Δώδεκα θέσεις για τη μελέτη της ιστορίας του Άρη Βελουχιώτη

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

1

Ο Άρης ήταν πιστό και αφοσιωμένο μέλος του ΚΚΕ. Συνόψιζε όλες τις αρετές και όλα τα “ελαττώματα” του Κομμουνιστικού Κινήματος της εποχής εκείνης που ονομάστηκε “Μεσοπόλεμος”. Η αφοσίωση αυτή στο Κόμμα στηριζόταν στη σωστή (μέχρι τότε) παραδοχή ότι, η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της, όλοι όσοι ενδιαφέρονται για την κοινωνική αλλαγή και την ανατροπή της δικτατορίας της αστικής τάξης (με τη μαρξιστική έννοια του όρου), δεν διαθέτουν κανένα άλλο όπλο παρά μόνο την οργάνωσή τους. Τέτοια οργάνωση είχε αναδειχθεί το κόμμα “νέου τύπου”, το ΚΚΕ.

Στα πλαίσια αυτά δρα και ανδρώνεται μαζί με το Κόμμα, το οποίο προσπαθεί να προφυλάξει από χτυπήματα και να στερεώσει τον παράνομο μηχανισμό του. Γιάφκες, δραπετεύσεις, τυπογραφεία και λοιπές “υποδομές” της παράνομης δράσης, είναι δική του δουλειά και εκείνος είναι μοναδικός σ' αυτή.

Υπό αυτή την έννοια, ο Άρης δεν “έπεσε από τον ουρανό”. Δεν ήταν άσχετος και ξένο σώμα προς την ηγεσία του ΚΚΕ. Ήταν μέλος και μέρος της ηγεσίας του ΚΚΕ. Ακόμη και μετά τη δήλωση, στις συνθήκες της παρανομίας όπου κανένα όργανο δεν συνεδριάζει, ο Άρης είναι κοντά στην ηγεσία, την επηρεάζει και τη στηρίζει. Όσοι έχουν υπάρξει μέλη και στελέχη του Κόμματος έχουν δει ανάλογες περιπτώσεις ακόμη και σε συνθήκες νομιμότητας. Πόσω μάλλον σε συνθήκες εξοντωτικής παρανομίας.

2

Εφόσον η ηγεσία του ΚΚΕ και όλο το ΚΚΕ αναφέρονταν στη μοναδική, μέχρι εκείνη τη στιγμή, προσωπικότητα του Νίκου Ζαχαριάδη, ΚΑΙ ο Άρης λειτουργούσε ανάλογα. Είχε ιδιαίτερους και δυνατούς δεσμούς μαζί του όχι μόνο γιατί ήταν συγκρατούμενοι στο κολαστήριο της Κέρκυρας αλλά και γιατί πολλές φορές πριν, ο ένας είχε στηρίξει τον άλλον, είχαν από κοινού φέρει σε πέρας επιχειρήσεις και γενικά “ταίριαζαν τα χνώτα τους”. Ή για να το πούμε με την κομματική ορολογία, βρίσκονταν σε πλήρη ιδεολογικο-πολιτική ενότητα. Η ιδεολογικο-πολιτική αυτή ενότητα έφτασε στο ψηλότερο σημείο της με το εκπληκτικό “Γράμμα στον Ελληνικό Λαό” του Νίκου Ζαχαριάδη. Τα περισσότερα μέλη του Κόμματος αντελήφθησαν τη σημασία του “Γράμματος” και επιδοκίμασαν εμπράκτως την θέση του Αρχηγού. Εκείνος όμως που την “εισέπνευσε” έτσι ώστε να αλλάξει η ζωή του άπαξ δια παντός ήταν ο Θανάσης Κλάρας, ο Άρης Βελουχιώτης.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι, ο Άρης από νωρίς (1935), έχει υιοθετήσει τη γραμμή του εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα, γραμμή που εισήγαγε και προώθησε προσωπικά ο Νίκος Ζαχαριάδης. Στο “Γράμμα”, ο Άρης, βρίσκει την απογείωση αυτής της πολιτικής. Την παρακαταθήκη αυτή του Ν. Ζ., έρχεται να εκπληρώσει και γι' αυτό μετατρέπει κάθε πέτρα, κάθε βράχο, κάθε σπίτι, σε προμαχώνα του έθνους που θέλει να ζήσει και είναι πρόθυμο για όλες τις θυσίες!

3

Όποιος, λοιπόν, αποσιωπά, διαστρεβλώνει και αντιστρέφει τη σχέση του Άρη με τον Νίκο  αφαιρεί προϋποθέσεις για την κατανόηση της τραγωδίας – όσο μπορεί να κατανοηθεί μια τραγωδία.

