Αν είναι να στήσουμε την ωραία και όμορφη συζήτηση για το Πρόσωπο, θα πρότεινα ταπεινά, να ακολουθήσουμε όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά, μια ενιαία ορολογία και μιαν ενιαία μεθοδολογία.
Δεν είναι καθόλου εποικοδομητικό να μιλάμε για κάτι και ο καθένας να αντιλαμβάνεται κάτι άλλο.
Είναι που είναι, οι καιροί μπερδεμένοι, ας μην συμβάλλουμε και μεις στην ήδη υπάρχουσα βαβέλ με μια μετανεωτερική τοιούτη.
Από όλες τις αναλύσεις που έχω ακούσει και διαβάσει, εκείνη του Θ.Ι.Ζιάκα μου φαίνεται πιο κατάλληλη ν’αποτελέσει βάση για την συζήτησή μας αυτή.
Με γνώμονα αυτή θα γράψω ό,τι έχω να γράψω και τον παρακαλώ να με διορθώσει, αν δεν χρησιμοποιώ σωστά τις έννοιες και τις κατηγορίες.
1. Ο Θ.Ι.Ζ. κατατάσσει τους πολιτισμούς σε τρεις βαθμίδες. Πρώτη η κολεκτιβιστική. Δεύτερη η ατομοκεντρική. Τρίτη η Προσωποκεντρική. Αναλόγως κατατάσσονται και τα υποκείμενα των πολιτισμών. Πρώτο υποκείμενο, ο κολεκτιβιστικός άνθρωπος. Δεύτερο υποκείμενο, ο εξατομικευμένος άνθρωπος. Τρίτο υποκείμενο, ο άνθρωπος Πρόσωπο, ήγουν, το ζητούμενο και στην δική μας σημερινή αθλιότητα.
Ο κολεκτιβιστικός άνθρωπος είναι εκείνος που βάζει το συμφέρον της ομάδας πάνω απ' όλα και συνθλίβει κάθε ατομική του ετερότητα.
Ο εξατομικευμένος άνθρωπος είναι αυτός που δεν ξέρει τίποτα άλλο παρά το «εγώ» και το συμφέρον του, όλα τα υποτάσσει σ’αυτό, ακόμα και το συμφέρον της ομάδας, του συνόλου, όταν έχει να διαλέξει ανάμεσα στα δύο.
Ο άνθρωπος Πρόσωπο, διαφέρει από όλα αυτά τα «κακά» προηγούμενα, γιατί πάει να τα υπερβεί παίρνοντας από τους προηγούμενους ανθρωπολογικούς τύπους τα καλά τους, συνενώνοντάς τα σε μια νέα, «καινή», κατάσταση. Το Πρόσωπο δεν είναι ούτε άτομο αδιαφοροποίητο από την ομάδα ούτε διαφοροποιημένο άτομο-χελώνα. Είναι και τα δυο μαζί και κάτι παραπάνω! Είναι με την ομάδα, με την κολεκτίβα, (με το «Εμείς» του Μακρυγιάννη, με το «Όλοι Μαζί» του Ο.Ελύτη) αλλά είναι και με τον δικό του νου, «της οικείας του γνώμης αυτοκράτωρ» όπως από είκοσι και πλέον χρόνια φροντίζει να μας μαθαίνει ο θεοειδής λοξίας Κώστας Ζουράρις. Το Πρόσωπο είναι και «σωματίδιο» είναι και «πεδίο»! Είναι και άτομο και είναι και σχέση! Όταν το παρατηρούμε -το μετράμε και το ελέγχουμε- γίνεται σωματίδιο. Όταν το αφήνουμε ελεύθερο, γίνεται κύμα! Γίνεται κύμα και σωματίδιο όποτε γουστάρει και κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια γιατί και πώς.
