Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα, από το Βερολίνο στην Αθήνα: τα "δώρα των Δαναών" είναι πάντα επικίνδυνα

Κριτικές επισημάνσεις στο βιβλίο του Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, 

Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα- Τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα, 

Εκδ. Εστία

Γιώργος Μ. Σαλεμής

Ασφαλώς και πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βιβλίο. Σημαντικό αυτό καθεαυτό, λόγω του πλήθους των στοιχείων που προσκομίζει, την εξονυχιστική έρευνα που αποκρυσταλλώνει στις σελίδες του. Σημαντικό όμως και για μας τους Έλληνες ιδιαίτερα που διψάμε να μάθουμε τι λέει για τα γεγονότα η "άλλη πλευρά", πώς τα αντιμετωπίζει, πώς τα ερμηνεύει, πώς τα αιτιολογεί και πώς, τελικά, νομίζει ότι επέρχεται η κάθαρση.

Ο Μάγερ είναι γυιος εκτελεσμένου Γερμανού αιχμαλώτου. Ο πατέρας του έχοντας πάρει μέρος στις εργασίες αποκατάστασης της Γέφυρας του Γοργοποτάμου, μετά τη θρυλική ανατίναξή της, πέφτει στα χέρια του ΕΛΑΣ και εκτελείται στην Κολοκυθιά τον Απρίλιο του 1943.

Ο λόγος που ο Μάγερ έρχεται στην Ελλάδα, μαζί με την μητέρα του την πρώτη φορά, είναι αυτή ακριβώς η “αναζήτηση”. Αυτός είναι και ο τίτλος του πρώτου βιβλίου που αναφέρεται στην υπόθεση της Κολοκυθιάς. [Αναζήτηση, εκδ Καλέντης, 1995]

Γρήγορα όμως συνεπαίρνεται από τα γεγονότα και επιδίδεται συστηματικά στην έρευνα για την εξιχνίασή τους, με ιδιαίτερο προσανατολισμό στα “αιματηρά ίχνη” των γερμανικών μονάδων, όπως η 117η και η “Εντελβάις”. Δύο από τα πλέον αιματηρά ίχνη, αυτών των μονάδων στην Ελλάδα, είναι το Κομμένο της Άρτας και τα Καλάβρυτα. Το εν λόγω βιβλίο αναφέρεται στα Καλάβρυτα.

Ο Μάγερ, άνθρωπος σαφώς με καθαρό μυαλό και με ξεχωριστές ικανότητες, δεν περιορίζεται μόνο σ' αυτά. Πιάνει απ' την αρχή το νήμα και μας παρουσιάζει τόσο την ιστορία και την “καταγωγή” της ίδιας της μονάδας, όσο και τα πρόσωπα των στελεχών της, τους διοικητές της, τη δράση τους, την ιστορία τους στα πεδία των μαχών, αλλά και στα πολιτικά γεγονότα πριν και μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ, στη Γερμανία και στην Αυστρία. Δεν παραλείπει ν' αναφερθεί στην τελευτή του βίου του καθενός, αλλά και στα τελευταία χρόνια όσων έζησαν, στις συναντήσεις τους, στις μπιροποσίες τους, τις ...νοσταλγίες τους, τις αναζητήσεις των αγνοουμένων συντρόφων τους και στις τελετές μνήμης και τιμής προς αυτούς που χάθηκαν πολεμώντας για το Γ' Ράιχ, Γερμανούς, Αυστριακούς, Αλσατούς και ...Έλληνες!

Μια πολύ διαφωτιστική αναφορά του Φρ. Μάγερ από τη σελίδα 670 του βιβλίου. Εκεί φαίνονται καθαρά όχι μόνο τα γενικότερα των σχέσεων Ελλήνων δοσιλόγων και Γερμανών αλλά και τι συνέβη λίγο παρακάτω από τα Καλάβρυτα, στον Μελιγαλά.

Ιδιαίτερα ασχολείται με τα πρόσωπα που πήραν μέρος στα γεγονότα των Καλαβρύτων και με τους τρεις ανώτατους αξιωματικούς που ευθύνονται για τον “νοτιοανατολικό χώρο”, την Ελλάδα και την Πελοπόννησο: τους Λερ, Φέλμυ και Λε Σουίρ.

Αν θέλουμε να διακρίνουμε ένα “κεντρικό” πρόσωπο μέσα σε όλα αυτά, τότε αυτό είναι ο Λε Σουίρ, όχι μόνο γιατί ήταν ο διοικητής της μεραρχίας, στο επίμαχο αλλά και στο μεγαλύτερο διάστημα, αλλά και γιατί ήταν απόγονος αξιωματικού των Βαβαρών, με θητεία στην Ελλάδα επί Όθωνος.

Ακριβώς όμως λόγω του πλούτου των στοιχείων και λόγω των ξεχωριστών ικανοτήτων του συγγραφέα οι επισημάνσεις που θα γίνουν παρακάτω παίρνουν μια ξεχωριστή σημασία και σπουδαιότητα. Κι αν θέλουμε να προτάξουμε στην εισαγωγή το επιμύθιο, τότε πρέπει να πούμε ότι,

οι Έλληνες δεν πρέπει να παραπλανηθούν από τα “δώρα” που φέρνει ο Γερμανός παριστάνοντας τον Δαναό. Η προσοχή τους δεν πρέπει να μείνει σ' αυτό τον “πακτωλό” πληροφοριών “από την άλλη πλευρά”, οι οποίες μάς είναι, όπως είπαμε, τόσο πολύτιμες για να συμπληρώσουμε το δικό μας ερευνητικό παζλ. Πρέπει να περάσει μέσα απ' αυτές και να πάει πολύ μακρύτερα απ' τα φαινόμενα. Θα έλεγα ότι ο Μάγερ έχοντας κάνει όλη τη δουλειά στην “εντέλεια”, έχοντας στρώσει όλο το μονοπάτι, θέλει να μας οδηγήσει στη δική του σκέψη πάνω στην Ιστορία. Εμείς πρέπει να περπατάμε προσεκτικά, να βρίσκουμε τα κενά και τις παγίδες της ατραπού και, κυρίως, να διατηρούμε τον δικό μας τρόπο σκέψης, την δική μας ανεξαρτησία στη μελέτη της Ιστορίας. Και απ' αυτή την πλευρά είμαστε σε πλεονεκτικότερη θέση απ' ό,τι ο Μάγερ. Έχοντας κάνει εκείνος όλη τη “χαμαλοδουλειά”, θέλοντας να μας οδηγήσει αλλού, μας έχεις δώσει την ευχέρεια να σκεφτούμε και να παρατηρήσουμε τα γεγονότα από καλύτερες θέσεις, με περισσότερα εφόδια. Κι αυτό θα επιχειρήσουμε παρακάτω.

Σημείωση: Η παρομοίωση του Μάγερ με Δαναό δεν είναι μόνο με τη συνηθισμένη έννοια. Άπτεται και του γεγονότος ότι και ο ίδιος θέλει να μοιάζει με αρχαίο Έλληνα(!) Έτσι, όταν βρήκε τον τάφο του πατέρα του στην Κολοκυθιά θεώρησε σωστό να τοποθετήσει ως επιτύμβια πλάκα το επίγραμμα του των Θερμοπυλών. Ας όψονται εκείνοι που του το επέτρεψαν και ο νοών νοείτω τι σημαίνει "των κείνων ρήμασι πειθόμενοι"!

