Οι πρώτες “αυτοδιοικητικές” πράξεις αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας
 |
| Ένα από τα "αποδεικτικά τοιχοκολλήσεως" αποφάσεως της Διοικούσας Επιτροπής της κοινότητας Σχηματαρίου. 30 Σεπτεμβρίου 1945, απόφαση υπ. αριθ, 8 Τότε που δεν υπήρχε "Διαύγεια" [ΓΑΚ Φθιώτιδας] |
Χειρ: Γιώργου Μιλτ. Σαλεμή
Στοχασμός: του παππού μου Γιώργου Κων. Πηλίτση
Σε προηγούμενο σημείωμα είχαμε δει ποια ήταν η υποτυπώδης δομή της Κοινότητας Σχηματαρίου κατά την Κατοχή. Εκεί δεν μπορούμε να μιλάμε καν για την αυτοδιοίκηση και τα όργανά της αφού οι επικεφαλής όχι μόνο διορίζονταν από τον Νομάρχη, με την απόλυτη έγκριση της Γερμανικής Αρχής Κατοχής, αλλά και γιατί αυτοί βρίσκονταν σε συνεχή επιτήρηση, έλεγχο και καταναγκασμό και από τον Νομάρχη και από τον Γερμανό διοικητή. Ας σημειωθεί ότι, και πριν την κυβέρνηση Ράλλη αλλά ιδιαίτερα μετά, μεγάλο ήταν το προσωπικό ενδιαφέρον του ίδιου, του γραφείου του και του υπουργού Εσωτερικών Ταβουλάρη. Πλήθος εγγράφων και ενεργειών τεκμηριώνουν το ανωτέρω. Άλλωστε και η δημιουργία του ανεξάρτητου νομού Βοιωτίας σ' αυτό το ενδιαφέρον στηρίζεται, όπως και η μετάθεση του νομάρχη Γεωργόπουλου.
Κάποια άλλη στιγμή θα δούμε ακριβώς πώς ο Γερμανός διοικητής απευθύνετο στους Κοινοτάρχες, πώς τους μίλαγε, τι απαιτούσε απ' αυτούς και πώς, με την συνεχή απειλή κατά της ζωής τους εξασφάλιζε την εφαρμογή των διαταγών του. Κοντά σ' αυτή την... “αδιαμεσολάβητη σχέση”, υπάρχει και η “υπηρεσιακή” αλληλογραφία της Νομαρχίας και των Επαρχιών, η οποία κι αυτή πασχίζει, παρά τις αποστάσεις, τη δράση των ανταρτών και τις δυσκολίες της επικοινωνίας, να διατηρήσει ένα “δίκτυο” εξουσίας.
Πρέπει να επισημάνουμε επίσης ότι, οι επικεφαλής της Κοινότητας, δηλαδή οι κοινοτάρχες και οι αναπληρωτές τους, “πλαισιώνονταν” και από μια επταμελή επιτροπή “παρακολούθησης των ανταρτών”, την οποία συγκροτούσαν “επιφανείς προσωπικότητες” των κοινοτήτων, όπως ο παπάς, ο δάσκαλος, ο γιατρός, ο γαιοκτήμονας, κλπ. Η επιτροπή αυτή ήταν εντεταλμένη να σπεύδει, αμέσως μετά από το συμβάν, ν' αναφέρει, μέσω του Επάρχου, στη Γερμανική διοίκηση.
Για την τήρηση της τάξης και την ακριβή εκτέλεση των εντολών, πέρα απ' αυτή την επιτροπή, υπήρχε ακόμη ένας μηχανισμός, μυστικός και της απόλυτης εμπιστοσύνης, ο οποίος κινούνταν κατά πάντων αν θεωρούσε ότι δεν εφάρμοζαν σωστά τις διαταγές. Ο μυστικός αυτός μηχανισμός δεν ήταν απαραίτητα μια τρίτη ομάδα προσώπων αλλά ήταν κάποιοι από τους επτά “καλύτερους”μαζί με κάποιους εντελώς μυστικούς.
