Φ. Βερμαίος, ο επιτελάρχης του ΕΛΑΣ ΑττικοΒοιωτίας εξιστορεί τη Μάχη της Πύλης

Ο Φώτης Βερμαίος είναι ο λοχαγός τους Ελλ. Στρατού Φοίβος Γρηγοριάδης, γυιος του στρατηγού Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και αδελφός του γνωστού δημοσιογράφου και συγγραφέα Σόλωνα Γρηγοριάδη. 

Από τους πρώτους μόνιμους αξιωματικούς που βγήκε στο Βουνό, λαμπρός επιτελικός, καρτερικός μαχητής του Αρβανίτικου 34ου Συντάγματος, μας άφησε ένα πολύτομο έργο για όλη την επική και  συνάμα τραγική δεκαετία του '40. 

Πέρα όμως απ' αυτά τα σπουδαία και τα σημαντικά, πρέπει να επισημάνουμε και το εξής. Ο Φώτης είχε μια απόλυτα επιτυχημένη συνεργασία με τον καπετάνιο και "πατέρα" του ΕΛΑΣ της ΑττικοΒοιωτίας, τον Ορέστη. Ο Ορέστης δεν φείδεται καλούς λόγους για τη δράση και τη στάση του επιτελάρχη του. Λίγοι είναι οι άνθρωποι που τυγχάνουν μιας τέτοιας ανεπιφύλακτης εκτίμησης από τον σκληροτράχηλο Αντάρτη. Φαίνεται, και από τη σύγκριση των κειμένων και από κάποια άλλα στοιχεία, ότι οι δύο άνδρες συνέχισαν την άψογη συνεργασία τους και στη συγγραφή των έργων τους. Μέχρι ποιο σημείο, ακόμη δεν έχει εξακριβωθεί. Φαίνεται πάντως ότι ο σκοπός τους είναι να δώσουν έγκαιρα, στις δεκαετίες του '50 και του '60, μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα της μεγάλης εποποιίας του Ελληνικού Λαού. Το ίδιο κάνει, απ' την πλευρά του, και ο εκπληκτικός και πολυαγαπημένος μας Νικηφόρος. Κι αυτός από το τέλος της δεκαετίας του '50 κυκλοφορεί κάποια τεύχη με τμήματα αυτού του έργου που αργότερα θα γίνει το τρίτομο βιβλίο Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης και θα θρέψει όλους εμάς, είτε το είχαμε διαβάσει είτε μας το αφηγούνταν άλλοι, τα χρόνια που η συζήτηση και μόνο για τα κατορθώματα των Ελλήνων στην Κατοχή αποτελούσε ποινικό και...εθνικό αδίκημα. 

Το δίχως άλλο, χρειάζεται μια αληθινή μελέτη για το πώς γράφτηκαν τα βιβλία από τους πρωταγωνιστές της Αντίστασης και ειδικά  αυτά τα τρία μεγάλα έργα με το ένα, εκείνο του Ορέστη, να μένει έως τώρα ανέκδοτο, "φυλακισμένο" μέσα στα "σώματα" της "Απογευματινής", από τον Ιανουάριο του 1958 έως τον Σεπτέμβριο του 1959, σε καθημερινές δημοσιεύσεις, πλην Κυριακής και λίγων ιδιαίτερα σοβαρών γεγονότων. Πρέπει να προσεγγίσουμε, όπως αυτό είναι δυνατόν, τόσο στις καταστάσεις μέσα στις οποίες γράφτηκαν αυτά τα βιβλία όσο και στο μυαλό των συγγραφέων, στο τι ήθελαν να αποσαφηνίσουν, τι ήθελαν να τονίσουν, σε τι επεδίωκαν να απαντήσουν, τι επίδραση είχαν επάνω τους τα (λίγα) προηγούμενα δημοσιεύματα αλλά και τι επίδραση είχαν αυτά σε όλα τα μετέπειτα. Ο Ορέστης πχ θέλει να απαντήσει στον ήδη νεκρό Στέφανο Σαράφη και στον "ΕΛΑΣ" . Έχει επίσης υπόψη του την εκδοτική προσπάθεια του Νικηφόρου και μάλιστα τον πειράζει και λιγάκι μέσα από τις στήλες της εφημερίδας για τις "φιλολογικές του ανησυχίες". Αλλά και οι "Νικηφοραίοι" δεν κάθονται άπραγοι. Ο Μπαρμπα- Νίκος Δημητρίου, ο Δάσκαλος και πατέρας του Νικηφόρου, τον "παρενοχλεί" με τρία (αν θυμάμαι καλά) γράμματα και προκαλεί τις ισάριθμες απαντήσεις του Ορέστη.

