ ποιητή μου,

Ὁπωδῶσες τὴν ζωή μου,

Χάρισαί μου καὶ τὴν χάρι

Νὰ παινέσω τὸ λειοντάρι,

Τὸν εὐγενῆ καὶ ἀνδρειωμένον.

Φρόνιμον καὶ παινεμένον,

Τοῦ κονσέγιου διαλεμένον,

Σοπρακόμιν ἀξιωμένον

Πὤχει τὴν ψυχὴν ὡς πάρδος,

Καὶ τοῦ πρέπει ἕνας στεντάρδος

Ὡς γιὰ τὴν ἀποκοτία

Καὶ τὴν πρόθυμον καρδία,

Πὤχει μέσα στὸ κορμί του

Δὲν στιμάρει τὴν ζωή του.

Οὐδὲ χρήζει αὐτὸς λουμπάρδαις

Τούρκους μὲ ἀνακαράδες.

Δὲν ψηφάει ταὶς σαΐταις,

Σὰν ὁ φούρναρης ταὶς πήτταις,

Ἀλλὰ οὐδὲ τα σκουτάρια,

Μουσουλμάνων τὰ κοντάρια.

Μόνον μέσα ὡς φαλκόνι

Καὶ τοὺς Τούρκους θανατώνει.

Ὅποιον σώσει τὸ σπαθί του

Νὰ τοῦ πέρνῃ τὴν ζωή του.

Ποίος τὸν εἶδε νὰ πολεμῇ

Καὶ νὰ μὴ τὸν ἐπαινῇ;

Μὲ τὸ εὐγενικὸν τὸ ἦθος

Καὶ μὲ τὸ πλατὺ τὸ στῆθος,

Τὸ πρόσωπο τ’ ἀγγελικὸ

Τὸ ἔμορφο, τὸ ρωτικό;

Μνέγω σας τὴν Παναγία,

Χριστιανῶν τὴν μεσιτεία,

Καὶ τὸν ἅγιον Νικόλα,

Πὦνε βοηθὸς εἰς ὅλα·

Καὶ Σπυρίδωνα τὸν μέγαν.

Καθὼς ἤκουσα πὡλέγαν

Κάλλιος ἔν’ παρ’ Ἀχιλλέας

Καὶ ὁ ἀνδρειωμένος Αἴας.

Τί ὁ Ἕκτωρ τῆς Τρωάδος,

Ἢ ἐκεῖνος ὁ Ῥενάλδος;

Τί Ὀρλάνδος ἄκουσμένος,

Ποῦ ’τον ’ξ ὅλους διαλεμένος;

Καῖ ὁ νοῦς μου ὅλος τρομάσει,

Ποῦ νὰ τόνε σοὺσουμιάσῃ.

Γιὰ τὴν σημερνὴν ἡμέρα

Σὰν αὐτὸν τὸν Ταγιαπιέρα

Ποίος μπορεὶ νὰ πολεμήσῃ

Τόσους Τούρκους ν’ ἀφανίσῃ.

Καὶ ὁποῦ ’σαν εὐγαλμένοι

Ξὲ δυὸ κάστρη διαλεμένοι;

Διακόσιους Μουσουλμάνους,

Σὰν ἐκείνους Καραμάνους,

Νὰ τοὺς κόψῃ γιὰ μίαν ὥρα,

Νὰ τοὺς πέψῃ στὴν κακὴ ὥρα.

ἔξω τὴν Ἀρβανιτία,

Κ’ ἦτον ἄνεμος, εὐδία,

Κ’ ἔρχοτον ’κ τὴν Σκλαβουνία

Γιὰ τῆς ἀφεντείας τὴν χρεία,

Βρίσκει ξύλο κουρσεμένο,

Τὸ κατάρτι του παρμένο,

Πῆράν του κ’ ἕνα παιδάκι

Ἐδ’ ἐκεῖ στὸ καβολάκι

Καὶ ῥωτάει τὸν θλιμμένον·

Τίς τὸν ἔχει κουρσευμένον;

Λέγει του ὁ Μόρος ἀσεβὴς[1]

Κ’ εἰς τὴ Δουράτσο νὰ τὸν βρῇς.

Τότε στὸ Δουράτσο πάει

Καὶ γιὰ τὸ παιδὶ ῥωτάει

Καὶ ὡς τὸν εἶδαν ἐκ τὴν χώρα

Ὅλοι εἰς μίο αὐτὴν τὴν ὥρα

Ἄρπαξαν τὰ ἄρματά τους,

Καὶ τὸν Μόρον συντροφιά τους.

Καὶ ἀπὸ τὴν πολλή τους βία,

Τὴν μεγάλην βιγωρία,

Ξυπόλητοι οἱ ὡργισμένοι

Ἐσεβαῖναν οἱ καϋμένοι.

Ὡς καὶ ἕνας Μπαρζακάνος

Μόρος, ποῦ ’τόνε Σουριάνος

Πῆγε μ’ ὅλη του τὴν γνῶσιν

Κατεργάρους ν’ ἀγοράσῃ.

Λέγει ὁ Μόρος· ἂν τοὺς πιάσω

Ὅλους θέλω νὰ τοὺς κρεμάσω,

Ὡς γιατὶ ὁ Μεεμέτης

Γιὰ Χριστιανοὺς μᾶς γράφει ἐδ’ ἔτις,

Εἴ τις σκοτώσει Χριστιανὸν

Τὸν ἔχει φίλον ἐμπιστινόν.

Καὶ ἂν ἑμᾶς σκοτώσουν πάλι

Γινομέσθ’ ἅγιοι μεγάλοι.

Καὶ γιὰ ταῦτο ἂς ἀνδρευθοῦμε

Ἀπάνω τους νὰ βρεθοῦμε

Χωρὶς πόλεμον καὶ σπαθὶ

Ὁ καθείς τους νὰ χαθῇ.

Ἔχω χιλίους πνιμένους

Καὶ μυρίους σκοτωμένους.

Νὰ σᾶς ’πῶ καὶ ἄλλο πάλι

Ὅτι ἡ φούστα ’νε μεγάλη.

Ἔνε εἴκοσι δυὸ παγκῶν

Καὶ τί φοβᾶστε τῶν Φραγκῶν;

Καὶ εἰς μία ὅσοι κι’ ἂν ἦσαν

Ὅλοι ἐσαλαβατίσαν,

Καὶ ἀσηκῶσαν τὰ σαντσάκια,

Καὶ βαροδέσαν τὰ τουμπάκια.

Καὶ φωνάζασι μεγάλα,

Λέγοντας ἐτοῦτα κι’ ἄλλα;

« Καρτερεῖτε δὰ, Φραγκάκια,

Μὲ τὰ κούντουρα βρακάκια. »

Κ’ ἔδραμαν μὲ βιγωρία

Ὡσάν τ’ ἄγρια θηρία.

Καὶ ὁ λέων ὡς τοὺς εἶδε[2]

Μὲ τοὺς ἐδικούς του ἐμίλειε·

— « Ὦ Ῥωμαῖοί μου ἀνδρειωμένοι,

« Τοῦ πολέμου μαθημένοι,

« Σήμερον ἂς ἀνδρευθοῦμε,

« Ὅλοι μας νὰ τιμηθοῦμε,

« Σὰν ἐκάμναν οἱ παλαῖοι

« Ἄνδρες οἱ ὠνομασμένοι,

« Ὁποῦ διὰ τὴν τιμή τους

« Δὲν ψηφοῦσαν τὴν ζωή τους.

« Δίδει μου καὶ ἡ ψυχή μου

«Ὅτι φούστα ’νε δική μου.

« Μόνον μὲ ἀποκοτία

« Νὰ τοὺς δώσωμε γιαμία.

« Πρῶτος εἶμαι ν’ ἀπηδήσω

« Τοὺς μισοὺς νὰ ἀφανίσω.

« Νὰ ἰδῆτε τὸν Ταγιαπιέρα

« Γιὰ τὴν σημερνὴν ἡμέρα

« Πῶς ξεύρει νὰ πολεμίζῃ,

« Καὶ τοὺς Τούρκους ν’ ἀφανίζῃ.