Ας σημειωθεί επίσης ότι μέλος της επταμελούς επιτροπής παρακολούθησης των ανταρτών ήταν ο εκασταχού κοινοτάρχης και στις περισσότερες περιπτώσεις “έπαιζε το κεφάλι του”. Πρώτα έμπαινε το όνομά του και από κάτω τα ονόματα των υπολοίπων “παρακολουθητών”. Και στο ζήτημα αυτό διαθέτουμε επίσημα έγγραφα που το αποδεικνύουν και μάλιστα περιγράφουν λεπτομερώς πώς γίνονταν αυτή η ποδηγέτηση πολλών απλών ανθρώπων που βρέθηκαν στη θέση του κοινοτάρχη.
*****
Σ' αυτό το ζοφερό περιβάλλον της Κατοχής οι Σχηματαραίοι άρχοντες και “προεστώτες”, στάθηκαν “ευέλικτοι”. Δεν κατέλαβαν τις εμφανείς θέσεις της Κοινότητας και τις άφησαν στον μπαρμπα- Σταύρο Μαντή και στον Σπύρο Παπαϊωάννου. Πρόεδρος και αναπληρωτής, αντίστοιχα.
Μετά όμως από την “απελευθέρωση” και μάλιστα μόλις λίγες μέρες μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, η “αυτοδιοικητική φιλοσοφία” αλλάζει.
Με την απόφαση του Νομάρχη Βοιωτίας αριθ. 306/27-3-45, διορίζεται τριμελής Διοικούσα Επιτροπή. Πρόεδρος ο γιατρός Ανδρέας Αθανασίου Παπανδρέου (1901-1964), αντιπρόεδρος ο Χρήστος Δημητρίου Δεδάκης (1903-1951) και μέλος ο Ηρακλής Ιωάννου Μαρίνος (1896-1970).
Όλο το Μάρτιο, καθώς στις 1/3 ανέλαβε την “τήρηση της τάξης” η 6η Ταξιαρχία της Εθνοφυλακής υπό τον ταξίαρχο Πετρόπουλο, ένα όργιο τρομοκρατίας είχε εκδηλωθεί στη Βοιωτία και εντείνετο όλο και περισσότερο.
Περνάνε όμως αρκετές ημέρες και η επιτροπή δεν δείχνει να “συν-κινείται” για την ανάληψη των τυπικών καθηκόντων της. Λέμε, τυπικών, γιατί ουσιαστικά ποτέ, οι δύο από τους τρεις επιτρόπους, δεν έπαψαν να ασκούν τα ουσιαστικά τους καθήκοντα. Ο τρίτος, ο μπαρμπα- Ηρακλής Μαρίνος, ήταν μάλλον για “ξεκάρφωμα” και για κύρος, αφού οι Μαριναίοι ήταν μεγάλη φάρα, με ρίζες και κλαδιά γερά που έφταναν στη Θήβα και στην Αθήνα. Των αλλωνών οι φάρες ήταν αχαμνές για να μη πω ανύπαρκτες για τα τότε πληθυσμιακά δεδομένα. Το Σχηματάρι τότε, μαζί με την Οινόη, είχε (σύμφωνα με Γερμανικό έγγραφο του 1943) 1493 κατοίκους. Το Δήλεσι είχε 52.
Οι μέρες αυτές που μεσολαβούν μέχρι την ανάληψη και τυπικά των καθηκόντων είναι μέρες ταραγμένες, σκληρές και με πολλά βίαια γεγονότα. Ίσως και σ' αυτές τις παρακρατικές δραστηριότητες να οφείλεται η απροθυμία της επιτροπής ν' αναλάβει.
Από ένα σχέδιο εγγράφου που βρήκαμε στα ΓΑΚ μαθαίνουμε τα εξής:
Προς
τον κ. Χρήστον Δ. Δεδάκη
Σχηματάριον
Ανακοινούμεν ημίν ότι δια της υπ' αριθ. 306/ 27-3-45 αποφάσεως του κ. Νομάρχου Βοιωτίας διορίσθητε μέλος του Κοινοτικού Συμβουλίου της καθ' υμάς Κοινότητος.