Φωτογραφία της πλάκας από το βιβλίο του Χ.Φ.Μάγερ Αναζήτηση

Α. Η ιταλική κατοχή ως “η πέτρα του σκανδάλου”

α) Ο Μάγερ, υιοθετώντας ουσιαστικά την άποψη των Λερ και Φέλμυ, θεωρεί ότι η ιταλική κατοχή πυροδοτεί την αντίσταση των Ελλήνων και ότι χωρίς αυτήν ο “πληθυσμός” θα ειρήνευε. Η θεωρία αυτή λέει ότι το πρόβλημα του Ελληνικού λαού είναι η Κατοχή από τους ηττημένους και αλλοπρόσαλλους Ιταλούς. Δεν είναι οι Γερμανοί το πρόβλημα, αφού χάρη στον αλληλοσεβασμό θα μπορούσαν να τα βρουν και να επέλθει ηρεμία(!) Την ίδια θεωρία, σε μια ειδική της μορφή, θα την δούμε παρακάτω στις απόψεις του Μάγερ για τον ΕΛΑΣ. 

β) Η ιταλική κατοχή δεν είναι μόνο βάρος στη σχέση με τους Έλληνες. Είναι και άχρηστη. Δεν προσφέρει τίποτα στην άμυνα έναντι μιας ενδεχόμενης απόβασης των Συμμάχων στην Πελοπόννησο, την άνοιξη και το καλοκαίρι του '43.

γ) Οι ιταλικές δυνάμεις του Μοριά είναι μεγαλύτερες (50.000 άνδρες) και οι γερμανικές τυπικά υπάγονται σ' αυτές που έχουν και την ευθύνη της διοίκησης των αμυντικών επιχειρήσεων.

δ) Πέραν των ζητημάτων που προκύπτουν από το ότι οι νικημένοι Ιταλοί κατέχουν τους νικητές τους Έλληνες, υπάρχει και το ζήτημα της συμπεριφοράς των Ιταλών, με τα συνεχή πλιάτσικα και τις κάθε είδους αυθαιρεσίες.

ε) Ο Μάγερ πουθενά δεν αναφέρεται σε εκτελέσεις Ιταλών, μετά την Συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Πουθενά δεν λέει τι έγινε με εκείνους τους αιχμαλώτους, οι οποίοι στο κάτω κάτω ήταν μόλις πριν λίγο σύμμαχοι, “προϊστάμενοι” και εκείνοι που προκάλεσαν την “παρουσία” των Γερμανών έως τις εσχατιές της Ευρώπης και το Λιβυκό Πέλαγος. Οι εκτελέσεις και οι “εξαφανίσεις” (βύθιση καραβιών) αυτές έλαβαν χώρα ακριβώς λίγες μέρες πριν την αιχμαλωσία του λόχου Σόμπερ, στην περιοχή των Καλαβρύτων.

Β. Η απόψεις του για του Άγγλους

α) Ο Μάγερ λέει σαφώς και τεκμηριώνει αυτό που φοβούνταν όλοι οι Γερμανοί διοικητές. Οι Άγγλοι και γενικά οι Σύμμαχοι, μπορούν να κάνουν “άνετα” απόβαση στην Πελοπόννησο, ουσιαστικά καθ' όλο το διάστημα της Κατοχής και εκ παραλλήλου με τις επιχειρήσεις στην Ιταλία!

β) Οι δυνάμεις αμύνης δεν μπορούν ν' αποτρέψουν μια απόβαση ούτε πριν τη Συνθηκολόγηση ούτε, πολύ περισσότερο, μετά` παρά το γεγονός ότι η 117η μεραρχία εκπαιδεύεται, εξοπλίζεται και ενισχύεται με άνδρες που φτάνουν τις 18.000.

γ) Η “ανασφάλεια” των Γερμανών αμβλύνεται μόνο με την απόβαση στη Νορμανδία, τότε δηλαδή που οι δρόμοι των Βαλκανίων αρχίζουν να κλείνουν με την προέλαση του Κόκκινου Στρατού στη Ρουμανία, οπότε και προδιαγράφεται μια ευρύτερη εκκένωση του “νοτιοανατολικού χώρου”.

δ) Δεδομένης της ανεπάρκειας των δυνάμεων, οι στρατηγοί συζητούν δύο σχέδια. Το ένα για πλήρη εκκένωση της Πελοποννήσου και το δεύτερο, εκκένωση με διατήρηση ενός θύλακα γύρω από την Κόρινθο, το “προγεφύρωμα της Κορίνθου”! Ο Χίτλερ απορρίπτει τα σχέδια για λόγους... γοήτρου!

ε) Οι Άγγλοι ούτε απόβαση κάνουν ούτε δίνουν όλα εκείνα τα όπλα και τα πυρομαχικά που ζητούν οι Αντάρτες για να υπερασπιστούν το οροπέδιο των Καλαβρύτων. Ενώ κάτι τέτοιο προκύπτει σαφώς από τα στοιχεία που παραθέτει, ταυτόχρονα, το υποβαθμίζει και δεν του δίνει συνέχεια.

στ) Κανένας λόγος δεν γίνεται για την από τα τέλη Ιουλίου υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ). Με την υπαγωγή αυτή, ο ΕΛΑΣ πετυχαίνει ν' αναγνωριστεί ως συμμαχικός στρατός και ως ελληνικός στρατός επί ελληνικού εδάφους και όχι ως “Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών”. Κάτι τέτοιο αλλάζει δραστικά το πολιτικό πλαίσιο διεξαγωγής του ένοπλου αγώνα και επομένως το “δίκαιο” που τον διέπει. Συμμαχικός στρατός δεν σημαίνει “συμμορίτες” και γι' αυτό ο Μάγερ το αποσιωπά. Δυσκολεύομαι να δεχτώ ότι το αγνοεί.

ζ) Συμπέρασμα: Από όλα εκείνα τα στοιχεία και τις σκέψεις που παραθέτει ο Μάγερ προκύπτει ότι, οι Άγγλοι αν διέθεταν τον στρατό που διέθεσαν για τα “Δεκεμβριανά”, αποστερώντας τον μάλιστα από το κρίσιμο μέτωπο των Αρδενών, και με δεδομένη τη δράση του ΕΛΑΣ που περιόριζε την κατοχή των Γερμανών μόνο σε μερικές οχυρωμένες θέσεις, θα μπορούσαν πράγματι να συμβάλλουν στην απελευθέρωση της Ελλάδας, ήδη από το φθινόπωρο του 1943! Και ίσως τότε να είχαν πράγματι κάποιον λόγο στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας. Το ότι το μπορούσαν και δεν το έπραξαν τους καθιστά ακόμη περισσότερο ένοχους για τις κατοπινές επεμβάσεις τους.

Γ. Για τον ΕΛΑΣ

α) Ο Μάγερ θεωρεί ότι ο ΕΛΑΣ, “καταστατικά”, παραβιάζει το “δίκαιο του πολέμου”. Δεν είναι στρατός, δεν φοράει στολές ομοιόμορφες, δεν πολεμάει κατά μέτωπον αλλά χτυπάει και φεύγει, άρα είναι “συμμορίτες”! Όμως, όπως είπαμε, εκτός των άλλων, ο ΕΛΑΣ είναι, από τον Ιούλιο του '43, “συμμαχικός στρατός” και παίρνει μέρος στους σχεδιασμούς και στις επιχειρήσεις που σχεδιάζει το ΣΜΑ.