Ελπίζω η νέα γενιά ιστορικών που ξεπροβάλλει ασυγκράτητη και οξύνους μέσα από τα αρχεία και τα τεκμήρια να μας δώσει τις απαντήσεις που θα φωτίσουν την ιστορία για το πώς γράφτηκε η ιστορία!

Στη συνέχεια η αφήγηση του Φώτη για τη Μάχη της Πύλης από τον 7ο τόμο του έργου του Βρετανοί-Το αντάρτικο-Απελευθέρωση....

Αλέξανδρος (Νίκος Παπανικολάου): Μάχη στα Δερβενοχώρια, Οκτώβρης 1943

Ο αντάρτης που μετέφερε τα ιταλικά όπλα από το Λευκαντί της Εύβοιας στην αποθήκη της Πύλης αφηγείται:

Ο Νίκος Παπανικολάου-Αλέξανδρος είναι ένας από τους πρώτους αντάρτες του Ορέστη. Δημόσιος υπάλληλος και μέλος του ΚΚΕ, αναγκάστηκε να βγει στο βουνό όταν οι κινητοποιήσεις των δημοσίων υπαλλήλων κατά των κατακτητών πήραν μορφή εξέγερσης και η παράνομη δράση του αποκαλύφθηκε. Μανιώδης κυνηγός, εκείνος ο άνθρωπος της πόλης, κατάφερε να προσαρμοστεί στις σκληρές συνθήκες του αντάρτικου της ΑττικοΒοιωτίας και μάλιστα να διαπρέψει. 

Σίγουρα η μέγιστη συνεισφορά του ήταν αυτή η μεταφορά των ιταλικών όπλων από την Εύβοια στα Δερβενοχώρια. Φορτίο πενήντα(50) μουλαριών,  σχεδόν δέκα τόνοι, πέρασε τη θάλασσα του νότιου Ευβοϊκού, φορτώθηκε και προωθήθηκε στα Δερβενοχώρια εν μια νυκτί περνώντας από πολύ επικίνδυνα μονοπάτια κοντά σε φυλασσόμενα σημεία όπως το Σχηματάρι, ο σταθμός της Οινόης, το αεροδρόμιο Τανάγρας, τα φυλάκια των σιδηροδρομικών γραμμών. 

Χωρίς αυτά τα όπλα, στο συγκεκριμένο σημείο τη συγκεκριμένη στιγμή, οι Πυλιώτες, όσο κι αν ήθελαν, δεν θα μπορούσαν να πολεμήσουν. Ας αποδώσουμε, λοιπόν, στο Νίκο Παπανικολάου τις αναλογούσες τιμές.  

Τιμές επίσης πρέπει να αποδοθούν και στο 7ο ανεξάρτητο τάγμα Ευβαίας και στον καπετάνιο του Όθρυ, που κατάφερε να αποσπάσει από τους Ιταλούς μια τόσο μεγάλη ποσότητα οπλισμού, να τη διαφυλάξει και να την προωθήσει με τον κατάλληλο τρόπο. 

Πρέπει δε να σημειώσουμε ότι ο αφοπλισμός των Ιταλών και η εξασφάλιση του οπλισμού τους δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση και, κυρίως, δεν ήταν αυτονόητη. Αν δεν υπήρχαν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ και όπου δεν υπήρχαν ή δεν έδρασαν με τον κατάλληλο τρόπο, οι Ιταλοί δεν αφοπλίστηκαν, τμήματά τους πέρασαν στις διαταγές των Γερμανών κι ο οπλισμός δεν έπεσε σε φίλια χέρια. Ξέροντας τη σημασία όλων αυτών, ο στρατηγός Ουίλσον του ΣΜΑ, είχε δώσει σαφή διαταγή στα Ιταλικά στρατεύματα, που βρίσκονταν πλέον υπό καθεστώς παράδοσης, να παραδίδονται και να παραδίδουν τα όπλα στον ΕΛΑΣ, αναγνωρισμένο από τους Άγγλους στρατό επί ελληνικού εδάφους και τμήμα των δυνάμεων του ΣΜΑ από τον Ιούλιο του '43. 

