Τανάγρα - Κρήτη - Ανατολική Μεσόγειος

 Ταναγραϊκή: Μυκηναϊκές και Μινωικές σχέσεις στον 13ο αιώνα π.Χ.

Δείγματα γραφής "γραμμικής Β" στο Μουσείο Θηβών. 
(Από το προσωπικό αρχείο του συντάκτη του κειμένου.
Οι φωτογραφίες είναι υψηλής ευκρίνειας και μπορεί ο αναγνώστης να τις "κατεβάσει" ώστε, οι λεζάντες, να γίνουν περισσότερο ευανάγνωστες).

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Σε προηγούμενη ανάρτησή μας, δημοσιεύσαμε την σημαντικότερη, κατά τη γνώμη μας, έκθεση του μεγάλου αρχαιολόγου Θ. Γ. Σπυροπούλου για τις ανασκαφές στην μυκηναϊκή Τανάγρα, που διεξήχθησαν σε μια περίοδο μεγαλύτερη της δεκαετίας και στην οποία, το σημαντικότερο εύρημα ήταν οι γραπτές, οι "εικονογραφημένες" λάρνακες. 

Σε αυτό το κείμενο, ο παθιασμένος με την έρευνα αρχαιολόγος, κάνει μια εκτενή ανάλυση. Συγκρίνει και συσχετίζει, τόσο το ταφικό έθιμο όσο και την "πινακοθήκη" που αποκαλύπτεται μαζί του, με ένα σωρό στοιχεία της εποχής εκείνης. Αξίζει ο αναγνώστης να τα διαβάσει απ' την πηγή, στο ίδιο το κείμενο, οπότε δεν χωράει εδώ ούτε καν μια περιληπτική και ελλειπτική αναφορά. Θα περιοριστούμε, λοιπόν, μόνο στο ζήτημα της καταγωγής των.

Κάποια στιγμή οι συσχετισμοί και οι συγκρίσεις αγγίζουν τις σχέσεις Μυκηναϊκού και Μινωϊκού πολιτισμού. 

Οι λάρνακες, λέει, χρησιμοποιούνται στις ταφές της Κρήτης σε προγενέστερο χρόνο από εκείνον των ταναγραϊκών. Ωστόσο εκείνες είναι άγραπτες. Και μόνο οι λάρνακες της Αγίας Τριάδας είναι γραπτές. Μέσα από μια σειρά συλλογισμών και στοιχείων από την ανασκαφή κάνει λόγο για "εκλεκτικές συγγένειες" που μπορούν να υποδηλώσουν την "κοινή κοιτίδα". 

Στη σελίδα 28, του τεύχους του 1974 των "Πρακτικών της Αρχαιολογικής Εταιρείας" αναφέρει τα εξής:

«...Η μινωική Κρήτη από των αρχών της 14ης εκατονταετηρίδος π.Χ. τελεί υπό μυκηναϊκήν κατοχήν ή επιρροήν, συνεπώς εάν υποθέσωμεν μίαν κίνησιν Κρητών προς την Τανάγραν μετά το ανωτέρω χρονικόν όριον δεν είναι αναγκαίον να αναζητήσωμεν απαραιτήτως επείσακτα στοιχεία γνησίως μινωικά εις την μυκηναϊκήν Τανάγραν. 

Ανεξαρτήτως των λόγων, οι οποίοι υπηγόρευσαν την πιθανολογουμένην μετακίνησιν Μινωιτών εις Τανάγραν, οι έποικοι ησθάνοντο ασφαλώς εις την νέαν των πατρίδα, ως συνεχισταί μιας κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς. Τοιουτοτρόπως η 13η εκατονταετηρίς π.Χ. προκύπτει ως η πρώτη βεβαία ενοποίησις πολιτιστική, αλλά και πολιτική του συνόλου ελληνικού χώρου, εν τω πλαισίω δε τούτω καθίσταται νοητή η ακώλυτος και αβίαστος πρόσμιξις των πολιτιστικών στοιχείων, τα οποία παλαιότερον προσδιόριζον τας επιδόσεις των επί μέρους γεωγραφικών διαμερισμάτων του ελληνικού χώρου. Ως συμβαίνει εις αναλόγους πολιτικάς περιστάσεις, ούτω και εν τη παρούση, η επιβληθείσα Pax Mycenaea εδημιούργησε τας προϋποθέσεις ενός χαρίεντος, όσον και περίπλοκου συγκρητισμού, ο οποίος ως εις πάσαν περίπτωσιν, αποτελεί την απαρχήν της καλλιτεχνικής υποχωρήσεως. 