β) Απαιτεί απ' αυτούς που ξέρουν ότι αν πιαστούν αιχμάλωτοι θα εκτελεστούν αμέσως, να συμπεριφέρονται... ιπποτικά στους αιχμαλώτους που θα πιάσουν(!) Στους Γερμανούς στρατιώτες αναγνωρίζει φρίκη, αγανάκτηση και εκδικητικότητα για τους νεκρούς συμπολεμιστές τους. Στους Έλληνες αντάρτες, όμως, δεν αναγνωρίζει το ίδιο για τις μαζικές εκτελέσεις, την πείνα, την Κατοχή, την εξαθλίωση και τη λεηλασία! Απαιτεί απ' αυτούς που έχουν δεχτεί επίθεση (απρόκλητη!) και κατοχή, να πειθαρχήσουν στους νόμους του κατακτητή. Η Κατοχή δημιουργεί δίκαιο, η υπεράσπιση της πατρίδας και η αντίσταση για την ελευθερία της ΔΕΝ δημιουργεί δίκαιο(!) Να πιο είναι το υπόβαθρο του γερμανικού εθνικισμού, τόσο στη ναζιστική του εκδοχή όσο και στη νεώτερη “δημοκρατική”.

γ) Ακόμη κι αν δείξουμε “καλή θέληση”, ώστε να συζητήσουμε το “δίκαιο του κατακτητή” σαν υπόθεση εργασίας, θα παρατηρήσουμε ότι.... Όταν πριν πατήσει στην Ελλάδα καθορίζει “τιμολόγιο αντιποίνων”, «ένας Γερμανός-εκατό Έλληνες», τότε, εξ ορισμού, δεν εγκαθιδρύει ένα κάποιο πολίτευμα και δεν βλέπει τον “πληθυσμό” ως πολίτες του. Επομένως δεν μπορεί να ζητάει πειθαρχία στους νόμους και, πολύ περισσότερο, δεν νομιμοποιούνται αυτοί οι “νόμοι”. Και όμως, τόσο οι Ναζί στρατιωτικοί διοικητές, όσο και οι εισαγγελείς και τα δικαστήρια, το ίδιο το βιβλίο και ο Μάγερ, περιστρέφονται γύρω από το “δίκαιό” τους και αναμασάνε το “δικαίωμά τους” σε αντίποινα, προβληματιζόμενοι μόνο για το “ύψος” και τη “συμμετρία” ως προς το κολάσιμο αδίκημα των συμμοριτών(!)

δ) Στα πλαίσια αυτά, ούτε και τις λεηλασίες πατάσσουν συστηματικά. Υποκριτικά τις περιορίζουν από τους μεμονωμένους στρατιώτες που, σημειωτέον, πεινάνε. Παράλληλα τις επιβάλλουν και τις συστηματοποιούν συλλογικά, από την ίδια τη μεραρχία. Κάνουν αυτό δηλαδή που κάνουν μέχρι σήμερα. Εσωτερικά είναι ένα ευνομούμενο κράτος που μοιράζει με τάξη, χωρίς να κλέβει ο ένας τον άλλον, τη λεία που εξασφάλισε “συλλογικά” συνθλίβοντας τους άλλους λαούς.

ε) Ο Μάγερ αναμασάει επίσης την άποψη των διοικητών ότι κι ο ΕΛΑΣ καταπιέζει επίσης τον πληθυσμό αποσπώντας του τρόφιμα, ζώα μεταγωγικά, εργασία και ανθρώπους. Υιοθετεί, δηλαδή, τη “βολική” θεωρία ότι ο ΕΛΑΣ είναι κάτι πέρα και έξω από τον λαό, ότι δεν προέρχεται απ' αυτόν, δεν τον εκφράζει, δεν είναι η ένοπλη αντίσταση του λαού, κάτι οργανικά προερχόμενο απ' αυτόν. Ο λαός αντιμετωπίζεται ως “πληθυσμός”, ως άχρωμη μάζα, χωρίς άποψη για το ζήτημα της κατοχής και της ελευθερίας του, χωρίς λόγο για το καθεστώς υπό το οποίο θα δουλεύει και θα ζει. Απλώς δουλεύει και ζει!

στ) Ωστόσο, παραδέχεται ότι ο ΕΛΑΣ δεν υφίσταται ζημιές από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και ότι το πολεμικό τους αποτέλεσμα είναι ασήμαντο. Ακόμη περισσότερο, φτάνει να θεωρεί ότι ο ΕΛΑΣ ενδυναμώνεται, ωθώντας τον πληθυσμό να πάει μαζί του, πράγμα που δεν θα έκανε αν τα αντίποινα δεν ήταν τόσο σκληρά. Υποκείμενο, δηλαδή, της αντίστασης δεν είναι ο λαός και η ανάγκη του για ελευθερία αλλά η δράση των κατακτητών στην αρνητική της μορφή! Είναι από τα πιο ύπουλα σημεία της σκέψης του Μάγερ, κάτι σαν τις καμουφλαρισμένες νάρκες που άφηναν πίσω τους για να προκαλούν το κακό ακόμη κι όταν δεν μπορούν εκείνοι να παρίστανται! Ο Μάγερ δεν είναι σε θέση να αμφισβητήσει άμεσα μια σειρά πράγματα. Γι' αυτό υπονομεύει το νόημά τους με πονηρό και ύπουλο τρόπο.

Δ. Για τα ίδια τα γεγονότα των Καλαβρύτων

α) Οι Αντάρτες κρατούν αιχμαλώτους, περισσότερους από 70 Γερμανούς, σχεδόν δύο μήνες. Συζητούν συστηματικά την ανταλλαγή τους. Δεν τους σκοτώνουν παρά μόνο όταν οι εκκαθαριστικές που εκδηλώνονται από όλες τις κατευθύνσεις, τούς απειλούν με εγκλωβισμό. Τούς εκτελούν για να μπορέσουν να βγουν από τον κλοιό. Σημειώνουμε ότι η περικύκλωση και η κατά μέτωπον σύγκρουση είναι ο πάγιος αντικειμενικός σκοπός των γερμανικών επιχειρήσεων. Και όπως λέει η στρατηγική του πολέμου, εκείνο που συμφέρει τον εχθρό σου πρέπει να αποφεύγεις να το πράξεις εσύ για λογαριασμό του. Οι Αντάρτες έπρεπε να βγουν έξω από τον κλοιό και να διαφυλάξουν τις δυνάμεις τους! Θα ήταν διαφορετική η στρατηγική τους αν είχαν τα μέσα να υπερασπιστούν το οροπέδιο. Τα ζήτησαν από τους Άγγλους αλλά δεν τους τα έδωσαν. Το ότι θα υπερασπιζόντουσαν το οροπέδιο το συμπεραίνουμε και από τις ίδιες τους τις διαθέσεις που εκφράστηκαν με το αίτημα προς τους Άγγλους αλλά και από την ανάλογη περίπτωση των Δερβενοχωρίων, όπου, με την τριήμερη μάχη στις 16, 17 & 18 Οκτωβρίου 1943, αναχαίτισαν τις επιθέσεις των Γερμανών και όταν υποχώρησαν, πάλι ελλείψει εφοδίων, υποχώρησαν οριακά και χωρίς να επιτρέψουν στους Γερμανούς να εδραιώσουν την κατοχή του οροπεδίου.

β) Οι Αντάρτες περιέθαλψαν και νοσήλευσαν τους τραυματίες Γερμανούς. Η εκτέλεσή τους δεν ήταν διαταγή αλλά προσωπική εκδικητική ενέργεια για τον απαγχονισμό του μαθητή Παυλόπουλου στην προηγούμενη επιδρομή.

γ) Οι Γερμανοί έχουν πολύ καλή πληροφόρηση για το τι συμβαίνει στο οροπέδιο και μέσα στα Καλάβρυτα.