Επειδή μέχρι σήμερον δεν παρουσιάσθησαν προς ορκομωσίαν οι διορισθέντες κ. κ. Πρόεδρος και αντιπρόεδρος τα καθήκοντα του Προέδρου δέον να εκτελήτε υμείς παραλαβώντες εκ του τέως Προέδρου την Διοίκησιν της Κοινότητος και των περιουσιακών αυτής στοιχείων (βιβλία, έπιπλα κ.λ.π. )
Ο έπαρχος
Το σχέδιο είναι αχρονολόγητο και συνεπώς δεν ξέρουμε τον ακριβή χρόνο της αποστολής, όπως και της παραλαβής του. Μπορούμε όμως να υποθέσουμε ότι πρέπει να μεσολάβησαν αρκετές ημέρες ώστε ν' αποφασίσει ο Έπαρχος να επανέλθει. Και αν διάβαζε, ο έπαρχος, “Ριζοσπάστη” θα πληροφορήθηκε από το φύλλο της 15/5/1945 ότι, ο Δεδέκης παρέστη σε κηδεία, στο Σχηματάρι, τέλη Απριλίου, μαζί με άλλους επωνύμους, αποδίδων τιμές ταγματάρχου στο νεκρό.
Οι χαρακτηρισμοί του “Ριζοσπάστη”, ως δοσίλογου και καταδότη Άγγλων, προφανώς επαύξησαν τον ζήλο του επάρχου και έτσι βλέπουμε ότι ο Χρήστος Δεδάκης εμφανίζετεται στις 30 Μαΐου 1945, ημέρα Τετάρτη, “ενώπιον του επαρχούντος Θηβών Αναργύρου Θεοδωροπούλου» για να ορκισθεί ως μέλος της διοικούσης επιτροπής.
[.... θεις την χείρα επί του Ιερού Ευαγγελίου έδωκε τον νενομισμένον της υπηρεσίας όρκον ως εξής:
«Ομνύω εις το όνομα της Αγίας και ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος και εις το Ιερόν Ευαγγέλιον να φυλάττω πίστιν εις την Πατρίδα και τον Συνταγματικόν Βασιλέα των Ελλήνων, υπακοήν εις το Σύνταγμα και τους Νόμους του Κράτους και να εκπληρώνω ευσυνειδήτως τα καθήκοντά μου, να δίδω πάντοτε την ψήφον μου κατά συνείδησιν εις όλας τας υποθέσεις της Κοινότητος, να εκπληρώ πάσαν οιανδήποτε Κοινοτικήν εμπιστευθησομένην μοι υπηρεσίαν, ελεύθερος πάσης πλαγίας σκέψεως, έχων προ οφθαλμών μόνον τους Νόμους της Πατρίδος και το συμφέρον της Κοινότητος και των καταστημάτων αυτής και μη αποβλέπων εις ίδιον όφελος ή χαριζόμενος εις άλλους, να επαγρυπνώ δε εις το να απομακρύνηται απ' αυτής πάσα βλάβη και ζημία και να δίδεται εις αυτήν πάσα δυνατή ωφέλεια”].
Ακολουθούν οι υπογραφές του ορκισθέντος και του Επάρχου.
Στις 11 Ιουνίου ορκίζεται παρομοίως ο γιατρός Ανδρέας Αθαν. Παπανδρέου, ως Πρόεδρος της Επιτροπής και στις 19 Ιουνίου, ο Ηρακλής Ιωαν. Μαρίνος ως αντιπρόεδρος.
Περνάει και το καλοκαίρι και δεν έχουμε είδηση για τις πράξεις της νεαράς Διοικούσας Επιτροπής.
Φαίνεται όμως ότι στις αρχές του φθινοπώρου κάτι πρέπει να αρχίζει να κινείται.
Έτσι έχουμε ένα έγγραφο της Κοινότητας που το υπογράφει ο πρόεδρος με ημερομηνία 10 Σεπτεμβρίου 1945.
