Στέφας Μαλιάτσης: Γιέμι εδέ νέβε κετού...(Είμαστε κι εμείς εδώ)

 

Η τρίτη σελίδα μιας κατάστασης ονομάτων Πυλιωτών που δικαιούντο να πάρουν ζάχαρη.
Δίπλα η ιδιότητα που επιτρέπει τη χορήγηση ζάχαρης και τα μέλη της οικογενείας εκάστου δικαιούχου. 29/12/1943
Από τα ΓΑΚ Φθιώτιδας τα οποία και από δω ευγνωμονούμε. 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

 Πριν έδερναν και απαγόρευαν. Τώρα παραποιούν και παραχαράσσουν. Πριν σκότωναν τους ανθρώπους που αντιστάθηκαν και αντιστέκονταν. Τώρα σκοτώνουν τη μνήμη τους, ακρωτηριάζουν την αυτοθυσία τους.

Όχι! ΔΕΝ είναι η παράταξη των παιδοβιαστών! Είναι η παράταξη των βιαστών της Ιστορίας, της Μνήμης, της Αλήθειας. Στα εγκλήματα αυτά παίρνουν μέρος μαζικά και κατ΄ εξακολούθησιν, σε μεγάλες κλίμακες του χώρου και του χρόνου. Όπου υπάρχουν Έλληνες, εδώ και δεκάδες χρόνια!

Έχουν ενιαία γραμμή. Την τηρούν μονολιθικά, δογματικά. Έχουν συγκεκριμένους στόχους κατά των οποίων βάλλουν με καταιγιστικά πυρά διαβολής, αποσιώπησης, απαξίωσης, παραχάραξης και ψευδομαρτυρίας.

Τι μπορούν, όμως, να κάνουν; Σε τι κέρδος μπορούν να ελπίζουν από την συνεχιζόμενη πρόκληση αυτή; Αυτόν τον διαρκεί εμφύλιο πόλεμο ενάντια στη Μνήμη και την Αλήθεια; Οι ΗΠΑ δεν κέρδισαν τον πόλεμο του Βιετνάμ παρά τον συνεχιζόμενο πόλεμο της προπαγάνδας.

Η Ιστορία έχει ήδη γραφτεί με αίμα. Αυτή είναι η αληθινή και όχι εκείνη των λεγόμενων “νικητών” του Εμφυλίου. Η γραφή εκείνη “του αίματος” είναι ανεξίτηλη! Αιώνια! Ακατάλυτη! Γιατί είναι γραφή πνευματική, θεμέλιο και σφηνόλιθος στην αψίδα της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων.

Πατήρ πάντων ο πόλεμος και άλλους κάνει δούλους και άλλους κάνει ελεύθερους. Τους πρώτους δούλους και θνητούς. Τους δεύτερους ελεύθερους και θεούς. Οι θεοί της Επανάστασης του '21 δεν πέθαναν! Παρά τις “φιλότιμες” προσπάθειες του γερμανοτσολιάδικου κράτους και των διανοουμένων του. Κι αν παραδειγματίζουν κάποιοι σήμερα τους Έλληνες ανεξαρτήτως τάξης και πολιτικής αντίληψης, αυτοί είναι όλοι εκείνοι οι αγωνιστές που αποπέμφθηκαν, αδικήθηκαν, κυνηγήθηκαν, πείνασαν και πέθαναν “στην ψάθα” ή ήταν τυχεροί και έπεσαν στη μάχη.

Γιατί προσπαθούν να παραποιήσουν την ιστορία του Στέφα Μαλιάτση; Τι νομίζουν ότι μπορούν να κερδίσουν; Μπορούν να σβήσουν ότι ο Μαλιάτσης ήταν ήδη υπεύθυνος της 12μελούς μαχητικής ομάδας του εφεδρικού ΕΛΑΣ στην Πύλη; Να “ξεχαστεί” ότι ακριβώς για τον λόγο αυτό τα όπλα πήγαν στην Πύλη; Ότι η Πύλη ήταν λιγάκι παράμερα από τον άξονα κίνησης Κρώρα – Σκούρτα αλλά ήταν και ικανή να τα προστατέψει και να τα χρησιμοποιήσει; Μπορούν να κρύψουν ότι το χωριό όλο συσπειρώθηκε γύρω από αυτόν τον αρχηγό της ένοπλης ομάδας και όχι γύρω από κάποιον από τους τοπικούς άλλους ηγέτες;

Γιατί δεν συντάχθηκε το χωριό, πχ, γύρω από τον πρόεδρό του που τότε ήταν ο Αλκιβιάδης Στυλιανού Τσεβάς;