Παραθέτουμε το σχετικό με τη Μάχη της Πύλης απόσπασμα του σπάνιου και δυσεύρετου βιβλίου του Ν. Παπανικολάου-Αλέξανδρου, 

1940-1944-Μεταξύ μας-εικόνες από την αντίσταση, επιμέλεια Νίκος Μάργαρης, Αθήνα 1985

Η Μάχη της Πύλης...«στο Βούντιμα στη ρεματιά....γειά σου Ορέστη γεια σου, εσύ και τα παιδιά σου!»

Η εκτέλεση των Γερμανών & η ενδιαφέρουσα περίπτωση Ξηροτύρη

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Η εκτέλεση των 42 Γερμανών αιχμαλώτων στο Βούντιμα, στη κατάφυτη από πεύκα χαράδρα, δηλαδή, που χωρίζει την ορεινή περιοχή του Αυλώνα (ΚακοΣάλεσι) από τα Δερβενοχώρια, και τη Μαζαρέ(ϊ)κα συγκεκριμένα, είναι η περισσότερο άγνωστη και στους ειδικούς μελετητές αλλά και στους απλούς ανθρώπους. Αντίθετα, είναι πολύ γνωστές οι αντίστοιχες εκτελέσεις στην Κολοκυθιά και στα Καλάβρυτα. 

Η των Καλαβρύτων δε, έχει γίνει, από τους ντόπιους απολογητές των Γερμανών, και το άλλοθι της καταστροφής των Καλαβρύτων....."οι Αντάρτες φταίνε που σκοτώσανε τους Γερμανούς κι αυτοί εξαγριώθηκαν και καταστρέψανε τα Καλάβρυτα...ενώ αν δεν είχαν σκοτώσει τους αιχμαλώτους...αν δεν ρίχνανε μερικές ντουφεκιές τάχα πως κάνουν αντίσταση, οι Γερμανοί δεν θα πειράζανε κανέναν"(!) 

Και για τις δύο αυτές γνωστές περιπτώσεις εκτέλεσης αιχμαλώτων έχουν γραφτεί πολλά. Μεταξύ αυτών δύο βιβλία από τον ίδιο άνθρωπο, τον Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, γυιο εκτελεσμένου Γερμανού στη Κολοκυθιά. Στην αρχή έγραψε την Αναζήτηση-ανθρώπινα πεπρωμένα στον ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα 1941-1944, εκδ. Καλέντης, 1995 που αφορούσε την αναζήτηση της τύχης του πατέρα του και μετά από χρόνια το Από τη Βιένη στα Καλάβρυτα-τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και στην Ελλάδα, εκδ. Εστία, Αθήνα 2010. 

Ούτε στο πρώτο, το οποίο βγαίνει αρκετά νωρίς, είναι βιωματικό και καταγράφει την τραγωδία του παιδιού που ψάχνει την ιστορία του πατέρα του, ούτε στο δεύτερο που είναι μια αληθινή έρευνα στα αρχεία και στο πεδίο, φαίνεται ότι έχει υπόψη του την εκτέλεση στο Βούντιμα. Κάπου στο δεύτερο βιβλίο αναφέρει μια εκτέλεση Γερμανών στα Βίλλια Αττικής η οποία ενδεχομένως να έπαιξε ρόλο στην υιοθέτηση της "σκληρής γραμμής" των αντιποίνων προς τον ντόπιο πληθυσμό. 

[ Στην περίπτωση του Φρανκ Μάγερ έχω σκοπό να επανέλθω γιατί βγάζει κανείς λαυράκια, καθώς διαβάζει τα βιβλία του, για τους Γερμανούς, τον πολιτισμό τους και τον τρόπο που σκέφτονται ακόμα κι αν προσπαθούν να υιοθετήσουν μια στάση καταδίκης και απόστασης από το ναζιστικό "παρελθόν" τους.]

Τι συμβαίνει λοιπόν με το Βούντιμα, το πηγαδάκι, το νερό και το φαρμάκι; Γιατί όλες οι πλευρές σιωπούν και μόνο η δημοτική μούσα ψάλλει; Ποιο είναι το νερό και ποιο το φαρμάκι;

Εκείνα τα σημεία που έχω να επισημάνω  σε σχέση με την εκτέλεση των αιχμαλώτων στο Βούντιμα είναι τα εξής.