δ) Παρ' όλη αυτή την πληροφόρηση, την ιδιαίτερη σχέση του Λε Σουίρ με την Ελλάδα και τους αγώνες της για εθνική ανεξαρτησία, ο Μάγερ απορρίπτει την κατάθεση του Δημάρχου των Καλαβρύτων Τάκη Σπηλιόπουλου στη δίκη της Νυρεμβέργης, και, μάλιστα, χωρίς ουσιαστικά επιχειρήματα. Η άποψη Σπηλιόπουλου λέει ότι, η καταστροφή και η μαζική εκτέλεση οφείλεται και στην ιστορία της περιοχής, τον ιδιαίτερο ρόλο των Καλαβρύτων στην Επανάσταση του '21, στον αγώνα για την ελευθερία της Ελλάδας. 
Είναι κι αυτή μια ακόμη “νάρκη” του Μάγερ για να ελαφρυνθεί η θέση των δημίων, και σε βάθος χρόνου αλλά και σε ενδεχόμενες περαιτέρω νομικές περιπλοκές, αποζημιώσεις κλπ. Κανένας σοβαρός άνθρωπος, φαντάζομαι και ο ίδιος, δεν μπορεί να θεωρήσει ότι οι Γερμανοί διοικητές έδρασαν “αποστασιοποιημένοι” από το ένδοξο παρελθόν της περιοχής, ότι δεν έλαβαν υπόψη τους τις παραδόσεις αυτές, ως ένα επιπλέον στοιχείο της μαχητικότητας και της ανθεκτικότητας του αντιπάλου. Ότι δεν εφήρμοσαν όλα αυτά τα αποτρόπαια αντίποινα ακριβώς για να κάμψουν το αγωνιστικό φρόνημα μιας πόλεως που αντλεί την ύπαρξή της ακριβώς απ' αυτούς “τους θεούς και τους ήρωες” των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων.

ε) Ο Μάγερ ψάχνει μανιωδώς να βρει ποιος έδωσε την εντολή της εκτέλεσης των Γερμανών αιχμαλώτων. Έπρεπε να κάνει το αντίθετο. Να ψάχνει ποιος τους κρατούσε ζωντανούς παρά τη σαφή διαταγή της ηγεσίας. Και του ίδιου του Σιάντου, όπως επαναλαμβάνει ο Ορέστης. Οι Γερμανοί έπρεπε να εκτελούνται όλοι. Από τους Ιταλούς μόνο οι αξιωματικοί και οι φασίστες. Το ότι ο Μάγερ ψάχνει τον έναν, σημαίνει ότι κάτι έχει στο μυαλό του. Ας το βρουν οι νεώτεροι και οι νομομαθείς του διεθνούς δικαίου. Θεωρώ αδύνατον να μη έχει υπόψη του την πάγια διαταγή.

στ) Ταυτόχρονα με την έρευνα του ποιος έδωσε τη διαταγή διεξαγάγει και μια ανάστροφη επιχείρηση στην άλλη πλευρά. Προσπαθεί να αποδείξει ότι ο “Τέννερ” των μαρτυριών είναι ο δεκανέας μεταφραστής Ντένερτ. Γιατί όμως ο Μάγερ εκδηλώνει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για το πρόσωπο αυτό; Και ενώ δείχνει τέτοια εξαντλητικότητα για το θέμα, του “ξεφεύγει” το προφανές ενδεχόμενο να μην είναι ο Τέννερ ο Ντένερτ αλλά να είναι ένας αξιωματικός με ψευδώνυμο, αφού οι Γερμανοί πάντα είχαν στον μυαλό τους το διεθνές δίκαιο και τότε, Δεκέμβρης 1943, θα πρέπει να είχαν αρχίσει να υποπτεύονταν ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί πλέον εναντίον τους. Ακόμη μια νάρκη του Μάγερ που αποκτά μεγαλύτερη νομική ισχύ όσο πιο “άψογη” εμφανίζεται η έρευνά του.

ζ) Άκρως ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σε σχέση με το διεθνές δίκαιο, αποκτά η θέση των Αμερικανών στη δίκη της Νυρεμβέργης. Στην περιβόητη «υπόθεση VII», ακριβώς επειδή κι εκείνοι είναι κατακτητές από φύση, κάνουν αβάντα και αποδέχονται την “λογική” των αντιποίνων σε κατακτημένο έδαφος.

Εκεί γίνεται ο εξής λόγος από τον Φρανκ Μάγερ, επικαλούμενος τις διαπιστώσεις των κατηγόρων Αμερικανών ως ενισχυτικό επιχείρημα των Γερμανών για την κατάσταση στην Ελλάδα, στην Πελοπόννησο και στα Καλάβρυτα:

«στο μεγαλύτερο μέρος τους οι ανταρτικές ομάδες [...]» είχαν παραβεί «τους κανόνες του πολέμου, που θα τους προσέφεραν το δικαίωμα να θεωρηθούν σύμφωνα με τον νόμο εμπόλεμες». Αυτές οι «ανταρτικές ομάδες, αποτελούμενες από μέλη του πληθυσμού», αναφέρθηκε στο κείμενο των κατηγόρων, μετακινούνταν από περιοχή σε περιοχή προξενώντας σημαντικές ζημιές στις γραμμές συγκοινωνίας και μεταφορών. Οι Γερμανοί στρατιώτες έπεφταν συχνά «θύματα αιφνιδιαστικών επιθέσεων που πραγματοποιούνταν από τον εχθρό, τον οποίο δεν μπορούσαν να αναγκάσουν να πολεμήσει κατά μέτωπον. Μετά από μια αιφνίδια επίθεση, τα μέλη της συμμορίας συνήθιζαν να εξαφανίζονται γρήγορα ή να κρύβουν τον εξοπλισμό τους και να αναμειγνύονται με τον άμαχο πληθυσμό σαν να ήταν άκακοι πολίτες. Πυροβολισμοί εναντίον Γερμανών σε ενέδρες ήταν συνηθισμένο φαινόμενο. Αιχμάλωτοι Γερμανοί στρατιώτες βασανίζονταν και εκτελούνταν συχνά. Ο φυσικός περίγυρος για τη διεξαγωγή αυτής της μορφής πολέμου ήταν κατάλληλος και οι κάτοικοι ιδιαίτερα επιδέξιοι». Επιπλέον οι «συμμορίες» αυτές όπως διαπίστωσαν οι κατήγοροι, «δεν είχαν μια κοινή στολή. Φορούσαν πολιτικά, αν και χρησιμοποιούσαν και τμήματα γερμανικών, ιταλικών και σερβικών στολών[...]. Επίσης δεν έφεραν τα όπλα τους φανερά». [σελ. 650]

Όπως οι κατηγορούμενοι Γερμανοί, έτσι κι οι Αμερικανοί κατήγοροι παρακάμπτουν την υπαγωγή του ΕΛΑΣ  στο ΣΜΑ και το γεγονός ότι η δράση αυτών των "συμμοριών" εξασφάλισε οφέλη στους Συμμάχους και στους ίδιους τους Αμερικανούς. 

Είναι όμως 1947, ήδη μαίνεται ο Εμφύλιος στην Ελλάδα και ετοιμάζονται να αναλάβουν τον ρόλο των Άγγλων, αξιοποιώντας την πείρα των Γερμανών... Ο όρος "συμμορίτες" θα χρησιμοποιηθεί αυτούσιος... το ίδιο και το πνεύμα της Νυρεμβέργειας νομολογίας!

Ο Άρης, ο Περικλής και το δεύτερο γράμμα στον μητροπολίτη Ναυπακτίας

Στην προηγούμενη ανάρτησή μας, παρουσιάσαμε και σχολιάσαμε την ουσία των δύο επιστολών του ΕΛΑΣ προς τον μητροπολίτη Ναυπάκου, από τον οποίο ζητούσαν την έγκριση της αλλαγής του ηγουμένου της Μονής Προυσού και την αποκατάσταση του Γερμανού. 