Κι εν πάση περιπτώσει, αφού ούτε αντάρτες του ΕΛΑΣ υπήρχαν, ούτε ΕΑΜ, ούτε ήταν κάτι άλλο από λοχίας της Μικρασιατικής εκστρατείας, γιατί ο Στέφας όδευσε στην εξορία και σε πλήθος άλλες περιπέτειες;

Πείτε ό,τι θέλετε. Τα στοιχεία υπάρχουν! Και οι φωτογραφίες. Ο Στέφας της υπέρτατης θυσίας, με τα γουρουνοτσάρουχα οδεύει τη συνοδεία τυφεκιοφόρου χωροφύλακα στην εξορία! Πατάτε τη μια νάρκη μετά την άλλη. Λέτε ψέματα την ώρα που όλοι βλέπουν την αλήθεια και προσδιορίζουν το μέγεθος της ανοησίας σας.

Γιατί αποσιωπούν την προέλευση των όπλων; Τι πιστεύουν ότι θα αποκομίσουν ψευδόμενοι;

Τα όπλα ήρθαν από την Εύβοια. Ήταν μέρος του οπλισμού ενός ολοκλήρου ιταλικού συντάγματος που παραδόθηκε στον ΕΛΑΣ, στο ΕΑΜ και στον εξεγερμένο λαό που απαίτησε διαδηλώνοντας τα όπλα. Τα κατάσχεσε ενώ ταυτόχρονα ανέλαβε να κρύψει και να προστατέψει τους Ιταλούς.

Η παράδοση στον ΕΛΑΣ έγινε και με την προτροπή και “διαταγή” του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Όσο πέρναγε ο λόγος του στην Ελλάδα, βοήθησε κι αυτό στην παράδοση των Ιταλών στον ΕΛΑΣ.

Εκεί, στην Εύβοια, απεκρύβησαν και ένα μέρος εστάλη στην 5η Ταξιαρχία από το Λευκαντί. Λευκαντί, Δήλεσι και μετά με μουλάρια στα Δερβενοχώρια. Κάτω από τη μύτη των Γερμανών, μέσα στον κάμπο. Πενήντα μουλάρια υπερφορτωμένα, πόσους ανθρώπους θέλουν για συνοδεία; Κάντε λογαριασμό και υπολογίστε το μέγεθος της ανοησίας τους που τους σπρώχνει στην παραχάραξη της ιστορίας. Υπάρχουν τόσα στοιχεία για όλα αυτά που το ψέμα τους θα θαφτεί κάτω από τον όγκο χιλιάδων τεραμπάιτ! Μόνο οι αριθμοί των όπλων μάς λείπουν! Αλλά δεν αποκλείεται κάποτε να βρεθούν κι αυτοί...

Τι μπορούν να κρύψουν απ' τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων;

Μπορούν να κρύψουν ότι ο 70χρόνος Γιώργος Σταμάτης που σκοτώθηκε εκείνη την ημέρα, είχε δυο παιδιά αντάρτες; Ο μεγάλος, μάλιστα, ήταν και τραυματίας στη μάχη της Κάζας (13 Αυγούστου). Και για να μη μείνει το ντουφέκι στο ράφι έστειλε και τον άλλον του γυιο στο αντάρτικο. Και επειδή δεν του έμεινε άνθρωπος πήγαινε ο ίδιος στα πρόβατα. Εκεί τον είδαν οι καπεταναίοι, ο Ορέστης και ο Βερμαίος και είπαν “μωρέ πού βρισκόμαστε, στο Σούλι;”

Τι μπορούν να κρύψουν από τους Πυλιώτες τους σημερινούς για τους τότε Πυλιώτες της μάχης; Μπορούν να κρύψουν ότι μετά τη μάχη η 12μελής ομάδα του ΕΛΑΣ δεκαπλασιάστηκε και παρέτασσε 120 τουφέκια; Ότι περνούσε και “κουδουνίζανε τα γυαλικά στα ράφια”; Ότι ήταν το καμάρι όλης της περιοχής και το παράδειγμα αυτό που έκανε τον κάθε αντάρτη να υποκλίνεται και να λέει “τι Πυλιώτης τι Σουλιώτης”;

Μπορούν να κρύψουν ότι από τις πρώτες εφεδρείες που έφτασε εκείνη των Σκούρτων; Ότι αυτή η εφεδρεία ήταν η αντίστοιχη μαχητική ομάδα του εφεδρικού ΕΛΑΣ υπό τον Θανάση Παπαθανασίου, τον θρυλικό Γιαταγάνα; Τι ήταν ο Γιαταγάνας; Δεν ήταν μαζί με τον Θανάση Αγαθή, “οι δυο Θανάσηδες” που λέει ο Ορέστης, υπεύθυνοι του χωριού; Αν δεν ήταν πουθενά ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ γιατί και εκείνοι υπέστησαν τα μύρια όσα;

