 |
| Χάρτης του Ναυτικού Οχυρού Βορείας Ευβοίας όπως είχε διαμορφωθεί από του Γερμανούς (Ν. Αναγνωστόπουλος, Η Εύβοια υπό κατοχήν, 1950) |
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
Όλοι όσοι ασχολούνται στοιχειωδώς με την ιστορία του Β' Π.Π., ξέρουν ότι οι Άγγλοι αποβίβασαν ένα εκστρατευτικό σώμα στην Ελλάδα, συγκροτούμενο από 62.000 χιλιάδες άνδρες, 100 τάνκς και άλλα τόσα αεροπλάνα. Αυτό, άλλωστε, ήταν και το πρόσχημα της επίθεσης του Χίτλερ στα Οχυρά.
Μη μπορώντας να κρατήσει τους Γερμανούς πέραν των Τεμπών, αποφάσισε να δώσει τη μάχη στις Θερμοπύλες, το τελευταίο 10ήμερο του Απριλίου 1941.
Η μάχη αυτή, στην οποία πήραν μέρος 4 Αυστραλιανές και ΝεοΖηλανδικές ταξιαρχίες, εξελίχθηκε σε βάρος των Βρεταννών και επέτεινε τα προβλήματα της απαγκίστρωσης των δυνάμεων τους. Η Ελλάδα έγινε “μικρή Δουνκέρκη”. Ακολούθησε η Μάχη της Κρήτης.
Η Εύβοια και ο στρατηγικός της ρόλος
Από παλιά είναι γνωστό επίσης ότι, η Εύβοια έχει τεράστια στρατηγική σημασία τόσο για τον έλεγχο του Αιγαίου όσο και για τον έλεγχο της ηπειρωτικής Ελλάδας, ιδιαίτερα της Αττικής. Χαρακτηριστικά αναφέρω μόνο την εκστρατεία του ίδιου του Μωάμεθ Β' εναντίον της Χαλκίδας, η οποία, μαζί με το νησί, αποτελέσουν κτήση της Βενετικής Δημοκρατίας.
Ο στρατηγικός αυτός ρόλος της Εύβοιας μεγαλώνει πολύ διότι το νησί έχει μια αξιόλογη παραγωγή, γεωργική, κτηνοτροφική και μεταλλευτική. Όποιος το κατέχει είναι σχεδόν αυτάρκης. Και ό,τι του λείπει μπορεί να το εφοδιαστεί από τις τρεις θάλασσές του και τον αέρα. Ας σημειωθεί ότι οι Αμερικανοί είχαν επιδιώξει τη δημιουργία αεροδρομίου κατά την κατοχή.
Αν και δεν διαθέτει πολύ μεγάλα βουνά, την εποχή του Β' Π.Π., η Εύβοια είχε ένα υποτυπώδες οδικό δίκτυο, τόσο που οι διάφορες πόλεις της επικοινωνούσαν ευκολότερα με την Χαλκίδα δια θαλάσσης παρά με τα αυτοκίνητα. Τότε τα αυτοκίνητα ήταν πολύ λιγότερα από τα πλεούμενα και η απόκτησή τους πολύ πιο ακριβή και δύσκολη.
Ταυτόχρονα μια τεράστια ακτογραμμή με αρκετά “κρυφά” λιμάνια, μεγαλύτερα και μικρότερα, προσφέρεται για πρόσβαση από την ανοικτή θάλασσα. Η Σκύρος και οι άλλες νήσοι των Σποράδων πρέπει να ληφθούν υπόψη στο στρατηγικό ρόλο της Εύβοιας, κεντρικά και βόρια. Ενώ η Άνδρος με τις Κυκλάδες, αλλά και την Αττική, στα νότια.
Στη διάρκεια του ΕλληνοΙταλικού πολέμου, ειδικά η βόρεια Εύβοια απέκτησε ξεχωριστή σημασία. Ένα παράκτιο οχυρό, το Ναυτικό Οχυρό Βορείου Ευβοίας, δίπλα στο Πευκί, έκλεινε την είσοδο στους πάντες, για τον Μαλιακό, τον Παγασητικό και τον Βόρειο Ευβοϊκό. Μια χερσαία καλή οχύρωση, με μεγάλου βεληνεκούς πυροβόλα, αλλεπάλληλες γραμμές αμύνης, χερσαία ναρκοπέδια, μαζί με ένα εκτεταμένο θαλάσσιο ναρκοπέδιο, το οποίο, άνοιγε και έκλεινε αναλόγως, μπορούν να συμπληρώσουν την εικόναi.
Όλα αυτά εγκαταλείφθηκαν κακήν κακώς και οι Γερμανοί τα κατέλαβαν αμαχητί. Μόνος τους εχθρός, ο κακός τους εαυτός. Η αεροπορίας τους βομβάρδισε το οχυρό, τη νύχτα της 24ης Απριλίου, και μαζί βομβάρδισε το πρώτο τμήμα της Βέρμαχτ που αποβιβάστηκε στους Ωρεούς και προωθήθηκε, μη γνωρίζοντας την παρουσία του εκεί. Ο αυτόπτης μάρτυρας διαβόητος για τη δοσιλογική του δράση Νίκος Αναγνωστόπουλος κάνει λόγο για 6 νεκρούς Γερμανούς και 12 τραυματίες, μεταξύ των οποίων και ο υπολοχαγός Λάγγε, ο επικεφαλής του τμήματος των Ωρεών.