Στα πλαίσια αυτά ΔΕΝ πρέπει να αποκλείεται η εσκεμμένη υπογραφή δήλωσης κατ' εντολή του Ζαχαριάδη. Ο Νίκος κάτι τέτοιο το είχε ξανακάνει (με τον Μιχαηλίδη) ενώ το 1945, συζητώντας εσωκομματικά για το αν κάποιος νομιμοποιούνταν να υπογράψει εικονική δήλωση μετανοίας είχε τοποθετηθεί έτσι που να μην αποκλείεται αυτή η ακραία εκδοχή αλλά και ταυτόχρονα να μην ομολογείται ποτέ. Θα έπρεπε δηλ., να γίνει έτσι που και στο κόμμα βοήθεια να παράσχει και ζημιά να μην επωμισθεί το κόμμα από την τυχόν διάρρηξη και τρώση της απόλυτης αρχής «δεν υπογράφουμε»!

4

Η απολυτότητα της γραμμής γύρω από τη “δήλωση” προέρχεται όχι από την κομμουνιστική παράδοση όπως νομίζουν φίλοι κι εχθροί. Προέρχεται από την ελληνική ορθόδοξη παράδοση και οικοδομείται με τα ίδια “υλικά” που έχει οικοδομηθεί και η Πίστη στο Θεό. Γι' αυτό και φέρει μέσα της αυτή τη “θρησκευτικότητα”. Οι διαπαιδαγωγημένοι ορθόδοξα Έλληνες που γίνονται Κομμουνιστές αντικαθιστούν τη μια Πίστη με την άλλη. Η νέα πίστη, η κομμουνιστική, αποκτά μέσα τους το ίδιο και μεγαλύτερο κύρος αφού είναι ενδεδυμένη και την “επιστημονικότητα”, αποκτά όμως και την ίδια “λειτουργία”. Τους εξασφαλίζει το “πρόσωπο στην κοινωνία”. Το “πώς”δηλ., το άτομο συναντά το σύνολο, την κοινότητα, και εντάσσεται σ' αυτή. Επομένως το αν θα αποκηρύξεις την Πίστη σου ανυψώνεται σε ζήτημα ζωής και θανάτου. Όποιος αποκηρύξει την Πίστη του πεθαίνει κοινωνικά (χειρότερο κι απ' τον βιολογικό θάνατο) και αυτό φάνηκε στην περίοδο των διωγμών όταν οι μεν προτιμούσαν να πεθάνουν βιολογικά για να μην πεθάνουν κοινωνικά ενώ όσοι εν τέλει πεθαίνουν κοινωνικά η “κηδεία” τους λαμβάνει χώρα, “κανονικά”, στην εκκλησία του χωριού τους όπου, από άμβωνος, αναγιγνώσκεται η “δήλωση αποκήρυξης” της νέας Πίστης τους.

Ακριβώς επειδή υπάρχει αυτή η ιδιαιτερότητα της Ελλ. Παράδοσης έναντι της Δυτικής, υπάρχει και η διαφορά στη στάση των κομμουνιστικών κομμάτων της Ευρώπης με την Ελλάδα. Είναι γνωστό τοις πάσι ότι, μόνο το Ελλ. Κομμουνιστικό Κόμμα υιοθετεί αυτή τη δρακόντεια στάση, σε αντίθεση με τα άλλα κόμματα της Ευρώπης. Και ακριβώς γιατί ο Πλουμπίδης είναι φορέας της “ευρωπαϊκής” στάσης περί δηλώσεων είναι αντίθετος εκ διαμέτρου με εκείνη του Ζαχαριάδη, στην ως άνω εσωκομματική συζήτηση. Αυτά τα αναφέρει η Έλλη Παπά και δεν νομίζω ότι αμφισβητούνται από κανέναν.

5

Όποιος ισχυρίζεται ότι η ηγεσία του ΚΚΕ (Σιάντος-Ιωαννίδης) δεν ήθελαν τον ένοπλο αγώνα, γίνεται καταγέλαστος. Πολύ περισσότερο όταν αντιπαραθέτει τον Άρη στους Σιάντο και Ιωαννίδη στο ζήτημα αυτό. Εκ της φύσεως της ιδεολογίας τους οι Κομμουνιστές πίστευαν τον ένοπλο αγώνα ως το αναγκαίο κακό. Ήταν “η μαμή της ιστορίας” η βία και χωρίς όπλα, βία δεν είναι εύκολο να ασκηθεί. (Ασκείται βέβαια και με άλλους τρόπους, πρόσφατα τα έχουμε δει όλα αυτά, αλλά σε ακραίες και πολύ “καθαρές” συνθήκες και οπωσδήποτε όχι από μικρές χώρες σε μεγάλες και όχι στην καρδιά του μεγαλύτερου και αιματηρότερου Παγκοσμίου Πολέμου).

Όταν θέλεις να ανατρέψεις την εξουσία μιας ξένης δύναμης που έχει καταλάβει την πατρίδα σου δεν μπορείς να αποκηρύσσεις την ένοπλη πάλη. Η όποια διστακτικότητα διαπιστώνεται στην ηγεσία του ΚΚΕ δεν έχει να κάνει με το αν πρέπει να διεξαχθεί ένοπλος αγώνας αλλά:

α) για το πότε αυτός μπορεί να ξεκινήσει.