1. Οι Αντάρτες του ΕΛΑΣ είναι λογικό να μην το διατυμπανίζουν.  Ούτε περήφανοι είναι για ό,τι έγινε ούτε ανώδυνα φαίνεται να περνάει. Μπορεί να προστεθεί κι αυτό, από τους διώκτες τους και  συνεργάτες όλων των κατακτητών, στον κατάλογο των "εγκλημάτων" για τα οποία πρέπει να λογοδοτήσουν. Έτσι, δεν ξέρουμε ποιοι είναι οι εκτελεστές και πώς ακριβώς έγινε η εκτέλεση. Ούτε πού ακριβώς έγινε η εκτέλεση ξέρουμε αφού, εγώ τουλάχιστον, δεν έχω βρει άνθρωπο να ξέρει το πηγαδάκι με τις καρυδιές (άλλο στιχάκι λέει για αχλαδιές) στο Βούντιμα και να τα υποδείξει. 

2. Ο Ορέστης "δηλώνει" ως εκτελεστή τον Θεοχάρη. Αυτόν που αναγνωρίστηκε μέσω της περιγραφής του επιζήσαντος.  Άλλος λέει για τον Μπαράκο. Άλλος λέει για τον Καλύβα (Γιάννη Καμπόλη). Το πιο πιθανό είναι να  μην ήταν ένας ο εκτελεστής κι οι τρεις να εμπλέκονται με κάποιον τρόπο. Άλλο ένα σίγουρο στοιχείο είναι ότι έγινε ό,τι έγινε πολύ βιαστικά. Μόνο έτσι εξηγείται ότι επέζησε ένας, στους σαράντα δύο, έστω και για λίγες ώρες.

3. Το πλέον εντυπωσιακό στοιχείο της εκτέλεσης στο Βούντιμα όμως είναι η ανύπαρκτη αντίδραση από την πλευρά των Γερμανών! Όσο κι αν έχω ψάξει δεν έχω βρει αντίποινα που να σχετίζονται με το συγκεκριμένο γεγονός ούτε με την συντριβή του λόχου τους στην Πύλη. Το κάψιμο των χωριών ήταν προαποφασισμένο και δεν πρέπει να θεωρηθεί αποτέλεσμα αλλά αιτία της καταστροφής των Γερμανών. Οι Γερμανοί "συνήθως" έχουν "τιμολόγιο". Τόσες δεκάδες Σέρβοι, Έλληνες, Ρώσοι κλπ, για έναν Γερμανό. Αυτή τη "σειρά" ακολουθούν καθ' οδόν και αυτή εφαρμόζουν και στην Ελλάδα όταν φτάνουν. Αυτό κάνουν και στην Κρήτη μόλις εδραιώνονται, στο Κομμένο της Άρτας δύο ακριβώς μήνες πριν, στα Καλάβρυτα δύο μήνες ακριβώς μετά...Αντίποινα, επειδή αντιστάθηκες και υπεράσπισες το σπίτι σου και την ελευθερία σου. Εδώ δεν έχουμε τέτοια αντίδραση!!! Δεν υπάρχει στην περιοχή εκτέλεση σε απάντηση μιας τόσο άγριας εκτέλεσης τόσων πολλών Γερμανών!

4. Δεν υπάρχει εκμετάλλευση από την πλευρά των απολογητών των Γερμανών και δεν αναφέρεται στα διαβόητα "εγκλήματα" του ΕΛΑΣ και των κομμουνιστών, στα "κονσερβοκούτια" και στα σχετικά. Γιατί "χαρίζεται" μια τέτοια "ευκαιρία" όπου πράγματι οι εχθροί του ΕΛΑΣ σφαγιάζονται "στο γόνατο";

Οι απαντήσεις και τα συμπεράσματα σε όλα τα παραπάνω είναι δύο:

α) Δεν υπάρχουν αντίποινα ούτε στη νίλα στα Δερβενοχώρια ούτε στην εκτέλεση στο Βούντιμα γιατί, απλούστατα, οι Γερμανοί φοβούνταν ιδιαίτερα τον ΕΛΑΣ ΑττικοΒοιωτίας, τον ΕΛΑΣ στους ορεινούς όγκους της πρωτεύουσας. Η απάντηση είναι αυτή που βγαίνει από τα λόγια του Στρατιωτικού Διοικητή Αττικής του ΕΛΑΣ, Απόστολου Κοκμάδη...«οι Γερμανοί μας φοβόντανε πολύ!»