2. Σχέση με σχέση έχει διαφορά. Σχέση είναι και η... ασχετοσύνη. Εμείς, μιλώντας για το Πρόσωπο πρέπει να βάζουμε στο κέντρο όλων την Αγαπητική σχέση! Γιατί για μας, ο Θεός είναι Αγάπη και Ομορφιά. Ό,τι καλό! Κέντρο και άξονας του δικού μας παράξενου ελκυστή, του της καθ’ημάς Ανατολής τελεστή νοήματος, είναι ο Ιησούς Χριστός. Ο Ων, ο Ην και ο Ερχόμενος. Άνθρωπος και Θεός. Τέλειος Άνθρωπος και τέλειος Θεός. Σε ψιλή αντίθεση ο Χριστός με τον δαίμονα που είναι «ούτε θεός ούτε άνθρωπος» όπου φαίνεται η διαφορά αρχαίων και Βυζαντινών. Σε ισχυρή ενότητα μαζί του αφού και ο δαίμων είναι «γέφυρα» σύζευξης του θείου με το ανθρώπινο όπου φαίνεται και η συνέχεια του αρχαίου και του Βυζαντινού πολιτισμού. Το Πρόσωπο των Προσώπων, το Πρόσωπο προς το οποίο οφείλουμε να είμαστε αδιαλείπτως στραμμένοι, γύρω από το οποίο πρέπει να στρεφόμαστε και να περι-στρεφόμαστε σαν τα ηλεκτρόνια, είναι εκείνο που μας δείχνει «τι» και «πώς»!!!
Τι να κάνουμε και πώς να το κάνουμε για να κατορθώσουμε το Ευ Ζην δια του «μετασχείν στη Βασιλεία Του». Ναι, σε μας εδώ, έχουν, άγιοι άνθρωποι αποσαφηνίσει, από αιώνες, την δυσθεώρητον και την δυσανάβατον στους εκ κολεκτιβισμού και ατομοκεντρισμού ανθρώπινους λογισμούς, διακρίση: Ουσίας-υπόστασης-ενεργειών.
3. Δεν ξέρουμε ποια είναι η ουσία του Θεού! Και ούτε μπορούμε να μάθουμε!!! Αλλά ξέρουμε ότι έχει τρεις υποστάσεις! Είναι Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα. Είναι Πατήρ αλλά και Υιός. Είναι και τα δύο μαζί, δηλαδή Άγιον Πνεύμα. Και οι τρεις υποστάσεις ασύγχυτες και αδιαίρετες. Ευδιάκριτες και αξεχώριστες. Όντας εικόνες της Αρρήτου αυτής δόξης, είμαστε και μεις πλασμένοι με την ίδια λογική. Έχουμε ουσία, υποστάσεις και ενέργειες. Η ουσία, η φύση μας, είναι το «σκληρό υπόβαθρο». Είναι ό,τι είναι κοινό και στους άλλους ανθρώπους. Η υπόσταση είναι το «μαλακό υπόβαθρο», το οποίο, όντας παραμετρικό επιδέχεται άπειρη... προσωποποίηση. Είναι ό,τι μας κάνει να διαφέρουμε από τους άλλους, αν και το σκληρό υπόβαθρο είναι το ίδιο. Οι ενέργειες είναι ό,τι προκύπτει από το συναμφότερο σώματος και ψυχής, στην απερινόητη μισγάγκεια χαρντ γουέαρ και σοφτ γουέαρ. Ό,τι προκύπτει από την σωματοψυχή που λέγεται άνθρωπος.
4. Ούτε το σώμα ούτε η ψυχή είναι δυνατόν, εκ φύσεως, να έρθουν σε σχέση με τον Θεό. Είναι Κτιστά και ως εκ τούτου ασύμβατα με τον Άκτιστο Θεό.
Όμως! Αν και είναι -σώμα και ψυχή- ασύμβατα με τη Θεϊκή Ουσία, η σχέση, η επαφή, με το Άκτιστο δεν είναι αδύνατη! Υπάρχει ελπίδα θέωσης του Ανθρώπου! Μπορεί να μη μπορούμε... ουσιαστικά να Τον αγγίξουμε αλλά μπορούμε να τον αγγίξουμε... ενεργειακά!
Δια των ενεργειών Του, μαθαίνουμε τι είδους Θεός είναι. Δια των ενεργειών Του, μαθαίνουμε και βεβαιωνόμαστε για την ύπαρξή Του. Δια των ενεργειών μας, και με τη χάρη του, μετέχουμε στην Βασιλεία Του, ως εν Ουρανώ και επί της Γης. Κατά χάριν και μετοχήν μπορούμε να Τον πλησιάσουμε!