« Μόν’ καὶ σεῖς ὅλοι, ἀδελφοί μου,

« Καὶ συντρόφοι ἐδικοί μου,

« Κάμετε ὡς ἀνδρειωμένοι

« Νὰ βρεθοῦμε κερδεμένοι

« Ὅλοι ἀπὸ μίαν γνώμη,

« Ἀρχινῶντας ἐκ τὸν κόμη. — »

Εἶπαν; « εἰς τὸν ὁρισμό σου

Ν’ ἀποθάνωμεν ὀμπρός σου. »

Τότες ἔδειξε τὶ φεύγει

Κ’ εἰς τὸ πέλαγος ἐδιέβη.

Καὶ ὡς τὸν εἶδαν τὰ Τουρκάκια

Τὶ χαραὶς μὲ τὰ τουμπάκια,

Καὶ, καστὶ καοὺρ, φωνάζαν,

Καὶ ξοπίσω τοῦ χουγιάζαν

Καὶ εἰς μία[3] ’ς αὐτοὺς γυρίζει

Καὶ τὸν πόλεμον ἀρχίζει.

Τίς πορεῖ νὰ ἀριθμήσῃ

Τὸν πόλεμον νὰ μετρήσῃ

Πὤκαμεν ὁ Ταγιαπιέρας

Τὸ ταχὺ ὥς τῆς ἐσπέρας.

Πρῶτον δίδει τὴν λουμπάρδα

Καὶ τῆς πέρνει τὴν μία μπάντα·

Καὶ εἰς μία τὴν βιστιρία

Καὶ τῆς πέρνει τὰ κουπία.

Καὶ οἱ Τούρκοι ὡς παλληκάρια

Ἐμαλώναν μὲ δοξάρια,

Λέγω καὶ μὲ τὰ σκεπέτα

Π’ ἀπερνοῦσαν τὰ ἐλμέτα.

Τότες ὁ λέωντας ἐβρυχίστη

Τοὺς συντρόφους του ὠργίστη·

Λέγει τούς. « Τί καρτερεῖτε;

Τί στέκετε καὶ θωρεῖτε;

Μέσα ὅλοι σὰν λειοντάρια

Νὰ τοὺς πάρω σὰν γομάρια. »

Καὶ εἰς μίο πρῶτος εἰσεβαίνει,

Καὶ ἄρχισε νὰ τοὺς σκοτώνῃ·

Τὸν ἀδελφὸν τοῦ Μπουταλᾶ

Εἰς μίο τῷ χύσε τὰ μυαλὰ

Καὶ τὸν Μπουταλὰ Ῥαΐζη

Μέσα εἰς δύο τόνε θερίζει.

Εἶδαν τ’ ἄδικο οἱ κουμπάνοι

Ποῦ κατεργοκύρης κάμνει.

Πέρνουν τόσην βιγωρία[4]

Τ’ εἰσεβαίνουν, σὰν θηρία.

Καὶ οἱ Τούρκοι ποῦ ’σαν μέσα

Ὅλοι ἔφριζαν καὶ ’τρομάσα.

Λέγω κείνην τὴν ἡμέρα

Μηδενεὶς ἐκ τὸν Ταγιαπιέρα

Τὶς μπορεῖ νὰ ἀριθμήσῃ

Τὸ αἷμα πὤτρεξεν ὡς βρύσι,

Καὶ τοῦ πολέμου ταὶς σπαθιαὶς

Ποῦ δὲν ἐγίνηκαν ποτές.

Δὲν εἶν’ τούτα μὲ φωτία,

Μὰ χέρια μὲ τὰ σπαθία,

Ποῦ τὸ εἶδεν μὲ τὰ μάτια

Πῶς τοὺς ἔκαμεν κομμάτια.

Κεφαλαὶς, χέρια, καὶ πόδια

Νὰ χωρίζῃ ἐκ τὰ καράδια.

Τότ’ οἱ Τούρκοι ἐτσακιστῆκαν,

Καὶ στὰ ἄρμενα ἐμπῆκαν

Γιὰ νὰ φύγουν οἱ καϋμένοι,

Λαβωμένοι, σκοτωμένοι.

Κ’ ἕνας ἀπὸ τοὺς κουμπάνους

Πά, καὶ κόφτει τους τοὺς μάντους,

Καὶ τὰ ἄρμενα ἐπέσαν

Καὶ τοὺς Τούρκους ἐπλακῶσαν

Κ’ ἐδ’ ἐκεῖ ἐκατέσφαξάν τους

Ὅλους, καὶ θανάτωσάν τους.

Τότες μίο τὴν φούστα δένει,

Κ’ ἐξοπίσω τοῦ τὴν σέρνει.

Καὶ οἱ Τούρκοι πὠκαρτεροῦσαν

Στὸ Δουράτσο, καὶ θωροῦσαν

Πῶς τὸ κάτεργον νὰ πάρουν

Στὸ Δουράτσο νὰ τὸ φέρουν,

Βλέποντας πῶς τὴν ἐπῆρε

Κ’ ἐκ τὴν πρύμνην τὴν ἐσύρε,

Ἄρχισαν τὸ βάϊ βάϊ,

Νἄχουν καὶ τὸ καταλάει.

Γι’ αὐτὸ, ἀφένταις Βενετσιάνοι,

Ποῦ βαστᾶτε τὸ στεφάνι

Κ’ ἦστεν στὴν χριστιανοσύνη,

Ζύγι στὴν δικαιοσύνη,

Ὅλοι σήμερον χαρῆτε,

Τὸν θεὸν εὐχαριστεῖτε,

Πὤχετε τέτοιο λειοντάρι,

Εἰς τὸν κόσμον γία καμάρι.

Ὦ μεγάλη ἡ ἀφεντεία,

Λαμπροτάτη Βενετία,

Δότε του τιμὴν καὶ πλούτη

Γιὰ τὴν νίκην τὴν ἐτούτη.

Π’ αὐτὸς πρέπει ν’ ἀρματώνῃ,

Ποῦ ’σεβαίνει σὰν φαλκόνι,

Καὶ συντρίβει καὶ χαλάει

Τούρκους ’ς ἕνα ’ς ἄλλο πλάϊ[5].

Καπετάνο δὲ βεντούρα[6]

Κάμετέ τον διὰ τὴν ὥρα,

Καὶ νὰ ἰδῆτε τί νὰ κάμῃ

Τοὺς ἐχθροὺς νὰ ἀποθάνῃ.

Καὶ μικροί τε καὶ μεγάλοι

Γιὰ νὰ σᾶς τρομάξουν ὅλοι.

Ν’ ἀφανίσῃ τοὺς κουρσάρους,

Τούρκους καὶ τοὺς Κατελάνους,

Ὁποῦ ὡς μέσα στὸ Κασσώπη

’Χμαλωτίζονται οἱ ἀνθρῶποι.

Θέλεις ἀπὸ Μεσσηνέζους,

Καὶ γαϊδάρους Καλαβρέζους,

Ὡς καὶ ἀπὸ τὴν Χιμάρα

Πᾶσα μέρα τὴν ἀντάρα.

Ἂς ἀφήσωμεν Ἀρτινιώταις,

Στὴν στερῃὰ τοὺς Ἀρβανίταις,

Ἔως τὸ Κοντυλονῆσι

Τίς ν’ ἀκούσῃ νὰ μὴν φρίσσῃ;

Καὶ τινὰς δὲν συντυχαίνει

Εἰς ἐκεῖνα τὸ συμβαίνει.

Ὦ θεόργιστοι Καλαβρέζοι,

Καὶ ἀνταμό σας οἱ Πουλιέζοι,

Ἀμπρουτσάνοι καὶ Ἀσκουλάνοι,

Καὶ γαϊδάροι Μαρκεζάνοι,

Μαζωχθῆτε, προσκυνεῖτε,

Τὸν θεὸν παρακαλεῖτε

Νὰ βοηθάῃ τὸ λειοντάρι

Ποῦ σᾶς ἔκαμε τὴν χάρι

Ποῦ σᾶς ἔγλυσε ἐκ τοῦ Μόρου,

Τοῦ ἀνόμου τοῦ κουρσάρου.

Ὅπου τώρα ἂν εἶχε γλύσει

Ὀξ’ ἐσᾶς δὲν εἶχε ἀφήσει.

Καὶ γυναίκαις καὶ παιδία

Ἔπερνε στὴν Βαρβαρία

Καὶ ὅσοι εἶστεν στὸν Ἀγκῶνα

Ἤφερέ σας στὸν Αὐλῶνα.

