Η καθ' ημάς οντολογία (“Εγώ” -“Εμείς”) και ο Νικηφόρος

Ο ανθυπίλαρχος Δημητρίου Δημ.-Νικηφόρος, όταν κάνει τα μεγάλα του κατορθώματα αλλά και τις καίριες κοινωνιολογικές επισημάνσεις του, είναι μόλις στις αρχές τις τρίτης δεκαετίας της ζωή του. Δύο χρόνια πιο μικρός από τον Κρις Γουντχάουζ. Και τον μεν Κρις τον γνωρίζουν όλοι, τον δεν Νικηφόρο τώρα τελευταία τον μαθαίνουν οι νεότεροι. Είναι κι αυτό μια ένδειξη της άρσης της έκλειψης του υποκειμένου. 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Όπως σημειώνω και σε άλλα γραπτά μου, αυτόν τον καιρό εντείνονται πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις γύρω από το “εμείς” και οι “άλλοι”, γύρω από το “εγώ” και το “εμείς”. Το αν εννοούμε με τον ίδιο τρόπο το “εγώ” και το “εμείς” εμείς και οι άλλοι και αν το εννοούμε διαφορετικά, πώς το εννοούμε εμείς και πώς οι άλλοι; Οι άλλοι; Ποιοι είναι οι “άλλοι”; Και γιατί είναι “άλλοι”; Τι τους έκανε και τι τους κάνει “άλλους”; Είναι ένα είδος οι “άλλοι” ή πρόκειται για “ποικιλία άλλων”;

Μια πολύ καλή γεύση όλων αυτών δίνει η παρουσίαση του βιβλίου της κυρίας Μαρίας Μαγγιώρου, Σύγχρονα Ψέματα και Αρχαίες Αλήθειες – Για μια οντολογική αναθεώρηση της Δύσης, Εναλλακτικές Εκδόσεις, από τον Θεόδωρο Ι. Ζιάκα. Ας δούμε ένα μικρό κομμάτι του κειμένου.

[....Η θεμελίωση του πολιτισμικού πεδίου προϋποθέτει την παραδοχή μιας από τις εξής τρεις και μόνο οντολογικές επιλογές:

Α’. Δεν υπάρχει το Εγώ ως ον, υπάρχει μόνο το Εμείς, τα Άτομα είναι εφήμερα μέλη του. Λατινική επιλογή.

Β’. Μόνο τα Εγώ - Άτομα υπάρχουν.  Το Εμείς δεν είναι ον, αλλά επίφαση όντος, σύμβαση. Γερμανική επιλογή.

Γ’. Τόσο τα Άτομα όσο και το Εμείς συν-υπάρχουν, ως όντα     διαφορετικού επιπέδου. Ελληνική επιλογή.         

Ο γλωσσικός επιθετικός προσδιορισμός των τριών επιλογών δικαιολογείται από το γεγονός, ότι οι ευρωπαϊκοί λαοί που έχτισαν πολιτισμό πάνω σ’ αυτές, ήταν αντίστοιχα, λατινόφωνοι, γερμανόφωνοι και ελληνόφωνοι. Αλλά ας δούμε από πιο κοντά τον ουσιαστικό  προσδιορισμό των τριών επιλογών.

α) Το λατινικό Εμείς

Οι αρχαίοι Λατίνοι θεοποίησαν το Εμείς τους. Η Ρώμη είναι Οντότητα θεϊκή. Η δεσποτική κοινωνική ιεραρχία της είναι ιερή και απαραβίαστη. Όπως και η πολιτικο-θρησκευτική κεφαλή της, ο Pontifex Maximus. Ως μοναδική και αιώνια ιερή Οντότητα, η Ρώμη αξιώνει την παγκόσμια κυριαρχία. Πολιτική ιδεολογία της είναι ο Ουνιβερσαλισμός.

Οντολογικώς ομόλογο του λατινικού είναι και το Εμείς του αφρο-ασιατικού Δεσποτισμού, όπως της αρχαίας Αιγύπτου και της αρχαίας Κίνας. Ομόλογός  τους είναι επίσης ο εβραϊκός οντολογικός μονισμός του «εκλεκτού λαού». Μόνο που ο δικός του ουνιβερσαλισμός είναι εσχατολογικός. (Θα λάβει σάρκα και οστά, όταν έρθει ο «Μεσσίας» και θα θέσει όλα τα έθνη υπό το πέλμα της Σιών.)