5. Η χάρις Του εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Πάσας τας ημέρας της ζωής ημών. Κοιτάξτε τίμια και ανοιχτόκαρδα τη ζωή σας και θα την δείτε. Μεγαλύτερη όμως φανέρωση της χάριτός Του είναι η Ενανθρώπιση. Ο Λόγος, ων η Παρθένος σαρκί έτεκεν, είναι Εκείνος που μας δείχνει το «τι» και το «πώς» του «μετασχείν», προκειμένου να υψώσουμε το Ζην σε Ευ Ζην. Είπαμε ήδη ότι μόνο στρεφόμενοι και περι-στρεφόμενοι γύρω από τον Αμνό μπορούμε κάποτε να μάθουμε πώς να μετάσχουμε στις θείες ενέργειες. Ενεργώντας δηλαδή εμείς από τη μεριά του Κτιστού, τις δικές μας ενέργειες και ενεργώντας Εκείνος από την άλλη μεριά του Ακτίστου, τις δικές Του ενέργειες, συναντιόμαστε στον Τ(ρ)όπο του Νυν και του Αεί. (Είναι προφανώς το αντίθετο της Χώρας του "Ποτέ μα Ποτέ" όπου, ο γιάπης Πήτερ Παν συμπλέκεται με τον πειρατή κάπτεν Χουκ). Συναντιόμαστε μαζί Του στον Αιώνα όπου ο χρόνος και ο χώρος του Κτιστού απλώς δεν υφίστανται.
6. Σε τι συνίσταται όμως αυτή η «ενεργειακή μάθηση»; Τι πρέπει να μάθουμε ενεργώντας και πώς πρέπει να ενεργούμε μαθαίνοντας για να γίνουμε Πρόσωπα; Πώς πρέπει να υπάρξουμε για να μοιάζουμε, ως υποστάσεις διαφορετικές και ανόμοιες, με το Πρόσωπο των Προσώπων;
Δεν υπάρχει φυσικά μια απάντηση. Δεν υπάρχει μια συνταγή. Δεν μπορούμε, γαρ, να μπούμε δυο φορές στο ίδιο ποτάμι. Κι όχι μόνο αυτό. Η γνώση αυτή είναι άγνωστη και άρρητη. Κι εκεί που λες ότι την έμαθες, εκεί , είναι που αρχίζεις να κάνεις λάθη. Κι εκεί που λες ότι την διατύπωσες, εκεί ήδη, έχεις λαλήσει πονηρά αγαθός όντας. Το σίγουρο είναι πως η γνώση αυτή της μετοχής στην Βασιλεία Του, η γνώση για την μετάβαση στο Πρόσωπο είναι ΑΓΩΝΑΣ. Όχι όμως αγώνας άγονος αλλά γονιμότατος και σωτήριος. Είναι αγώνας για να αλλάξουμε το νου μας! Να τον καταστήσουμε τρισσόν! Να εξισορροπήσουμε τα τρία μέρη του και να τα εναρμονίσουμε, εν Χριστώ, τις μέρες αυτές όπου κανείς άλλος δεν έχει διανύσει. Καλούμαστε ν’ αναπτύξουμε τη λογιστική, τη συναισθηματική και την... επιθυμιτική ευφυία μας. Να μάθουμε να υπολογίζουμε, να συναισθανόμαστε και να επιθυμούμε με ευφυία. Εν Χριστώ! Δηλ. με Αγάπη και Ελευθερία. Όπως Εκείνος! Όσο μπορούμε. Πέφτοντας και σηκώνοντας τη σωματοψυχή μας κι ανεβαίνοντας τον δικό του ο καθένας Γολγοθά. Πάντα σκεπτόμενοι τον καθέναν Άλλον, όλους τους Άλλους και Εκείνον τον Άλλον. Τον Ξένο και όχι τον Άγνωστο. Πάντα μπαίνοντας στη θέση του Άλλου... συν+χωρώντας και μετά+νοώντας!