Η Χαλκίδα επίσης ήταν οχυρωμένη. Μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι στον Καράμπαμπα, το κάστρο που έχτισε ο Μωάμεθ για να εκπορθήσει τα φοβερά τείχη της, υπήρχαν αντιαεροπορικά πυροβόλα των Άγγλων. Και αυτά εγκαταλείφθηκαν ενώ το εντυπωσιακό είναι πως οι Γερμανοί ήξεραν ότι μπαίνοντας στη Χαλκίδα, οι Άγγλοι του Καράμπαμπα δεν θα τους ενοχλήσουν.
Η Εύβοια στην Κατοχή
Από πάρα πολλές μαρτυρίες αλλά και από αρχειακό υλικό ξέρουμε ότι η Εύβοια, από το 1942 ακόμη και ιδιαίτερα το 1943, έγινε αντικείμενο μελέτης των επιτελείων και των δύο πλευρών. Οι μεν Γερμανοί είχαν την έγνοια μιας πιθανής απόβασης, οι δε Άγγλοι είχαν το δέλεαρ ενός προγεφυρώματος, ή έστω την απειλή ενός τέτοιου ως αντιπερισπασμός στα σχέδια για εισβολή στη Σικελία. Οι Γερμανοί, από νωρίς εκπόνησαν ένα σχέδιο αμύνης του νησιού, με τη βοήθεια πολυπρόσωπης επιτροπής στελεχών του κατοχικού κράτους, μεταξύ των οποίων ήταν και ο συν/ρχης Χρήστος Γερακίνης. Τα σχέδια προέβλεπαν από επιτάξεις μέσων μεταφοράς μέχρι και την εκκένωση από τον πληθυσμό παράκτιων ζωνών. Στα σχέδια αυτά εντάσσεται και η πρώτη εκστρατεία των Ταγμάτων Ασφαλείας της Αθήνας στην επαρχία. Από τον Οκτώβριο όπου Άγγλοι, Γερμανοί και συνεργάτες, τα βρίσκουν στην Αθήνα, ένας “οργασμός” δουλειάς ακολουθεί, μαζί με τη διάσπαση του ΕΔΕΣ. Λιάκος και Παπαθανασόπουλος φτάνουν με τους πρώτους ταγματασφαλείτες τα Χριστούγεννα του 43 για να αναπτυχθούν τους επόμενους μήνες σε λόχους, τάγματα και Σύνταγμα... το διαβόητο 7ο Σ/Τάγμα Ασφαλείας (Ευβοίας) και να εγκατασταθούν σε όλες τις επίκαιρες και παράκτιες θέσεις: Ψαχνά, Αγία Άννα, Οχυρό Βορείου Ευβοίας (ή Γουβών), Κύμη, Αλιβέρι, Βάθεια, Ερέτρια κλπ, μαζί με Γερμανούς.
Ο ΕΛΑΣ της Εύβοιας ξεκινάει την τακτική του δράση τον Ιούνιο του 1943. Κάποιες πρώτες ομάδες και μετά η ομάδα του Όθρυ διαπεραιώνονται και αρχίζουν να οργώνουν το νησί σε μια ένοπλη εκστρατεία διαφώτισης για τους σκοπούς του ΕΑΜ και την ανάγκη παλλαϊκής ένοπλης αντίστασης. Η έλλειψη όπλων και εφοδίων όμως περιορίζει την ανάπτυξη των ομάδων αυτών αν και δεν είναι μικρή η δράση τους.
Τεράστια ανάπτυξη θα πάρει αυτή η μαγιά, όταν στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 η Ιταλία συνθηκολογεί. Ασφαλώς και οφείλεται στην προηγούμενη καλή δουλειά των οργανώσεων η πλήρης παράδοση του οπλισμού του ιταλικού συντάγματος στον ΕΛΑΣ και η απόκρυψή του από τον λαό στα βουνά. Παντού ο ξεσηκωμένος λαός απαιτεί τον οπλισμό, με κορυφαίο παράδειγμα τη φάλαγγα που... πολιορκείται στο δρόμο από το Αλιβέρι στη Χαλκίδα.
Έκτοτε η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ είναι ραγδαία, στέλνει μάλιστα έναν λόχο στη Στερεά όπου και παραμένει μέχρι το τέλος, ενώ οι υπόλοιπες δυνάμεις αποτελούν το εν τη νήσω 7ο Ανεξάρτητο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, με τρία τάγμα και πάνω από χίλιους μαχητές.
Όταν μετά τη Βάρκιζα οι Άγγλοι εξώθησαν και πάλι τα πράγματα στην ένοπλη σύγκρουση, το Νοέμβριο 1947, τμήμα του Δημοκρατικού Στρατού με καμιά 50ρια αντάρτες,υπό τον Θύμιο Καψή- Ανάποδο, διεπεραιώθη στο νησί και κρατήθηκε εκεί και μετά την πτώση του Γράμμου, με τους τελευταίους αντάρτες του να εξοντώνονται και να συλλαμβάνονται τους πρώτους μήνες 1950!
Απορίας επιμύθιον
Έχοντας όλα αυτά τα στοιχεία υπόψη μας, νομίζω ότι είναι εύλογο να διατυπωθούν μια σειρά ερωτήματα.
Τι θα μπορούσε να γίνει αν και όταν το ΣΜΑ διαπίστωσε ότι δεν μπορεί να κρατήσει τους Γερμανούς πέραν των Τεμπών, αποφάσιζε αντί να δώσει τη μάχη των Θερμοπυλών, να οχυρωθεί στην Εύβοια με τις 4 ταξιαρχίες, τον διαλυμένο ελληνικό στρατό που επιχειρούσε ανασυγκρότηση στην Τανάγρα και τις μονάδες του στόλου που εξακολουθούσαν την αντίσταση μη υπακούοντας στον Τσολάκογλου;
Ποια η έκβαση της Μάχης της Κρήτης αν η Εύβοια αποτελούσε μια ακόμη “Κρήτη”, την πρώτη, και ανάγκαζε τις Γερμανικές δυνάμεις να μοιραστούν;
Τι θα έκαναν οι Γερμανοί μπροστά σ' αυτή την εξέλιξη; Θα χτυπούσαν τα δύο νησιά διαδοχικά ή και τα δύο ταυτόχρονα; Τι θα σήμαινε αυτό και πόση φθορά και καθυστέρηση θα είχαν οι Γερμανοί;
Μιλάμε για φθορά και καθυστέρηση γιατί, τότε, οι Γερμανοί ήταν ανίκητοι. Σαφώς και δεν θα μπορούσε να αναχαιτιστεί η ορμή τους. Αλλά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούσαν να βρουν για καιρό τον διάολό τους. Δεδομένου δε ότι είχαν προκρίνει τη στρατηγική της εκκαθάρισης των Βαλκανίων πριν χτυπήσουν την ΕΣΣΔ, ο χρόνος ήταν εχθρός τους. Αν συνέχιζαν αυτή τη στρατηγική θα έχαναν τουλάχιστον έναν ακόμη μήνα. Αν την εγκατέλειπαν θα άφηναν στις πλάτες τους μια ανοιχτή πληγή. Αυτή που απεγνωσμένα προσπαθούσαν να αποτρέψουν το 1943, όταν μπροστά στο ενδεχόμενο απόβασης των Συμμάχων πρότειναν ακόμα και την εγκατάλειψη της Πελοποννήσου.
Γιατί αυτό που διακαώς επιχειρούν να ανακτήσουν οι Άγγλοι -και μάλιστα βάζοντας πολλά σε κίνδυνος- το 1943, δεν επιχειρούν να το διατηρήσουν το 1941;
Πού οφείλεται η δεδομένη στρατηγική των Άγγλων; Σε ανικανότητα στρατηγικής σκέψης των επιτελών ή σε πολιτική απόφαση, στο πολιτικό δόγμα; Τελικά, ήθελε η Αγγλία να αντιτάξει σοβαρή άμυνα στην Ελλάδα ή δεν ήθελε; Ήθελε να πολεμήσει γερά τους Γερμανούς, να τους ματώσει και να ματωθεί, κάνοντας ό,τι της αναλογούσε και ό,τι έκανε ο Κόκκινος Στρατός τους επόμενους μήνες ή ό,τι έκανε κι εκείνη στη Β. Αφρική; Και αφού έχασε τις μάχες στο βορά, τι ήθελε από κει και πέρα; Μια ακόμα βάση στην Ανατολική Μεσόγειο; Απλώς μια Κρήτη δίπλα στην Κύπρο;
Με όλα όσα αραδιάζουμε εδώ και ακόμη όσα υπάρχουν στην βιβλιογραφία, το σίγουρο είναι ότι η Εύβοια θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σπουδαίο αμυντικό ορόσημο στον Β' Π.Π.
Ίσως τότε και η Κρήτη να μην είχε πέσει ποτέ.
Ίσως και η κατοχή στην Ελλάδα να μην ήταν της μορφής που ξέρουμε. Τόσο εκτεταμένη, δηλαδή, και με αυτή τη διάρκεια.
Πιστεύω ότι την απάντηση θα δώσει η συζήτηση πάνω στο θέμα και μετά από την ακρόαση της γνώμης των στρατιωτικών ειδικών. Το κείμενο αυτό δεν επιχειρεί τίποτα περισσότερο από το να θέσει το ζήτημα ως υπόθεση εργασίας.
i Σήμερα, τα οχυρά σώζονται ακόμη σε διάφορες καταστάσεις. Χάρη στη δουλειά των ντόπιων έχουν αποκαλυφθεί και συντηρηθεί μερικά ώστε να μας δίνουν μια ιδέα της γενικότερης οχύρωσης.