β) Το γερμανικό Εμείς

Στον οντολογικό αντίποδα της Ρώμης εμφανίζονται τα στίφη των γερμανικών πολεμικών φυλών. Το Εμείς τους, υπό την περιστασιακή ηγεσία ενός πολέμαρχου – αγελάρχη, εδράζεται στον άκρατο ατομικισμό. Συνεχίζεται ως φεουδαρχικό, ολοκληρώνεται ως καπιταλιστικό και σήμερα, ως «νεοφιλελεύθερο» και «νεοσυντηρητικό» διεκδικεί την «παγκόσμια διακυβέρνηση». Διαχρονικός του άξονας: ο οντολογικός μονισμός του Εγώ.

γ) Το ελληνικό Εμείς

Οι όροι, που θα απέδιδαν με ακρίβεια τον αντιδιαμετρικό χαρακτήρα των δύο αυτών τρόπων θέσμισης της σχέσης Εμείς – Εγώ, είναι ο όρος Κολεκτιβισμός και ο όρος Ατομοκεντρισμός. Το νόημά τους είμαστε σε θέση να το καταλάβουμε, επειδή ζούμε στο εσωτερικό της πόλωσής τους.

Την τρίτη όμως οντολογική θέση, είναι αδύνατο να την καταλάβουμε με τον ίδιο τρόπο, επειδή ο πολιτισμός της έχει καταστραφεί προ πολλού. Για την τρέχουσα γενεά συνελλήνων είναι απλώς αδιανόητη. Μόνο μέσω του τι είναι η κολεκτιβιστική και η ατομοκεντρική κοινωνικότητα μπορούμε να φτάσουμε σε κάποια κατανόηση του επιπέδου Γ’. Κι αυτό μόνο θεωρητικά.

Το κλειδί μας το δίνουν δύο καίριοι ορισμοί του Αριστοτέλη: Ότι «ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό». Και ότι «άνθρωπος μόνος ή θηρίο ή θεός». Δεν είναι  τυχαίο, λέει η κ. Μαγγιώρου, ότι οι Γερμανοί μετέφρασαν τον πρώτο ορισμό, ως «ζώο κοινωνικό». Εξίσωσαν δηλαδή το «πολιτικό» με το «κοινωνικό». Έτσι όμως μηδένισαν αυτό που για τους Έλληνες ήταν η οντολογική διαφορά της ανθρώπινης από τη ζωική κοινωνικότητα. Ενέπεσαν έτσι -οι μεταφραστές και τάχα «κληρονόμοι» του ελληνικού πολιτισμού- στον δεύτερο ορισμό του Αριστοτέλη: για το Άτομο, ως «θηρίο», που νομίζει ότι είναι αυθύπαρκτο ον, δηλαδή «θεός»....] (Ολόκληρο το κείμενο εδώ: κλικ)

Δεν μπορούμε, λέει ο Ζιάκας, να κατανοήσουμε την ελληνική εκδοχή του “εμείς” και του “εγώ” γιατί ο ελληνικός πολιτισμός έχει καταστραφεί προ πολλού, έχει εκλείψει. Ωστόσο από τις ενέργειές του, από τα κατάλοιπα της τροχιάς του, από τις “μαγνητικές” έλξεις και απώσεις που δημιουργεί γύρω του, ένα τόσο εκπληκτικό φαινόμενο έστω κι εν εκλείψει, μπορούμε να μάθουμε μερικά πράγματα γι' αυτό.

Βρήκα μερικά στον πρώτο κιόλας τόμου του Αντάρτης στα Βουνά της Ρούμελης, του θρυλικού Νικηφόρου-Δημήτρη Δημητρίου.

Ας την ακούσουμε και ας δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στα κάτωθι σημεία. Σε τέσσερις εκπληκτικής συμπύκνωσης παρατηρήσεις του καπετάνιου, ο οποίος ακόμη και τώρα, ιδιαίτερα τώρα, έρχεται μιντάτι στους νέους αγώνες μας, λαμπρή εφεδρεία για την έκβαση της μάχης της αυτογνωσίας μας....όπως και τότε, με άλλα μέσα σε άλλες μάχες, στο Γοργοπόταμο, στον Παρνασσό, στη Γκιώνα και στην Οίτη!