Γι’ αὐτὸ ὅλοι μαζωχθῆτε

Καὶ ζωγράφο νὰ εὑρῆκε

Νὰ σᾶς κάμῃ μίαν εἰκόνα

Νὰ τὸ λέτε εἰς τὸν αἰῶνα.

Γράφετε καὶ τ’ ὄνομά του

Καὶ τὰ κατορθώματά του,

Πῶς εἰς χρόνους τοὺς χιλίους

Εἴκοσι πεντακοσίους,

Ἄν ἔλειπε ὁ Ταγιαπιέρας,

Εἶστεν ὅλοι τῆς κακῆς ὥρας,

Εἶστεν ὅλοι ἀποθαμένοι,

Καὶ ὡς σκλάβοι πουλημένοι.

Καὶ ἡμεῖς ἐκ τὴν Κερκύρα

Γιὰ ταὐτὸν τὸν Ταγιαπιέρα

Τὸν θεὸν παρακαλοῦμε·

Σὲ τιμὴν νὰ τὸν ἰδοῦμε

Ὡς ὀρέγετ’ ἀπατός του

Καὶ νὰ σπάσῃ ὁ ἐχθρός του

Νἄχῃ πάντοτε ὑγεία,

Πλοῦτον καὶ εὐημερία.

Νὰ χαρῇ καὶ ν’ ἀφεντέψῃ,

Τοὺς ἐχθρούς του νὰ παιδέψῃ

Καὶ ὁποῦ δὲν τὸν ἐπαινέσει,

Κακὸν θάνατον νὰ δώσῃ.

Καὶ ὁποῦ δὲν τὸν ἀγαπάει,

Φάγουσα[7] νὰ τόνε φάῃ.

Κάμειν ἤθελα καὶ ἄλλα

Ποῦ τοῦ πρέπουσι μεγάλα,

Ἀμὴ ὁ νοῦς ἦν συγχισμένος

Στὴν τοᾶναν ἔνε βαλμένος.

Καὶ καλὸ τὸ γύρισμά του

Νὰ γενῇ στὸ θέλημά του

Μὲ δεκαπέντε συλλαβαίς,

Ποῦ ’νε ἔμορφαις καὶ ἀκριβαίς.

Ἄλλο τίποτε γιὰ τώρα

Δὲν γράφω κατὰ τήν ὥρα.

Ὁ θεὸς νὰ τοῦ δώσῃ χρόνους,

Καὶ χίλιαις χιλιάδες θρόνους·

Νὰ τὸν ’δῶ καὶ προβεδόρο,

Ὡσὰν εἶδα καὶ τὸν Μόρο,

Λέγω τὸν μισὲρ Μπαστία

Πὦνε δὰ στὴν Βενετία.

— Ἀπὸ μένα τὸν Τριβώλη

Ἐγεννήθη ἡ ῥήμα ὅλη,

Κ’ εἰ τινὸς οὐδὲν ἀρέσει,

Ἄλλη ἂς κάμῃ κι’ ἂς παινέσῃ.

Ἔγραψα καὶ τύπωσά το

Κ’ εἰσὲ ῥήμαν ἔβαλά το,

Νὰ τὸ βλέπουν οἱ ἀνδρωμένοι,

Τοῦ πολέμου οἱ μαθημένοι,

Καὶ νὰ τυπαίνουν καὶ αὐτῆνοι.

Οἱ ἀνήξευροι μεσχίνοι,

Εἰς τὸν πόλεμον λειοντάρια

Ἄνδρες τε καὶ παλληκάρια.

(Τὸ ὅλον στίχοι 312.)

1. ↑ Ἀντὶ της λέξεως « Μόρος » ἡ παρὰ Ἰωάννῃ Βίκτωρι τῷ Σαβιῶνι ἔκδοσις τοῦ 1643, ἣν ἔχομεν ὑπ’ ὄψιν, ἔχει δὶς « μόνος » ὅπερ εἶνε φανερῶς τυπογραφικὸν σφάλμα.

2. ↑ Leo Tagliapietra, λέγει μία σημείωσις τοῦ ἀντιτύπου τῆς ἐν Παρισίοις ἐθνικῆς βιβλιοθήκης.

3. ↑ Ἔν τίσιν ἀντιτύποις ἀντὶ « μία » εὑρίσκεται « μίο. »

4. ↑ Ἔν τίσιν ἐκδόσεσιν ἀντὶ « βιγωρία » ἀναγινώσκεται « βιγορία. » Ἡ λέξις ἐξάγεται ἐκ τῆς λατινικῆς· vigor, oris.

5. ↑ « Πλάϊ » τοὐτέστι « πλάγιον »

6. ↑ Ἰταλικαὶ εἰσιν αἱ λέξεις ἐκεῖναι· Capitano di ventura.

7. ↑ Φάγουσα, ἡ, τοὐτέστι φάγαινα· γαλλιστὶ cancer.

 

“Κουρμπετλήδες”, ένα ακόμα όνομα για τους Αρβανίτες Στρατιώτες

 

Στην 77η επέτειο της Συμφωνίας της Βάρκιζας

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Σε ένα από τα θεμελιακά κείμενά μας, τα ακολουθήσαντα και συμπληρώσαντα τους Παράξενους φτωχούς Στρατιώτες, οπού διαπραγματευόμαστε την ταυτότητα των Αρβανιτών (Ελλήνων και Τούρκων) παρατίθεται ένα από τα ωραιότερα σημεία των Μακρυγιάννειων Απομνημονευμάτων. Συγκεκριμένα γράφαμε:

[....Στον Μακρυγιάννη υπάρχει ένα απόσπασμα που, μέχρι τώρα, δεν έχει τύχει της ανάλογης προσοχής. Είναι στο Βιβλίο Α, κεφάλαιο 7ο. Έχουν αρχίσει οι διαπραγματεύσεις με τον Ιμπραήμ για την παράδοση του Νιόκαστρου....

“Παρουσιαστήκαμεν, ἦταν ῾σ ἕνα λαμπρὸ τζαντίρι, εἶχε καὶ δυὸ ἀξιωματικοὺς καὶ τοῦ βαστοῦσαν τὰ δυό του χέρια μὲ μεγαλοπρέπεια, νὰ ἰδοῦμε ἐμεῖς τὸ μεγαλεῖον του. Μᾶς ρώτησε πούθεν εἴμαστε. Ὁ ἕνας εἶπε ἀπὸ τὴν Πελοπόννησο, ὁ ἄλλος ἀπὸ τὴν Σπάρτη κ᾿ ἐγὼ «ἀπὸ τὴν Ρούμελη» τὸ εἶπα. «Ποῖον μέρος;» Τοῦ τὸ εἶπα. Καὶ τοῦ εἶπα ψέματα ὅτ᾿ ἤμουν σωματοφύλακας τοῦ Ἀλήπασσα, «Μᾶς σκότωσαν τὸν ἀφέντη μας, κίνησα μὲ καμπόσους ἀνθρώπους ναρθῶ εἰς τὸ Μισίρι, εἰς τὴν Ὑψηλότη σας. Δὲν εἴχαμε τὰ ἔξοδά μας, ἤρθαμε ἐδῶ, εἰς τοὺς Ρωμαίγους. Μᾶς ἀπάτησαν, μᾶς ἔβαλαν σὲ τοῦτο τὸ κάστρο. Πολεμοῦμεν νύχτα καὶ ἡμέρα. Αὐτεῖνοι μας κάνουν σίγρι ἀπὸ μακρυὰ θέλουν νὰ χαθοῦμεν. Ἐμεῖς, διὰ νὰ σωθοῦμεν καὶ νὰ πάμεν νὰ πολεμήσουμεν μ᾿ ἐκείνους, βιαζόμαστε, καὶ ἤρθαμεν νὰ κάμωμεν συνθῆκες, νὰ σοῦ παραδώσουμεν, ἂν συνφωνήσουμεν, κάστρο ἐφοδιασμένο. (Σὰν τὸ λάβης, τὸ λέπεις τί ῾φόδιασμα ἔχει. Ποῦ ἀφῖν᾿ νὲ οἱ καλωσύνες τῶν προκομμένων νὰ ῾φοδιάσουμεν κάστρα. Τρομάξαμεν νὰ πάρωμεν ὀλίγα ντουφέκια ἀπὸ τοὺς Τούρκους, νὰ πολεμήσουμεν διὰ τὴν πατρίδα). Δία ῾κεῖνο, πασσά μου, θὰ σοῦ παραδώσουμεν τὸ κάστρο...................... «Κ᾿ ἐσὺ ὅπου εἶσαι κουρμπετλής, μοῦ εἶπε, σοῦ χαρίζω τριάντα ζευγάρια πιστιόλες, ντουφέκια, γιαταγάνια ἢ σπαθιά». Τὸν περικάλεσα κ᾿ ἔγιναν τριάντα πέντε καὶ τοῦ εἶπα, παράδες ὅποιος ἔχει κι᾿ ἄλλα ἀσήμια νὰ μὴν τοὺς πειράζη κανένας. Μείναμεν σὲ ὅλα σύνφωνοι. Μὲ ρώτησε πόσους ἀνθρώπους ἔχω. Τοῦ εἶπα, ὀχτακόσους. Νὰ τοὺς πάρω καὶ νὰ πάγω μαζί του. Καὶ οἱ ἄνθρωποι θὰ γένουν τζιράκια του. Ἐγὼ τοῦ εἶπα: «Γνωρίζομεν τὰ ὀτζάκια σας ὅπου κάνουν τοὺς ἀνθρώπους τζιράκια. Τώρα ἦρθα στελμένος ἀπὸ τὸ κάστρο νὰ κάμω συνθῆκες, κι᾿ ὄχι νὰ μπῶ μιστωτός. Τελειώνοντας ἡ ὑπόθεση τοῦ κάστρου, τότε τηρᾶμε αὐτό».