Είναι μια κατάσταση εκτελεσμένων από τους Γερμανούς και απευθύνεται στη νομαρχία βάσει του εγγράφου εκείνου που ζητούνται στοιχεία προς καταλογισμό ευθυνών στους Γερμανούς εγκληματίες πολέμου. Τσιγκούνικη απάντηση και στο ελάχιστο της τυπικότητας. Παραθέτει ονόματα, χωρίς καν την ημερομηνία του θανάτου τους, πολλώ δε μάλλον τις συνθήκες και τα πρόσωπα που εμπλέκονταν στα εγκλήματα πολέμου.
Είναι ο ίδιος άνθρωπος που στις 17 Αυγούστου 1945, δηλαδή λίγες μέρες πριν από τη σύνταξη της κατάστασης των εκτελεσμένων, συντάσσει, εκ των υστέρων και από μνήμης, ιατροδικαστική έκθεση για ένα από τα θύματα της επίθεσης των Ανταρτών στο Σχηματάρι τη νύχτα της 26ης Ιουλίου 1944. Την έκθεση αυτή θα την καταθέσει στο δικαστήριο που έγινε τον Νοέμβριο του 1946 κατά των τριών ΕΛΑΣιτών που κατηγορήθηκαν για τους φόνους εκείνους.
Κατάστασις
εμφαίνουσα τους εκτελεσθέντας υπό του εχθρού κατά την διάρκειαν της κατοχής
Πιλίτσης Γεώργιος του Κων/νου ηλικία 49
Παπαϊωάννου Παναγιώτης Σωκράτους 26
Χαρίσσης Ξενοφών Κων/νου 33
Κατσιφή Άννα του Σπύρου 65
Φωτιάς Νικόλαος 45
Ο πρόεδρος της Κοινότητος
υπογραφή και σφραγίδα
Δίπλα στο όνομα του Νικολάου Φωτιά, σημειώνεται “εκτελεσθής κατά την κατοχήν ενταύθα”, προφανώς επειδή δεν ήταν από το Σχηματάρι. Πώς σκοτώθηκε όμως δεν λέει. Ούτε κι από ποιους. Τον στήσανε οι Γερμανοί στον τοίχο και τον σκοτώσανε ή κάτι άλλο έγινε και προσπαθεί ο γιατρός να το καλύψει; Τον σκότωσαν οι Γερμανοί ή τον σκότωσαν οι άντρες του “Λόχου Σχηματαρίου”; Και πώς βρέθηκε αυτός στο Σχηματάρι;
Το ίδιο συμβαίνει και για τη γυναίκα, την Άννα Κατσιφή του Σπύρου, και για την οποία, ομολογώ, ούτε κι εγώ που ψάχνω την ιστορία από μικρό παιδί, έχω ακούσει το παραμικρό.
Και εδώ θα χρειαστεί να επανέλθουμε κάποια στιγμή αφού αυτό το μικρό κομμάτι χαρτιού έχει “πίσω” του αρκετά διαφωτιστικά στοιχεία για τα γεγονότα της κατοχής στα οποία αναφέρεται. Είναι πολύ μικρό για να συγκαλύψει τα μεγάλα γεγονότα όπως επεδίωξε ο συντάκτης του.
Και πάλι θα περάσουν είκοσι μέρες για να έχουμε στις 30 Σεπτεμβρίου 1945 τις πρώτες πράξεις επί των καθηκόντων της Διοικούσης Επιτροπής Κοινότητος Σχηματαρίου.
Ήταν εκείνη η Κυριακή πολύ παραγωγική και κάθισαν οι τρεις τους, μετά βέβαια τον εκκλησιασμό τους, στις 12.00 η ώρα, και αποφάσισαν αβέρτα για μια σειρά θέματα.
- Με την υπ. Αριθ 4 πράξη αποφασίζεται η κατάργηση της υφιστάμενης φορολογίας για τα εξαγόμενα προϊόντα γης κατά τη χρονική περίοδο 1945-46.
- Με την υπ. Αριθ, 5 πράξη αποφασίζεται η επιβολή φορολογίας για τα εξαγόμενα γαλακτοκομικά προϊόντα κατά τη χρονική περίοδο 1945-46 και καθορίζεται το δασμολόγιο στο γάλα και στο μαλλί.