β) για το ποια θα είναι η σχέση του με τις μάζες και τα κινήματά τους.

γ) για το ποια θα είναι η έκταση και η σημασία του στις εξελίξεις.

6

Στο ζήτημα της ένοπλης πάλης “βαραίνει” τη σκέψη των κομμουνιστών η θέση των κλασσικών του Μαρξισμού για τον άτακτο στρατό και την πολιτοφυλακή έναντι του τακτικού στρατού. “Βαραίνει” επίσης το “τάιμινγκ” της εξέγερσης καθώς και η υπέρτατη αρχή “δεν παίζουμε με την εξέγερση”. Η ηγεσία του ΚΚΕ, έχει στοιχείο υπέρ της, θεμιτό και λογικό, να μετράει επτά φορές πριν αποφασίσει να κόψει, πριν αποφασίσει να βγάλει αντάρτες στο Βουνό. Γιατί όταν θα βγουν αντάρτες στο Βουνό πρέπει να είναι κορύφωση του αγώνα, ανώτερη μορφή πάλης, από κάθε άποψη. Δεν μπορεί να βγουν και μετά να λουφάξουν στ' αυγά τους. Η επιτυχία πρέπει να εξασφαλιστεί από όλες τις προβλέψιμες πλευρές. Οι κατοπινές εξελίξεις αυτό έδειξαν και η δράση των οργανώσεων στα χωριά απέδειξαν πως, ο ΕΛΑΣ, χωρίς αυτή τη μαζική πολιτική στήριξη, δεν θα αποκτούσε την ισχύ που απέκτησε τελικά, όπως δεν απέκτησε ο ΕΔΕΣ και το 5/42, παρόλο που διέθεταν άφθονες λίρες και εξοπλίζονταν συστηματικά από τους Εγγλέζους. Χωρίς τη στήριξη των οργανώσεων ο ΕΛΑΣ είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε να σταθεί στο Βουνό περισσότερο από μερικούς μήνες, όχι να λάβει τις διαστάσεις που έλαβε και να εξελιχθεί στον μεγαλύτερο και αποτελεσματικότερο εθελοντικό στρατό επί ελληνικού εδάφους και επί ευρωπαϊκού επίσης.

Αν, λοιπόν, υπάρχει θέμα με την ηγεσία του ΚΚΕ, αυτό δεν βρίσκεται στον χρόνο εκκίνησης αλλά στον ρόλο και στην έκταση του ενόπλου αγώνα. Παγιδευμένοι στη θεωρία και αγνοώντας τη δύναμη της ελληνικής στρατιωτικής παράδοσης, δεν μπορούν να ανατρέψουν το στρατιωτικό δόγμα της εποχής τους, ότι ένας άτακτος στρατός ΔΕΝ μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα σε έναν τακτικό στρατό και μάλιστα της μαχητικής ικανότητας του Γερμανικού.

Αυτό που φαίνεται σήμερα καθαρά, τότε ήταν αδιανόητο. Αν και είχε μόλις προηγηθεί το θαύμα της Αλβανίας, όπου ένας ανέτοιμος στρατός, εξοπλιστικά υποδεέστερος από τον αντίπαλο, χωρίς άρματα και αεροπορία, κατανικάει τον εχθρικό και θριαμβεύει, η αντίληψη δεν έχει αλλάξει. Κι αν στην Αλβανία, η δυτικότροπη αντίληψη των πραγμάτων οδηγούσε τους άλλους στην άποψη ότι καμιά ουσιαστική αντίσταση δεν μπορούσε να προταχθεί παρά μόνο για την “τιμή των όπλων” και την “τιμή της Ελλάδας”, η δυτικότροπη αυτή αντίληψη οδηγούσε τώρα τους δικούς μας να αμφιβάλλουν για την εμβέλεια, διάρκεια και σημασία ενός ενόπλου αγώνα χωρίς...όπλα και άρβυλα!

7 

Φορείς αυτής της αντίληψης, που δεν περιέχει θαύματα αλλά τα αποκλείει, ήταν λίγο πολύ όλοι οι αξιωματικοί και από τη μια πλευρά και από την άλλη. Εκείνος όμως που έπαιξε τον κρισιμότερο ρόλο και αποτέλεσε τον “κακό δαίμονα” της από δω πλευράς ήταν ο Θόδωρος Μακρίδης-Έκτωρας. Θεωρούμενος ως ο “Έλληνας Κλαούζεβιτς”επιδρούσε αρνητικά στις όποιες νύξεις ενόπλου αγώνα για να φτάσει τελικά στο άλλο άκρο - όταν τα γεγονότα τον είχαν πάρει σβάρνα και είχε εκτεθεί – και να προτείνει γραμμή άμυνας στον Όλυμπο ώστε να εγκλωβιστούν μεγάλες δυνάμεις των Γερμανών στη Νότια Ελλάδα(!)