Στο απόσπασμα αυτό φαίνεται καθαρά πως υπάρχει μια διακεκριμένη στρατιωτική συσσωμάτωση, ένα σινάφι εύκολα αναγνωρίσιμο, το οποίο έχει τους δικούς του κώδικες και προπαντός είναι περιζήτητο.....” Καὶ τοῦ εἶπα ψέματα ὅτ᾿ ἤμουν σωματοφύλακας τοῦ Ἀλήπασσα, «Μᾶς σκότωσαν τὸν ἀφέντη μας, κίνησα μὲ καμπόσους ἀνθρώπους ναρθῶ εἰς τὸ Μισίρι, εἰς τὴν Ὑψηλότη σας. Δὲν εἴχαμε τὰ ἔξοδά μας, ἤρθαμε ἐδῶ, εἰς τοὺς Ρωμαίγους”..... Του είπε ψέματα και ο άλλος τον πίστεψε γιατί τον έβλεπε. Έφερε επάνω του όλα εκείνα που τον έκαναν διακριτό από τους άλλους και το ψέμα του πιστευτό.....Μη ξεχνάμε ότι ο Μωχαμέτ Αλής της Αιγύπτου είναι κι αυτός Αρβανίτης από την Καβάλα και ο Ιμπραήμ είναι γυιος του. “Εσύ που είσαι κουρμπετλής...”, λέει ο Μπραήμης στον Μακρυγιάννη, του χαρίζει άρματα και ζητάει να τον “προσλάβει”, μαζί με τους ανθρώπους του. Φιλοφρονώντας τον Μακρυγιάννη προθυμοποιείται, εκείνους να κάνει “τζιράκια” του , όχι τον καπετάνιο τους.

Kουρμπέτι <τουρκική gurbet(=ξενιτειά, νοσταλγία) < αραβική ġurbat غربة(=αλλόκοτος) < κουρμπετλής είναι αυτός που “έχει βγει στο κουρμπέτι”. Τα λεξικά συμφωνούν ότι “βγαίνω στο κουρμπέτι” σημαίνει “βγαίνω στη βιοπάλη”.... Ο Μακρυγιάννης με τα παλληκάρια του, δηλαδή, είναι, στα μάτια του Ιμπραήμ, “βιοπαλαιστής”, επαγγελματίας Στρατιώτης!..... “Ὁ πόλεμος εἶναι ἡ τύχη μας“, διακηρύσσει ο πρώτος λίγο παραπάνω. Και ο δεύτερος δεν έχει καταλάβει ακόμη ότι εν τω μεταξύ αποφάσισαν να πολεμήσουν για την πατρίδα τους.....”Τρομάξαμεν νὰ πάρωμεν ὀλίγα ντουφέκια ἀπὸ τοὺς Τούρκους, νὰ πολεμήσουμεν διὰ τὴν πατρίδα”.....Γι' αυτό και ο Ιμπραήμ του προσφέρει εργασία....«Γνωρίζομεν τὰ ὀτζάκια σας ὅπου κάνουν τοὺς ἀνθρώπους τζιράκια. Τώρα ἦρθα στελμένος ἀπὸ τὸ κάστρο νὰ κάμω συνθῆκες, κι᾿ ὄχι νὰ μπῶ μιστωτός. Τελειώνοντας ἡ ὑπόθεση τοῦ κάστρου, τότε τηρᾶμε αὐτό» είναι η...πληρωμένη απάντηση του ιδιοφυούς Μακρυγιάννη....]

Αυτά λέγαμε τότε, έξι χρόνια πριν.

Προϊούσης της ερεύνης, όμως, ερχόμαστε σήμερα να προσδιορίσουμε έτι περαιτέρω τον όρο αυτό που χρησιμοποιεί ο Μακρυγιάννης για τους Στρατιώτες εκείνους τους οποίους με το που τους συναντά ο Ιμπραΐμ σπεύδει να τους “κάνει τζιράκια του” προσφέροντάς τους στην ουσία ό,τι θελήσουν.

Θα ξεκινήσουμε προτάσσοντας τα λόγια ενός μεγάλου και οξυδερκούς μελετητή της Ελληνικής Επανάστασης, των τελών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα.

«...Είναι συμφέρον ν' αναδειχθή πλήρης εκ βασίμων και εμπεριστατωμένων μελετών η ιστορική αλήθεια, ότι ο πόλεμος 1821-1829 δεν διεξήχθη δι' αυτοσχεδίων στρατιωτών και ιδίως αρχηγών μη τυχόντων σπουδαίας στρατιωτικής προπονήσεως...»

Οπαδοί της άποψής αυτής από δεκαετίας, όταν γράφαμε τους “Στρατιώτες”, όχι μόνο συμφωνούμε με τα ανωτέρω αλλά και επαυξάνουμε προσθέτοντας ότι η σπουδαία αυτή στρατιωτική προπόνηση αποτελεί την κατάληξη μιας μεγάλης και ιδιόρρυθμης στρατιωτικής παράδοσης, η οποία αφ' ενός έχει ηρωικά πρότυπα τους ομηρικούς ήρωες αφ΄ ετέρου δε λαμβάνει χώρα μέσα στην ευρύτερη ελληνική οικουμένη, τόσο κατά την περίοδο που αυτή θεμελιώνεται πολιτικά στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία όσο και κατά την περίοδο που η Αυτοκρατορία καταρρέει αφήνοντας, την οικουμένη εκείνη, κληρονομιά και μήλον της έριδος στις υπερδυνάμεις της εποχής, χωρίς όμως να απωλέσει δια μιας το εκπληκτικό φορτίων των τριών ταυτοτητο-ποιητικών παραδόσεων του Ελληνισμού (Πολιτική- Πίστη- Παιδεία). Φορτίο που ενεργεί υποδορίως, εκρήγνυται κατά διαστήματα και κατά τόπους, έως ότου ξεσπάσει στη μεγάλη Επανάσταση του 1821.