1. Στο σημείο για την κατάρρευση του μετώπου όπου λέει ότι μπορεί να λεγόμασταν διμοιρίες, λόχοι, τάγματα αλλά δεν ήμασταν πια τίποτα περισσότερο από άτομα, το ένα δίπλα στο άλλο.
2. Στο σημείο εκείνο που έχει γυρίσει στο χωριό του και βιώνει την αποκοπή της κοινότητας από το “όλον”, δεν μαθαίνουν νέα, δεν έχουν επικοινωνίας και συγκοινωνία και λέει ότι είχαμε πάψει να είμαστε ένας λαός και είχαμε γίνει χιλιάδες κομμάτια.
3. Στο σημείο εκείνο που παρατηρεί τους κατακτητές από την κρυψώνα του και λέει ότι εκεί ανακάλυψε ότι άλλο πράγμα είναι ο άνθρωπος και άλλο ο εχθρός.
4. Στο σημείο που περιγράφει πως αρχίζει στην αποσυντιθέμενη Πάνω Αγόριανη η κλεψιά και η διαρπαγή η οποία γρήγορα οδηγεί στη ρουφιανιά ακόμη και στην αλληλοεξόντωση.

Αλλά δεν σταματάει εδώ, στην κατάσταση “μηδέν”, η συνεισφορά του Νικηφόρου στην αποκάλυψη της καθ' ημάς οντολογίας. Συνεχίζει περιγράφοντας τις αντίρροπες δυνάμεις. Πώς αρχίζουν να λειτουργούν - ας πούμε για παράδειγμα τη φάση γύρωστη σόμπα στο καφενείο του Κομνά – και πως τις μικρές, στην αρχή, πράξεις αντίστασης διαδέχονται μεγαλύτερες και πώς γύρω απ' αυτές και τον αντίκτυπό τους συσπειρώνονται οι άνθρωποι εκείνοι που θα αποτελέσουν την μαγιά της απαιτούμενης εθνεγερσίας....γιατί «ένα έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλεύει, αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες».

Στην πραγματικότητα, σε όλον τον υπόλοιπο Αντάρτη...., ο Νικηφόρος περιγράφει πως τίθεται σε κίνηση, από τα κάτω, από τον ίδιο τον Λαό με πρώτους τους καλύτερους εκπροσώπους τους, εκείνους που διασώζουν μέσα στην ψυχή τους την καθ' ημάς αντίληψη του “εγώ” και του “εμείς”, ο «παράξενος ελκυστής» αυτής της εθνικής παλιγγενεσίας. Η κοινωνία, βλέπετε, “δουλεύει” με βάση τους παράξενους ελκυστές. Το χάος μεταλλάσσεται σε τάξη όταν διαμορφώνεται ένα κέντρο-παράδειγμα γύρω από το οποίο αρχίζουν να περιστρέφονται άτομα ελκόμενα από τη δύναμη του εν λόγω παραδείγματος. Στον βαθμό που η περιστροφή σταθεροποιείται και επιταχύνεται από τις ελκτικές- κεντρομόλες δυνάμεις που εξουδετερώνουν τις φυγόκεντρες, τα άτομα αναδεικνύονται σε πρόσωπα και το σύνολο των πριν ατόμων από αγέλη αντιτιθέμενων και ανταγωνιζόμενων ατόμων γίνεται κοινωνία, ήτοι οντότητα “κάτι παραπάνω” από το άθροισμα των μελών της. Όσο πιο κοντά στο κέντρο-παράδειγμα τείνουν τα άτομα που γίνονται πια πρόσωπα τόσο περισσότερο “δένονται” μεταξύ τους, τόσο περισσότερο κοντά βρίσκεται το ένα στο άλλο. Είναι ο λεγόμενος “χώρος των φάσεων” στη θεωρία των ελκυστών του χάους. Έτσι εκεί που δεν το περιμένει κανείς βρίσκει βοήθεια και εφεδρείες ανέλπιστες και “άγνωστες” μέχρι εκείνη τη στιγμή. Είναι αυτό που λέμε με διαφορετικό τρόπο οι πάντες ομοδοξώντας και έκαστος επιμαρτυρώντας: “όμοιος ομοίω αεί πελάζει”! Οι αλληλοεπιδράσεις των προσώπων πια, η αλληλοπεριχώρησή τους, η “απερινόητη μεισγάγγειά” τους, μαζί με τις όλο και περισσότερο αποκαλυπτόμενες δυνάμεις του κεντρικού παραδείγματος, δημιουργούν το “θαύμα”, την άρση δηλαδή της “έκλειψης του υποκειμένου”. Του Ελληνικού Έθνους, δηλαδή.