Στην πραγματικότητα “εχθρός” των απόψεων του Άρη - αλλά και του Ορέστη – ήταν ο Μακρίδης και όχι ο Σιάντος. Παρά ταύτα ο Μακρίδης μένει ακόμη στο απυρόβλητο του όπλου της κριτικής και δεν καταδεικνύεται ο ρόλος του, ο οποίος έφτασε μέχρι και την παγίδευση του Ζαχαριάδη. Ότι στις εκτιμήσεις του Μακρίδη στηρίχθηκε κι αυτός για να διαμορφώσει άποψη για το ΕΛΑΣ και για τον Β' Γύρο.

Η όποια σκληρή κριτική στην ύπαρξη της ΚΕ του ΕΛΑΣ, τόσο κατά την Κατοχή όσο και κατά τον Δεκέμβρη (όπου και πήρε στα χέρια της τη διεύθυνση του αγώνα) δεν διαφωτίζει το ζήτημα αλλά ενδεχομένως και να το συσκοτίζει. Δεν ήταν απλώς ζήτημα θεσμού και δικέφαλης ηγεσίας στον ΕΛΑΣ. Ήταν κυρίως, ζήτημα νοοτροπίας, σύγκρουσης δύο στρατιωτικών παραδόσεων και τελικά δύο οντολογιών.

8

Σε όλες αυτές τις πτυχές, στις καμπές και στις τεθλασμένες της Ένοπλης Αντίστασης κατά των Γερμανών και Ιταλών, συγκρούονται δύο αντιλήψεις για τον τρόπο του πολέμου αλλά και δύο αντιλήψεις για το πώς ζούμε και πώς δρούμε ως άτομα και ως σύνολο.

Η μία αντίληψη, όπως είπαμε, αποκλείει το θαύμα, είναι γραμμική, “μαθηματική” αφού υπολογίζει μόνο τις ποσότητες αγνοώντας της ποιότητες, τάχα “επιστημονική”. Κάθεται και τα βάζει κάτω και βρίσκει πως οι λίγοι ξυπόλυτοι δεν μπορούν να νικήσουν τους πολλούς που είναι “ως τα δόντια” εξοπλισμένοι και έχουν πίσω τους όλη την Ευρώπη να δουλεύει υπέρ τους.

Η άλλη αντίληψη, όχι μόνο δεν αποκλείει το θαύμα αλλά το προετοιμάζει. Πιστεύει σ' αυτό και το αναζητά. Ξέρει, ρητώς και αρρήτως, ότι οι δυνάμεις δεν είναι μόνο αθροίσματα αλλά και πολλαπλασιασμοί. Ξέρει ότι οι πολλαπλασιασμοί οι δικοί μας είναι διαιρέσεις για τους εχθρούς. Οικοδομεί συμμαχίες, έστω κι αν πρέπει να φιλήσει “κατουρημένες ποδιές”, εξοικονομεί δυνάμεις, διαμορφώνει συσχετισμούς, εμπνέει μεγάλα κατορθώματα. Ξέρει ότι το άτομο είναι “κάτι περισσότερο” από την μονάδα και το σύνολο “κάτι περισσότερο” από άθροισμα μονάδων. Ξέρει, εν τέλει πώς “η μονάς νικάει τη χιλιάδα” και πώς η κοινότητα γράφει ιστορία.

Όλοι οι στρατιωτικοί της Αντίστασης, από τον Πρώτο Καπετάνιο ως τον πιο μικρό αντάρτη είναι φορείς αυτής της Ελληνικής Στρατιωτικής Παράδοσηςⁱ που μέχρι τότε κρατιέται ζωντανή. Εξ ου και η απευθείας αναφορά στο Νέο “21” και στους ήρωές του.

9

Παρά τους όποιους δισταγμούς της ηγεσίας του ΚΚΕ για την έναρξη του ενόπλου αγώνα, η καθυστέρηση, δεν ήταν κάτι το αξιοσημείωτο. Στην πραγματικότητα ΔΕΝ υπάρχει καθυστέρηση!

Γιατί;

α) Τίποτα δεν μπορούσε να γίνει πριν από την άνοιξη του 1942. Ο χειμώνας της Πείνας που προηγήθηκε ήταν τόσο θανατερός που τίποτα ένοπλο δεν μπορούσε και δεν έπρεπε να ξεκινήσει. Ο Ελληνικός Λαός είχε αιφνιδιαστεί και δεν διέθετε τις επισιτιστικές εφεδρείες που δημιούργησε σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα, γεγονός που επέτρεψε και στον ίδιο να ζήσει και τον στρατό του να ταΐσει, χώρια από τις λεηλασίες, τα πλιάτσικα και τις καταστροφές των κατακτητών και των συνεργατών τους.