Σήμερα, είμαστε σε θέση να υποστηρίξουμε, όχι μόνο θεωρητικά αλλά και απτά ιστορικά τεκμήρια, ότι η παράδοση αυτή υπάρχει και συνδέεται με τις τύχες του ελληνισμού, άλλοτε προπορευόμενη και άλλοτε ακολουθούσα, από την 11η εκατονταετηρίδα, δλδ από την Άννα την Κομνηνή και τους “καλούμενους Αρβανίτες” της μέχρι την 19η, την εποχή του Καποδίστρια. Σβήνει δε οριστικά, την εποχή των διωγμών που λαμβάνουν χώρα τόσο στο Βαυαροκρατούμενο ανασυσταθέν Ελληνικό Κράτος όσο και στην έτι περαιτέρω παρακμάζουσα Οθωμανική αυτοκρατορία. Θα ξεπροβάλλει δε, ακριβώς εκατό χρόνια αργότερα, εν ετέρα μορφή, στην Εθνική Αντίσταση, και μάλιστα με επικεφαλής τους άμεσους και βιολογικούς απόγονους των Στρατιωτών αυτών, τον Άρη Βελουχιώτη και τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Οι συμβολισμοί βέβαια είναι ωραίοι και συγκλονιστικοί από μόνοι τους, γίνονται όμως περισσότερο εντυπωσιακοί όταν συσχετιστούν με τα πρότυπα των φορέων τους και με τις κατά τόπους παραδόσεις. Η ίδια στρατιωτική παράδοση, διαθέτει, στα μέσα της 20ης εκατονταετηρίδος, τα πρότυπα των ηρώων και την πείρα των μαχών του '21. Δυο μεγάλες πηγές έμπνευσης και παραδειγματισμού, η μια η αρχαία και ιδρυτική του Ελληνισμού και η άλλη η νεώτερη και Επαναστατική του Ελληνισμού.

Στο θέμα αυτό όμως θα επανέλθουμε με πολλά και σημαντικά ακόμα.

Προς το παρόν ας δούμε τι διατάσσει ο αρχιστράτηγος της Ανατολικής Ρούμελης Δημήτριος Υψηλάντης, στις 19 Μαρτίου 1828:

Προς τον Υπασπιστήν μου και Εκατόνταρχον

Κ. Γεώργιον Βοϊνέσκον

Σοι εγχειρίζεται και προς τον Στρατηγόν Βάσον Μαυρουβουνιώτην διαταγή` εξ αυτής πληροφορείσαι, ότι διατάττεται να διοργανίσει μετά σου το σώμα του` διατάττεσαι λοιπόν να απεράσης αύριον πολλά πρωί εις Ελευσίνα` εκεί θέλεις ενεργήσει μετά τον εφεξής τρόπον.

1ον. Θέλεις βάλει βάσιν να διοργανισθή πρώτον το υπό την άμεσον οδηγίαν σώμα του Στρ: Βάσου` ο διοργανισμός θέλει είναι σύμφωνος με των προλαβουσών χιλιαρχιών` αλλά θέλεις έχει πάντοτε προ οφθαλμών να μη δοθή εις κανένα αξιωματικόν μήτε υπόσχεσις πεντηκονταρχίας` διότι ο βαθμός ούτος εξήρτηται από μόνην την εκλογήν του Εξοχωτάτου Κυβερνήτου` το έργον οπού επιφορτίζεσαι να διενεργήσης μετά του Στρ! Βάσου είναι το να σχηματισθώσι μόνον εκατονταρχίαι.

2ον. Ο αριθμός των εκατονταρχιών πρέπει να ήναι πλήρης, αλλά προτού να συμπληρωθή θέλεις προσέξη να μη δοθώσι βαθμοί αξιωματικών, και μη αναλόγως του αριθμού των στρατιωτών, και εις τούτο δεν είναι συγχωρημένη καμμία συγκατάβασις.

3ον. Οι στρατιώται οπού θέλουν σχηματίσει τας εκατονταρχίας, θέλουν είναι όλοι κουρπετλήδεςⁱ ήτοι αεικίνητοι` δεν είναι δεκτοί οι μη αεικίνητοι καθώς και οι ψυχογοί, και εις αυτάς τα δύο περιστάσεις η προσοχή σου πρέπει να ήναι μεγάλη.

4ον. Αφού κατά τον ειρημένον τρόπον διοργανισθή το Σώμα του Στρ: Βάσου, θέλεις προσκαλέσει να έμβωσιν εις αυτήν την τάξιν, όσα μικρά σώματα ευρίσκονται εις Ελευσίνα` εις έκαστον οδηγόν των τοιούτων σωμάτων, θέλετε προσφέρει τον ανάλογον βαθμόν, πάντοτε όμως εις το τοιούτον θέλετε έχει οδηγόν την αξιότητα, και βάσιν τον αριθμόν των στρατιωτών, τους οποίους έκαστος αυτών διοικεί.

5ον. Όσα ταύτα σώματα δεν θέλουσι δεχθή να συγκαταταχθώσι δι' οποιουσδήποτε λόγους θέλεις φροντίσει εγκαίρως εις την έκθεσιν των πρακτικών σου να μοι σημειώσης τα ονόματα αυτών και τους σκοπούς των, αν δε η χρεία το καλέση, ημπορείς και εκείθεν να με γράψης και να μου ζητήσης τας αναγκαίας προς αυτούς διαταγάς. Εν τοσούτω θέλεις κοινοποιήσει εις όσους αποποιούνται του να συγκατατεθώσιν, ότι ευθύς όπου μάθω τας αιτίας της αποποιήσεώς των, θέλω διαλύσει τα σώματά των, κ.τ.λ.

6ον. Οι καταλεγόμενοι εις τας διαφόρους εκατονταρχίας, πρώτον επιθεωρούνται παρά σου μετά του Στρ: Βάσου, και έπειτα διευθύνει ο Στρ: Βάσος δια κάθε εκατονταρχίαν, ιδιαιτέρως προς τον Γεν. Φροντιστήν διαταγήν, να δίδη τα καθημερινά ταΐνια καθώς διορίζει ο στρατιωτικός κανονισμός, όχι όμως προτού να κάμουν οι εκατόνταρχοι εγγράφως την καθημερινήν κατάστασιν των εκατονταρχιών, επάνω εις την οποίαν πρέπει να γίνεται η πρόσκλησις προς τον φροντιστήν δια τα ταΐνια καθ' ημέραν.

7ον. Κάθε δύο ημέρας θέλεις μοι διευθύνει έκθεσιν των πρακτικών σου και θέλεις ενεργεί, κατά τας οποίας ημπορείς να λαμβάνης ακολούθους οδηγίας.

19 Μαρτίου 1828

Ο Στρατάρχης

Δ: Υψηλάντης

Ούτε λίγο ούτε πολύ τούτη η άκρως σημαντική διαταγή του Δ. Υψηλάντη είναι η μετατροπή της αρβανίτικης στρατιωτικής παράδοσης, που κάποια στιγμή μετεξελίχθηκε σε αρματολική για να καταλήξει να λέγεται, στην εποχή του Κυβερνήτη, “κουρμπετλίδικη”, αφού πια ο όρος “Αρβανίτης” είχε δυσφημιστεί, τουλάχιστον από τους χρόνους των Ορλοφικών, όπου ο εξωμοσμένος κλάδος της Αρβανιτιάς είχε θύσει και απολύσει.

Ο δε όρος “Αρματολοί”, επίσης δεν προσφέρεται γιατί α) αρματολοί πια δεν υπάρχουν στην αναδυόμενη Επικράτεια, β) αρματολοί υπάρχουν στην Οθωμανική Επικράτεια, γ) αρματολοί υπάρχουν στη μεθόριο και σε συνεννόηση με τους Τούρκους μέσω των γνωστών “καπακίων” δ) ο καινούργιος στρατός δεν θέλει να εγκολπωθεί σχήματα και νοοτροπίες που ακυρώνουν την πυραμιδική και ιεραρχική δομή του. Εξ ου και η απαγόρευση της στρατολογίας των “ψυχογιών”, η οποία, είναι μάλιστα ιδιαίτερα αυστηρή και στοχεύει ακριβώς εκεί: Να μην αναπαραχθεί στη νέα δομή ολόκληρη η προηγούμενη οργανωτική παράδοση αλλά μόνο η μαχητική πλευρά της.