Πόσο θα κρύψουν ότι ο Ορέστης αμέσως μόλις έλαβε το μήνυμα από τον αγγελιαφόρο του Στέφα, Νίκο Τσεβά, έστειλε τον Μπαράκο μαζί με όσους μπορούσε να μαζέψει; Πόσο θα κρύψουν την μαρτυρία του Τηλέμαχου που επίσης έσπευσε μόλις έφτασε ο σύνδεσμος του Στέφα ΚωτσΓιώργας;

Παραχαράσσουν και κατασκευάζουν ψέματα. Έδωσε, λέει, κάποιος το πιστόλι στον Στέφα και του είπε να σκοτώσει αιχμαλώτους για να εκδικηθεί και να ξεθυμάνει. Και να έγινε έτσι ακόμη και να υπέκυπτε ο Στέφας στην παρότρυνση δεν θα απέκλινε από τους Σουλιώτες αλλά θα έμοιαζε περισσότερο. Οι συμπολεμιστές του Μάρκου, μόλις ξεψύχησε ο καπετάνιος τους, έσφαξαν επί τόπου επιφανείς Τουρκαρβανίτες κι ας ήταν συμπολεμιστές τους επί Αλή Πασά. Και οι Αθηναίοι έσφαξαν τα πριγκιπόπουλα των Περσών άμα τη εμφανίσει του στόλου στη Σαλαμίνα, έτσι για κουρμπάνι αντί για κατσίκια πριν την μάχη!

Και που δεν υπέκυψε, είχε σκοτώσει λίγους μέχρι εκείνη την ώρα; Ή θα σκοτώσει λίγους μετά πολεμώντας μέχρι το τέλος; Μπορούν να αποκρύψουν την σημαντική δράση της μαχητικής ομάδας της Πύλης στην επιχείρηση για την κατάληψη του αεροδρομίου της Τανάγρας; Μπορούν να αποκρύψουν ότι ο Στέφας ενέδρευε στο δρόμο προς το Σχηματάρι και ότι ανατίναξε με νάρκη γερμανικό αυτοκίνητο εμποδίζοντας τις εφεδρείες που έσπευδαν στη μάχη;

Οι αιχμάλωτοι, έτσι κι αλλιώς απεμακρύνθησαν από την Πύλη, φυλακίστηκαν σε μια εκκλησία στα Κρώρα και ανετέθη η φύλαξή τους σε ένοπλους Εβραίους αντάρτες. Δεν ήθελε ο ΕΛΑΣ τυχόν κινήσεις αντεκδίκησης αλλά και δεν υπήρξαν τέτοιες. Πουθενά δεν αναφέρονται και αυτοί που το ισχυρίζονται συστηματικά δεν αναφέρουν τις πηγές τους.

Οι Πυλιώτες και ο ΕΛΑΣ είχαν δοξαστεί εκείνοι την ημέρα με τους 100 που κείτονταν στα πόδια τους και τους αιχμαλώτους που παρήλασαν μπροστά στον Αν/χη Ρήγο σε άθλια κατάσταση. Είχαν όμως στο νου τους και τη σωτηρία των χωριών. Έτσι συνέταξαν επιστολή προς τον Γερμανό διοικητή, την υπέγραψαν όλοι οι αιχμάλωτοι και στάλθηκε με τον παπα Χρυσόστομο στην Ελευσίνα. Η πρόταση ήταν “τα κεφάλια τους για τα χωριά”, αν τη μεταφράσουμε στη γλώσσα του '21. Οι Γερμανοί απάντησαν με τη φωτιά και με δύο μέρες ακόμη πόλεμο. Έχασαν κι άλλους άνδρες και στο τέλος ούτε το οροπέδιο κράτησαν. Εγκατέλειψαν και εκκένωσαν τον χώρο. Μετά από αυτό ο αντάρτικος λόγος τηρήθηκε:

Ράλληδες, Ταγματαλήτες, Μπουραντάδες, Γερμανοί

τα κεφάλια σας θα πέσουν απ' αντάρτικο σπαθί

Τι μπορούν, λοιπόν, να κρύψουν από την τριήμερη μάχη που ακούστηκε στην Αθήνα αλλά και στα πέρατα της Οικουμένης; Αρκούν και μόνο οι κινητήρες των αεροπλάνων που εφορμούν στα Κρώρα και στο Μάλι Μάδι για να σβήσουν την ύβρι και την πρόκληση.