- Με την υπ. Αριθ, 6 πράξη αποφασίζεται η διεξαγωγή εράνου για το οικ έτος 1945-46. Στην πραγματικότητα πρόκειται για επιβολή φόρου κατ' αποκοπήν. Δια τούτο και οι κάτοικοι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την οικονομική δύναμη ενός εκάστου. Η Α' κατηγορία θα πρέπει να πληρώσει 2.000 δρχ, η Β' κατηγορία 1.000 δρχ και η Γ' κατηγορία 500 δρχ. Δυστυχώς δεν σώθηκαν οι λίστες αυτές για να δούμε σήμερα την “ταξική διάρθρωση” του Σχηματαρίου την εποχή εκείνη, όπως και το πού τοποθετούσαν τους εαυτούς τους οι συντάξαντες.
- Με την υπ. Αριθ, 7 πράξη εγκρίνεται σχέδιον προϋπολογισμού για το οικ έτος 1945-46. Τα έσοδα προϋπολογίζονται σε 515.000 δρχ, τα έξοδα άλλα τόσα και ο προϋπολογισμός ισοσκελίζεται! Κάποια άλλη στιγμή θα παρουσιάσουμε και λεπτομέρειες αυτού του προϋπολογισμού.
- Με την υπ. Αριθ, 8 πράξη ορίζονται οι υπάλληλοι της κοινότητος. Γραμματέας ορίζεται ο Νικόλαος Παπαϊωάννου, ο γνωστός ως Κολιοπαπαγιάννης. Κλητήρ της κοινότητος ορίζεται ο Μιχαήλ Γιαννάκης, τραυματίας πολέμου. Και οι δύο έχουν υπάρξει ως υπάλληλοι της κοινότητος προπολεμικά.
- Καθορίζοντας τους μισθούς, η επιτροπή σημειώνει ότι εκείνοι δεν έχουν καταβληθεί στους υπαλλήλους από την 1η Απριλίου 1943. Δηλαδή η κυβέρνηση Ράλλη δεν τους πλήρωσε ποτέ. Στη συνέχεια οι μισθοί καθορίζονται στο διπλάσιο των προπολεμικών, ήτοι ο μισθός του γραμματέα στις 2.000 δρχ και ο μισθός του κλητήρα στις 1.000 δρχ. Για το καθήκον του ληξίαρχου, το οποίο φέρει εις πέρας ο γραμματέας, χορηγείται επιπλέον το 10/100 του μηνιαίου μισθού. “Τους ανωτέρω μισθούς θα λάβουν οι ανωτέρω από 1 Απριλίου 1943”, καταλήγει η απόφαση. Αυτή είναι “καταβολή αναδρομικών”!
- Στάση 1η.
- Εδώ ο αναγνώστης πρέπει να σταθεί για να σκεφτεί λιγάκι πιο βαθειά και να θαυμάσει. Η δημόσια διοίκηση εξασφαλίζεται σε όλες τις πτυχές της ιστορίας. Οι μισθοί καταβάλλονται και για την περίοδο της Κατοχής αλλά και για την περίοδο της λεγόμενης ΕΑΜοκρατίας! Η καταβολή των μισθών, και για τους μήνες Οκτώβριο, Νοέμβριο, Δεκέμβριο 1944, αποτελεί πράξη επίσημης αναγνώρισης της συνέχειας της διοίκησης. Οι τρεις της επιτροπής, ανεξαρτήτως των προθέσεων υπό των οποίων ελαύνονται, εμπράκτως αναγνωρίζουν την “ΕΑΜοκρατία” ως ελληνική πολιτεία. Αναλόγως αναγνωρίζουν και οι νομαρχιακές αρχές που εγκρίνουν την απόφαση και τον προϋπολογισμό.