Δεν ασχοληθήκαμε όμως καθόλου με μια άλλη πτυχή την οποία βρίσκει μπροστά του ο ερευνητής όταν διαβάζει τα σχετικά κείμενα. 

Μπορεί, πχ,  ο Νικηφόρος ή ο Λάγδας να αναφέρουν το πέρασμα του Άρη από τον Προυσό τις μέρες αυτές, ο Χαριτόπουλος όμως ή ο Περικλής δεν την αναφέρουν καθόλου.

Δεν είμαι εγώ ο κατάλληλος για να τοποθετηθώ για το ακριβές δρομολόγιο του Άρη ή για την αιτία της παράληψης του γεγονότος από το ένα ή το άλλο κείμενο.

Εδώ θα κάνω λόγο μόνο για ό,τι σχετίζεται με τα δύο γράμματα στον μητροπολίτη Ναυπάκτου.

Ξέρουμε ότι το ένα το 'γραψε και το υπέγραψε ο Άρης αμέσως, με την αλλαγή του ηγουμένου.

Ξέρουμε ότι υπάρχει και δεύτερο, προς ενίσχυση του πρώτου, επειδή ο μητροπολίτης καθυστερεί να απαντήσει. 

Το ότι και το δεύτερο έχει την ίδια ημερομηνία με το πρώτο, δεν το αξιολογώ ως σημαντικό. Ούτε είναι δυνατόν να γράψανε  ταυτόχρονα δύο γράμματα, με το ένα να χρησιμοποιηθεί σε περίπτωση καθυστέρησης, ούτε είναι δυνατόν, αν γράψανε δύο γράμματα, για να σταλούν ο ένα μετά το άλλο, να βάλανε ίδια ημερομηνία. Θα έβαζαν μια κατοπινή, "μεθαυρινή", αφού ο δεύτερο γράμμα κάνει λόγο για "προχθεσινή" επιστολή που ενεχειριάστηκε στον αντικατασταθέντα ηγούμενο.

Σίγουρο είναι επίσης ότι, α) ο Άρης δεν έμεινε μέρες στον Προυσό και β) βρέθηκε στη Λάσπη (Άη Νικόλα) όπου συναντήθηκε με την νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ Ευρυτανίας. 

Εδώ ακριβώς ταιριάζει μια τοποθέτηση που έκανε ο Περικλής- Γιώργος Χουλιάρας, σε συνέδριο για την Αντίσταση στην Ευρυτανία και πολύ σωστά αξιοποιεί ο Ζαχαρίας Ζηνέλης στο βιβλίο του Η δεκαετία του Σαράντα στην Καστανιά και τα γύρω χωριά, 2016.

Η μαρτυρία του Περικλή περιέχεται στο βιβλίο Η Εθνική αντίσταση στην Ευρυτανία... Εισηγήσεις Συνεδρίου, τόμος Α, επιμέλεια Κλ. Σ. Κουτσούκης, Αθήνα 1995, Η Ευρυτανία στην Αντίσταση, εισηγητής Φιλ. Γελαδόπουλος, σελ. 41

Φαίνεται, δηλαδή, ότι ο ηγούμενος Γερμανός, πήγε στη Λάσπη όπου ξανασυνάντησε τον Άρη και ο Άρης έβαλε τον Περικλή να γράψει τη δεύτερη επιστολή, καθισμένος τον έλατο τον κομμένο με την πριόνα. Εκεί, κατά την σύνταξη της επιστολής, και συμβουλευόμενος προφανώς την προηγούμενη, ο Περικλής, που δεν έδινε και μεγάλη σημασία στη γραφειοκρατία, αντέγραψε τον τόπο και την ημερομηνία χωρίς δεύτερη σκέψη.

Όταν βρεθούν και δημοσιευτούν τα πρωτότυπα κείμενα, θα μπορέσουμε, με τη σύγκριση των γραφικών χαρακτήρων, να επαληθεύσουμε ή να απορρίψουμε την ενισχυμένη με την μαρτυρία του ίδιου εικασία ότι το δεύτερο γράμμα είναι γραμμένο από τον πραγματικά μεγάλο "οπλαρχηγό" και πολέμαρχο, τον Γιώργο Χουλιάρα-Περικλή! 

Προυσός, 5 Νοε 1942: Ο Άρης Βελουχιώτης προς τον Μητροπολίτη Ναυπακτίας

 Η πρώτη πολιτική πράξη του ΕΛΑΣ στη σχέση του με την Εκκλησία

Ένας από τους δύο πύργους της Μονής Προυσού, 22 Απριλίου 2016

 Ξαναδιαβάζοντας τον Νικηφόρο, με την ευκαιρία της επανέκδοσης του Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης, πρόσεξα μια παράγραφο που αφορούσε τη Μονή Προυσού. 

Φτάνοντας στον Προυσό, τις πρώτες μέρες του Νοεμβρίου του 1942, μετά δηλαδή τη συμπλοκή στο Κρίκελλο, οι μοναχοί κάνουν το τραπέζι στους αντάρτες. Εκεί θέτουν στον Άρη κάποιο πρόβλημα που είχαν με τον ηγούμενό τους, ο Καπετάνιος το εξετάζει, αποκαθιστά τον προηγούμενο ηγούμενο, στέλνει δε και μια επιστολή στον μητροπολίτη Ναυπάκτου για να εγκρίνει την αλλαγή.

Μου έκανε μεγάλη εντύπωση το γεγονός. Ήταν σημαντικό και γιατί ο Άρης, δείχνοντας ευαισθησία στο πρόβλημα των μοναχών, αντιδρά ακαριαία` ήταν όμως σημαντικό και γιατί οι μοναχοί, οι οποίοι τον έβλεπαν πρώτη φορά, χωρίς να έχει προηγηθεί ο θρύλος και η φήμη του, νιώθουν ότι μπορεί να τους λύσει το πρόβλημα, αισθάνονται άμεσα την "αλλαγή του καιρού" και τον εμπιστεύονται. Με άλλα λόγια, ο Άρης και τα Αντάρτικα Σώματα, που εκείνες τις μέρες άρχισαν να λέγονται ΕΛΑΣ, έφερναν μαζί τους, όπου κι αν πήγαιναν, μιαν άλλη καινούργια πολιτεία, ένα άλλο καινούργιο πολίτευμα, όπου, ο καθένας αποκτούσε την αίσθηση ότι μπορεί να βρει το δίκιο του. Μια νέα "εξουσία", αλλιώτικη, προσιτή στον απλό άνθρωπο, οικεία και προσηνή, χειροπιαστή και εύχρηστη. 

Η φάση αυτή μου ταίριαζε με την εικόνα που αφηγείται ο άλλος μεγάλος καπετάνιος, ο Ορέστης. Όπου και να πηγαίνανε, λέει, εμφανιζόταν μερικοί χωριάτες με ένα γαϊδούρι φορτωμένο με διάφορα φαγώσιμα και μια μπουκάλα κρασί και αφού τους κέρναγαν παρακαλούσαν να τους δώσουν λύση σε κάποια διαφορά που είχαν μεταξύ τους, σε κάποια φιλονεικεία. 

Έβαλα στόχο να ψάξω κάποτε να βρω αυτήν την επιστολή του Άρη προς τον μητροπολίτη, αφού δεν είχα ακούσει ούτε είχα διαβάσει κάτι περισσότερο για το ζήτημα. Μια επιστολή του Άρη και μάλιστα τόσο πρώιμη, είναι αφ' εαυτής ένα πολύτιμο στοιχείο. Αλλά πού να βρίσκεται ένα τέτοιο τεκμήριο; Στον Προυσό ή στη μητρόπολη Ναυπάκτου; Το άφησα για κάποια άλλη στιγμή στο μέλλον.