β) Η μη ύπαρξη αντιποίνων, λόγω ακριβώς αυτού του φόβου των Γερμανών, αποκαθηλώνει πλήρως τη θεωρία που θέλει την κατοχή να σκληραίνει επειδή υπάρχει αντίσταση! Οι Γερμανοί, όπως και κάθε κατακτητής, δεν καταλάβαιναν από αυρότητες αλλά μόνο από ισχύ! Αυτή ακριβώς η αλήθεια είναι που κάνει την εκτέλεση στο Βούντιμα ακατάλληλη για πολιτική εκμετάλλευση από τους αντιπάλους. Αυτή είναι η αιτία που η αλήθεια θάβεται στο Βούντιμα επί εβδομήντα τρία χρόνια, ρίχνοντας ωστόσο τις ρίζες της βαθειά στη γη της Ελευθερίας....

Ο επίλογος του Ορέστη στη θρυλική πλέον Μάχη της Πύλης....

Η Μάχη της Πύλης 17 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 2η. Το οροπέδιο "πάνω" από την Αθήνα φλέγεται...

Οι Πυλιώτες όχι μόνο αναχαιτίζουν την επίθεση των Γερμανών αλλά τους ανατρέπουν και περνάνε στην αντεπίθεση. Μαζί με τον τακτικό ΕΛΑΣ  περικυκλώνουν τον εχθρό και  τον θέτουν κάτω από τα διασταυρούμενα πυρά τους. Το "κέσελ"* (καζάνι) βράζει και στα Δερβενοχώρια....

Ο Ορέστης συνεχίζει την αφήγηση: 

Σημείωση: * "Κέσελ" στα γερμανικά σημαίνει καζάνι. "Κέσελ" ονομάστηκε και η περιοχή μέσα στην οποία περικυκλώθηκε η στρατιά του φον Πάουλους, στο Στάλινγκραντ, όταν στις 17/11/1942 άρχισε η φάση της αντεπίθεσης και οι σοβιετικοί πολιόρκησαν από παντού τους πολιορκητές. 

Για τη Μάχη της Πύλης, διαβάστε επίσης: 

• «Θα έρθω να τους δω πρίφτη. Δεν ξέρω αν θα μείνω μαζί τους, αλλά θα έρθω, σε 2-3 μέρες»
• Η μάχη της Πύλης, 16 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 1η, Ένα χωριό στα όπλα, έτοιμο για την υπέρτατη θυσία

«Θα έρθω να τους δω πρίφτη. Δεν ξέρω αν θα μείνω μαζί τους, αλλά θα έρθω, σε 2-3 μέρες»

Από το βιβλίο του Νικήτα-Γιώργη Μπουτσίνη Το Αντάρτικο της Αττικής

Ο αντισυνταγματάρχης Ρήγος Γεώργιος στον ΕΛΑΣ, ανήμερα της Μάχης της Πύλης, 16 Οκτωβρίου 1943

Φέτος η επέτειος της μάχης πέφτει Κυριακή, δεν υπάρχουν δικαιολογίες.  Και δεν το κρύβω πως θα ήθελα να δω πολλούς Αρβανίτες (και όχι μόνο Αρβανίτες), εκεί στην Κρίπεζα, να κρατούν ενός λεπτού σιγή και να ψάλλουν τον εθνικό ύμνο, ήγουν τον ύμνο στην Ελευθερία. 

Θέλω να δω πολλούς Αρβανίτες (και όχι μόνο Αρβανίτες) στην Πύλη και για έναν ακόμη λόγο. Για να δουν πώς γιορτάζουν οι σημερινοί Πυλιώτες τη μάχη εκείνη που τους ανέδειξε διαφεντευτές του τόπου τους στη σημερινή εποχή και όχι ελέω των ένδοξων προγόνων. Πώς τιμούν τους ήρωές τους.  Θέλω να δείτε τη χαρά τους και τη λάμψη στα μάτια τους κι ας μη ακούγονται όλα όσα θα έπρεπε στους πανηγυρικούς (για τα πανηγύρια, εδώ που τα λέμε) και στους χαιρετισμούς των επισήμων. Να κάτσετε στις ταβέρνες και να φάτε τα νηστίσιμα άμα και εορταστικά της ημέρας και να πείτε το "θεοσχωρέστους"  και το "αιωνία τους η μνήμη" αναθηβάλοντας την παρατήρηση του Ορέστη: 