7. Αν τελικά κατορθώσουμε να τακτοποιήσουμε το «θέλω-νιώθω-υπολογίζω-αγαπώ-ελευθερώνω» (προσοχή! είναι ρήματα και δηλώνουν ενέργειες) έτσι ώστε να δρα και ν’αντιδρά προς εαυτόν και αλλήλους εν Χριστώ, αν κατορθώσουμε να «δούμε» αναλόγως και τη σχέση μας με τις τρεις διαστάσεις του χρόνου «παρελθόν-παρόν-μέλλον» και τις εξισορροπήσουμε κι αυτές μέσα στο νου μας, τότε ίσως και να μπορέσουμε -αν θέλει ο Θεός-ν’αρθρώσουμε μιαν άλλη στάση έναντι της κοινωνίας. Δεν είναι «ικανή» η δική μας «Προσωποποίηση» για την αλλαγή της κοινωνίας αλλά είναι «αναγκαία». Μόνο τότε θα μπορέσουμε να αποπέμψουμε την «ιερή βία» από την κοινωνία, να άρουμε τον θυσιαστικό μηχανισμό που μας μιαίνει, κάθε φορά, ζητώντας θύματα για θυσία και πυροδοτώντας νέο γύρο εμφυλίων σπαραγμών θερμών και ψυχρών.
8. Η κοινωνία αυτή των Προσώπων συνιστά θετική υπέρβαση των κοινωνιών που οικοδόμησαν οι δύο προηγούμενες βαθμίδες πολιτισμών, ο κολεκτιβιστικός και ο ατομοκεντρικός. Το εν εκλείψει υποκείμενο, το υποκείμενο του ελληνικού πολιτισμού που απέπεμψε η νεωτερικότητα, με αυτόν τον Τ(ρ)όπο επανέρχεται ολόφωτο. Δεν γυρεύει εξιλαστήρια θύματα σε εμφύλιους γύρους βίας και αλληλοσφαγής αλλά στο Θυσιαστήριο αποθέτει τον Αμνό. Και στην ανάμνηση της θυσίας Του τελεί το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας καλώντας του πάντες «ίνα ώσιν εν καθώς και ημείς εν εσμέν»!!!
Συμπέρασμα:
Τα του Προσώπου, τα του Κτιστού και του Ακτίστου, τα της Ουσίας της Υπόστασης και των Ενεργειών, μαζί με το εκπληκτικό της Τριαδικότητας του Θεού είναι ό,τι έχουμε και δεν έχουμε! Είναι το Α και το Ω. Όχι μόνο για μας τους Έλληνες αλλά και τον λοιπό κόσμο. Ίσως πιο πολύ γι’αυτούς που δεν μπορούν καν να ψηλαφίσουν τον Τ(ρ)όπο του Προσώπου όπως κάνουμε εμείς διενεργώντας αρχαιολογικές ανασκαφές σε χώρους και χρόνους της Πατρίδας μας όπου το Πρόσωπο έλαβε χώρα.
«Ανάμεσα» σε όλα αυτά που είναι ό,τι έχουμε και δεν έχουμε, υπάρχει άπειρος «χώρος» για να χωρέσει τις σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας και τις επιθυμίες μας. Τις θεωρίες μας και τις πράξεις μας. Τα λόγια μας,τα έργα μας και τα ποιήματά μας. Τα δικά μας!
Αν δεν δημιουργήσουμε εμείς -συν Θεώ- αυτή την Πληρώτητα, κανείς δεν θα το κάνει για λόγου μας.
Αν δεν δημιουργήσει -συν Θεώ- ο καθένας από μας αυτή την Πληρώτητα, κανείς δεν θα το κάνει για λόγου του. Αυτή είναι η ... ενική καθολικότητα του Προσώπου.
Άγια πράγματα, του Θεού τα πράγματα, μας κληροδότησαν οι Πατέρες μας και οι Παππούδες μα μην ξεχνάμε ποτέ ότι, αν ήταν όλα τέλεια, τότε, δεν θα είχαμε δύο, στην ιστορία της Ελλάδας, πολιτιστικές υποστροφές.
Ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο και μας τον έδωσε ημιτελή. Όπως είναι εκείνες οι ζωγραφιές που δίνουμε στα παιδιά και που δεν έχουν χρώματα αλλά μόνο γραμμές. Μας έδωσε και τα χρώματα για να τις τελειώσουμε. Μας έδωσε το μπλε του ουρανού, το θαλασσί της θάλασσας, το κόκκινο της φωτιάς, το πράσινο του κάμπου, το ροδώδες της ανατολής και άλλα πολλά. Μας έδωσε και το... σκατουλί. Εξουσίαν έχει ο νου μας να το χρησιμοποιήσει ή να αντισταθεί.
Εμείς οι Έλληνες αεί παίδες εσμέν!
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
Πρόκειται για σχόλιο που έγινε σε κείμενο δημοσιευμένο στο ηλεκτρονικό περιοδικό "Αντίφωνο".