Πέρασαν σχεδόν τρία χρόνια και τις προάλλες το έθεσα σε έναν φίλο που αγαπάει κι αυτός την Παναγία την Προυσιώτισσα. Δεν άργησε να έρθει η απάντηση και μάλιστα όσο δεν φανταζόμουν συγκεκριμένη και αναλυτική.

Πρόκειται για την αναφορά στο ζήτημα από τον θεολόγο Ζαχαρία Ζηνέλη στο βιβλίο του Η δεκαετία του '40 στην Καστανιά και τα γύρω χωριά, 2016.

Εκεί εξηγείται τι ακριβώς είχε συμβεί στο μοναστήρι και πώς ο Άρης κλήθηκε να παρέμβει. Εκεί αναδημοσιεύεται το γράμμα του Άρη προς τον Μητροπολίτη Γερμανό Γκούμα (1936-1945), μαζί και ένα δεύτερο γράμμα του ΕΛΑΣ προς τον ίδιο.

Ο ηγούμενος του μοναστηριού, Γερμανός κι αυτός,  χρειαζόταν χρήματα για να ανοίξει τον δρόμο στον "πέρα Πύργο, στον βράχο ευθεία". Εννοεί μάλλον έναν από τους δύο πύργους "του Καραϊσκάκη" που βρίσκονται πάνω από την μονή  και την προστατεύουν. 

Επειδή δεν είχε χρήματα σκέφτηκε να δανειστεί με ενέχυρο κάποια σκεύη αξίας της μονής. Ήταν σίγουρος ότι γρήγορα θα αποπλήρωνε το δάνειο από τα έσοδα του μοναστηριού και θα έπαιρνε πίσω τα σκεύη. 

Η κατάσταση περιεπλάκει όταν ο δανειστής με τη γυναίκα του σκότωσαν τον γείτονά τους. Η αστυνομία έψαξε το σπίτι του φονιά και έπεσε πάνω στα σκεύη του μοναστηριού. Ο ηγούμενος εκτέθηκε.

Αν και από την αρχή ξεκαθαρίστηκε ότι δεν υπήρχε "ατασθαλία", το παράτυπο της ενέργειας αρκούσε να τον απομακρύνει από τη θέση του. 

Ηγούμενος έγινε ο ιερομόναχος και πνευματικός της μονής Τατάρνης, Βησσαρίωνας Ζαρκαδούλας από το Τροβάτο (1940-1942). Επιστρέφοντος, όμως, του γέροντα στη μονή του, καθήκοντα ηγουμένου εκτελούσε ο αρχιμανδρίτης Νίκος Θ. Παπαθέου από τον Προυσό. Για λίγους μήνες.

Αυτόν βγήκε ο Άρης ηγούμενο όταν έφτασε στον Προυσό. 

Η α' επιστολή, του  Άρη

Ο Άρης απ' την αρχή μιλάει για εθνικό συμφέρον. Για την απελευθέρωση της πατρίδας. Όντας στη μονή Προυσού, ο ρόλος της στους νέους αγώνες είναι αυτονόητος. 

Δεν είναι μακριά ο Γύφτος.... καθώς φεύγει για τη μάχη προσκυνάει την Προυσιώτισσα και συνάμα τη "φοβερίζει"... "Τώρα να σε δω Μαυρομάτα μου...αλλιώς..."!

Για το συμφέρον, λοιπόν, του αγώνα "αποφασίσαμε την αντικατάστασιν". Αποφάσισαν ήδη, έχουν αποφασίσει όταν γράφεται η επιστολή. Πώς όμως; "εκτιμώντες την πανθομολογουμένην αξίαν του τέως ηγουμένου"! Έχει αξία ο τέως ηγούμενος και είναι αυτή πανθομολογούμενη! Αυτό, δηλαδή, που φωνάζει λαός κι ο κλήρος στις χειροτονίες..."άξιος"! Εκεί, στην τράπεζα της μονής, ο Άρης, οι αντάρτες και οι μοναχοί, "χειροτονούν"  τον ηγούμενο και τον αποκαθιστούν στη θέση του.

Και δεν σταματούν εκεί, όπως θα μπορούσαν.

Γυρεύουν την τάξη, "το τυπικόν της υποθέσεως μέρος". Από πού προκύπτει αυτό το τυπικό; Από την αναγνώριση, εκείνων που αποφάσισαν ήδη, της "Υμετέρας δικαιοδοσίας σχετικώς"...τη δικαιοδοσία του μητροπολίτη σχετικά με το ποιος είναι ηγούμενος!  

Αποφασίζουν μεν, δημιουργούν τετελεσμένο, αλλά ξέρουν κιόλας ότι περνάνε σε "άλλα χωράφια" και άλλοι "δικαιοδοτούν". Αναγνωρίζουν ευθαρσώς και παλληκαρίσια αυτή την δικαιοδοσία, δεν την καταργούν, δεν την θίγουν,  δεν την μειώνουν, δεν την ταπεινώνουν με το "δίκαιο των όπλων"!  

Αντίθετα, παρακαλούν θερμώς να εγκριθεί η απόφασή τους, αφήνοντας έτσι να φανεί ότι χωρίς την έγκριση, η απόφαση τους, δεν θα είναι τόσο...αποφασιστική! 

Είναι αυτό που λέμε "συναλληλία" δια χειρός Άρη Βελουχιώτη!

Εκεί ακριβώς, και για να ενισχύσει την "δικαιοδοσία" του μητροπολίτη, προτείνει έναν συμβιβασμό. Δέχεται ο ηγούμενος να εποπτεύεται. Για να λυθεί εντελώς κάθε δισταγμός του μητροπολίτη και εφόσον έχει αποδειχθεί ότι δεν υπάρχει ατασθαλία. 

Κλείνοντας επισημαίνει ξανά. Σαν να λέει:  "Δεν θέλουμε να βρεθούμε στην ανάγκη να προχωρήσουμε μόνο με την απόφασή μας. Θέλουμε και τη δική σου έγκριση". Αποφασιστικότητα μαζί και καταλλαγή. Μακράν εκείνης της αποφασιστικότητας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που λέει στον Πορφύριο Άρτης: "μη μού βροντάς το πόδι γιατί βροντάω το σπαθί και σου παίρνω το κεφάλι"! 

Η β' επιστολή, η ανυπόγραφη

Στην ίδια γραμμή, περισσότερο αναλυτική, και ίσως λιγάκι φλύαρη είναι και η δεύτερη επιστολή, η οποία όμως δεν υπογράφεται από τον Άρη αλλά από κάποιον τοπικό "υπεύθυνο των Ανταρτικών Ομάδων Ευρυτανίας, οπλαρχηγό". Ίσως και η φλυαρία της επιστολής να οφείλεται στο ότι ο μητροπολίτης αργεί να απαντήσει και ο "οπλαρχηγός" νιώθει "ανασφαλής". Αν και η ημερομηνία της είναι η ίδια με την πρώτη, είναι σαφές ότι έρχεται επικουρικά και υποστηρικτικά της πρώτης. Είναι σαφές και το λέει πολλές φορές, δεν θέλει να το τραβήξει στα άκρα, δεν επιδιώκει τη ρήξη... γι' αυτό "κλίνουν  ευλαβώς το γόνυ" κι επικαλούνται το συμφέρον του "χριστιανικού λαού της Ελλάδος"..

Μέσα στα επιχειρήματά του, μαθαίνουμε και κάτι επιπλέον. Ο ηγούμενος τον οποίο θέλουν να αντικαταστήσουν είναι μεγάλος στην ηλικία και δεν μπορεί να εκτελεί τα καθήκοντά του όπως το εθνικό συμφέρον απαιτεί εκείνη τη στιγμή.