- Με την υπ. Αριθ, 9 πράξη αποφασίζεται το ενοίκιο του οικήματος στο οποίο στεγάζονται τα γραφεία της κοινότητος. Ο πρόεδρος προβαίνει στην ενημέρωση της επιτροπής ότι το κτήριο έχει καταληφθεί από τον Νοέμβριο 1944 και χρησιμοποιείται ως γραφεία της κοινότητας. Δεδομένου ότι το κτήριο είναι κεντρικότατον και ότι δεν υπάρχει άλλο καταλληλότερο, προτείνει τη συνέχεια της μίσθωσης και για το οικονομικό έτος 1945-46.
- Η επιτροπή αποδέχεται και αποφασίζει να καταβάλλει στην ιδιοκτήτρια του κτηρίου Παρασκευή χήρα Δημητρίου Θεοδώρου το ποσόν των 2.000 δρχ ως μηνιαίον μίσθωμα για όλο το διάστημα από τον Νοέμβριο του 1944 ως και το οικονομικό έτος 1945-46.
- Στάση 2α.
- Και εδώ ο αναγνώστης πρέπει να σταθεί. Αν στην προηγούμενη στάση μπορεί να διακρίνει τη συνέχεια της δημόσιας διοίκησης προς τις υποχρεώσεις της έναντι των εργαζομένων, εδώ συμβαίνει και κάτι παραπάνω. Οι υποχρεώσεις αναλαμβάνονται και έναντι τρίτων, για μια πράξη δε που εμπεριέχει τα στοιχεία της βίας και ίσως και της αδικίας. Η αναφορά του προέδρου Ανδρέα Αθ. Παπανδρέου για “κατάληψη” του κτηρίου αυτό ακριβώς επισημαίνει. Μια κατάληψη η οποία όμως έχει συνέχεια, σε όλους τους μήνες του 1945. Μπορεί η κατάληψη να έγινε από το ιδιότυπο καθεστώς της “ΕΑΜοκρατίας” αλλά κι αυτοί μετά “καλά βολεύτηκαν”, θα μπορούσε να πει κανείς. Και μάλιστα χωρίς να πληρώνουν μία, όλους αυτούς τους 9 μήνες του '45 και χωρίς να επείγονται. Τέλος καλό όμως, όλα καλά.
Η απόφαση καθαρογράφεται με πραγματικά ωραία και ευκρινή γράμματα από τον γραμματέα και τοιχοκολλείται από τον κλητήρα, στο ίδιο αυτό κοινοτικό κατάστημα. Το ίδιο γίνεται και για τις άλλες αποφάσεις, των οποίων την δημοσίευση (τοιχοκόλληση) βεβαιώνει ο κλητήρας της κοινότητας Μιχάλης Γιαννάκης, στην πίσω σελίδα εκάστης.
Μόνο ένα μικρό λάθος ξεφεύγει.
Καθώς ο γραμματέας κάτωθι της αποφάσεως παρατάσσει τα ονόματα του προέδρου και των μελών της Διοικούσης Επιτροπής, αντί για το μέλος Ηρ. Μαρίνος αναγράφει “Ηρ. Σαλεμής”. Λίγες ημέρες πριν, το χρονιάτικο μνημόσυνο του εκτελεσθέντος από ΕΛΑΣίτες Ηρακλή Σαλεμή φαίνεται ότι προκαλεί την παραδρομή. Ωστόσο, επειδή το έγγραφο είναι “γνήσιο αντίγραφο” του πρωτοτύπου δεν θα μάθουμε ποτέ αν το λάθος είναι επί του πρωτοτύπου και στη συνέχεια αντιγράφεται στο “γνήσιο” ή το πρωτότυπο είναι σωστό και το λάθος παράγεται κατά την αντιγραφή.
 |
| Λεπτομέρεια της απόφασης της Δ.Ε. για τα προϊόντα γάλακτος. Το δασμολόγιο και οι υπογραφές των μελών [ΓΑΚ Φθιώτιδας] |
 |
| Λεπτομέρεια της απόφασης της Δ.Ε. για την ενοικίαση του κοινοτικού καταστήματος. Εδώ γίνεται και ο λάθος από τον γραμματέα. Αντί του σωστού "Ηρ. Μαρίνος", όπως και στην προηγούμενη απόφαση, αναγράφεται το "Ηρ. Σαλεμής" [ΓΑΚ Φθιώτιδας] |