«...Σ' αυτό εμείς εδώ κάτω είχαμε "πατριαρχικό αντάρτικο", όπως το έλεγε ο Θανάσης Χατζής. Ο περαστικός αντάρτης δεν έμενε νηστικός κι εκεί που δεν υπήρχε επιμελητεία ή οργάνωσις. Αλλά και ο περαστικός Δερβενοχωρίτης καθόταν και έτρωγε μαζί μας χωρίς παρακλήσεις και ευγένειες, δικαιωματικά. Πολλά ανώτερα εαμικά στελέχη είχαν εκφράσει την κατάπληξί τους για κείνη την χτυπητή αμοιβαιότητα και γνήσια ρωμαίικη απλότητα. Η απάντησις στο "καλή όρεξι", το "ορίστε", δεν ήταν τυπική φράσις ούτε για τους αντάρτες της Πάρνηθας ούτε για τους Δερβενοχωρίτες. Ο καλούμενος "να ορίση" καθόταν κι ' όλας στο τσοπάνικο μαντρί ή στο αντάρτικο λημέρι της ομάδας ή στο συσσίτιο του λόχου. Γι' αυτό και ο Χατζής μίλαγε παντού για το "πατριαρχικό αντάρτικο" της Αττικής».

Για να πάτε προετοιμασμένοι, όπως χρειάζεται, για να ξέρετε κάποια πράγματα για την ίδια τη μάχη αλλά και για την τεράστια σημασία της, Οκτώβρη του 1943, μισή ώρα από την Αθήνα!, αρχίζω να αναρτώ σήμερα μια σειρά από τις σχετικές δημοσιεύσεις του Ορέστη (Ανδρέα Μούντριχα) καπετάνιου της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ και πρωτεργάτη του αντάρτικου της ΑττικοΒοιωτίας. 

Η δημοσιεύσεις αυτές (εφημ. "Απογευματική", Φεβ/1958) ήταν έκτοτε απρόσιτες στο ευρύ κοινό. Τις παραθέτω αυτούσιες όπως θα μπορούσε να τις διαβάσει κάποιος αν είχε την εφημερίδα μπροστά του.

Ξεκινάμε με την συγκλονιστική προσχώρηση του αν/χη Ρήγου στον ΕΛΑΣ μετά από τη βολιδοσκόπηση του παπά του Κακονισκίρι (Πάνακτον), παπά "Δράκου" (Πέππα), την πολύωρη συζήτηση με τον Ορέστη, την έναρξη με το χάραμα της μάχης και την ανάληψη της διοίκησης από τον Ρήγο-Φεραίο επί τόπου!...

Σημείωση: Για τα ιταλικά όπλα που πέρασαν από το Λευκαντί στο Δήλεσι και από κει με πενήντα (50) μουλάρια, ήτοι 10 τόνοι φορτίο, μέσα σε μια νύχτα, προωθήθηκαν στην Πύλη έχω αναρτήσει τη μαρτυρία του Αλέξανδρου (Νίκου Παπανικολάου) που ήταν εντεταλμένος από τον Ορέστη να φέρει σε πέρας την αποστολή.

Εορτασμός της 25ης Μαρτίου 1944 στη Λιάτανη

Λαμβάνοντας υπόψη και άλλες δημοσιεύσεις της φωτογραφίας αυτής προκύπτει ότι το εικονιζόμενο αντιαεροπορικό είναι το λάφυρο που αποκτήθηκε από το Ι/34 τάγμα του ΕΛΑΣ κατά την επιδρομή και κατάληψη του αεροδρομίου της Τανάγρας τον Σεπτέμβριο του 1944 

Την μέρα της 25ης Μαρτίου θα την γιορτάζαμε αρκετά μεγαλοπρεπώς στη Λιάτανη. Όπως όμως το αποφασίσαμε ξαφνικά και βιαστικά, εκείνο το μικρό πραξικόπημά μας, δεν μάς έμενε καιρός για χάσιμο, ούτε μιας ώρας.

Έμεινε όμως ο Φώτης εκεί. Αυτός εξεφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας. Θύμισε το Θανάση Σκουρτανιώτη και τον Χατζημελέτη του 21. Φοβέρισε σε μια στροφή του λόγου του και τους κτηματίες του Σχηματαρίου, που καθυστερούσαν την εισφορά τους (φορολογία 5% επί των εισοδημάτων)¹. Αυτός στο τέλος... την ανταρτοποίησε και την γιορτή ολότελα.

Εκτός από τους αντάρτες είχανε μαζευτή στη Λιάτανη και οι μαχητικές ομάδες των γύρω χωριών. Σφάχτηκαν και τα υπόλοιπα πρόβατα κωπαϊδικής και κάποιας άλλης προελεύσεως και παρά την άφθονη ρετσίνα όλα πήγαιναν καλά περίπου, ως το τέλος. Ο ανθυπολοχαγός Αποστόλης, δεν έμεινε ήσυχος όλη την ημέρα. Κάθε τόσο έτρεχε από την μια μεριά στην άλλη, για να συγκρατήση το κακό που φοβότανε, μην αρχίση δηλαδή κανένα ομαδικό ενθουσιαστικό ντουφεκίδι. Ο Βερμαίος τον είχε καταστήσει προσωπικά υπεύθυνο γι' αυτό το ενδεχόμενο. Η γερμανική βάσις Σχηματαρίου, δεν ήταν τόσο μακρυά και δεν θα έπρεπε για κανένα λόγο να «εκθέσουμε» το χωριό, που ήταν η βάσις του εφοδιασμού μας τότε, μετά το ερήμωμα των Δερβενοχωρίων. Με το ηλιοβασίλεμα, ξεκίνησαν πια να φεύγουν οι «εφεδρικοί » για τα χωριά τους με τραγούδια και ζητωκραυγές.

Ο ενθουσιασμός κορυφώθηκε την ώρα που περνούσε η πολυάριθμη και ακουσμένη σ' όλη την Βοιωτία μαχητική της Πύλης. Ενθουσιασμένος και ο Βερμαίος τράβηξε το πιστόλι του και το άδειασε στον αέρα, ξεχνώντας τις ως εκείνη τη στιγμή «αυστηρές διαταγές» του. Σε λίγα δευτερόλεπτα κόρωσε ο τόπος. Πεντακόσια τουφέκια βροντολαλούσαν, οπλοπολυβόλα κακάριζαν και χειροβομβίδες σκάγανε με πάταγο².

Ο Απόστόλης τραβούσε τα μαλλιά του απελπισμένος και διεμαρτύρετο στον προϊστάμενό του:

-Για να με ρεζιλέψης με κατέστησες «προσωπικώς υπεύθυνο»; Αυτός ο ενθουσιασμός θα μάς φάει όλους.

-Καημένε μου, έχουμε και τίποτα άλλο από τον ενθουσιασμό μας; Ας τον κόσμο να ξεσπάση και λίγο.

Πρόκειται για την αφήγηση του Καπετάνιου της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Ορέστη (Ανδρέα Μούντριχα, από τον Οξύλιθο της Εύβοιας) όπως δημοσιεύτηκε από τον ίδιο στην εφημερίδα "Απογευματινή" στις 8-V-1958 και υπομνηματίζεται από τον υποφαινόμενο. 

  Ο Φώτης Βερμαίος (Φοίβος Γρηγοριάδης) που εκφώνησε τον πανηγυρικό ήταν επιτελάρχης της Μεραρχίας, μόνιμος λοχαγός του Ελληνικού Στρατού και γυιος του στρατηγού  Νεόκοσμου Γρηγοριάδη, γνωστού από τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Δίκη των Εξ. 

  Ο λοχαγός Αποστόλης (Απόστολος Κοκμάδης)  ήταν ο μόνιμος υπολοχαγός του Ε.Σ., αρβανίτης από την Ξάνθη. Είναι ο ίδιος που ένα μήνα πριν είχε χτυπήσει το τρένο στο Βαθύ Αυλίδας απελευθερώνοντας τους κρατούμενους και αργότερα, στις 25/26-VII-1944, θα μπει στο Σχηματάρι, μαζί με τον Νικήτα, σε μια επιχείρηση αντιπερισπασμού και τιμωρίας στις μεγάλες εκκαθαριστικές που διεξήγαγαν οι Γερμανοί και τα "Τάγματα Ασφαλείας" στην Πάρνηθα και τα Δερβενοχώρια. Στις αρχές του Σεπτεμβρίου θα χτυπήσει, μαζί με τον Θεοχάρη, και θα καταλάβει το αεροδρόμιο της Τανάγρας, λαφυραγωγώντας και καταστρέφοντας τα πάντα.

  Στον εορτασμό εκείνο είχε λάβει μέρος και πλήθος κόσμου από τα σκλαβωμένα χωριά του κάμπου και τμήμα Αετόπουλων από το Σχηματάρι, με  ξύλινα ντουφέκια και σπαθιά!

  Το "μικρό πραξικόπημα" στο οποία αναφέρεται στην αρχή είναι η απόφαση που πήραν οι τρεις (Ορέστης, Βερμαίος και ο γραμματέας της Θήβας "Μιχάλης" στον Άη Θανάση της Λιάτανης την προηγούμενη μέρα) να μην εφαρμόσουν την διαταγή απόσυρσης του 7ου τάγματος του Λακιώτη (ταγματάρχης Γιάννης Σταματάκης) από την Εύβοια αλλά, αντίθετα, να διαπαιρεωθεί απέναντι και ο ίδιος ο Ορέστης προς ενίσχυση της μαχητικότητάς του. 

Σημειώσεις: 

1 Η εισφορά 5% είχε επιβληθεί από τον Νοέμβριο του 1943 και ο λόγος ήταν ότι οι Άγγλοι διέκοψαν κάθε είδους στήριξη του ΕΛΑΣ μετά τις συγκρούσεις με τον Ζέρβα. Οι φορολογίες ήταν δύο ειδών. Μία επί της παραγωγής, σε είδος, και μια επί της κίνησης των εμπορευμάτων, κάτι σαν τον Φόρο Κύκλου Εργασιών ή τον ΦΠΑ. Και οι δύο δεν ξεπερνούσαν ποτέ το 10%. Κι εδώ, στην Αττικοβοιωτία βλέπουμε ότι ήταν 5%. Επίσης βλέπουμε ότι η "εξουσία" του ΕΛΑΣ επεξετείνετο ακόμη και στο γερμανοκρατούμενο Σχηματάρι κι όχι μόνο στα κοντινά στη βάση του ημιορεινά χωριά.

2 Στο φύλλο 16 του «Εκδικητή» της 9η Απριλίου 1944, διαβάζουμε σχετικά: 

«Μέσα σε παλμούς εθνικής χαράς, κάτω από ελεύθερου αέρα πνοή, με τις σημαίες περήφανα απλωμένες, γιόρτασαν οι κάτοικοι των ελεύθερων χωριών της Αττικής, μαζί με το στρατό τους τον ΕΛΑΣ τη μέρα της γιορτής της Λευτεριάς.

Ας είναι πολλά από τα χωριά αυτά καμένα κι ερειπωμένα! Μήπως στην άλλη μεγάλη Εθνική Εξέγερση δεν είχανε καταστραφεί; Φτάνει που έλειπε ο αιμοβόρος καταχτητής. Φτάνει που μπορούσαμε περήφανα να διακηρύξουμε πως είμαστε άξιοι απόγονοι των ηρώων του '21, πολεμιστές αδάμαστοι όπως εκείνοι.

Σε όλα τα χωριά έγιναν δοξολογίες. Ομάδες του ενεργού κι εφεδρικού ΕΛΑΣ παρέλασαν μέσα σε παλλαϊκές εκδηλώσεις συγκίνησης και χαράς. Παντού μιλήσανε αντιπρόσωποι των οργάνων αυτοδιοίκησης, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ. Μέσα σε φρενίτιδα ενθουσιασμού διαβάστηκαν οι νίκες του Κόκκινου Στρατού και κάθε φορά που οι ρήτορες τόνιζαν πως σε τούτη την εξέγερση δεν πρόκειται να γελαστούμε από κανένα κοτζάμπαση, για α καρπωθεί τις θυσίες μας, ομόφωνα δινόταν ο όρκος πίστης στη Λαοκρατία.

Τις γιορτές κλείσανε ομοβροντίες από τον ένοπλο λαό, που ασφαλώς τάραξαν τις ανήσυχες ώρες των αιχμαλώτων καταχτητών, στις γειτονικές φρουρές. Στις 25 έγινε μνημόσυνο στο Κλειδί των πεσόντων στον αγώνα. Έξι ιερείς λειτούργησαν κι αντιπροσωπείες των γύρω χωριών του 34ου Συντάγματος και των Τοπικών οργανώσεων πήραν μέρος. Όρκο πίστης στον αγώνα κι εκδίκησης των ηρώων και των αδικοχαμένων αμάχων δώσανε οι μαχητές του ΕΛΑΣ.

Μέσα σ' όλα τα στεφάνια ξεχώριζε της ηρωικής Πύλης με τους στίχους του σ. Αυγερινού:

Η κατακαημένη Πύλη

της τιμής σημάδι στέλνει

σ' εκείνους που την έκαναν

θρυλική και δοξασμένη.

Ένα δάφνινο στεφάνι

και το λόγο της τιμής

πως στ' αχνάρια τα δικά σας

θα πατήσουμε κ' εμείς.

Αιωνία σας η μνήμη

και το χώμα ελαφρύ

σάς που παραστέκει η δόξα

ω αθάνατοι νεκροί.

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής




Διαβάστε επίσης: Η 25 Μάρτη στην ελεύθερη Αττική