Και σ' αυτό το σημείο και ο Άρης και ο "οπλαρχηγός" έχουν μεγάλο δίκιο. Σε λίγες μέρες, ο Γερμανός θα κινδυνεύσει να εκτελεστεί από τους Ιταλούς, όταν θα τον κατηγορήσουν για συνεργασία με τους αντάρτες. Λίγο αργότερα, η μονή θα καεί, για τους ίδιους λόγους που οι κατακτητές έκαιγαν πάντα τα μοναστήρια στην καθ' ημάς Ανατολή: Ότι, κόντρα σε όλες τις ανθρώπινες αναποδιές, ήταν και παρέμεναν προμαχώνες της Ελευθερίας! 

Μέσα σ' όλες αυτές τις περιπέτειες, ο ηγούμενος θα αποκατασταθεί και με το τυπικόν του θέματος. Ο μητροπολίτης θα εγκρίνει στην πράξη την πρώτη πολιτική πράξη προς την Εκκλησία της λαογένητης εξουσίας του Βουνού.

Είναι όμως άγνωστο αν απάντησε και εγγράφως. Θα είχε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον μια τέτοια απάντηση. Αν υπάρχει, κάποιος θα τη βρει και θα μας την παρουσιάσει.

Υστερόγραφο:

Το κείμενο αυτό, μαζί με τα ντοκουμέντα, το αφιερώνω στους νεοαριστερούς. Να σκεφτούν και να βγάλουν τα συμπεράσματά τους, ότι δεν είναι πιο μεγάλοι επαναστάτες από τον Άρη ούτε έχουν την δύναμη των όπλων που είχε κείνος. Και δεν μπορώ να μη σημειώσω με πικρία ότι, μερικοί απ' αυτούς και τον Άρη θα εγκαλούσαν για τη στάση του έναντι της Εκκλησίας.

Σημείωση:

Η πρώτη δημοσίευση των επιστολών αυτών έγινε στο βιβλίο του Βασιλείου Σταυρογιαννόπουλου, Πικρές αναμνήσεις περιόδου 1941-1944, Αθήνα 1974. Υπάρχουν δε και στο διαδίκτυο εδώ.

Ποιος είναι ο συντάκτης της β' επιστολής; Διαβάστε εδώ

Ο Τηλέμαχος [ανθ/γος Νίκος Γιαννέτσος] για τη Μάχη της Πύλης

Ο διοικητής του 3ου λόχου (ΕΠΟΝίτικος) του 5ου Ανεξαρτήτου Τάγματος Παρνασσίδας περιγράφει τον εγκλωβισμό του γερμανικού λόχου στην Πύλη

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Κλείνουμε αυτό το τρίπτυχο αφιέρωμα στη Μάχη της Πύλης, μέσα απ' τις σελίδες του δίτομου βιβλίου του Γιώργου Γάτου, Η εθνική αντίσταση στη Φωκίδα, με την αφήγηση του Τηλέμαχου-Νίκου Γιαννέτσου για τον εγκλωβισμό και την εκμηδένιση του γερμανικού λόγου. 

Η αφήγηση αυτή είναι η πλέον σημαντική γιατί:

1. Ο Τηλέμαχος, με τον λόχο του, βρίσκεται πολύ κοντά στο σημείο που εκδηλώνεται η ενέργεια των Γερμανών και, ως εκ τούτου, σπεύδει πρώτος και κλείνει κυριολεκτικά τις Πόρτες μόλις πέφτουν οι πρώτες ντουφεκιές στην Πύλη. Αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της δική του κίνησης κάνει ό,τι πρέπει για να σώσει την Πύλη και να αποτρέψει την υπερφαλάγγιση όλων των Αντάρτικων δυνάμεων στο οροπέδιο.

2. Διασαφηνίζεται έτσι ότι όταν οι Γερμανοί σπάνε τα μούτρα τους στα πρώτα σπίτια της Πύλης από τους εφεδρικούς του Στέφα Μαλιάτση, ξέρουν ότι πίσω τους βρίσκονται εμπειροπόλεμες ομάδες Ανταρτών και τους κόβουν τον δρόμο. Αυτό απ' τη μια τους αναγκάζει να πολεμήσουν με μεγαλύτερο πείσμα, αφού ξέρουν ότι η θέση τους γίνεται δραματική, απ΄ την άλλη όμως καθιστά όλη την επιχείρησή τους μάταιη και καταδικασμένη. 

3. Η αφήγηση του Τηλέμαχου, απ' όσες διαθέτουμε, είναι ουσιαστικά η αναφορά του για τη μάχη που παίρνει μέρος ως βασικός συντελεστής και άμεσα εμπλεκόμενος. Οι άλλες, του Ορέστη, του Βερμαίου, του Αλέξανδρου, του Νικηφόρου, του π. Χρυσόστομου Πέπα, είναι αφηγήσεις από ένα άλλο ψηλότερο επίπεδο, εκείνο της διεύθυνσης της μάχης. Ας μας επιτραπεί η παρατήρηση ότι, οι αφηγήσεις όλων για την πρώτη κρίσιμη μέρα της μάχης είναι ιδωμένες "μέσα από την Πύλη, κοιτάζοντας τις Πόρτες". Προφανώς λόγω του ηρωικού κατορθώματος των Πυλιωτών και την τραγική θυσία του Στέφα Μαλιάτση. Η αφήγηση του Τηλέμαχου είναι η μόνη που "κοιτάζει την Πύλη από τις Πόρτες"! Συμπληρώνει το τρισδιάστατο του πράγματος, λοιπόν, και ολοκληρώνει την εικόνα.

4. Ο Τηλέμαχος γράφει αρκετά αργότερα (1984) και αφ' ενός είναι ενήμερος για τις απόψεις των άλλων, αφ' ετέρου δε έχει υπόψη την άποψη των Γερμανών και τις μονάδες που παίρνουν μέρος.

5. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η αφήγηση της απαγκίστρωσης του 5ου τάγματος από το οροπέδιο Δερβενοχωρίων και η επιστροφή του στον Παρνασσό. Η εικόνα συμπληρώνεται και απ' αυτή την πλευρά μιας και ο Ορέστης μας έχει προϊδεάσει για το επικό αυτό κατόρθωμα (κλικ)

Η πολύ σημαντική αυτή λεζάντα της φωτογραφίας
μάς πληροφορεί για όλα τα πρόσωπα εκτός από το κεντρικό.
Ο καθήμενος αριστερά του Κορνηλάκη είναι
ο θρυλικός καπετάνιος του ΙΙ/34 τάγματος
Κρόνος- Κώστας Αντωνόπουλος

Γιώργος Γάτος, Η εθνική αντίσταση στη Φωκίδα, Εκδ Πεδίο, Τόμος Α' σελ 486-500

Μάχη της Πύλης: Η γερμανική εκδοχή

Ο Γερμανός συνταγματάρχης Χέρμαν Φραντς αναφέρεται στα γεγονότα της 16-17-18 Οκτωβρίου 1943

Συνεχίζοντας τις δημοσιεύσεις μας από το πολύτιμο βιβλίο του Γιώργου Γάτου Η εθνική αντίσταση στη Φωκίδα, δημοσιεύουμε σήμερα τη γερμανική άποψη για τα γεγονότα. 

Τι παρατηρεί ο αναγνώστης με την πρώτη ματιά:

1. Ο Γερμανός συνταγματάρχης επιβεβαιώνει τη δύναμη του λόχου, τη θέση που βρέθηκε και τις απώλειες.