Όπως μας κατατοπίζει ο προρρηθείς ιστορικός των στρατιωτικών, “αεικίνητοι” ή κορμπετλήδες είναι αυτό που λέγεται “ενεργός στρατός” στη Δύση, εν αντιθέσει προς εκείνους που έπαιρναν τα όπλα για να συνδράμουν το “στρατιωτικόν” εφ' όσον εμάχοντο εντός των ορίων της περιοχής των. Είναι δε εντυποσιακότατον το ότι το σχήμα αυτό αναπαρήχθη αυτούσιο στον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό- ΕΛΑΣ με το σχήμα “ενεργός ΕΛΑΣ – Εφεδρικός ΕΛΑΣ”. Και εκεί οι “εφεδρικοί” στρατεύονταν υπό αυτόν τον όρο, να πολεμούν κοντά στα χωριά τους! Τώρα, η απορία και η έκπληξή μας παραμένει και στις δύο εκδοχές της καταγής αυτής της.. αναβίωσης του ΕΛΑΣ: Είχαν, οι ηγέτες του ΕΛΑΣ, υπόψη τους την πείρα της Επανάστασης και την αναπαρήγαγαν συνειδητά; ή δεν την είχαν υπόψη τους και την αναπαρήγαγαν “αυθορμήτως”;

Τέλος, είναι ευκαιρία εδώ και τώρα να σημειώσουμε και να επισημάνουμε ότι όπως στον 20ο αιώνα με το Αντάρτικο, έτσι και στον 19ο αιώνα με τους Κουρμπετλήδες- Αρβανίτες, χάθηκε μια ακόμη ευκαιρία να συγκροτηθεί τακτικός στρατός που θα εγκολπώνονταν όλη αυτή τη θετική στρατιωτική παράδοση των ελληνικών αγώνων υπέρ ελευθερίας και ανεξαρτησίας της Πατρίδας.

Ακριβώς πέντε χρόνια αργότερα, οι Μύριοι αυτοί του Κυβερνήτη, συγκεντρωμένοι στο Άργος, και αφού έχουν μακελευτεί μαζί με τους αμάχους της πόλης, από το εκστρατευτικό σώμα των φίλων μας των Γάλλων, θα αναγκαστούν να παραδώσουν τα όπλα τα ιερά σαν σε μια άλλη πρώιμη και από τον Γερμανών (όχι των Άγγλων!) Βάρκιζα.

«...Εν τη Αργολίδι είχον αθροισθή δεκακισχίλια παλληκάρια συν τοις εαυτοίς αρχηγοίς, απεκδεχόμενα τας περί αυτών αποφάσεις της αντιβασιλείας [...] Τα μεν παλληκάρια ηρνούντο, να καταταχθώσιν εις τον τακτικόν στρατόν και της αρνήσεως ταύτης κυρία αιτία ήτο ότι δεν ήθελον να φορέσωσι φραγκική μονοστολίαν, η δ' αντιβασιλεία εφρόνει ότι ώφειλε να μη επιτρέψη αυτοίς την εθνικήν φουστανέλλαν, διότι, προς τον ιματισμόν τούτον συνέδεε την έννοιαν του αγρίου βίου και της αταξίας.

Η αντιβασιλεία ήρξατο τότε φοβουμένη μη τα παλληκάρια εξεγερθώσι κατ' αυτής και διώξωσιν αυτήν, ως είχον εξεγερθή και κατά των Γάλλων. Όθεν προσέταξεν τον αφοπλισμόν αυτών διαβουκολήσασα αυτά δια της υποσχέσεως ότι θα κατήρτιζεν αμέσως εθνικόν στρατόν έχοντα τακτικά όπλα και εθνικά φορέματα. Συγχρόνως εδόθη και η υπόσχεσις ότι έκαστος, καθ' ην είχεν αξίαν, θα ελάμβανεν έγγραφον, δι' ου θα εγίνετο ιδιοκτήτης μερίδος τινός γηςⁱⁱ.

Η πίστις των τότε Ελλήνων εις τας υποσχέσεις της αντιβασιλείας ήτο απεριόριστος` ο αφοπλισμός εγένετο εν Αργολίδι συναχθέντων παλληκαρίων περί τα δεκακισχίλια. Καίτοι δε η παράδοσις των όπλων και ξιφών επότισεν αυτούς ανέκφραστον πικρίαν, διότι απεχωρίζοντο των φιλτάτων πανοπλιών, δι' ων είχον πολεμήσει υπέρ της ελληνικής ελευθερίας, ουδεμία όμως εγένετο αταξία κατά την παράδοσιν, μόνον δε λυπηραί τινες σκηναί ετάραξαν την καρδίαν ημών. Είδομεν πρεσβύτα και σχεδόν πολιούς άνδρας αρειμάνιον το ήθος έχοντας, κλαίοντας δε ως παιδία και χύνοντας δάκρυα δια των ηλιοκαών παρειών αυτών. Η κατάθεσις των όπλων ενέβαλεν εις άλλους απελπισμόν, μη θελήσαντας να παραδώσιν εις χείρας αλλοτρίων τον πολύτιμον θυσαυρόν και ρίψαντας εις τους βράχους τα ξίφη και λοιπά αυτών όπλα...»

Η μαρτυρία αυτή δεν είναι κάποιου Έλληνα. Είναι Γερμανού αξιωματικού από το σώμα εκείνο που φέρανε οι Βαυαροί μαζί τους και στον οποίον οφείλουμε πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία για τα πρώτα εκείνα χρόνια της βαυαροκρατίας. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα για άλλο κείμενο...

Σημειώσεις: 

iΗ επισήμανση είναι του πρωτοτύπου.

iiΠαρόμοια... διαβουκόλευση υπήρξε και το 1944. Μόνο που οι Άγγλοι πληρώνανε σε χρυσό. Μία λίρα το ντουφέκι!

Εξήντα παράξενοι φτωχοί Στρατιώτες στην Κέρκυρα το 1541

 Η μετοικεσία Αρβανιτών Στρατιωτών με τις οικογένειές τους από το Ναύπλιο και την Μονεμβασία- Ζώρζης Σχηματάρης

Το κάστρο της Κέρκυρας το 1573

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Η λήξη του Γ΄ ΒενετοΤουρκικού Πολέμου- οι συνέπειές της για τους υπερασπιστές Ναυπλίου και Μονεμβασίας.

Ο Γ' ΒενετοΤουρκικός Πόλεμος ξεκίνησε με την πολιορκία της Κέρκυρας (1537) και τέλειωσε με την πολιορκία του Ναυπλίου το 1540. Στους όρους της ειρήνης περιλαμβάνονταν α) η παράδοση των δύο πόλεων -και της Μονεμβασίας- στους Τούρκους β) η απόσυρση της φρουράς τους και κυρίως των Αρβανιτών Στρατιωτών, οι οποίοι ήταν εκεί εγκατεστημένοι από τον 14ο αιώνα και επί των Δεσποτών του Μορέα, Καντακουζινών και Παλαιολόγων.

Μερικούς μήνες μετά την παράδοση των πόλεων, το Συμβούλιο των Δέκα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου ρυθμίζει τις τύχες των γενναίων αυτών ανδρών προνοιάζοντάς τους σε διάφορα στρατηγικά σημεία του Κράτους της Θάλασσαςⁱ. Άλλους τους στέλνει στην Κύπρο, άλλους στην Κρήτη και τα Επτάνησα. Εξήντα απ' αυτούς στην Κέρκυρα.

Λίγο πρωτύτερα, είχαν λαχταρίσει αρκετά, γιατί το αρχικό σχέδιο ήταν να εγκατασταθούν στα προκεχωρημένα Κύθηρα, αλλά μετά από την κινητοποίησή τους και την επιστολή του μητροπολίτη Μονεμβασίας Μητροφάνη στη Σινιορία, τους αναγνωρίστηκε ότι έπρεπε να εγκατασταθούν σε λιγότερο επικίνδυνα σημεία, αφού και γενναία είχαν πολεμήσει και τις περιουσίες τους είχαν χάσει. Κάμποσοι δε απ' αυτούς ήταν πολυτραυματίες και ανάπηροι.

Ειδικά οι Ναυπλιώτες είχαν υποβάλλει στις 20 Ιουλίου 1540 αναφορά στον Γενικό Καπετάνιο της Θάλασσας Θωμά Μοκενίκο, όπου, μεταξύ των επτά άρθρων περιλαμβάνονται και τα εξής:

α) η παραχώρηση καταλλήλων οικημάτων για την εγκατάστασή τους

β) η παραχώρηση γαιών για καλλιέργεια ανάλογα με την κοινωνική θέση του καθενός

γ) η ασφαλής μεταφορά, με ειδική γαλέρα και με τη συνοδεία ιερέων, των οστών των προγόνων τους όπως και των ιερών σκευών και εικόνων.

Ο Θωμάς Μοκενίκος εγγράφως αποδέχτηκε όλους τους όρους, εκτός από τα περί παραχωρήσεως γαιών που έπρεπε να αποφασίσει η κυβέρνηση της Δημοκρατίας.