Εν τω πλαισίω τούτω εξηγείται και το χαρακτηριστικόν εκείνο, το οποίον ωνομάσαμεν ελλαδικότητα και η πιθανή αναγωγή του εθίμου ταφής εντός λαρνάκων εις την μινωϊκήν Κρήτην. Τα ειδικώτερα ιστορικά περιστατικά μιας εγκαταστάσεως Κρητών εις Τανάγραν μάς διαφεύγουν, ελπίζω όμως ότι περαιτέρω μελέτη του ζητήματος μέλλει να αποκαλύψη ανυπόπτους πτυχάς του θέματος...»

Οι φράσεις, που πήραμε το θάρρος να υπογραμμίσουμε ιδιαίτερα, χωρίς να θεωρούμε το υπόλοιπο απόσπασμα λιγότερο σημαντικό, μπορούν να διαφωτίσουν περισσότερο τη σκέψη μας πάνω στη μακραίωνη ιστορία της Ταναγραϊκής. Διότι, εκείνο το κοινωνικό φαινόμενο που έλαβε χώρα τον 13ο αιώνα π.Χ., επαναλήφθηκε τουλάχιστον ακόμη μια φορά, τον 14ο αιώνα μ.Χ.                              Και αν η π.Χ. ενοποίηση των επί μέρους πολιτιστικών στοιχείων, υπό την αίσθηση των ανθρώπων ότι είναι συνεχιστές μιας κοινή μαστορικής του ζην και θνήσκειν, οδήγησε στην πρώτη "ελλαδικότητα" των επών και δη των Ομηρικών,  η μ.Χ. ενοποίηση, με τις αρβανίτικες στρατιωτικές κοινότητες τώρα στη θέση των Κρητών, οδήγησε στη νεότερη ελλαδικότητα, χωρίς, και σ' αυτή, να λείπουν τα έπη, κορύφωση των οποίων υπήρξε η Επανάσταση του '21. 

Ο Σπυρόπουλος πιστεύει στις δυνατότητες της περαιτέρω έρευνας να τεκμηριώσουν μια τέτοια σχέση ανάμεσα στις δύο επιμέρους πολιτιστικές εκφράσεις. 

Έτσι, σήμερα, στο ανακαινισμένο Μουσείο των Θηβών, σαν σε ένα μεγάλο ανοικτό βιβλίο, ο επισκέπτης διαβάζει... 

Αγγεία για τη μεταφορά λαδιού από την Κρήτη στην Βοιωτία.
Μπορούμε, άραγε, να συμπεράνουμε πως η Βοιωτία, τότε, δεν είχε καθόλου ελαιώνες;
 Ή, μήπως, δεν ήταν αξιόλογοι, σε ποσότητα και ποιότητα, για να αναγκάζεται ο Άναξ να φέρνει από την Κρήτη; Φυσικά δεν αποκλείεται να πρόκειται για δώρο ή για κάποιο "εισόδημα" από πολεμική ή ειρηνική σχέση.

Ωστόσο, η εμπορική και πολιτιστική, δραστηριότητα δεν εξαντλείται στα όρια του σημερινού ελληνικού κρατικού χώρου των "έξι μιλίων". Εκτείνεται σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, μέσω των λιμανιών της Βοιωτίας στον νότιο Ευβοϊκό αλλά και μέσω της Λιβαδόστρας.