β) Τίποτα δεν μπορούσε να γίνει πριν υπάρξει μια πρώτη νίκη κατά του Άξονα και μια πρώτη ήττα της Γερμανίας. Όταν και όσο οι Γερμανοί παραμένουν αήττητοι, σαρώνοντας την Ευρώπη και τη Ρωσία, αυτό που ξέρουν οι φορείς της στρατιωτικής παράδοσης που προαναφέραμε, δεν είναι κατανοητό και πιστευτό από τους άλλους που σκέφτονται γραμμικά. Ακόμη κι όταν πρόκειται για φλογερούς πατριώτες μια τέτοια διέξοδος φαντάζει παραλογισμός.

Η πρώτη αυτή ήττα έρχεται από τη Μόσχα. Και όχι πριν από τον Ιανουάριο του 1942. Επομένως ο χρόνος μετράει από κει και πέρα. Λόγω φύσεως προηγούνται στον “ένοπλο αγώνα” οι ληστοσυμμορίες. Αυτές με το χάος που δημιουργούν επισπεύδουν τις ετοιμασίες του ενόπλου αγώνα αφού πια υπάρχει και ζήτημα υπεράσπισης του μικρού αυτού εγχωρίου προϊόντος που πάει να παραχθεί από την κινητοποίηση του λαού της υπαίθρου.

Από τη στιγμή της εξόδου των πρώτων ομάδων μέχρι την πρώτη μάχη που είναι και νικηφόρα, (Ρεκά 9 Σεπτεμβρίου 1942) μεσολαβούν τρεις μήνες. Και από την πρώτη μάχη μέχρι την πρώτη τακτική καταδρομική επιχείρηση(Γοργοπόταμος 25 Νοεμβρίου 1942), πάλι μεσολαβούν τρεις (σκάρτοι) μήνες. Ως την συγκρότηση των Αρχηγείων και των Υπαρχηγείων, μέχρι τις πύλες της Αθήνας, μεσολαβούν ακόμη τρεις μήνες! Στον χρόνο επάνω, ο ΕΛΑΣ διαθέτει λόχους, τάγματα, συντάγματα, χιλιάδες αντάρτες εξοπλισμένους με τα όπλα των εχθρών και αναγνωρισμένος ως Ελληνικός Στρατός επί κατακτημένου Ελληνικού εδάφους από το ΣΜΑ.

Επισημαίνω δε ιδιαίτερα τη μαρτυρία του Ορέστη ότι ο Σιάντος αίρει τις επιφυλάξεις του και συγκατατίθεται για την έναρξη του ενόπλου αγώνα στην ΑττικοΒοιωτία τον Νοέμβριο του 1942 και πριν τον Γοργοπόταμο.

10

Παγιδευμένη η ιστορική σκέψη (ή μήπως καλύτερα η φιλοσοφία της ιστορίας) στην εμπαθή μυθιστορηματική γραφή του Χαριτόπουλου, περιορίστηκε στην αντίθεση του Άρη με την ηγεσία. Γεγονός είναι ότι η ηγεσία πιεζόμενη πανταχόθεν δεν καλοβλέπει τέτοια “αυθόρμητα” και δεν ανέχεται “αταξίες”. Όχι όμως γιατί είναι αυθόρμητα αλλά γιατί δεν ξέρει πού θα βγάλουν. Αυτό κατ' αρχήν, για ένα πολιτικό κίνημα που επωμίζεται τις τύχες του έθνους δεν είναι καθόλου κακό. Άλλωστε κι ο ίδιος ο Άρης αποθαρρύνει, επί ποινή θανάτου, όποιον “αυθορμητισμό”. Ξεκινάει από το φαΐ, το πιοτό και το γαμήσι και τελειώνει στους άσκοπους πυροβολισμούς και στις λιποταξίες. «Μόνο αν μας δίνουν θα τρώμε» και «μόνο για κατούρημα θα τον έχουμε», λέει και το εννοεί. Ενώ εκτελεί αμέσως όποιον θέτει σε κίνδυνο τη ζωή άλλου αντάρτη και όποιον πατάει τον όρκο του ΕΛΑΣ και εγκαταλείπει τον αγώνα.

Η πραγματική αντίθεση, λοιπόν, δεν είναι αυτή, έστω κι αν με αυτόν τον τρόπο εκφράζεται κυρίως.

Η πραγματική αντίθεση βρίσκεται πια μεταξύ ΕΛΑΣ και Κόμματος. Ο ΕΛΑΣ συνεχίζοντας την εθνικο-απελευθερωτική γραμμή του Κόμματος “με άλλα μέσα” κατακτά στην πράξη τον ρόλο της πολιτικής οργάνωσης και μάλιστα οργάνωσης με μεγαλύτερη ισχύ από οποιαδήποτε άλλη: διαθέτει όπλα, εκδοτικούς μηχανισμούς, κύρος απέραντο, ζωντανή επαφή με το λαό και ανεξάρτητη δική του επικράτεια!