Η εγκατάσταση στην Κέρκυρα

Η κυβέρνηση πράγματι αποφάσισε και διέταξε τον βάιλο της Κέρκυρας Στέφανο Τιέπολο για τις ζωοτροφές, την εγκατάστασή τους και την παραχώρηση γαιών άμα τη αφίξει τους το καλοκαίρι του 1541.

Οι εξήντα οικογένειες (κατ' άλλους 63) ορίστηκε να εγκατασταθούν στη θέση νοτιοανατολικά της πόλης όπου και πήρε το όνομα Στρατιά ή Αναπλιτοχώρι και έτσι αναφέρεται έκτοτε στα διάφορα συμβολαιογραφικά έγγραφαⁱⁱ. Για καλλιέργεια τους παραχωρήθηκε μια έκταση στην Κασσιώπη, 3.200 στρεμμάτων, η οποία είχε περιέλθει στο δημόσιο μετά την πολιορκία του 1537, το σκλάβωμα και τον εξανδραποδισμό 20.000 κατοίκων του νησιού που επακολούθησε την αποτυχημένη εκείνη προσπάθεια του Σουλεϊμάν.

Οι Κερκυραίοι, όσοι είχαν απομείνει από εκείνη την τρομερή καταστροφή, δέχτηκαν τους Στρατιώτες με ικανοποίηση και ανακούφιση γιατί η φήμη τους είχε προηγηθεί. Τα πήγαν γενικά καλά μαζί τους παρά το ότι οι Στρατιώτες ήταν “κλειστή” κοινωνική ομάδα κι έκαναν φιλίες μόνο μεταξύ τους και με τους συμπολεμιστές τους των άλλων νησιών. Μεταξύ τους γίνονταν και οι γάμοι, που όμως πρόκοψαν και έδωσαν πολλούς απογόνους. Οι φάρες του εξαπλώθηκαν σε όλο το νησί και παρέμειναν όλους τους επόμενους αιώνες τα ονόματά τους, κάμποσα εκείνων δε συναντούμε ως τα σήμερα.

Εκτός αυτού, οι Στρατιώτες παρεκτρέποντο μερικές φορές και έκαναν ζημιές, με τα άλογα τους, σε καλλιέργειες γειτόνων τους. Σοβαρότερη είναι μια διαφορά που προέκυψε από σφετερισμό γαιών στην Κασσιώπια από τους νέους καλλιεργητές. Όλες διευθετήθηκαν είτε με την ανάθεση των υποθέσεων στους καπετάνιους τους είτε με την διαιτησία της Σινιορίαςⁱⁱⁱ.

Η Στρατιά και ο διοργανισμός της

Οι εξήντα Στρατιώτες της Κέρκυρας συγκροτούσαν τη Στρατιά και έφεραν τη σημαία τους με έναν σημαιοφόρο. Διαιρούνταν σε τέσσερα μαχητικά τμήματα-λόχους, από 15 ιππείς ο καθένας. Κάθε λόχος είχε τον λοχαγο-καπετάνιο του, που λεγόταν και λουογκοτενέντε. Επίσης ο κάθε λόχος είχε σαλπιγκτή και τυμπανιστή. Ο γενικός διοικητής της Στρατιάς λεγόταν Γκουβερναδόρος διοριζόταν από την κυβέρνηση και υπαγόταν στον Προβλεπτή που έπρεπε να είναι πάντα Βενετός και όχι άλλος Ευρωπαίος γιατί δεν ήξεραν εκείνοι τα χούγια τους. Ο Γκουβερναδόρος ήταν ισόβαθμος των “ταγματαρχών της γραμμής” (maggiori di Linea)

Κατανέμονταν στα τέσσερα τμήματα που ήταν χωρισμένο το νησί και είχαν αποστολή να το φυλάνε. Σε κάθε διαμέρισμα υπήρχαν επιλεγμένοι κάτοικοι -“εφεδρικοί”όπως λέμε εμείς σήμερα, cernidi λέγονταν τότε- οργανωμένοι σε τμήματα, επικεφαλής των οποίων τίθονταν οι Στρατιώτες και φρόντιζαν για την εκγύμναση και την οργάνωσή τους, τις βάρδιες και τις σκοπιές, ημερήσιες και νυχτερινές.

Η ανανέωση των γραμμών γινόταν από τους δικούς τους απογόνους μετά από έγκριση της κυβέρνησης. Ποτέ όμως δεν δέχτηκαν, ούτε και η Σινιορία τους χάλασε το χατήρι, στις γραμμές τους ντόπιους κατοίκους. Όταν δε οι τελευταίοι ζήτησαν από τη Αυθεντία το δικαίωμα να συγκροτήσουν δικό τους σώμα με πρότυπο τη Στρατιά, η κυβέρνηση απέρριψε το αίτημα.

Λέγεται από τους ερευνητές του 19ου αιώνα ότι αυτοί απετέλεσαν “στρατιωτική αριστοκρατία” και “κάστα”. Δεν νομίζω ότι ήταν τίποτα διαφορετικό από μια ελληνική στρατιωτική κοινότητα, αυτοκέφαλη και αυτοδιοικούμενη. Δεν ήταν “αριστοκρατία” γιατί τέτοια υπήρχε ήδη και ήταν άλλη. Την συγκροτούσαν τόσο οι Βενετοί όσο και οι άρχοντες της “Χρυσής Βίβλου”. Οι Στρατιώτες ήταν λαός, μάτωνε και δούλευε για να ζήσει και να προκόψει.

Δεν ήταν ούτε “κάστα” γιατί αυτό σημαίνει κάποια προνόμια και κάποια αυστηρά προκαθορισμένη αναπαραγωγή και ανανέωση. Κάστα θα ήταν αν όλοι οι άρρενες γίνονταν αυτοδικαίως μαχητές των λόχων. Ξέρουμε όμως ότι από τις δεκάδες κι εκατοντάδες παιδιά που γεννιόνταν, μόνο λίγα τοποθετούνταν στους λόχους. Από την άλλη μεριά αυτό δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι οι μη στρατολογηθέντες δεν ήξεραν την τέχνη του πολέμου ή δεν συνέχιζαν, όταν χρειαζόταν, τη στρατιωτική παράδοση. Μέσα στα πλαίσια αυτά πρέπει να θεωρήσουμε ότι τα παιδιά που δεν εντάσσονταν στους λόχους της Κέρκυρας, επεδίωκαν να διακριθούν σε άλλες φρουρές της Δημοκρατίας και έτσι εξηγείται η διασπορά των οικογενειακών ονομάτων σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο και ίσως ακόμα πολύ μακρύτερα^iv.

Μερικά εντυπωσιακά στοιχεία της παρουσίας των Στρατιωτών

Στη μακρά θητεία των Στρατιωτών στην Κέρκυρα, η οποία κράτησε μέχρι την διάλυση της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου από τον Ναπολέοντα το 1799, καταγράφονται μερικά πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας τους.

Ένα απ' αυτά είναι οι ιππικοί αγώνες και το άλλο ήταν “του Λεβέντη”.

Οι ιππικοί αγώνες ήταν δύο ειδών. Τζούστρες και ρέντες τις λέει ο Τζάνε Κορωναίος, στο έπος του για τον Μερκούριου Μούα που μεγάλωσε στο Ναύπλιο αλλά διακρίθηκε στην Ιταλία ήδη από το τέλος του 15ου αιώνα και ανακηρύχθηκε ιππότης του Αγίου Μάρκου με πολλές κολαΐνες (χρυσές καδένες, σύμβολα της ευαρέσκειας του δόγη).

Τζιούστρες ή γκιόστρες ήταν οι διαδορατισμοί. Κάτι σαν κι αυτούς που βλέπουμε στις ταινίες. Δύο ιππείς αντιμέτωποι καλπάζουν εναντίον αλλήλων και διαδορατίζονται με σκοπό να πέσει ο ένας από το άλογο και να αναδειχτεί νικητής ο άλλος.

Σε μια τέτοια γκιόστρα το 1599, στις 28 Φεβρουαρίου, ο φρούραρχος DA Viterbo-Meo, αστόχαστα κομπάζων και κομπορρημονών, αναμετρήθηκε με τον ευπατρίδη Λουκάνη και τον καπετάνιο των Στρατιωτών Νικόλαο Σκλήρη. Με τον Λουκάνη, μια φορά βγήκαν ισόπαλοι και δυο φορές ηττήθηκε. Με τον Σκλήρη όμως τραυματίστηκε καίρια και μετά από λίγες μέρες πέθανε.