2. Δεν αναφέρεται καθόλου στον αντικειμενικό σκοπό του λόχου. Τι πήγε να κάνει, δηλαδη, εκείνο το πρωί στο χωριό της Πύλης. Το ότι θέλανε να κάψουν το χωριό μαζί με τα υπόλοιπα, προκειμένου να εξασφαλιστούν οι δρόμοι όπως αναφέρει ότι ήταν ο επιχειρησιακός αντικειμενικός σκοπός. 

3. Δεν επιβεβαιώνει τις απώλειες των επόμενων ημερών. Τα αυτοκίνητα με τους στρατιώτες που ανέβαιναν από το Κοκκίνι και ανατινάχθηκαν. Αποκρύπτει δραστικά, από τους αναγνώστες του, τον πραγματικό αριθμό των νεκρών.

4. Ακόμη αποκρύπτει το σημαντικότατο γεγονός ότι ο λόχος αναχαιτίζεται και ανατρέπεται από τους εφεδρικούς Πυλιώτες που δρουν σαν κύρια δύναμη και όχι από Αντάρτες. Ο λόχος του τάγματος της Παρνασσίδας με τον Τηλέμαχο-Γιαννέτσο, είναι, απ' την αρχή σχεδόν της μάχης, παρών και χωρίς αυτόν δεν θα μπορούσε ίσως ο γερμανικός λόχος να εγκλωβιστεί. Αλλά δεν δρα ως κύρια δύναμη. Κύρια δύναμη είναι οι εφεδρικοί της Πύλης οι οποίοι εκείνη την ώρα εξοπλίζονται με όπλα που έχουν ταλαιπωρηθεί περνώντας από τον Ευβοϊκό και παρουσιάζουν δυσλειτουργίες. 

Από τα παραπάνω, τι συμπέρασμα βγαίνει;

Ότι οι Γερμανοί κάθε άλλο παρά ντόμπροι και φιλαλήθεις είναι όταν τα γεγονότα  γέρνουν σε βάρος τους. Χωρίς να λένε χοντρά ψέματα, κουτσουρεύουν με "γερμανική μεθοδικότητα" την αλήθεια, έτσι που στο τέλος το νόημα αλλάζει. 

Γιώργος Γάτος, Η εθνική αντίσταση στη Φωκίδα, Εκδ Πεδίο, Τόμος Α' , σελ. 500-502

Ο π. Χρυσόστομος Πέπας, ιερέας της ΙΙ μεραρχίας του ΕΛΑΣ για τη Μάχη της Πύλης

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Πολλά μηνύματα φτάνουν, ελπιδοφόρα μηνύματα, ότι η συγγραφή της ιστορίας της Αντίστασης, κατά των Γερμανών και Ιταλών, βρίσκεται σε μια απ' τις πλέον γόνιμες και δημιουργικές της φάσεις.

Νέοι και παλαιότεροι, ακαδημαϊκοί και "ερασιτέχνες" ερευνητές των αρχείων και των μαρτυριών, εργάζονται με έμπνευση και μεράκι για την απελευθέρωση της ιστορίας της απελευθέρωσης της Ελλάδας από την τριπλή Κατοχή. 

Τίποτα δεν έχει πάει χαμένο, τίποτα δεν έχει ξεχαστεί, τίποτα δεν έχει χαθεί!

Ναι, είναι «τα πιο μεγάλα μας τα κατορθώματα, μες τις πέτρες και στα χώματα»... αλλά ζωντανά όσο ποτέ άλλοτε, γιατί πλέον έχουν περάσει στη σφαίρα του Πνεύματος, ήγουν της Αθανασίας! 

Έχουν γίνει παραδείγματα και πρότυπα και όλα δείχνουν ότι, μπορούν να μπολιάσουν μια νέα εθνική παλιγγενεσία, στην οικονομική και στην πνευματική ζωή της Πατρίδας.

Σήμερα, έρχεται κοντά μας ο πατέρας Χρυσόστομος Πέπας, ιερέας της 5ης ταξιαρχίας (και μετέπειτα ΙΙ μεραρχίας) του ΕΛΑΣ για να μας αφηγηθεί την δική του εμπειρία για τη Μάχη της Πύλης. 

Για τη μάχη αυτή έχουμε γράψει πολλά. Κι όσο γράφουμε, αντιλαμβανόμαστε ότι δεν φτάνουν και χρειάζονται κι άλλα. Θα, ψάξουμε, θα τα βρούμε και θα τα παρουσιάζουμε. Θα αγωνιστούμε να φέρουμε στον Νυν & στο Αεί, ό,τι μπορούμε περισσότερο από εκείνη της σεμνή, απλή, ταπεινή, τραχιά αρβανίτικη, εποποιία.

Και για τον π. Χρυσόστομο έχουμε γράψει (κλικ) 

Πώς, το καλοκαίρι του 1943, και μετά την θριαμβευτική περιοδεία της έφιππης ηγεσίας του ΕΛΑΣ στην Αυλίδα, χειροτονείται, από διάκος παπάς, μέσα στην Μητρόπολη των Αθηνών, μετά από αίτημα του Ορέστη, προκειμένου να καλύψει τη θέση του στρατιωτικού ιερέα του μεγάλου αυτού αντάρτικου σχηματισμού.

Σήμερα θα δώσουμε τον λόγο στον ίδιο, χάρη στο εξαίρετο βιβλίο του αείμνηστου δημοσιογράφου Γιώργου Γάτου, Η εθνική αντίσταση στη Φωκίδα. 

Ευχαριστούμε από καρδιάς τις εκδόσεις Πεδίο για την άδεια δημοσίευσης.  

Γιώργος Γάτος, Η εθνική αντίσταση στη Φωκίδα, εκδόσεις Πεδίο, τόμος Α', σελ. 476-483

Όχι Τσε Γκεβάρα. Θεοχάρης Πολύχρονος!

Από δεξιά: Δήμος Πολύχρονος, Ασήμω, Θεοχάρης Πολύχρονος, άγνωστος αντάρτης

Το 1ο τάγμα του 34 Συντάγματος (Αρβανίτικου) του ΕΛΑΣ με την ηγεσία του. Κάπου στα Σκούρτα, ενδεχομένως μετά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1944, στη Λιάτανη.

Θεοχάρης Πολύχρονος, καπετάνιος του 1ου τάγματος του 34 Συντάγματος του ΕΛΑΣ
[σημείωση 19ης Ιουλίου 2022: Η φωτογραφία αυτή, η οποία, μαζί με άλλες, είναι ευγενής προσφορά του γυιου της Ασήμως Θόδωρου Μαλισιάνκου, έχει επεξεργαστεί από μένα και έχει κοπεί για να αναδειχτεί η μόνη τόσο καλή προσωπογραφία του Θεοχάρη. Έλαχε όμως να γίνει και ενδεικτική του πλιάτσικου που κάνει ο Δ. Χαριτόπουλος στο τελευταίο του βιβλίο "Οι άτακτοι", όπου και την δημοσιεύει χωρίς να αναφέρει την πηγή της πρώτη δημοσίευσης. Δεν είναι το μόνο πλιατσικολόγημα. Αλλά δεν είναι και το πλιατσικολόγημα το μόνο λάθος του. Πλήθος ανακριβειών "κοσμούν" το πόνημα, ενδεικτικά κι αυτά του τι είδους κάνει ο πολύς... "ατακτολόγος". Κρίμα την ακριβή έκδοση!]

Η πιο καθαρή φωτογραφία του προσώπου του Θεοχάρη

Ο Θεοχάρης με την Ασήμω, (μάλλον καλοκαίρι του 1942)

Ευχαριστίες πολλές, για συγκινητική παραχώρηση των φωτογραφιών, στον γυιο της Ασήμως, Θεόδωρο Μαλισιάνκο.