Ο ΕΛΑΣ, λοιπόν, εκ των πραγμάτων, αντικαθιστά το Κόμμα και τις λειτουργίες του παντού. Γίνεται ο συλλογικός οργανωτής, διοικητής και διαφωτιστής του Λαού, γίνεται ο Νους, η Τιμή και η Συνείδηση του Έθνους!

Η θεωρία, λοιπόν, του αναντικατάστατου του Κόμματος στην οποία ορκίζονταν όλοι μέχρι εκείνη την ώρα, πάει περίπατο, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Ακόμη και ο επιτελικά πολιτικός ρόλος της ηγεσίας στη χάραξη της γραμμής, στην πράξη ενσωματώνεται στον ΕΛΑΣ και με την φυσική παρουσία των ηγετών στο Βουνό.

Από κει και πέρα οι δύο γραμμές που υπάρχουν μέσα στο ΚΚΕ γίνονται και δύο γραμμές μέσα στον ΕΛΑΣ.

Η μία, ρωμαλέα, πλειοψηφική, παλλαϊκή και εθνική.

Η άλλη, καχεκτική, σεχταριστική, τάχα “ταξική”, ταμαχιάρα κι ανοικονόμητη, κατ' επίφασιν επαναστατική και ως εκ τούτου επικίνδυνηⁱⁱ.

11

Όλα αυτά τα θαύματα οδηγούν βαθμηδόν τον Άρη σε μια άλλη αντίληψη των πραγμάτων. Ο ΕΛΑΣ και όχι το Κόμμα δημιουργεί τη Νέα Ελλάδα της τιμής και της λευτεριάς, αυτός στεριώνει την καινούργια εξουσία, από τα κάτω και σε όλα τα επίπεδα!

Από κει και πέρα ο Άρης, χωρίς να διαμορφώνει θεωρίες και να ψειρίζει τη μαϊμού, ως λαογέννητος επαναστάτης, ηγείται ενός “ενόπλου κόμματος” ακόμα πιο νέου τύπου από το κομμουνιστικό και εκ των πραγμάτων δένεται “εφ' όρου ζωής” μαζί του.

Είναι αδιανόητη η οποιαδήποτε ύπαρξη του ενός χωρίς τον άλλο! Ο Άρης δεν θα μπορούσε πια να είναι ούτε βουλευτής ούτε υπουργός ούτε, βέβαια, “πρόεδρος των παλαιμάχων ΕΛΑΣιτών”. Κι αυτά με οποιανδήποτε εξουσία.

Η ειδική, ξεχωριστή , μοναδική αυτή θέση του Καπετάνιου του ΕΛΑΣ είναι που καθιστά τον Άρη ικανό να “σηκώσει ντουφέκι” ακόμη και στο ίδιο του το κόμμα που τον ανέστησε.

Αν και διστάζει αρκετά, στην αρχή του τέλους, τάσσεται με το μεγαλύτερο επαναστατικό απόκτημα και κατόρθωμα του Ελληνικού Λαού, από καταβολής. Συγκεκριμένα τάσσεται με την ιδέα, τον “ΕΛΑΣ Ν” αφού ο άλλος ΕΛΑΣ έχει πια αφοπλιστεί (βλέπε αυτο-θυσιαστεί) για χάρη της εθνικής ενότητας και την αποφυγή της περαιτέρω αλληλοεξόντωσης.

Ακριβώς επειδή ο Άρης υπήρξε αφοσιωμένο μέλος και στέλεχος του ΚΚΕ οδηγήθηκε στην τραγική θέση να αναιρέσει τον πριν εαυτό του. Το ΚΚΕ ήταν μέχρι τότε η διαλεκτική άρνηση του παλαιοκομματισμού. Ο ΕΛΑΣ με τον Άρη ήταν η διαλεκτική “άρνηση της άρνησης”!

Αυτή είναι η κορωνίδα της δράσης του Άρη και όχι η κήρυξη του αντάρτικου. Η κήρυξη ήταν ο θεμέλιος λίθος και ο Γοργοπόταμος ήταν η πρώτη μεγάλη πύλη που στεριώθηκε για να περάσει ο Λαός στη μεγάλη του εποποιία.

12

Ο Άρης είναι η “κεφαλή” του ΕΛΑΣ με ό,τι αυτό σημαίνει στην ελληνική πολιτική παράδοση. Δεν ηγείται μόνο τακτικά, ηθικά, πολιτικά αλλά αποτελεί ταυτόχρονα παράδειγμα και πρότυπο ταυτοτητο-ποιητικό.

Αυτό σημαίνει πως αποκτά και άλλη διάσταση πιο πέρα από τη φυσική. Γίνεται τραγούδι, θρύλος, παραμύθι, όνειρο... Η “κεφαλή” παύει να κάνει “του κεφαλιού της”. Το ίδιο της το κεφάλι πια δεν της ανήκει.

Οι άλλοι θέλουν οπωσδήποτε να το κόψουν, νομίζοντας ότι η φυσική εξόντωση αρκεί για να καταργήσει την ύπαρξη της “Κεφαλής”, του ταυτοτητο-ποιητικού προτύπου.

Οι δικοί δεν θα πτοηθούν όσες φορές κι αν δουν την κομμένη κεφαλή στο φανοστάτη. Αντίθετα η φυσική απουσία, η αυτο-θυσία του Άρη, θα εκθρέψει και θα γιγαντώσει την μετα-φυσική του παρουσία.

Θα προχωρήσει παραπέρα ακόμη. Η αυτο-θυσία του Άρη θα νοηματοδοτήσει θετικά όλες τις τυχόν παρεκτροπές του στην “επίγεια ζωή”. Ο Άρης δεν ήταν δυνατόν να ξεφύγει από τον “άρχοντα του κόσμου τούτου”, τον θυσιαστικό μηχανισμό. Γι' αυτό προκειμένου να μη κινδυνέψει το “σώμα”του ΕΛΑΣ, η Κεφαλή παίρνει την αμαρτία πάνω της και θυσιάζει τα μέλη που πιάστηκαν στο δόκανο. Τα κόβει με τα ίδια της τα δόντια όπως και η αλεπού το ποδάρι της. Ο Οκτωβριανός, πρώτος απ' όλους, ο “γυρολόγος”, ο αντάρτης με τον άσκοπο πυροβολισμό στις 25 Μαρτίου 1943, ο αντάρτης, από τους τελευταίους του στο Χορίγκοβο (Κέδρα) Ευρυτανίας που έχυσε από λάθος το βαρέλι με το κρασί, λίγες μόλις μέρες πριν την Μεσούντα*. Είναι τα δόκανα που μπορούν να θέσουν σε θανάσιμο κίνδυνο τον ΕΛΑΣ και την ιδέα του.

Αν ο Άρης φρόντιζε να επιβιώσει θα είχαμε να του προσάψουμε πολλά. Εφόσον όμως ο Άρης επιφυλάσσει στον εαυτό του την ίδια αυστηρότητα που επεφύλαξε και στους συναγωνιστές του, η υπόθεση αυτή περνάει σε άλλες σφαίρες και αν μη τι άλλο καταχωρείται στον τραγικό κύκλο των Ελλήνων.

Ναι, ο Άρης αυτοθυσιάστηκε! Δεν πρέπει να του στερήσουμε αυτή την τιμή αποδίδοντας ακόμη τώρα την ευθύνη στο Νίκο Ζαχαριάδη. Ο Άρης ήξερε πολύ καλά τι σημαίνει η πράξη του και τι θα έκανε το κόμμα. Θα έκανε το ίδιο που θα έκανε κι αυτός. Γιατί ακριβώς και οι μεν και οι δε δεν ανήκαν πια στον “δερμάτινο χιτώνα” τους αλλά στο “σώμα” το οποίο υπηρέτησαν. Ο Άρης και ο Νίκος είναι δύο πρόσωπα στην ίδια τραγωδία που εναλλάσσονται χωρίς να μπορούν να απέλθουν, να βγουν έξω από τον τραγικό κύκλο.

Όπως ο Άρης θυσιάζει τον Οκτωβριανό και μετά κάθεται και τον θρηνεί σαν παιδί του έτσι θυσιάζει ο Ζαχαριάδης τον Άρη. Ο Άρης αποδέχεται την έξοδο αυτή και την πραγματοποιεί αυτοπροσώπως. Πιστεύω ακράδαντα ότι το ίδιο θα έκανε ο Άρης με τον Ζαχαριάδη. Άλλωστε το τραγούδι των Κλεφτών δεν αναφέρει τυχαία ότι «τα παλληκάρια τα καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν». Ο δε Γέρος του Μοριά λέει ότι όταν κάποιος λαβωνόταν βαρειά και δεν μπορούσαν να τον κουβαλήσουν διωκόμενοι «το φιλούσαμε και του κόβαμε το κεφάλι», ότι ήταν ατιμία να του πάρουν το κεφάλι οι εχθροί.

Όσο πάλι επιβίωνε ο Ζαχαριάδης, ακόμη και στην εξορία, είχαμε να του προσάψουμε πολλά. Εφόσον όμως διάλεξε κι αυτός παρόμοια έξοδο, αυτοθυσίας, περνάει κι αυτός σε άλλη σφαίρα και μαζί αλλάζουν τα κριτήρια που θα τον κρίνουν.

Στην πραγματικότητα η αυτο-θυσία του Ζαχαριάδη ξεκινάει στην Κέρκυρα. Όταν δεν επιφυλάσσει για τον εαυτό του καλύτερη τύχη απ' αυτή των συντρόφων του. Όταν ακόμη και την τελευταία στιγμή, που μπορεί να εξασφαλίσει μια συναλλαγή, εκείνος στέλνει το “Γράμμα” και παραμένει δεσμώτης για να καταλήξει στο Νταχάου.

Κραυγαλαία αντίθεση με την τύχη που επεφύλαξαν στον εαυτό τους οι ηγέτες της “Βάρκιζας”. Εδώ δεν αποκόπτονται οι κεφαλές. Δεν απαιτείται κάτι τέτοιο αφού δεν πρόκειται για τις κεφαλές της Κεφαλής του ΕΛΑΣ. Γι' αυτό τούς παγιδεύουν ηθικά με το κρυφό άρθρο της συμφωνίας που τους αμνηστεύει. Πέφτουν κι αυτή στην ενέδρα του θανάτου. Σε μιαν άλλη όμως ενέδρα, διαφορετική από εκείνη του Φάγγου....για έναν άλλον θάνατο...του προσώπου κι όχι του σαρκίου....ενός θανάτου χωρίς σωτηρία και χωρίς ανάσταση!

Σημειώσεις: 

i Για την Ελληνική Στρατιωτική Παράδοση βλέπε στο βιβλίο του συγγραφέα Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες- Θαυμαστά στοιχεία της Αρβανίτης Στρατιωτικής Παράδοσης των Ελληνικών Κοινών, εκδ. Αλφειός, Αθήνα 2014.

ii Κάτι ανάλογο έγινε και με τον Συνασπισμό το 1990. Στην ουσία και τηρουμένων των αναλογιών υποκατέστησε το ΚΚΕ (όχι βέβαια όπως αυτό έγινε από τον ΕΛΑΣ) και γι' αυτό οι γραφειοκράτες αποχώρησαν χωρίς να διστάσουν να συρρικνώσουν το Κόμμα στο 1/3 της δύναμής του.   

* Σημείωση της 29ης Δεκεμβρίου 2023: Μη θέλοντας να πειράξω τίποτα στο αρχικό κείμενο προσθέτω σήμερα τούτη τη διευκρίνιση. Το περιστατικό στα Κέδρα Ευρυτανίας, έφτασε σε μένα αρχικά από την προφορική παράδοση. Προσπαθώντας να το εντάξω στον χρόνο, καθώς αυτό είναι ένα από τα πιο βασικά καθήκοντα του ερευνητή, και μη έχοντας αναφορές από τους συστηματικούς μελετητές του Άρη, θεώρησα ότι αυτό το περιστατικό συνέβη στην τελική φάση της ζωής του, για την οποία δεν υπάρχουν όλες οι λεπτομέρειες. Έκανα λάθος! Επανελέγχοντας ξανά και ξανά τα στοιχεία, και με τη βοήθεια του πατρός Ανυπόμονου, παραθέτω το γεγονός.

 Στο Χορίγκοβο (Κέδρα) ο Άρης με τον έφιππο ουλαμό, φτάνει στις 21 Νοεμβρίου 1943, ανήμερα της Παναγίας. Δηλαδή μετά από τη σύγκρουση με τον Ζέρβα και το ανάλογο περιστατικό με τον γυρολόγο. Μοιράζονται οι αντάρτες στα σπίτια για να περάσουν τη βραδιά και την άλλη μέρα ο χωρικός Χρήστος Σαμιώτης παρουσιάζεται στον Καπετάνιο παραπονούμενος για τον Αντάρτη Χρήστο που φιλοξένησε στο σπίτι του. Έχοντας, ο αντάρτης, πιει το κρασί του κατέβηκε στο κατώι να πάρει κι άλλο. Εκεί όμως αποκοιμήθηκε με την κάνουλα ανοικτή και το βαρέλι άδειασε όλο. Προσβλέποντας ο χωρικός σε μια κάποια αποζημίωση έκανε τη διαμαρτυρία. Ο π. Ανυπόμονος γνώριζε και τους δύο. Βεβαιώνει ότι αν ο χωρικός ήξερε τις σκληρές συνέπειες της καταγγελίας του δεν θα προέβαινε σ' αυτή. Επίσης γνώριζε και τον Χρήστο τον αντάρτη που ήταν από τα αρβανιτοχώρια της Αττικής. Ήταν ήσυχος και καλός άνθρωπος. Ήταν, μάλιστα, και φοιτητής της φυσικομαθηματικής στο 2ο ή 3ο έτος. Μετά τη δικτατορία έδωσε τις σχετικές πληροφορίες στην οικογένεια του, η οποία αναζητούσε στοιχεία για την τύχη του. Ο αντάρτης Χρήστος, πέρασε ανταρτοδικείο, καταδικάστηκε, εκτελέστηκε  και κηδεύτηκε στο νεκροταφείο του χωριού. Αν και ο π. Ανυπόμονος δεν αναφέρει το επώνυμο, αναφέρει ότι οι δύο άντρες μαζί με μια γυναίκα που τον επισκέφτηκαν στο μοναστήρι αναζητώντας στοιχεία, ήταν ο γυιος κι η κόρη του αντάρτη μαζί με τον σύζυγό της. Είχαν διαβάσει σχετικό δημοσίευμα του Γιώργου Γάτου στα "Νέα" και πήγαν να τον επισκεφτούν εκ μέρους του.