Στα 1685 καταγράφεται διαφορετικό ιππικό αγώνισμα. Μάλλον αυτό θα ήταν η ρέντα.

Μια ημέρα των αποκριών, ανάμεσα στις δυο Κυριακές, στην Πλατεία οδό, οι ιππείς έτρεχαν με τα ανεμόποδα και υψαύχενα άλογά τους προκειμένου να διαπεράσουν με το δόρυ τους και να αφαιρέσουν ένα κρεμασμένο δακτυλίδι. Πλήθη λαού μαζί με όλη την αριστοκρατία παρακολουθούσε το αγώνισμα με τις κυρίες να σείουν τα μαντήλια τους. Ο νικητής παρελάμβανε το έπαθλο από τον βάιλο του νησιού, ο οποίος παρακολουθούσε τους αγώνες, μαζί με τις υπόλοιπες αρχές, από τον ευρύχωρο εξώστη του μεγάλου Ρίκκη.

Αλλιώτικο αρκετά πρέπει να ήταν το άλλο έθιμο “του Λεβέντη”.

Στη συνοικία της Στρατιάς, στα ωραία πανηγύρια των Στρατιωτών, της Αναλήψεως, του Σωτήρος, της Παναγίας της Κασσιωπαίας, του Αγίου Γεωργίου, συνηθίζετο οι Στρατιώτες να εισέρχονται πανηγυρικά και μεγαλοπρεπώς στην πόλη, χωρίς τα άλογά τους, τραγουδώντας ένα τραγούδι- ύμνο, “του Λεβέντη”, όπως επικράτησε να λέγετε.

Θα πρέπει να ήταν πολύ εντυπωσιακή αυτή η άλλου είδους στρατιωτική παρέλαση, όπου οι Στρατιώτες ρυθμίζοντας το βήμα τους σύμφωνα με το σκοπό, αλλά ταυτόχρονα με χάρη και αμέλια, τραγουδούσαν:

- Διαβάτες που διαβαίνετε

Στρατιώτες που περνάτε

Μην ίδατε το υιόκα μου

τον Γιάννη το παιδί μου;

- Κι ανίσως και τον ίδαμε

κι ανίσως τον ιδούμε,

Πούθε να τον γνωρίσουμε,

για πες μας τα σημάδια!

- Ήταν ψηλός ήταν λιγνός,

ήταν και μαυρομάτης,

Είχε τα μάτια σαν ελιές

τα φρύδια σαν γαϊτάνι.

- Εχθές προχθές τον ίδαμε

στον κάμπο ξαπλωμένον,

Μαύρα πουλιά τον τρώγαν,

κι άσπρα τον τρογυρίζαν,

Κι ένα πουλί, κακό πουλί

δεν ήθελε να φάγη.

- Φάτε πουλιά μου, φάτε με

φάτε χορτάστεμέ τε,

Φάτε πουλιά τα νειάτα μου

φάτε την ανδρειά μου,

Κι αφήστε μου την γλώσσα μου

και το δεξί μου χέρι,

Να κάμει τρία γράμματα

και τρία μυρολόγια,

Το ένα να πάη στη μάνα μου,

τ' άλλο στην αδελφή μου,

Το τρίτο το φαρμακερό

να πάη στην ποθητή μου,

Να το διαβάζη η μάνα μου

να κλαίη η αδελφή μου

Να το διαβάζη η αδελφή

να κλαίη η ποθητή μου,

Να το διαβάζη τη ποθητή,

να κλαίη ο κόσμος όλος.

Σώθηκαν μερικοί στίχοι απ' αυτό το τόσο σπάνιο τραγούδι, άλλοι μέσα σε μεταγενέστερα δημοτικά τραγούδια άλλοι μέσα σε κάποιες μνημειακές συλλογές όπως του Φωριέλ, του Πασσώβιου, του Μανούσου και του Ζαμπέλιου. Όχι όμως σε αυτή του την μορφή. Νομίζω ότι θα ήταν δόκιμο να επιχειρηθεί η επαναμελοποίησή του στο σκοπό του “Βλαχοθανάση” που είναι ανάλογου νοήματος τραγούδι και περιέχει τους δυο πρώτους χαρακτηριστικούς στίχους. Ίσως είναι ο μακρινός δημοτικός απόγονός εκείνου του ύμνου που τραγουδιόταν ως τον 19ο αιώνα από όλο το λαό.

Ο γενναίος Ζώρζης Σχηματάρης

Στους Παράξενους φτωχούς Στρατιώτες, είχαμε παρουσιάσει ένα έγγραφο, δημοσιευμένο από τον Σάθα,με ημερομηνία 4 Ιουνίου 1541, το οποίο, ρύθμιζε τη σχέση μιας ομάδας Στρατιωτών με τη Δημοκρατία. Εκεί αναφέρονταν πολλοί με το όνομα Μπαρμπάτης, ένας δε εξ αυτών, ο Λέκκας (Αλέξανδρος), σημειώνεται ότι ήταν αδελφός του δόμινου (ιππότου) Αυγουστίνου Μπαρμπάτη. Δεν προσδιορίζεται όμως ακριβώς που εκείνοι οι Στρατιώτες προνοιάζονται. Τότε είχαμε επισημάνει ότι αυτό θα προκύψει αν εντοπιστούν σε καταλόγους κάποια απ' αυτά. Πράγματι, οι σημαντικότεροι, από πλευράς πλήθους και αναγνωσιμότητας, οι Μπαρμπαταίοι, εντοπίζονται σε καταλόγους που καταρτίζονται από διάφορους ερευνητές στην Κέρκυρα. Αν και οι κατάλογοι αυτοί δεν είναι πλήρεις και δεν καταγράφονται και οι 60 Στρατιώτες του Ναυπλίου και της Μονεμβασιάς, μπορούμε να θεωρήσουμε με αρκετή ασφάλεια ότι και ο Ζώρζης Σχηματάρης εγκαταστάθηκε τελικά στην Κέρκυρα, μαζί με τους συμπολεμιστές του και ήταν ένας απ' αυτούς που τραγουδούσαν τον “Λεβέντη” παρελαύνοντας, κατά τον τρόπο των παράξενων Στρατιωτών, στη πόλη της Κέρκυρας.

Μένει να διερευνηθεί ιστορικά, αν ο απέκτησε απογόνους κι αν αυτοί συναντήθηκαν με τους πρόσφυγες Σουλιώτες, όταν εκείνοι κατέφυγαν στο νησί. Γιατί είναι σίγουρο ότι οι δύο διαφορετικών διαδρομών Αρβανίτες Στρατιώτες συναντήθηκαν...

Σημειώσεις:

i Έχουμε γράψει τόσο στους Παράξενους φτωχούς Στρατιώτες (εκδ. Αλφειός), όσο και σε άλλα κείμενά μας ότι ο θεσμός της Πρόνοιας ήταν πανάρχαιος. Ωστόσο, άκμασε και χρησιμοποιήθηκε πολύ στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ενώ οι “διάδοχοί της”, τον αξιοποίησαν επίσης ευρύτατα, με πρώτους τους Βενετούς.

ii Παρόμοιος είναι και ο τρόπος προνοιασμού των Στρατιωτών στην Κύπρο, όπου και εκεί αναφέρεται οικισμός “Αναπλιτοχώρι” βλέπε Παράξενοι φτωχοί Στρατιώτες.

iii Προστριβές παρατηρήθηκαν και στην Κύπρο. Λύθηκαν κι εκεί από τους καπεταναίους τους αφού η Σινιορία αναγνώρισε ότι μόνο εκείνοι μπορούν να τους δικάζουν.

iv Οικογένεια Λουκίσσα έχουμε και στη Βοιωτία και στην Κύπρο. Ρένεση, Μάνεση, Ροντάκη επίσης στην Κύπρο και αλλού. Ένας Μπαρμπάτης είναι ήρωας της ταινίας L' oro και ένας εκ των δύο που επιβιώνουν και φτάνουν στις ακτές του Ειρηνικού. Πρέπει να το δεχτούμε ως θρύλο έχοντα βάση αφού πλήθος Στρατιωτών υπηρέτησε υπό τις Ισπανικές σημαίες εκείνη ακριβώς την εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων.