Η σημασία της Μάχης της Πύλης... τότε, τώρα και πάντα...Μέρος Δ΄ (τελευταίο)

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Στρατός για τώρα και για πάντα

Στους ελασίτες 

τους δικούς μου “κουρήτες”ⁱ

Ο Ορέστης δεν συμπαθεί τον Νίκο Ζαχαριάδη. Το δείχνει με πολλούς τρόπους και κυρίως απέχοντας τελείως από τις συζητήσεις για το τι πρέπει να πράξει το ΕΑΜ προκειμένου να απαντήσει τον μονομερή εμφύλιο πόλεμο που επέβαλαν οι Άγγλοι μετά τα Δεκεμβριανά. Ούτε κι ο Ζαχαριάδης “πάει” τον Ορέστη και δεν του πολυδίνει σημασία. Με την πρώτη ευκαιρία και με μια απλή ανακοίνωση τον “θέτει εκτός κόμματος”. Σημειώνουμε ότι ο Ορέστης ήταν στέλεχος του ΚΚΕ πριν τον πόλεμο, με εντολή της ΚΕ ξεκινάει να φτιάχνει το ΕΑΜ στη Βοιωτία και στη διάρκεια της Κατοχής είναι πρώτος γραμματέας της Μονάδας του ΕΛΑΣ που διοικεί, η οποία, στην αρχή έχει τη μορφή Αρχηγείου, μετά ονομάζεται 5η Ταξιαρχία και το 1944 γίνεται η ΙΙ Μεραρχία. Δεύτερος γραμματέας και δεξί χέρι του Ορέστη είναι ο Γιώτης, ο γνωστός Χαρίλαος Φλωράκης.

Όμως, παρά το τεταμένο κλίμα στις σχέσεις Ορέστη-Ζαχαριάδη, όταν πια όλοι έχουν επιπέσει πάνω στον δεύτερο και η Αριστερά περνάει την αντιζαχαριαδική άμα και φιλοπλουμπιδική της φάση -όταν γράφει στην “Απογευματινή” είναι 1958 – ο Ορέστης δεν διστάζει να ξεκαθαρίσει ότι όλη η Αντίσταση στηρίζεται στην ανοικτή επιστολή του Ζαχαριάδη προς τον Ελληνικό Λαό.

Όταν, λοιπόν, βρίσκεται κάποιος στον Οκτώβριο του 1943, σε οποιοδήποτε σημείο της Ελλάδας δεν μπορεί παρά να συμφωνεί με τον Ορέστη ότι η επιστολή Ζαχαριάδη έχει χαράξει το δρόμο τον οποίο ακολουθεί ΟΛΟΣ ο Ελληνικός Λαός, ενόπλως ή αόπλως.

Όταν το γράμμα λέει, 

«Ο φασισμός του Μουσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα με σκοπό να την υποδουλώσει και εξανδραποδίσει...»,

ο Έλληνας συμφωνεί απόλυτα, απλώς προσθέτει στον φασισμό του Μουσολίνι και τον ναζισμό του Χίτλερ.

Όταν το γράμμα λέει...

«Σήμερα όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή...»

ο Έλληνας καλείται εκ των πραγμάτων να υπερβεί τις ιδεολογικές, πολιτικές και κομματικές εντάξεις του και να υπερασπιστεί τα καίρια με αγώνες και θυσίες. Δεν χαϊδεύει τ' αυτιά, δεν τάζει εύκολες λύσεις και, κυρίως εναποθέτει την ευθύνη για τη λύση του προβλήματος στον ίδιο το Λαό και όχι σε κάποια κυβέρνηση, σε κάποιο σύστημα, σε κάποιο κόμμα, σε κάποια πολιτική πλατφόρμα.

»Μα ένα έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλαίβει, αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό του Μουσολίνι...»

Εκείνος, ο σκληροπυρηνικός ηγέτης του ΚΚΕ, ο διεθνιστής, ο “κούτβης”, ο “χαϊδεμενος” του Στάλιν, δεν διστάζει να μιλήσει για το έθνος που κινδυνεύει και πρέπει να παλέψει για να ζήσει. Δεν αντιπαραθέτει το έθνος στην τάξη γιατί, ειδικά τότε, το 1943, έχει καταδειχτεί σε όλους ότι ταξικό καθήκον για οποιαδήποτε τάξη είναι η υπεράσπιση του εθνικού συμφέροντος και η απελευθέρωση της πατρίδας. Έχουν νιώσει όλοι ότι οι πρώτοι που καταστραφήκανε με την επέλαση του Άξονα ήταν οι φτωχοί άνθρωποι, οι εργάτες και οι αγρότες, ενώ ακόμη και η αστική τάξη ξεκληρίστηκε και στη θέση της “αναδείχτηκε”, ειδικά τον χειμώνα του '41, μια νέα “αστική τάξη”, εκείνη των μαυραγοριτών και των σπεκουλαδόρων.

Τον Οκτώβρη του '43, όταν κάποιος κοιτάζει τα αποκαΐδια της Πύλης και των άλλων Δερβενοχωρίων καταλαβαίνει απόλυτα ότι ο ηγέτης του διωκόμενου ΚΚΕ, 31 Οκτωβρίου του 1940, είναι ο ΜΟΝΟΣ πολιτικός ηγέτης που έχει υπολογίσει σωστά την κατάσταση και έχει θέσει τις βάσεις του αγώνα για τη σωτηρία του έθνους για όλα τα επόμενα χρόνια και μέχρι τη συντριβή του φασισμού....

»Δίπλα στο κύριο μέτωπο και Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ, ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ.....»

«Δίπλα σε κάθε κύριο μέτωπο» είδη, από το 1940, ο ΝΖ κάνει λόγο για περισσότερα από ένα κύρια μέτωπα και ουσιαστικά προαναγγέλλει το Αντάρτικο «δίπλα σε κάθε κύριο μέτωπο». Είναι αυτό που λέγαμε σε προηγούμενη ανάρτηση. Και δεν σταματάει εκεί. Προχωράει και δίνει και σαφή εικόνα για το πώς θα είναι και τι μορφή θα έχει αυτός ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας....«...Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ, ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ...» Η έμφαση με τα κεφαλαία γράμματα είναι του ίδιου του ΝΖ.

»Κάθε πράκτορας του φασισμού πρέπει να εξοντωθεί αλύπητα. Στον πόλεμο αυτό που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη...»

Εδώ πια πρόκειται για την απόλυτη υπέρβαση! Ο φυλακισμένος πολιτικός αντίπαλος του Μεταξά θέτει τον εαυτό του και τις δυνάμεις του στην διάθεση του εχθρού του και αυτό καλεί να κάνουν οι πάντες και μάλιστα “δίχως επιφύλαξη”!!!

Πώς μπορεί, λοιπόν, ο Αποστόλης Κοκμάδης, για παράδειγμα, να μη θεωρήσει καθήκον του να ζητήσει από το ΚΚΕ να τον κάνει μέλος του και πώς μπορεί, πχ, ο ανθυπίλαρχος Κοντός(Λαοκράτης) να μην θέσει τις δυνάμεις του στην υπηρεσία του ΕΛΑΣ όποιοι κι αν είναι οι δημιουργοί του;

»Έπαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα, πρέπει να είναι και θα είναι, μια καινούργια Ελλάδα της δουλιάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' ένα πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό. Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θάναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της. Οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου στέκουν στο πλευρό μας»

Αθήνα 31 του Οχτώβρη 1940

Αντάρτικος στρατός

Ναι, λοιπόν. Ο ΕΛΑΣ ήταν δημιούργημα των κομμουνιστών που πάλευαν, αυτοί οι “διεθνιστές”, να σώσουν το έθνος και να απελευθερώσουν την πατρίδα. Και ήταν ένας στρατός που από τις πρώτες του στιγμές πήρε τα “χρώματα” αυτού εδώ του Τ(ρ) όπου, σφραγίστηκε με τις παραδόσεις του, πολιτικές και μεταφυσικές.

Ο Ζουράρις ονομάζει τους μοναχούς “μαυροφορεμένους αντάρτες” και τους αντάρτες του ΕΛΑΣ “μυροφόρους”. Δεν έχει άδικο. Είναι κάτι μεταξύ μοναχών και κλεφταρματολών. Έχουν γένια για να ξεχωρίζουν και αν τα κόψουν να φαίνεται ότι είναι ηλιοκαμένοι αντάρτες που γυρίζουν στα βουνά. Ο Άρης, όταν κατέβηκε στην Αθήνα, Μάρτιο του '43, είχε αυτό το πρόβλημα της...διχρωμίας στο πρόσωπο. Παραμένουν άκουροι, ενίοτε μαυροφορούν, έχουν ονόματα διαφορετικά από τα κοσμικά που χαρακτηρίζουν την τρίτη γέννησή τους, σαν αντάρτες πια. Είναι ταμένοι, λιτοδίαιτοι και ευτελώς ενδεδυμένοι, σχεδόν γυμνοί και ξυπόλυτοι....«μόνο για κατούρημα θα τον έχετε» λέει ο Άρης και δεν διστάσει να εκτελέσει για μια κότα ή για μερικά κιλά κρασί. Κυρίως όμως είναι εθελοντές! Έχουν έρθει όλοι γιατί θέλουν και γιατί ο νους τους είχε την εξουσία να αντισταθεί! Κανένας αντάρτης του ΕΛΑΣ δεν προσήλθε χωρίς να το θέλει!

Τακτικός στρατός

Από το καλοκαίρι του '43 αποκτά όλα τα χαρακτηριστικά του τακτικού στρατού. Του “τακτικού”όπως τον εννοούν στη Δύση γιατί εμείς εδώ στην καθ' ημάς ανατολή, το “τακτικό” το εννοούμε έτσι που οι Δυτικοί το περνάνε για “αταξία”ⁱⁱ. Γίνεται ένας τακτικός στρατός χωρίς υποχρεωτική στρατολογία ούτε, φυσικά, και επαγγελματική.  Οι Ελασίτες ΔΕΝ πληρώνονται με λίρες όπως οι Εδεσίτες και η λοιπή "χρυσή αντίσταση"! Τι δεν έχει από τον τακτικό στρατό που μέχρι τότε γνώριζε η Ελλάδα;

• Δεν έχει επιλοχίεςⁱⁱⁱ. Ο λόγος παραμένει, για μένα τουλάχιστον, άγνωστος. Δεν έχω βρει πουθενά την εξήγηση.
• Έχει τριαδική διοίκηση όλων των μονάδων από κάτω μέχρι επάνω. Ο στρατιωτικός διοικητής, ο καπετάνιος και ο πολιτικός. Αυτό τον τρόπο διοίκησης δεν τον καταλαβαίνουν και δεν τον αντέχουν οι αξιωματικοί του παλιού στρατού και τον θεωρούν ούλτρα σοβιετικό(!) Δεν είναι όμως. Είναι ακόμη ένα στοιχείο της δικής μας στρατιωτικής παράδοσης που επιβιώνει και επιστρέφει σε μας σαν αντιδάνειο. Δεν εννοώ μόνο τον “καπετάνιο”. Εννοώ τη συλλογική ηγεσία. Δείτε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Δυαδική είναι η ηγεσία και τριαδική. Στη δε Μάχη του Μαραθώνα οι στρατηγοί ήταν ένδεκα!
• Υπάρχουν συνελεύσεις των μονάδων. Οι αντάρτες συνεδριάζουν τακτικά, συζητάνε, ακούνε, αποφασίζουν και πολλές φορές λύνουν μόνοι τους τα προβλήματα που μπορούν να λυθούν “από τα κάτω”.
• Υπάρχουν κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ^iv που στρατολογούν μέλη και λειτουργούν ξεχωριστά και επικουρικά. Είναι η οργάνωση των επιλέκτων αλλά νομίζω ότι αναπαράγει με άλλο τρόπο τον ελιτισμό των αξιωματικών του παλιού στρατού. Απλώς ο ελιτισμός αυτός τίθεται σε διαφορετική βάση. Εκεί ήταν τα γαλόνια, οριζόντια τομή. Εδώ τώρα είναι η πολιτικο-ιδεολογική συγκρότηση, κάθετη τομή στο στράτευμα. Εξόχως διδακτικό συμπέρασμα για το πώς λειτουργούν οι παραδόσεις και πώς επανέρχονται από το παράθυρο ενώ έχουν αποπεμπθεί από την πόρτα και μάλιστα ενός τόσο προσεγμένου και σφικτού οργανισμού όπως είναι το κομμουνιστικό κόμμα.

Τακτικός και Λαϊκός

Ο ΕΛΑΣ ό,τι έχει και δεν έχει προέρχεται από τον λαό. Είναι ο ίδιος ο Λαός ένοπλος. Είναι ο πολίτης-οπλίτης όλης της ιστορίας του ελληνικού έθνους από την εποχή των Ομηρικών Επών και μετά. Αυτό στα Δερβενοχώρια παίρνει ακόμα πιο καθαρή μορφή και κάνει τον Θανάση Χατζή να μιλάει για “Πατριαρχικό Αντάρτικο”.Είπαμε γι' αυτό σε άλλη ανάρτηση.

Ο ΕΛΑΣ μαζί με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την Εκκλησία συγκροτεί την Πολιτεία, το Κράτος, από τα κάτω, άλλοτε υπό των ζυγό των κατακτητών άλλοτε πέρα από τον ζυγό. Και στις δύο περιπτώσεις παράλληλα με αυτόν. Υπάρχει αυτό που λέμε στη θεωρία των επαναστάσεων “δυαδική εξουσία”! Όχι μόνο υπάρχει εξουσία πέρα απ' αυτή των κατακτητών αλλά κι ο λαός αναγνωρίζει σ' αυτήν το συμφέρον του και πειθαρχεί, τις περισσότερες φορές εκκουσίως και αυτοβούλως, μερικές δε φορές και με “φοβέρες και αίματα”.

Έτσι:

• Το φθινόπωρο του '43, η διοίκηση του ΕΛΑΣ ΑττικοΒοιωτίας απαγορεύει την επάνδρωση των Ταγμάτων Ασφαλείας.
• Εισπράττει την εισφορά του είδους και μάλιστα ο Βερμαίος, στον πανηγυρικό της 25η Μαρτίου 1944 στη Λιάτανη, επιπλήττει τους  Σχηματαραίους κτηματίες που καθυστερούν.
• Όταν στο Κλειδί, Φλεβάρη του '44, εμφανίζεται λόχος των Ταγμάτων Ασφαλείας, αντιμετωπίζεται με τα όπλα και οι οπλίτες του έχουν τις συνέπειες που είχε κάθε εχθρικός σχηματισμός όταν βρέθηκε στη μπούκα του ΕΛΑΣ.
• Σε ομάδα χωροφυλάκων που αιχμαλωτίζεται από τον ΕΛΑΣ, οι προ κατοχής καταταχθέντες αφήνονται ελεύθεροι, μαζί και ο επικεφαλής τους, οι επί κατοχής καταταχθέντες (κόντρα στις διαταγές του ΕΛΑΣ, δηλ) εκτελούνται ως προδότες.

Παρά τα μεταπολεμικά προκύψαντα από τους αντιπάλους του ΕΛΑΣ, με την “ανάλογη” βοήθεια από τους “φίλους” του ΕΛΑΣ, ο ΕΛΑΣ είχε καλές σχέσεις και με τους παπάδες και με την Εκκλησία αφού όλοι ξέρουμε-εκτός από τους παραπάνω “φίλους” του ΕΛΑΣ - ότι, οι παπάδες από μόνοι τους δεν φτιάχνουν Εκκλησία. Ο Ορέστη αναφέρει πολλές περιπτώσεις που ανώτεροι, κατώτεροι κληρικοί και μοναστήρια στηρίζουν και μάλιστα με μεγάλο κίνδυνο τον ΕΛΑΣ και την Αντίσταση. (Μέχρι και τα ράσα του, ο Άρης, για να κατέβει στην Αθήνα, τα οφείλει στη Μονή Κλειστών).  Ο Ορέστης, επίσης πολεμάει με τον σταυρό στο στήθος κάτω από εθνόσημο του "ΕΛΑΣ", δώρο του Αττικής Ιάκωβου. Αναφέρει και την ύπαρξη ιερέως της μονάδας που διοικεί, είναι ο παπάς του Πάνακτου, εκείνος που βολιδοσκοπεί τον Ρήγο για να προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ. Ιερέας υπάρχει και στο Γενικό Στρατηγείο. Πρόκειται για τον πατέρα Ανυπόμονο, τον Γερμανό Δημάκο, ο οποίος θα φέρει περήφανα τον τίτλο αυτό σε όλη την επί γης ζωή του.

Αλλά και εκκλησιαστική ζωή υπάρχει. Θα αναφέρω πρώτη την εικόνα εκείνη που μου είχε αφηγηθεί μπάρμπας μου Ελασίτης μιας υποδειγματικής ομάδας της ΕΠΟΝ του 34ου Συντάγματος. Πριν ξεκινήσουν για την αποστολή “αυτοκτονίας” για τη διάσωση της υδατοδεξαμενής της Θήβας από την ανατίναξη των Γερμανών, τέτοιες ώρες του '44, κοινώνησαν!!! Ο π. Ανυπόμονος αφηγείται πολλές περιπτώσεις που όλοι μαζί, αντάρτες και λαός εκκλησιάζονται. Μια απ' αυτές είναι και μέρα της γιορτής του Άρη. Ο Περικλής (Γιώργης Χουλιάρας) δε, ο μεγάλος αυτός πολέμαρχος, προσθέτει τις δικές του. Η πιο εντυπωσιακή είναι η παρακάτω και αφιερώνεται στις χοντρές κουράδες που κάνουν ό,τι μπορούν για να “ξεπλύνουν” τους συκοφάντες του ΕΛΑΣ και της Εαμικής Αντίστασης ισχυριζόμενοι ότι η Εκκλησία δεν βοήθησε την Αντίσταση.

Στη Στρώμη Σεπτέμβρης του 1942: [.... «Συνεννοημένοι από νωρίς με την οργάνωση και τον παπά για το τι θα κάνουμε το βράδυ, πριν σουρουπώσει ξεκινήσαμε για το χωριό. Μπροστά οι νέοι που ήξεραν που θα πάμε κι από πίσω εμείς, περάσαμε την πλατεία, κι από πίσω οι χωριανοί, πήγαμε και μπήκαμε στο ισόγειό, στο σπίτι του παπά. Ήταν ένα στενόμακρο σκοτεινό αβέρτο, άδειο κι αραχνιασμένο υπόγειο. Στο φως που έριχνε μεσ’ το σκοτάδι ένας λύχνος κρεμασμένος σε μια πρόκα στον τοίχο, διακρίνονταν στη μέση ένα παλιοτράπεζο που πάνω έκαιγε ένα πρόχειρο καντήλι. Μπήκαμε στη γραμμή σε παράταξη από δω και κει στον τοίχο, και μόλις φάνηκε στην πόρτα ο παπάς, ο Άρης διέταξε «“προσοχή”».

0 παπάς προχώρησε και στάθηκε μπροστά στο τραπέζι, άφησε απάνω κάτι που είχε τυλιγμένο σ’ ένα χαρτί, φόρεσε το πετραχήλι του, κι αφού έκανε το σταυρό του, έψαλε μερικές ευχές. Μετά ο Άρης πήγε και στάθηκε μπροστά στο τραπέζι δίπλα στον παπά, ενώ εμείς, η ομάδα του Παρνασσού, μετακινηθήκαμε και παραταχτήκαμε μπροστά στο τραπέζι από την άλλη μεριά απέναντι τους, προκειμένου να δώσουμε και μεις τον όρκο του αντάρτη. 0 Άρης διέταξε «“προσοχή”» κι άρχισε ν’ απαγγέλλει τον όρκο του αντάρτη, ενώ εμείς επαναλαμβάναμε:

Εγώ, παιδί του ελληνικού λαού, ορκίζομαι ν’ αγωνιστώ πιστά από τις τάξεις του ΕΛΑΣ, χύνοντας και την τελευταία ρανίδα του αίματός μου σαν γνήσιος πατριώτης για το διώξιμο του εχθρού από τον τόπο μας,για τις ελευθερίες του λαού μας, και ακόμα, να είμαι πιστός και άγρυπνος φρουρός προστασίας στην περιουσία και το βιός του αγρότη. Δέχομαι προκαταβολικά την ποινή του θανάτου αν ατιμάσω την ιδιότητά μου ως πολεμιστή του έθνους και του λαού, και υπόσχομαι να δοξάσω και να τιμήσω το όπλο που κρατώ και να μην το παραδώσω αν δεν ξεσκλαβωθεί η πατρίδα μου και δε γίνει ο Λαός νοικοκύρης στον τόπο του.

Μετά την ορκωμοσία ο παπάς πήρε απ’ το τραπέζι το δεματάκι που είχε αφήσει όταν ήρθε, το άνοιξε, έβγαλε από μέσα μια μεγάλη μεταξωτή σημαία, την ξεδίπλωσε κρατώντας την απ’ τη μια άκρη ο ίδιος κι από την άλλη ο Άρης, και ψάλαμε όλοι μαζί, αντάρτες και χωριανοί που ήταν μέσα κι έξω από το υπόγειο,τον Εθνικό Ύμνο. Η τελετή τελείωσε. 0 Άρης πριν παραλάβει τη σημαία φιλήθηκε με τον παπά, ενώ ο παπάς, συγκινημένος μέσα σε κείνη την πατριωτική ατμόσφαιρα που είχε δημιουργηθεί, μας ευχήθηκε και μας αποχαιρέτησε όλους με δάκρυα στα μάτια με το «“καλή λευτεριά”»....]^v

Τακτικός κι εφεδρικός μαζί.

Έχω αναφερθεί πολλές φορές, και στους Παράξενους Φτωχούς Στρατιώτες και σε διάφορα κείμενα, στην “τακτική των ατάκτων”. Οι Δυτικοί αναφέρονται απαξιωτικά στους “άτακτους” και προβάλουν ως “τακτικό” τον δικό τους τύπο στρατού. Αυτό δεν είναι αληθές. Οι “άτακτοι” έχουμε αποδείξει πως έχουν και τάξη και τακτική. Γι' αυτό και τα καταφέρνουν εκεί που δεν μπορούν να τα καταφέρουν οι “τακτικοί” στρατοί και διεξαγάγουν επιχειρήσεις “αδύνατες” για έναν συνηθισμένο τακτικό στρατό. Η “τακτική των ατάκτων” έρχεται δε από παλιά, από την αρχαιότητα και τους Μυρίους, ως την Βυζαντινή “Παραδρομή”, τους Αρβανίτες Στρατιώτες, τους Σουλιώτες, τους Κλέφτες και τους Αρματολούς. Ο ΕΛΑΣ,  μαζί με τον ΔΣΕ, είναι ο τελευταίος κρίκος αυτής της μεγάλης στρατιωτικής παράδοσης των Ελλήνων, η οποία, έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την αντίσταση στους εισβολείς και την άμυνα υπέρ βωμών και εστιών.

Ο ΕΛΑΣ μάλιστα προσθέτει κι άλλα χαρακτηριστικά στην τακτική των “ατάκτων” ενώ διευρύνει τη χρήση άλλων. Ας δούμε μερικά.

• Επειδή δεν έχει αρκετά όπλα, τακτικό εφοδιασμό και χώρο για να ελιχθεί-ειδικά σε περιοχές όπως η Βοιωτία και η Αττική, με τα χαμηλά βουνά, το πυκνό δίκτυο συγκοινωνιών και τις μεγάλες συγκεντρώσεις εχθρικών μονάδων – αποκρύπτει ένα μέρος των δυνάμεων μέσα στις γραμμές του εχθρού! Το να παίρνουν τα όπλα οι πολίτες όταν χρειάζεται και να παρατάσσονται για πόλεμο είναι βέβαια παλιά παράδοση. Εδώ όμως γίνεται εσκεμμένα και κάτω από την μύτη του εχθρού. Οι εφεδρικοί αυτοί αντάρτες είναι ταυτόχρονα και πηγές πληροφοριών για τον τακτικό ΕΛΑΣ ενώ ο λαός που λίγο πολύ τους γνωρίζει, αναλαμβάνει να τους κρύψει και να τους ταΐσει.
• Ο στρατιωτικός διοικητής Αττικής του ΕΛΑΣ, Αποστόλης Κοκμάδης, αναφέρει συγκεκριμένα ότι η δύναμη του τμήματός του μπορούσε να ανέλθει σε εξακόσιους (600) άνδρες και μετά να ξαναπέσει στους διακοσίους πενήντα (250). Το γεγονός αυτό προσέδιδε στον ΕΛΑΣ τεράστια ευελιξία και απλούστευε το σύστημα εφοδιασμού του κατά τους ελιγμούς.
• Στη Μάχη της Πύλης έχουμε αυτά τα χαρακτηριστικά να φτάνουν στην κορύφωσή τους. Ένα μικρό τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ της Πύλης, δύναμης μικρότερης των δύο δεκάδων, δρα σαν πυρήνας μιας ευρύτερης εφεδρικής δύναμης “ατάκτων χωρικών”, αποκρούοντας το κύριο πλήγμα υπέρτερων, έμπειρων και καλά εκπαιδευμένων δυνάμεων τους εχθρού και ανατρέποντας, στη συνέχεια, το εχθρικό τμήμα περνώντας στην αντεπίθεση. Οι κύριες δυνάμεις του τακτικού ΕΛΑΣ μπαίνουν στη μάχη μετά από οκτώ και πλέον ώρες, δρώντας πλέον ως εφεδρείες των “εφεδρικών” οπότε, η περικύκλωση καθίσταται δυνατή και η επιτυχία της μάχης εξασφαλίζεται! Την ίδια στιγμή, ένας ανώτερος αξιωματικός, ο αν/χης Γεώργιος Ρήγος, ανακαλείται από την εφεδρεία, όχι με διαταγή ανωτέρου αλλά με έκκληση κατώτερων αξιωματικών και αναλαμβάνει τη διεύθυνση της μάχης με τις πρώτες ντουφεκιές. Σημειώνουμε επίσης ότι ο Ρήγος προήχθη σε αν/χης περνώντας από όλους τους βαθμούς των υπαξιωματικών και αξιωματικών και πολεμώντας σε όλους τους πολέμους του 20ου αιώνα!

Όλα αυτά τα στοιχεία καθιστούν τη Μάχη της Πύλης μοναδική και στην ιστορία του ΕΛΑΣ και στην ιστορία της Αντίστασης κατά του Άξονα σε όλο τον κόσμο. Εκφράζει όλα τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης φάσης του αγώνα σε μια κρίσιμη καμπή του Β'ΠΠ και δίνει τη δική της σημαντική ώθηση στην επόμενη φάση, την τελική και περισσότερη σκληρή πριν την απελευθέρωση.

Όλα αυτά τα στοιχεία που συμπυκνώθηκαν εκείνες τις μέρες του Οκτώβρη στο οροπέδιο των Δερβενοχωρίων είναι φυσικό να σταθμίζονται και να αξιολογούνται από εχθρούς και φίλους. Οι μεν φίλοι χαίρονται και πυκνώνουν περισσότερο τις γραμμές τους για την τελική αναμέτρηση, οι δε εχθροί, Γερμανοί και Εγγλέζοι, ανησυχούν και προβληματίζονται με το φαινόμενο ΕΛΑΣ που εξελίσσεται μπροστά τους. Όταν οι “άτακτοι χωρικοί” με λίγα “γύφτικα”^viιταλικά όπλα δρουν σαν τακτική μονάδα και νικούν έναν λόχο τότε τι πρέπει να περιμένουν από τον τακτικό ΕΛΑΣ στους επόμενους μήνες;;;

Αρχίζουν λοιπόν να παίρνουν τα μέτρα τους.

• Πρώτος τους στόχος να διαμορφώσουν τις συμμαχίες τους με τους εχθρούς του ΕΛΑΣ. Κι αν δεν υπάρχουν τέτοιοι και όπου δεν υπάρχουν, να φροντίσουν να υπάρξουν. Ο λοχαγός Ντον Σκοτ αναλαμβάνει δράση.
• Δεύτερος στόχος τους είναι να αξιοποιήσουν τα εξτρεμιστικά στοιχεία που δρουν στις γραμμές του για να αμαυρώσουν και να συκοφαντήσουν τη δράση του ώστε οι ταλαντευόμενοι να πέσουν “σαν ώριμο φρούτο” στην ποδιά τους. Οι άνθρωποι και των μεν και των δε στα χωριά “φρίττουν” με τις “προθέσεις” τάχα του ΕΛΑΣ να βάλει χέρι στις περιουσίες, να τους κάνει τα χωράφια κολχόζ και άλλα τέτοια.
• Τρίτος στόχος να φοβίσουν με όλα τα μέσα τον Λαό και να κάνουν την όποια βοήθεια στον ΕΛΑΣ ιδιαίτερα ακριβή σε αίμα και σε βάσανα. Τους επόμενους μήνες καλούνται οι πρώτες κλάσεις στα Τάγματα Ασφαλείας. Ο Λιάκος, τέλος του χρόνου, εγκαθίσταται στην Εύβοια σαν νομάρχης και στρατιωτικός διοικητής με προίκα ένα λόχο “τσολιάδων” και αναλαμβάνει δράση για να εκκαθαρίσει την “επικράτειά” του από τον ΕΛΑΣ. Η Εύβοια προορίζεται για προγεφύρωμα! Τίνος αλήθεια; Μα των Άγγλων, φυσικά!

Κανένας από τους στόχους αυτούς δεν θα εκπληρωθεί όσο μεγάλες κι αν είναι οι θυσίες!

Οι Αντάρτες του ΕΛΑΣ μάχονται τραγουδώντας τον δικό τους παιάνα:

Είμαι του ΕΛΑΣ αντάρτης

Και στα όρη κατοικώ

Και για την ελευθεριά μας

Και τον θάνατο αψηφώ

Το τουφέκι μου στον ώμο

Το σπαθί μου στο πλευρό

Απ' τα όρη κατεβαίνω

Τους φασίστες κυνηγώ

Δεν φοβάμαι την κρεμάλα

Δεν φοβάμαι το σχοινί

Και στο πέρασμά μου τρέμουν

Ράλληδες και Γερμανοί

Ράλληδες ταγματαλήτες

Μπουραντάδες, Γερμανοί

Τα κεφάλια σας θα πέσουν

Απ' τ' αντάρτικο σπαθί

Μάνα μου, γλυκιά μου Ελλάδα

Ο αντάρτης του ΕΛΑΣ

Θα σ' ανάψει τη λαμπάδα

Της τιμής, της λευτεριάς^vii

i      Στην Ελληνική μυθολογία οι Κουρήτες ήταν Δαίμονες (= Δαΐμονες, ειδήμονες) που η λατρεία τους εντοπίζεται κυρίως στη Φρυγία και στη Κρήτη που κατά παράδοση ονομαζόταν και Κουρήτις.

Αναφέρονται όμως και σε άλλες ελληνικές περιοχές ταυτιζόμενοι αλλού με τους  Τελχίνες, αλλού με τους Κορύβαντες και αλλού με τους Καβείρους ακόμα δε και με τους  Ιδαίους Δακτύλους.

Στη Φρυγία φέρονται ως ακόλουθοι της Κυβέλης – Ήρας στην οργιαστική της λατρεία. Αντίθετα στη Κρήτη μνημονεύονται ως «άγρυπνοι φύλακες» του Δία που κάλυπταν με τις ένοπλες ορχήσεις και τον θόρυβο των όπλων τους και των κρουστών οργάνων τους, τους κλαυθμούς του για να μη τον ακούσει ο θεός Κρόνος. Αλλά και γενικότερα πιστεύονταν ως ακόλουθοι του Δία όπως οι Σάτυροι του Διονύσου. Ο αριθμός των Κουρητών έφθανε τους δέκα και τα ονόματά τους έλαβαν πολλές πόλεις της Κρήτης.

Σ΄ αυτούς αποδίδεται κατά τις τοπικές παραδόσεις η εφεύρεση του πολεμικού χορού του ΠΥΡΡΙΧΙΟΥ ενώ στην Εύβοια θεωρούνταν οι εφευρέτες των κυνηγετικών όπλων και τιθασευτές.

Γενικά πιστεύονταν ότι αυτοί έθεσαν τις βάσεις του πολιτισμού της κοινής συμβίωσης των ανθρώπων, προστατεύοντας τις πόλεις και τους πολίτες με ομόνοια και ευνομία διευκολύνοντας την ιδιωτική ζωή με τη διδασκαλία της χρήσης της φωτιάς, της κατεργασίας μετάλλων, της χρήσης του τόξου καθώς και της υπόδειξης θρεπτικών ειδών, όπως το μέλι, και άλλων τροφίμων.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%AE%CF%84%CE%B5%CF%82

ii      Για τον “τακτικό” και “άτακτο” στρατό έχω ασχοληθεί πολύ στο βιβλίο μου Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες-θαυμαστά στοιχεία της αρβανίτικης στρατιωτικής παράδοσης των ελληνικών Κοινών, εκδ. Αλφειός, Αθήνα, 2014.

iii     Γι' αυτό είναι λάθος, το κατά τα άλλα υπέροχο τραγούδι του Στ. Ξαρχάκου σε στίχους Κ. Κινδίνη που τραγουδάει ο Μ. Μητσιάς, “Χαμένος ήχος”...

”Είμαστ' απ' έξω απ' αυτήν την ιστορία

μη με πικραίνεις άλλο πια Μαρία,

.............

Μην επιμένεις άλλο πια Μαρία

να με θυμάσαι στον ΕΛΑΣ επιλοχία

τα χρόνια δεν τα παίρνεις πίσω....”

iv     Πάνω στο ζήτημα των οργανώσεων του ΚΚΕ στον ΕΛΑΣ αξίζει να σταθούμε λίγο για να ανοίξουμε τη συζήτηση αφού το θέμα έχει ελάχιστα μελετηθεί.

Ο τακτικός στρατός, όπως τον ξέρουμε, είναι μια πυραμιδοειδής απρόσωπη συλλογικότητα. Όλα κινούνται από πάνω προς τα κάτω, τίποτα δεν γίνεται αν δεν προβλέπεται και αν δεν διατάσσεται. Ακόμη κι αν προβλέπεται κάτι κάποιος πρέπει να το διατάξει να γίνει την τάδε ή δείνα στιγμή, στην έτσι ή στην αλλιώς παραλλαγή του. Ο ΕΛΑΣ δεν είναι ακριβώς έτσι. α) Λόγω της αντάρτικης υφής του, όπου οι μονάδες του ζουν στη διασπορά πολλές μέρες και χωρίς επικοινωνία, μέσα σε απρόβλεπτες αλλά και πρωτόγνωρες συνθήκες, β)λόγω της ελληνικής στρατιωτικής παράδοσης όπου η τάξη και η “τακτικότητα” είναι άλλου είδους, γ) λόγω της “κομμουνιστικής” επιρροής, με τις συνελεύσεις, την εθελοντική στρατολογία και την ισότητα και συντροφικότητα που διακηρύσσει, “σπάει” σε πολλά σημεία την πυραμιδοειδή απρόσωπη συλλογικότητα.

Από την άλλη μεριά. Οι κομ. Οργανώσεις είναι κι αυτές πυραμίδες απρόσωπης συλλογικότητας. Δεν ξεκινήσανε έτσι, “καταστατικά”, αλλά εκεί καταλήγουν. Στην πράξη, η ηγεσία αυτονομείται, τα μέλη αποπροσωποιούνται και η συντροφικότητα εκφράζεται και λειτουργεί όταν έρχεται “κάτι” από πάνω προς τα κάτω και όχι αντίστροφα.

Αυτές οι δύο πυραμίδες, η μία μέσα στην άλλη, ακόμη και στις καλύτερες συνθήκες δεν μπορεί παρά να δημιουργούσαν παρατράγουδα. Πόσω μάλλον σε συνθήκες συνεχούς κίνησης, μαχών, ελιγμών, έντασης και γενικά εξουθενωτικών συνθηκών διαβίωσης. Στην καλύτερη περίπτωση, μία από τις δύο, η λιγότερο απαραίτητη που είναι η κομματική, θα υποβαθμιστεί, θα ατονίσει και θα πάψει να λειτουργεί. Στη χειρότερη περίπτωση, οι δύο πυραμίδες θα συγκρουστούν, αφανώς ή και εμφανώς, θα εκφραστούν δύο (τουλάχιστον) γραμμές όπου, η μία θα υπονομεύει την άλλη, όχι τόσο στη θεωρία αλλά κυρίως στην πράξη, καταχθονίως και υποχθονίως. Η περίπτωση της δολοφονίας του συνταγματάρχη Ψαρρού από τον ταγματάρχη Θύμιο Ζούλα, κόντρα στις διαταγές, στο συμφέρον της Ελλάδας, του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ και ενάντια σε κάθε ανθρώπινη αξία, είναι αυτό ακριβώς το πράγμα. Δύο γραμμών υπαρχουσών μέσα στο ΚΚΕ, η μειοψηφική, την “κατάλληλη” στιγμή, εκδηλώνεται έτσι ώστε να υπονομευτεί και να ακυρωθεί η πλειοψηφική. Όταν συμβεί αυτό η πλειοψηφική εκ των πραγμάτων θα αναγκαστεί να κάνει ό,τι θα έκανε και η μειοψηφική. Και η μειοψηφική θα θριαμβολογήσει ότι τα πράγματα ήταν έτσι όπως τα έλεγε εκείνη και όχι η πλειοψηφική.

Όταν όμως φτάνουμε σε αυτά τα σημεία της ανάλυσης, προκύπτει ένα ακόμη ζήτημα εξ ίσου σημαντικό. Τι είδους γραμμές, τι είδους πολιτικές και νοοτροπίες, συγκρούονται μέσα στις δύο αυτές πυραμίδες; Πού φτιάχνονται αυτές στις συνθήκες που περιγράψαμε παραπάνω και από ποιους;

Χρόνια τώρα, οι ελέω Άγγλων και Αμερικανών “νικητές”, καλλιεργούν μια εντύπωση ότι οι κομμουνιστές ήταν κάτι τέρατα ανθρωπόμορφα που ήρθαν εδώ από αλλού, κάτι ξένο με την άγια ελληνική κοινωνία, και δεν δίστασαν να τα κάνουν όλα “Γης Μαδιάμ” έχοντας στόχο την εξουσία, την περιουσία, τη θρησκεία και την οικογένεια. Όποιος είναι της αντίστοιχης ηλικίας θα θυμάται τον “Σονόρα”, έναν γκαβό και άθλιο τύπο, όπου ο Τζέιμς Πάρης όρισε να εντιπροσωπεύει τον κομμουνιστή που επιβουλεύεται την εθνικόφρονη Ελλάδα(!)

Αν είναι όμως τίμιος άνθρωπος και σκύψει σε κάθε κοινωνία, θα δει ότι οι κομμουνιστές δεν ήρθαν από αλλού αλλά ήταν ό,τι ήταν όλα τα παιδιά της κοινωνίας αυτής. Όλοι ήταν δε στην ΕΟΝ(!) Όλοι ήταν χριστιανοί. Όλοι ήταν από μεγάλες και σφιχτές οικογένειες και φάρες ατράνταχτες. Οι πιο πολλοί ήταν βενιζελικοί, αρκετοί ήταν βασιλικοί και ελάχιστοι, δυο-τρεις ήταν κομμουνιστές που είναι αμφίβολο αν συμφωνούσαν μεταξύ τους.

Πώς μας προέκυψε λοιπόν αυτή η “κομμουνιστικοποίηση”, τι είδους ήταν  τελικά η “κομμουνιστικοποίηση”; Ήταν ο φόνος του Ψαρρού “κομμουνιστική” πολιτική όταν οι μόνοι ωφελημένοι απ' αυτόν είναι όλοι οι ακραίοι και των δύο πλευρών και πάνω απ' όλα οι Άγγλοι που θέλουν στον Λίβανο υπόλογους και στριμογμένους τους εαμίτες αντιπροσώπους, ήγουν την πλειοψηφούσα γραμμή του ΚΚΕ; 

Αλλά και παρακάτω, στις μονάδες του ΕΛΑΣ και στις κομ. οργανώσεις. Οι παλαιότεροι κομμουνιστές, αυτοί που είχαν κομματική ηλικία μεγαλύτερη της κατοχής, ήταν ελάχιστοι, για να μη πω ότι ήταν ανύπαρκτοι στη “ζωή” των κομματικών οργανώσεων βάσης. Επειδή ήταν λίγοι, γίνηκαν “στελέχη” και έτρεχαν από δω κι από κει. Σε συνθήκες παρανομίας αυτό σημαίνει ότι ελάχιστη παρουσία είχαν στις συζητήσεις και στις ενέργειες των οργανώσεων. Ενώ τα πιο πολλά μέλη των οργανώσεων ήταν “δόκιμα” αφού το καταστατικό του ΚΚΕ πάντα προέβλεπε δοκιμασία έξι τουλάχιστον μηνών για τα νέα μέλη. Οι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ δηλαδή, που προσχώρησαν το καλοκαίρι του '43, ακόμη κι αν ζήτησαν αμέσως να γίνουν μέλη του κόμματος, πράγμα απίθανο, τακτικά μέλη του ΚΚ θα πρέπει να έγιναν τον Φεβρουάριο του '44! Πώς λοιπόν έγινε “κομμουνιστικοποίηση” των τόσο λίγων προς τους τόσο πολλούς; Πώς μπόρεσαν οι τόσο λίγοι να επηρεάσουν τόσο καθοριστικά τόσο πολλούς;

Συμπέρασμα: Όσο κι αν θέλουν, και οι μεν και οι δε, να περάσει ο ΕΛΑΣ ως “κομμουνιστικός στρατός”, δεν το καταφέρνουν. Μπορεί να φέρει κάποια χαρακτηριστικά που στην εποχή αυτή σχετίζονται με τον

Κόκκινο Στρατό, αυτό όμως είναι φυσικό και ανάλογο με την εποχή του Ναπολέοντα όπου ο στρατός του επηρέασε όλους εκείνους που έβλεπαν στο πρόσωπό του και στις ιδέες του την απάντηση στην απολυταρχική και δεσποτική Ευρώπη. Όταν ακόμη τώρα τραγουδάμε την “Μασσαλιώτιδα” και να συγκινούμαστε γιατί είναι παράξενο να τραγουδάνε οι Ελασίτες την “Κατιούσα” ή την “Βαρσαβιάνκα” όχι σε μετάφραση αλλά με αμιγώς ελληνικούς στίχους;

Ο ΕΛΑΣ είναι γέννημα θρέμμα της ελληνικής στρατιωτικής παράδοσης, είναι ό,τι καλύτερο γέννησε η ελληνική κοινωνία και ως εκ τούτου φέρει και τις παθογένειες και τα ελαττώματα αυτής της κοινωνίας. Ας μην ξεχνάμε ότι κληρονόμησε και έναν ψυχρό εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα σε Βενιζελικούς και Βασιλικούς που ταλάνισε την κοινωνία για τρεις δεκαετίες και οδήγησε στην Μικρασιατική καταστροφή. Φέρει δε αυτά τα ελαττώματα στην ηπιότερη μορφή τους κι αυτό προκύπτει εύκολα αν δει κανείς όλα τα πριν κι όλα τα μετά. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει σε τούτο δω το κείμενο.

v     Ο δρόμος είναι άσωτος, Χουλιάρα-Περικλή, εκδ. Οιωνός, Λαμία, 2006, σελ. 165, 166

vi    “Γύφτικα” λένε οι αντάρτες τα ιταλικά όπλα σε αντίθεση με τα γερμανικά γιατί είναι άσχημα και κακοφτιαχμένα.

vii https://www.youtube.com/watch?v=xvrvfxm9dyU

Η σημασία της Μάχης της Πύλης...τότε, τώρα και πάντα...Μέρος Γ'

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Το εθνικό πλαίσιο

Οκτώβριος του '43, οι δυο-τρεις χιλιάδες εξαθλιωμένοι από τις φυλακές και τις εξορίες κομμουνιστές του '41, έχουν κάνει το θαύμα! Ούτε οι ίδιοι δεν μπορούν καλά-καλά να το πιστέψουν. Ζουν και υπάρχουν για το θαύμα, αυτό είναι που τους εμπνέει για ν' αντέξουν χίλια μύρια βάσανα και διωγμούς κι ωστόσο η θεωρία τους το αποκλείει! Άλλη μια παραδοξότητα, η οποία, επί ελληνικού εδάφους, αγγίζει, με τη σειρά της, τα άκρα.

Οκτώβριος του '43, κι έχουν δημιουργήσει εκ του μηδενός και σε συνθήκες άγριας παρανομίας, ένα τεράστιο λαϊκό κίνημα για την απελευθέρωση. Μια μεγάλη γκάμα οργανώσεων, παράνομων και ημιπαράνομων, εκπαιδεύει τον ελληνικό λαό σε μια άλλου είδους συλλογική δράση, πέρα απ' αυτή που υπήρχε στην πρόσφατη παράδοσή του. Κι ο Λαός που νιώθει ότι βρίσκεται σε σωστό δρόμο τραγουδάει «το ΕΑΜ μας έσωσε απ' την πείνα, θα μας σώσει τώρα απ' τη σκλαβιά»!

Πράγματι το ΕΑΜ, το φθινόπωρο του '43 ετοιμάζει πυρετωδώς το στρατό που θα πολεμήσει για την απελευθέρωση της Ελλάδας και θα καταφέρει να κρατήσει τους Γερμανούς, για τον επόμενο χρόνο της κατοχής, περικυκλωμένους στις βάσεις τους, ανίκανους να κάνουν το παραμικρό αν δεν κινητοποιήσουν πλήθος ανθρώπων και μέσων.

Παράδειγμα: Όπως δείξαμε και στις προηγούμενες αναρτήσεις, οι Γερμανοί είναι στο Σχηματάρι, στην Οινόη και στη βάση της Τανάγρας, αλλά οι αντάρτες ανενόχλητοι περνάνε τα ιταλικά όπλα, με βάρκες από το Λευκαντί στο Δήλεσι κι από κει, καραβάνι πενήντα μουλαριών, στα Δερβενοχώρια! Η Ελεύθερη Ελλάδα... ξεκαμπίζει και ξεδιπλώνεται κάθε τόσο όλο και πιο πέρα- κι όχι μόνο στα δυσπρόσιτα βουνά της κεντρικής χώρας- ενώ σε μεγάλα τμήματα της αθηναϊκής υπαίθρου λημεριάζουν σημαντικές και αξιόμαχες μονάδες του ΕΛΑΣ.

Όμως, το μεγαλύτερο κατόρθωμά τους, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι ότι μέσα σε αυτούς τους είκοσι τέσσερις μήνες της ύπαρξης του ΕΑΜ, κατάφεραν να εξατομικεύσουν τα καθήκοντα του αγώνα σε όλη την κλίμακα της κοινωνίας. Από τον πιο σημαντικό άνθρωπο μέχρι το πιο μικρό παιδί, αναδιανέμεται δουλειά ωφέλιμη για την απελευθέρωση της πατρίδας, τέτοια που μπορεί ο καθένας να την φέρει σε πέρας σύμφωνα με τις δικές του δυνάμεις. Παραφράζοντας το παλιό μαρξιστικό ρητό θα λέγαμε ότι το πολίτευμα που γεννιέται μέσα από τις οδύνες και τη χαρμολύπη των ηρωικών κατορθωμάτων και των θυσιών, είναι εκείνο που αναδιανέμει τα βάρη «από τον αγώνα για την απελευθέρωση, σύμφωνα με τις ανάγκες του, στον καθένα ανάλογα με τις ψυχικές και σωματικές δυνάμεις του».

Υπάρχει δουλειά για τους ήρωες αλλά υπάρχει δουλειά και για τους φοβισμένους και διστακτικούς ανθρώπους. Είναι ευπρόσδεκτος ο ήρωας που δίνει τη ζωή του στο μεγάλο ευχαριστιακό συμπόσιο της κοινωνικής και εθνικής απελευθέρωσης αλλά είναι δυο φορές ευπρόσδεκτος ο φοβισμένος και διστακτικός άνθρωπος, ο οποίος προσφέρει “ό,τι βαστάει η καρδιά του”. Μια καρδιά που βαστάει, ακόμη και παρά τον φόβο,την καθαρότητά της και το φιλότιμο του Έλληνα, και ξέρει ότι μπορεί να δώσει και “λίγο παραπάνω”, ίσως και “πολύ περισσότερο”.

Και πράγματι, το “λίγο”, το “λίγο παραπάνω” και το “πολύ περισσότερο” όταν συρρέουν όλα μαζί στο κοινό τραπέζι που είναι στημένο στο ξάχναντο, “με τους νεκρούς πρωτοπανηγυριώτες” “γίνεται φως, γίνεται νους” και μεταμορφώνει αυτές τις καθαρές καρδιές σε καρδιές ηρώων, κάμποσες φορές και σε καρδιές εφέστιων θεών, του κάθε σπιτιού, της κάθε κοινότητας, της κάθε πολιτείας, της κάθε συνοικίας. Λάριτες της πατρίδας και της κοινότητας, κουρμπάνια της ειρήνης και της αληθινής ζωής που είναι η ελευθερία. Για τους Έλληνες, τουλάχιστον, εφόσον είπαμε πως αντιλαμβάνονται την “ευτυχία ως ελευθερία” και την “ελευθερία ως ευψυχία”.

Οκτώβριος του '43 και οι δυο-τρεις χιλιάδες παλιοί κομμουνιστές, δεν πιστεύουν καλά-καλά οι ίδιοι τι μεγάλο κατόρθωμα έχουνε κάνει. Τρεις χειμώνες πριν, τον Οκτώβριο του '40, στο τσακ απέφυγαν την μπανανόφλουδα που τους έριχνε το “Μανιφέστο της Παλαιάς Κεντρικής Επιτροπής” και του πολύ Νίκου Πλουμπίδη. Γύρισαν στην πλειοψηφία τους την πλάτη στο “θρύλο” της παρανομίας και στις “διεθνιστικές” και “πούρες επαναστατικές” απόψεις του και συντάχθηκαν με τις “δέκα αράδες γράμματα” της επιστολής προς τον Ελληνικό Λαό του φυλακισμένου Νίκου Ζαχαριάδη.

(Για τη σύγκρουση των δύο γραμμών στο ΚΚΕ, την πρώτη σύγκρουση των δύο στελεχών και τα σχετικά κομματικά ντοκουμέντα διαβάστε εδώ).

Δύο πράγματα πρέπει να έχουμε καθαρά στο μυαλό μας αν θέλουμε να κατανοήσουμε την εποποιία της αντίστασης και το πόσο κοντά φτάσαμε στην ανάσταση της πατρίδας.

1. Ο χρόνος του γράμματος. Δεν υπάρχει παρελθόν στις αράδες του. Μόνο παρόν και μέλλον. Τώρα και πάντα, νυν και αεί. Αφήνει τους Έλληνες να πιστεύουν ό,τι θέλει ο καθένας για τα μέχρι τούδε. Θέτει μόνο αυτά που πρέπει να γίνουν εκείνη τη στιγμή για να κερδηθεί η ελευθερία και να διασωθεί το έθνος.
2. Ο χώρος του γράμματος. Δεν υπάρχει λέξη για τάξεις, ιδεολογίες, κόμματα και πολιτικά προγράμματα! Ο χώρος της επιστολής είναι το έθνος και η πατρίδα. Πολιτικό πρόγραμμα είναι η διατήρησή τους στη ζωή μέσα από την απελευθέρωσή τους. «Έπαθλο¹, λέει, θα είναι «η καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, η λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' ένα πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό...»

Κοντολογής. Η ιστορία, εκείνο το φθινόπωρο του '40, επισκέφτηκε όλα τα πολιτικά κόμματα, όλους τους πολιτικούς, όλους τους στρατιωτικούς, όλους τους Έλληνες. Επισκέφτηκε και τους κομμουνιστές , στα κελιά τους και στις εξορίες τους. Τους έθεσε το δίλημμά της, εκ της φύσεώς του ιστορικό πλην όμως και προβοκατόρικο.

- Με το έθνος και την πατρίδα για την ελευθερία ή με το κόμμα και το ταξικό συμφέρον² για την ελευθερία;

Εκείνοι, με πρώτον τον Γραμματέα τους, υπερέβησαν τον εαυτό τους, το κόμμα τους, την τάξη τους, την ιδεολογία τους. Απάντησαν σωστά και, κυρίως, έδρασαν σωστά:

• Δεν υπάρχει ταξικό συμφέρον που μπορεί να εκπληρωθεί όταν δεν υπάρχει πατρίδα και έθνος. Και μόνο όταν η πατρίδα είναι ελεύθερη και το έθνος ζωντανό μπορεί να υπάρξει το ταξικό συμφέρον κι ανάλογα να διευθετηθεί. Η “διευθέτηση” αυτή είναι το “έπαθλο” το οποίο, ως γνωστόν, κερδίζει ο καλύτερος, ο “άριστος” που θα λέγανε σήμερα οι νεοφιλελεύθεροι.

Αυτά απάντησαν οι κομμουνιστές και σώθηκαν. Αυτά απάντησαν και οι απλοί άνθρωποι του λαού που θα έστελναν τα παιδιά τους στο μέτωπο ή θα πήγαιναν οι ίδιοι αφήνοντας πίσω τα παιδιά τους. Δεν απάντησαν σωστά όμως διάφοροι άλλοι ενώ κάμποσοι από τους κομμουνιστές δεν συνέχισαν. Κι αν απάντησαν στην πρώτη φάση δεν απάντησαν στη δεύτερη και στην τρίτη, ότι η ιστορία, όντας μεγαλόψυχη, επέμενε να τους επισκέπτεται και να τους θέτει το προβοκατόρικό δίλημμά της δίνοντάς τους κι άλλες ευκαιρίες να σωθούν και να σώσουν...και εξακολουθεί να το θέτει και να απαιτεί σωστές απαντήσεις....ουέ σε όποιον απαντήσει λάθος! Η Σφίγγα – κατά άλλους κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου, κατά άλλους του Λαΐου- θα τον κομματιάσει στη διχάλα “Δαυλίφος και Δελφών” ή, για να το πούμε χωρίς συμβολισμούς, στη διχάλα:

• Με την πατρίδα ενάντια στους Γερμανούς, θυσιάζοντας ακόμη και το ατομικό συμφέρον ή με το ατομικό συμφέρον και τους Γερμανούς θυσιάζοντας την πατρίδα;

Ο Στέφας ήξερε! Απάντησε σωστά και τον Οκτώβρη του '43. “Ντί Στέφας, ρίνι”, λέγαν οι Πυλιώτες. “Ξέρει ο Στέφας, καθίστε...περιμένετε”! Ήξεραν αυτοί αυτό που ήξερε κι αυτός. Γι' αυτό υπήρχε πίστη(=μπέσα=εμπιστοσύνη). Τον εμπιστεύτηκαν όπως τους εμπιστεύτηκε. 

Αμανέτι; οι...."άυλοι τίτλοι" τους, οι ψυχές τους!

Σημειώσεις:

1 “έπαθλο” παίρνει ο νικητής, ήγουν ο άριστος, όπως θα έλεγαν στις μέρες μας οι ελιτιστές του νεοφιλελευθερισμού. Οι κομμουνιστές και δη δια στόματος Νίκου Ζαχαριάδη τα έλεγαν από τότε!

2 Το ταξικό συμφέρον με το ιδιοτελές ατομικό συμφέρον έχουν κάποιες ιδιομορφίες που συνήθως τις παραβλέπουμε. Κακώς! Το ταξικό συμφέρον είναι το ατομικό συμφέρον ανυψωμένο στην τάξη. Είναι το συμφέρον που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με τις δικές του δυνάμεις και καταφεύγει στη συλλογική δράση των ομοειδών ατομικών συμφερόντων. Αυτή η “συλλογικότητα των ατομικών συμφερόντων” δεν σημαίνει ότι αναιρεί και ακυρώνει το “ατομικό” και το “συμφέρον”. Ακόμη κι αν κάποτε για χάρη του συνόλου αναιρείται το “ατομικό” και θυσιάζεται για το καλό του συνόλου, παραμένει το “συμφέρον” που είναι εξ ορισμού και “καταστατικά” το “καλό του συνόλου”. Από την άλλη μεριά. Ταξικό είναι και το ατομικό συμφέρον που μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο του χωρίς να καταφύγει στη συλλογική δράση της τάξης. Αυτή η ατομική δράση του ατομικού συμφέροντος δεν αναιρεί την ταξικότητά του. Δεν είναι “αταξικός” παράγων το ατομικό συμφέρον που δρα στην κοινωνία και δεν είναι λιγότερο ταξικό από το ατομικό συμφέρον που δρα ταξικά (συλλογικά). Απλώς η μορφή της συλλογικής (ταξικής) του δράσης διαφέρει. Το ισχυρό ατομικό συμφέρον δρα μόνο του και ενίοτε καταφεύγει στη συλλογική δράση. Το ασθενές ατομικό συμφέρον δρα συλλογικά εξ ανάγκης. Τι κάνει το ένα ισχυρό και το άλλο ασθενές; Μα το Σύστημα, φυσικά! Τι άλλο;

Η σημασία της Μάχης της Πύλης....τότε, τώρα και πάντα....Μέρος Β΄

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Το διεθνές πλαίσιο της Μάχης της Πύλης

Λίγοι είναι οι αντιστασιακοί που καταφέρνουν να συσχετίσουν στα γραπτά τους τα γεγονότα σε τοπικό , εθνικό και διεθνές επίπεδο. Τις περισσότερες φορές μένουν στα εθνικά, περνάνε στα τοπικά για να καταλήξουν να πουν την άποψή τους για τα εθνικά, τα λάθη, τις πολιτικές των ξένων, των δικών μας κλπ. Ίσως φταίει ότι καταδιώχθηκαν απηνώς επειδή τάχα ήταν “ξενοκίνητοι”. Ίσως φταίει το ότι οι ίδιοι πια διαφοροποιημένοι από την εξέλιξη της ΕΣΣΔ δεν ήθελαν να συνδέονται με οποιονδήποτε τρόπο μαζί της. Με τούτα και με τ' άλλα δεν είναι εύκολο να διακρίνεις τι ακριβώς είχαν στο μυαλό τους όταν αποφάσιζαν στην Ελλάδα για το ένα ή το άλλο ζήτημα, στρατιωτικό ή πολιτικό. Δεν είναι εύκολο να διακρίνεις πώς υπολόγιζαν και πόσο συνειδητά υπολόγιζαν τον διεθνή συσχετισμό των δυνάμεων όταν έκαναν το ένα ή το άλλο. Έτσι, ενώ εμείς ξέρουμε ότι αυτός ο υπολογισμός γινόταν εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε εύκολα και απτά, σε όλες τις περιπτώσεις, να τεκμηριώσουμε και να αποτυπώσουμε το σύνολο της πολιτικής τους και στρατιωτική τους σκέψης.

Ας προσπαθήσουμε όμως να μπούμε στη θέση τους. Οκτώβρης του '43, η τιτανομαχία περνάει σε ριζικά άλλη φάση και το γεγονός αυτό προσπαθούν να το μετρήσουν, να το σταθμίσουν και να το εμπεδώσουν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Μετά την φοβερή, σε μέγεθος και σε στρατηγική, Μάχη του Κουρσκ (Ιούλιος-Αύγουστος 1943) η στρατηγική πρωτοβουλία περνάει οριστικά και αμετάκλητα στον Κόκκινο Στρατό. Αυτό, πρακτικά σημαίνει πολλά πράγματα.

1. Φαίνεται ποιος θα είναι ο νικητής του πολέμου έστω κι αν δεν ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο στη Γαλλία. Αυτός θα είναι η ΕΣΣΔ. Τόσο η έκβαση της μάχης όσο και οι προετοιμασίες για την έκβαση της μάχης, είχαν δείξει στους πάντες, ότι η ΕΣΣΔ έχει ανασυγκροτηθεί μαχόμενη διαρκώς και μπορεί πλέον να αντιπαρατάξει όσους πόρους, όσα μέσα, όσα τεχνικά επιτεύγματα, όσο ανθρώπινο δυναμικό, χρειάζεται για να κατανικήσει τις στρατιές της Βέρμαχτ, η οποία πολεμάει έχοντας μετατρέψει όλη την Ευρώπη σε μετόπισθεν και πολεμικό εργοστάσιο, τους δε Ευρωπαίους σε δούλους της πολεμικής της μηχανής.
2. Μετά τη μάχη του Κουρσκ έχει καταδειχθεί στους πάντες ποια ευρωπαϊκή οικονομία είναι αποτελεσματικότερη και ποια μπορεί να παραγάγει τόσα μέσα και τέτοιας ποιότητας μέσα ώστε να νικήσει τις άλλες ευρωπαϊκές. Ο πόλεμος, εκτός από “συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα” είναι και συνέχιση της οικονομίας με τα μέσα του πολέμου. Είναι σύγκρουση και αναμέτρηση οικονομιών. Είναι ο ανταγωνισμός των οικονομιών στην πιο ακραία του μορφή όπου η καταστροφή των μέσων παραγωγής και των παραγωγικών δυνάμεων γίνεται με απροσχημάτιστα βίαιο και αιματηρό τρόπο. Ο νικητής σ' αυτό τον πόλεμο, λοιπόν, δεν είναι οι οικονομίες των σκλαβωμένων χωρών της Ευρώπης αλλά η οικονομία των Σοβιέτ-μετράει μόλις τρία και μισό “πεντάχρονα”- η οικονομία των ανθρώπων εκείνων που εκουσίως πια αποδέχονται τον σταλινισμό, “κάνουν υπακοή” σαν να λέμε, για να υπερασπιστούν τα μέγιστα της ύπαρξής τους.
3. Μετά τη Μάχη του Κουρσκ έχει καταδειχτεί ποιος ανθρωπολογικός τύπος νικάει. Τον περιβόητο Γερμανό μαχητή, τον άριο και ακαταμάχητο, καθώς τα “χιόνια λιώνουν”, τον τρώνε τα όρνια, στο Μαμάγιεφ Κουργκάν του Στάλινγκραντ, στις γρανιτένιες πλάτες του Καυκάσου, στη δημοσιά του Βολοκολάμσκ έξω απ' τη Μόσχα, στα σιδηρά προάστια του Λένιγκραντ, στις στέπες της “εξέχουσας του Κούρσκ”, όπως ακριβώς τον τρώνε και στη Γκούρι Μιρουδί της Πύλης και στο Βούντιμα στις καρυδιές! Ο ανθρωπολογικός τύπος που έχει μεταφυσικό υπόβαθρο την ορθόδοξη παράδοση της ανατολής και πολιτικό υπόβαθρο το πολίτευμα της Ρωμανίας, επιχειρώντας ένα άλμα στη ....στρατόσφαιρα¹, αποδεικνύεται πιο ισχυρός από τον ανθρωπολογικό τύπο που έχει μεταφυσικό υπόβαθρο τον προτεσταντισμό και πολιτικό υπόβαθρο τον Διαφωτισμό. (Αμφιβάλλει κανείς σήμερα ότι τον Φιλελευθερισμό, τον Φασισμό και τον Κομμουνισμό τους γέννησε ο Διαφωτισμός;) Η κομμουνιστική κολεκτιβιστική υποστροφή αποδεικνύεται πολύ ισχυρότερη από την ναζιστική και φασιστική υποστροφή. Ο Στάλιν ψυχανεμίζεται, με κάποια καθυστέρηση, τις αιτίες και γι' αυτό μέσα στην καρδιά του πολέμου, το 1943 , δίνει εντολή για την επανέναρξη των Βυζαντινών μελετών. Τα “υλικά” για τον “νέο άνθρωπο” δεν βρίσκεται εκεί που τα ψάχνει αλλά στα...στρατηγικά έγκατα της ορθόδοξης και βυζαντινής Ρωσίας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η ορθόδοξη Ελλάδα μπορεί και αντιπαρατάσσει, μαζί με την ορθόδοξη Σερβία και την ορθόδοξη Ρωσία την πιο σκληρή και αποτελεσματική αντίσταση κατά του Ναζισμού.
4. Αν και όλα αυτά είναι πλέον απτά ακόμη και ορατά, είναι εξαιρετικά επισφαλές το πώς θα λήξει ο πόλεμος και ποια θα είναι τα μπλοκ που θα υπογράψουν την ειρήνη. Θα είναι τα υφιστάμενα ή θα διαμορφωθούν αλλιώς καθώς ο Κόκκινος Στρατός προελαύνει; Η προέλαση του Κόκκινου Στρατού τον φθείρει, τελικά, ή τον ισχυροποιεί; Η μονομαχία Γερμανίας-ΕΣΣΔ εξαντλεί και τους δύο εμπολέμους ή μόνο τον έναν; Η καθυστέρηση του δεύτερου μετώπου φέρνει στους Δυτικούς περισσότερα κέρδη στην τελική μοιρασιά ή τους απομακρύνει απ' αυτά αντιστρόφως ανάλογα με τις θυσίες τους; Ήδη η Ιταλία συνθηκολογεί, ενώ είναι ζήτημα χρόνου η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Ένας αγώνα σκληρός αρχίζει στα “σκοτεινά” για το αν η Γερμανία θα υπογράψει μονομερή ειρήνη με τον έναν ή τον άλλον εχθρό της. Οι Δυτικοί, έχοντας καεί με τη συμφωνία του Μονάχου, που οδήγησε τον Στάλιν στο σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ, δεν τραβάνε το σκοινί αν και θα το ήθελαν. Αλλά και ο Στάλιν ακριβώς γι' αυτό τους φοβάται και υποτάσσει όλη του την πολιτική τόσο στο άνοιγμα του δευτέρου μετώπου όσο και στην υλοποίηση της δήλωσης ότι η μόνη αποδεχτεί παράδοση της Γερμανίας και των συμμάχων της είναι η “άνευ όρων” παράδοση. Μια δήλωση που πλανάται πάνω από τα μέτωπα από την αρχή του 1943 και τη διάσκεψη της Καζαμπλάνκας αλλά δεν...προσγειώνεται ούτε...αποβιβάζεται εκεί που πραγματικά θα πιάσει τόπο. Για το μέτωπο της Ιταλίας δεν συζητάμε γιατί είναι μικρό και σε έκταση και σε όγκο ενώ η πρόοδος σ' αυτό είναι εξαιρετικά βραδεία. Από την απόβαση στη Σικελία (9-10/7/1943) μέχρι την κατάληψη της Ρώμης(4/6/1944) μεσολαβούν έντεκα(11) μήνες! Οι προβλέψεις για κατάληψη της Ρώμης τον Οκτώβριο του '43 διαψεύστηκαν παταγωδώς.

Κι ενώ οι Δυτικοί Σύμμαχοι, οι Άγγλοι για να είμαστε ακριβείς, βρίσκονται μέσα σ' αυτή τη δαιδαλώδη κατάσταση με τις πολλές καραμπόλες, περιπλοκές και απρόοπτα, αντί να καταλάβουν τη Ρώμη, όντας ακόμη πολύ μακριά από το Παρίσι, βλέπουν τον ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα, με μεγάλες και αξιόμαχες δυνάμεις (το 5ο ανεξάρτητο τάγμα Παρνασίδας είναι ένα από τα πλέον μαχητικά), να δίνει μάχες με τους Γερμανούς, να τους προκαλεί ζημιές, να τους αναγκάζει να κρατάνε δυνάμεις από άλλα μέτωπα, να πραγματοποιεί ελιγμούς και να μετατρέπεται, μέρα με τη μέρα, σε μεγάλο, εθελοντικό, αξιόμαχο, αντάρτικο στρατό. Αντάρτικος στρατός και συνάμα τακτικός, με λόχους, τάγματα, συντάγματα, μεραρχίες και ταξιαρχίες, επιμελητεία, Γενικό Στρατηγείο, σχολή αξιωματικών, μεγάλη πείρα στις μάχες και στρατιωτική παράδοση χιλιάδων χρόνων! Το μόνο που του λείπει είναι τα όπλα γενικά, και περισσότερα τα βαρέα, το πυροβολικό, η μηχανοκίνηση, η αεροπορία. Όποιος του τα εξασφαλίσει θα τον μετατρέψει, σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα, σε μια υπέροχη στρατιωτική μηχανή που θα κινείται και θα ελίσσεται “στους κάμπους που βροντάει ο κανόνι και στα βουνά που βροντάνε οι κεραυνοί”, “εκεί που γκρεμίζονται θρόνοι κι η νέα ζωή προχωρεί”!

Ταυτόχρονα, ένας ακόμα ελληνικός στρατός- ο τρίτος από το 1940 (ελληνική στρατιωτική παράδοση θα συγκροτήσει ακόμη δύο μέχρι το τέλος της δεκαετίας, τον ΔΣΕ και τον κυβερνητικό στρατό του εμφυλίου) - κι αυτός αντιφασιστικός και ιδιαίτερα πρόθυμος για “περισσότερο πόλεμο”, συγκροτείται εκτός ελληνικού εδάφους μεν αλλά στα πλαίσια της πάλαι ποτέ ελληνιστικής και βυζαντινής οικουμένης. Πρόκειται για τον στρατό της Μέσης Ανατολής τον οποίον αλλιώς τον φαντάζονταν οι Εγγλέζοι κι αλλιώς εξελίσσεται, προκαλώντας τους δέος, δεδομένων και των αυτονομιστικών κινήσεων των Εβραίων στην Παλαιστίνη και των Ελληνοκυπρίων στην Κύπρο. Οι τελευταίοι, κατατάσσονται στον αγγλικό στρατό μετά από υπόσχεση των Άγγλων για ανεξαρτησία μετά τον πόλεμο.

Είναι τέτοια η κατάσταση που παντού αρχίζει να επικρατεί η πεποίθηση ότι η απελευθέρωση της Ελλάδος επίκειται μέσα στο 1943! Αυτή και μόνο η πεποίθηση είναι ικανή να πολλαπλασιάσει την αριθμητική δύναμη του ΕΛΑΣ και να στείλει στις γραμμές του τέτοιο πλήθος εθελοντών που ακόμη και τα ιταλικά όπλα δεν μπορούν να εξοπλίσουν ικανοποιητικά.

Εδώ πρέπει να κάνουμε μια παρέκβαση....

Σε κείμενο δικό μου που δημοσιεύεται στο συζυγές μπλογκ “Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες” με τίτλο “Σκέψεις για τις Μικρές και τη Μεγάλη Πατρίδα” αναφέρεται:

«.... Ο Παναγιώτης Κονδύλης, στο σπουδαίο του βιβλίο “Θεωρία του Πολέμου”ⁱ, στο κεφάλαιο “Ανταρτοπόλεμος και πολιτοφυλακή” αναλύει διεξοδικά τον ρόλο του αντάρτικου στρατού. Εκεί, στηριζόμενος στις απόψεις του Μαρξ και, κυρίως, του Ένγκελς, αποδεικνύει ότι ένας αντάρτικος στρατός είναι αποτελεσματικός μόνο ως δευτερεύουσα δύναμη και ως εφεδρεία στο κύριο μέτωπο το οποίο, βέβαια, πρέπει να συγκροτεί ένας τακτικός στρατός. Είναι προφανές, για όσους ξέρουν λίγη ιστορία, ότι η θεωρία των Μαρξ- Ένγκελς ισχύειⁱⁱ. Και ισχύει περισσότερο όταν έχουμε να κάνουμε με ευρωπαϊκούς στρατούς και την “τακτικότητα” με την οποία εκείνοι είναι συγκροτημένοι.

Οι Μαρξ και Ένγκελς όμως, αν και έχουν εμπνευστεί από την ελληνική επανάσταση- ο δεύτερος έγραψε μάλιστα και ένα εφηβικό μικρό διήγημα σχετικό- δεν νομίζω ότι έχουν υπόψη τους την ιδιόρρυθμη τακτικότητα των Στρατιωτών και δη των Σουλιωτών. Επομένως το δίκιο τους παραμένει σε ισχύ όσο ταυτίζουν “αντάρτικο στρατό” και “πολιτοφυλακή”, όσο με τον όρο “αντάρτικο στρατό” εννοούν εργάτες που πήραν τα όπλα. Δεδομένου δε ότι, οι εργάτες τότε, δεν ήξεραν από όπλα εφόσον η θητεία δεν ήταν γενικό δικαίωμα- και οι μαρξιστές το προέβαλλαν ως δημοκρατικό αίτημα- “αντάρτικος στρατός” σήμαινε πράγματι “άτακτος στρατός”, ήγουν, ανεκπαίδευτος, απείθαρχος, αγύμναστος.

Εδώ όμως, με τους Σουλιώτες, δεν ισχύουν αυτά τα πράγματα. Εδώ, έχουμε να κάνουμε με έναν ιδιόρρυθμο τακτικό στρατό που διεξάγει αντάρτικο πόλεμο. Και σε αυτό δεν υπάρχει καμία απολύτως αντίφαση. Όταν συγκρούονται, λοιπόν, χίλια σουλιώτικα ντουφέκια, με πέντε, έξη, οκτώ και δέκα χιλιάδες Τούρκους στρατιώτες, δεν σημαίνει ότι συγκρούονται “άτακτοι” με “τακτικούς”. Ούτε “άτακτοι” με “άτακτους”. Σημαίνει ότι οι μεν Κακοσουλιώτες δεν έχουν τα μέσα και τα εφόδια και οι Τούρκοι τα έχουν. Απλά πράγματα. Σε αυτή τη σύγκρουση, όσο κι αν πλεονεκτούν από πλευράς στρατιωτικής τέχνης οι Σουλιώτες, αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθούν σε υποχώρηση. “Θα πολεμήσουν όσο να λιώσουν”ⁱⁱⁱ και μετά, ή θα πεθάνουν ή θα υποχωρήσουν σε έναν άλλο χώρο. Και στις δύο περιπτώσεις με τα άρματα στο χέρι.

Τούτων όλων δοθέντων συμπεραίνουμε ότι, η ήττα και η καταστροφή της Σουλιώτικης Συμπολιτείας δεν ήταν ζήτημα στρατιωτικό! Οι Σουλιώτες δεν ηττήθηκαν στρατιωτικά όπως δεν ηττήθηκαν στρατιωτικά οι Αντάρτες του ΔΣΕ. Οι Σουλιώτες ηττήθηκαν πολιτικά!...»

Έχοντας υπόψη όλα αυτά που ισχύουν για τους Σουλιώτες του 19ου αιώνα, μπορούμε να σκεφτούμε τηρώντας της αναλογίες, με παρόμοιο τρόπο για τον ΕΛΑΣ. Με ένα επιπλέον στοιχείο στο μυαλό μας. Υπάρχει ένας νόμος για τον αντάρτικο στρατό ως εφεδρεία του κυρίως μετώπου. Οι δυνάμεις του αυξάνουν ανάλογα με την πρόοδο που σημειώνεται στο κυρίως μέτωπο! Για να γλιτώσουμε επιτέλους από τις ιστορικές(sic) αναλύσεις τύπου Διονύση Χαριτόπουλου και για να μπούμε στο πεδίο της σοβαρής συζήτησης δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τον παραπάνω νόμο. Η ηγεσία του ΚΚΕ γνωρίζει αυτόν τον νόμο, μπορούμε να το αποδείξουμε πλέον με ιστορικά τεκμήρια και όχι απλώς με εικασίες, και αυτός είναι που την κάνει διστακτική ως προς την έναρξη της ένοπλης φάσης του αγώνα. Η διαφωνίας της δεν είναι αν θα πρέπει να γίνει αντάρτικο αλλά πότε μπορεί να γίνει αυτό. Και οι μεν Άρης και Ορέστης, άριστοι γνώστες των συνθηκών αλλά και με το ένα μάτι στα μεγάλα θέατρα του πολέμου, βιάζονται, οι δε πολιτικοί ηγέτες, ξέροντας ότι δεν πρέπει να παίζουν με την εξέγερση κλωθογυρίζουν. Γεγονός είναι ότι ο ΕΛΑΣ ανδρώνεται σε συνάρτηση με τα μεγάλα αυτά θέατρα του Β' ΠΠ και όχι σε συνάρτηση με τις αποφάσεις της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ: α) ενώ έχει ήδη κερδιθεί η Μάχη της Μόσχας και η Μάχη της Ερήμου έχει σοβαρές ελπίδες β) ενώ έχει σταματήσει ο Πάουλους στο Στάλινγκραντ και προχωράει το “ψήσιμό” του στο κέσελ. γ) ενώ έχει τελειώσει η Μάχη του Κουρσκ, έχει καταληφθεί η Σικελία και ο πόλεμος έχει μεταφερθεί στην Ιταλική χερσόνησο.

Το δισυπόστατον των μετώπων δεν πρέπει να μας μπερδεύει. Είναι κι αυτό μια ελληνική ιδιαιτερότητα αλλά δεν ξεφεύγει από τον νόμο που προαναφέραμε. Απλώς δημιουργεί μερικές ακόμα περιπλοκές. Αυτές ήταν που δεν ελήφθησαν σωστά υπόψη και εκεί δημιουργήθηκαν όλα τα μετέπειτα προβλήματα που οδήγησαν σε σειρά στρατηγικών και τακτικών λαθών στην πολιτική.

Για την Ελλάδα και τον κόσμο όλο το κύριο μέτωπο, από το καλοκαίρι του '41 έως το καλοκαίρι του '44, ήταν το Ανατολικό. Και σε σημασία και σε έκταση και σε μέσα και σε ανθρώπινο δυναμικό και σε οικονομικές δυνάμεις που εμπλέκονταν. Ήταν όμως μακριά. Τουλάχιστον μέχρι την άνοιξη του '44. Για να είμαστε πιο σωστοί...η μακρότητά του ήταν μεταβλητή. Στην αρχή, οι Σοβιετικοί, δεν μπορούσαν να βοηθήσουν καθόλου την Ελλάδα αν και η όποια αντίσταση στην Ελλάδα και στη Σερβία θα τους ήταν πολύτιμη. Οι Έλληνες δεν μπορούσαν να βοηθηθούν με όπλα από τους Σοβιετικούς αν και η ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος συνδεόταν ευθέως ανάλογα με τις προόδους του Κόκκινου Στρατού. Οι Έλληνες, συνεπώς, έπρεπε να στραφούν αλλού και να εξασφαλίσουν το πολεμικό υλικό που χρειάζονταν δεδομένου ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΕΛΑΣ ήταν μεγαλύτεροι από τους ρυθμούς λαφυραγώγησης του εχθρού στον οποίο τότε συμπεριλαμβάνονταν και οι Ιταλοί.

Στράφηκαν στους Άγγλους που ήλεγχαν την ανατολική Μεσόγειο για λογαριασμό των Συμμάχων. Δεν ήταν καθόλου κακό αυτό, αντιθέτως, ήταν μια τίμια πατριωτική και γενναία στάση. Οι Άγγλοι όμως ήταν δίβουλοι και, όπως πάντα, υστερόβουλοι. Ήθελαν τη δράση στην Ελλάδα αλλά όχι τόσο μεγάλη ώστε να τους δημιουργεί προβλήματα. Δεν ήθελαν Ελληνικό Στρατό, και δη υπό έλεγχο κομμουνιστικό, επί ελληνικού εδάφους αλλά ήθελαν “Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών”(!) Ήθελαν τον Ελληνικό Στρατό στη Μέση Ανατολή αλλά όχι έτσι που να ξεχωρίζει από τον Αγγλικό σε μέρη “σημαδιακά” όπου ο ελληνισμός έχει τον ίδιο πόθο με τους ντόπιους για απελευθέρωση από την αγγλική, και όποια άλλη,  αποικιοκρατία. Κι επί τέλους τι είναι τούτοι οι Έλληνες που σε μια τριετία γεμίζουν την ανατολική Μεσόγειο με ελληνικά στρατεύματα και δημιουργούν επιπλέον ιστορικά ορόσημα με το αίμα τους; Τι θα κοστίσει αυτό στην ήδη κλονιζόμενη αυτοκρατορία; Την Κύπρο και τα Δωδεκάνησα ή “κάτι” ακόμα πάρα πάνω;;;

Τελικά, το ζήτημα δεν ήταν ταξικό και ιδεολογικό, ήταν εθνικο-απελευθερωτικό και από την πλευρά των Άγγλων. Οι Άγγλοι δεν νοιαζόντουσαν μόνο να μη γίνει η Ελλάδα κομμουνιστική. Κυρίως νοιαζόντουσαν για να μη γίνει η Ελλάδα απειλή για την αυτοκρατορία στην ανατολική Μεσόγειο. Να μην απελευθερωθεί αυτό το εκρηκτικό μείγμα “των Ελλήνων που πολεμάνε σαν ήρωες” σε όλη την πάλαι ποτέ ελληνική οικουμένη και ζητήσει τα ρέστα του από την ιστορία. Εάν δε η “ανάσταση” των Ελλήνων συνδυζόταν και με την κομμουνιστικοποίηση ε τότε θα είχαμε την “τέλεια καταιγίδα”! Το ιστορικό προηγούμενο οπού μια χούφτα Έλληνες μαχόμενοι επί έναν αιώνα διέλυσαν μιαν αυτοκρατορία, την Οθωμανική, δεν φαίνεται ότι ξεχνιέται εύκολα από εκείνους που διαχειρίζονται τις τύχες αυτοκρατοριών. Οι Τούρκοι δεν τους φόβιζαν γιατί μόνοι τους αυτοεξαιρέθηκαν μένοντας έξω από τον πόλεμο.

Αυτό περίπου ήταν το “διεθνές πλαίσιο” μέσα στο οποίο έλαβε χώρα η Μάχη της Πύλης, το δικό μας “Κούρσκ”, στη δική μας “εξέχουσα” των Δερβενοχωρίων, τη “στέγη” της Αθήνας.

Ο Ορέστης τονίζει επανειλημμένως ότι τίποτα δεν ήταν το ίδιο την επόμενη μέρα της μάχης. Ο Νικηφόρος κι αυτός επισημαίνει στον “Αντάρτη...”ότι το κλίμα αλλάζει στις σχέσεις με τους Άγγλους. Οι πληροφορίες από τους αντιπάλους το επιβεβαιώνουν, όπως εκείνη του Έλληνα ναζιστή που καταθέτει επί ώρες στον Ορέστη. Η δράση του Ντον Σκοτ, μέσα στον επόμενο μήνα, θα φωτίσει έτι περαιτέρω τις αγγλικές επιδιώξεις που δεν θα διστάσουν να φτάσουν μέχρι και στην ανοιχτή συνεργασία με τους Γερμανούς.

Σημειώσεις:

1    Μπορεί αυτό το “άλμα στη στρατόσφαιρα"  να κατέληξε σε τραγωδία αλλά αυτό είναι άλλο πράγμα. Η τραγωδία της ελευθέρας πτώσης από τη στρατόσφαιρα και η ανάφλεξη του πίπτοντος ανθρωπολογικού τύπου είναι η δεύτερη πράξη του δράματος και σε τίποτα δεν ακυρώνει την πρώτη πράξη, αυτήν της ανόδου. Η πτώση και η ανάφλεξη οφείλονται στο ότι όταν ο ανθρωπολογικός τύπος φτάνει στη στρατόσφαιρα δεν βρίσκει τίποτα που να μπορέσει να κρατηθεί και όχι στο ότι δεν διέθεται αυθυπερβατική ορμή. Η “εργαλειοθήκη” του Μαρξισμού-Λενινισμού δεν περιείχε τίποτα απ' όσα χρειάζονταν οι άνθρωποι για να λύσουν την αντίφαση «ελεύθερου ατόμου-ελεύθερα συνεταιριζόμενων παραγωγών» χωρίς να καταστραφεί μία από τις δύο πλευρές της. Δεν διέθεται επίσης και την ικανότητα, “τον κατάλληλο διαστημικό αντάπτορα” για να μπορέσει να συνδεθεί το σκάφος που από καιρό περιπολούσε, εν σαρκί, στο διάστημα και έφερε μαζί του όλα εκείνα τα χρειαζούμενα εργαλεία, το σκάφος της Ορθόδοξης Παράδοσης της Ανατολής. Η ευκαιρία αυτή χάθηκε επειδή οι μεν Μάρξ & Ένγκελς την αγνοούσαν πλήρως, ο Λένιν “δεν είχε χρόνο” και ο Στάλιν...”ξύπνησε με μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια που του εξαντλούσε τους αγκώνες και δεν ήξερε που να τ᾿ ακουμπήσει”. ...προτίμησε να το συντρίψει στο έδαφος αντί να το προσκυνήσει....δεν αποκλείεται και να “σκόνταψε”....κανείς μάλλον δεν θα μάθει.

i    Π. Κονδύλης, “Θεωρία του Πολέμου”, 1997, Εκδ. Θεμέλιο, σ. 249

ii  Η απάντηση, στο τάχα τεράστιο, πλην όμως θεμελιακό, ζήτημα που έθεσε ο Μάρκος Βαφειάδης στον Ζαχαριάδη, για την μη μετατροπή του Αντάρτικου Στρατού σε τακτικού, βρίσκεται στις λίγες αυτές σελίδες του Κονδύλη. Ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε για μια ακόμη φορά δίκιο! Στις ίδιες σελίδες βρίσκεται και η απάντηση για την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής το καλοκαίρι του 1943, ο “Λίβανος” και η “Καζέρτα” ακόμη.

iii   Έκφραση του Μακρυγιάννη