Ως απελπισμένοι και πανικόβλητοι της Ιστορίας αποσιωπούν εντελώς και βλακωδώς την παρουσία ισχυρότατων ανταρτικών δυνάμεων στα Δερβενοχώρια. Τι θα πετύχουν; Το λένε τα ίδια τα αρχεία της Βέρμαχτ. Θεωρούν τα Δερβενοχώρια “προκεχωρημένο οχυρό που διοικείται καλώς”! Και επικυρώνουν την εκτίμηση αυτή εμπράκτως κινητοποιώντας χιλιάδες άνδρες για να κάνουν επιδρομές κάθε μήνα και μετά να φεύγουν μη μπορώντας ουσιαστικά να επεκτείνουν την κατοχή πέραν της Χασιάς, του Αυλώνα, του αεροδρομίο Τανάγρας – Σχηματαρίου, Ελευσίνας, Κριεκουκίου. Η περιοχή αυτή επί Γερμανών είναι ζήτημα αν κρατήθηκε συνολικά ένα μήνα υπό κατοχή. Επί Ιταλών δε ουδέποτε πατήθηκε!

Όλα αυτά έχουν αποτυπωθεί σε έγγραφα επίσημα. Έχουν αποτυπωθεί σε αφηγήσεις των πρωταγωνιστών πέραν πάσης αμφισβήτησης. Έχουν ποτιστεί με αίμα πολλών ανθρώπων. Επομένως το ξερίζωμά τους είναι αδύνατο. Κάθε προσπάθεια για λήθη είναι μάταιη. Οσονούπω θα έχουμε και τη λίστα των Γερμανών νεκρών, έναν προς έναν, με τον βαθμό του και την ηλικία του. Θα προστεθεί και αυτή στην σωρό του αναθέματος προς εξορκισμόν της λήθης και της παραχάραξης.

Αποσιωπούν τον ρόλο του Ορέστη. Εδώ τους βοηθάνε και κάποιοι... “συναγωνιστές” του Ορέστη. Παραποιούν, παραχαράζουν, διαστρεβλώνουν και επιτίθενται βάναυσα στη λογική μας. Αντιπαραθέτουν τον αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Ρήγο στον Ορέστη. Σας “αντίβαρο”! Αυτόν που από κείνο το βράδυ της 15η Οκτωβρίου έδωσε μπέσα με τον Ορέστη και την κράτησε μέχρι τέλους πολεμώντας άξια και τους Άγγλους. Έμεινε, μάλιστα, ο Ρήγος ως Φεραίος στον ΕΛΑΣ κι έκανε το καθήκον του ως Έλληνας αξιωματικός παρά τις... επί 8-9 μήνες κακουχίες που υπέστη έχοντας δίπλα του τον σκληροπυρηνικό Ηλία Καρά. Τελικά ο Καράς μετετέθη στην 8η Μεραρχία της Ηπείρου και ο Φεραίος συνέχισε. Μπήκε δε στην Αθήνα ως ΕΛΑΣίτης με την αραβίδα χιαστή και έτσι επεσκέφθη στα Παλαιά Ανάκτορα (τη σημερινή Βουλή) τη νεοσύστατη εξουσία της απελευθέρωσης. Ποιος μπορεί να αποσιωπήσει πια ποιος τον έβγαλε στο βουνό; Ποιος έστειλε και ξαναέστειλε τον παπα Χρυσόστομο για να κάνει τις συνεννοήσεις; Και ποιος ενημέρωσε και κινητοποίησε τους αξιωματικούς που υπέγραψαν την έκκληση να τους διοικήσει; Ποιος είχε βγάλει νωρίτερα αυτούς τους ίδιους τους αξιωματικούς στο βουνό και ποιον αυτοί εμπιστεύονταν και συσπειρώνονταν δίπλα τους καλώντας κι άλλους, ανωτέρους;

Ποιος ήταν εκείνος που είχε ηγηθεί μέχρι τότε και ηγήθηκε μέχρι τέλους όλους τους αντάρτικους σχηματισμούς στην Αττικοβοιωτία και μετά στην Εύβοια; Ποιος έβαλε και έβγαλε με ασφάλεια στην Αθήνα τον Άρη; Και σε ποιον ο Άρης εμπιστεύτηκε τόσα και τόσα καλά παλληκάρια του, όπως τον Θεοχάρη, τον Γαβριώτη, τον ίδιο τον Βερμαίο, τον Πελοπίδα; Ποιος εξασφάλισε σε όλη την κατοχή την επικοινωνία της Αθήνας με το Βουνό και τη Μέση Ανατολή, διακινώντας με ασφάλεια πρόσωπα, όπλα, εφόδια, χρήματα και μηνύματα;

Αναίσχυντοι εκείνοι που ο πόλεμος κατέστησε δούλους αποσιωπούν και αποκρύπτουν και την ταυτότητα των νεκρών. Πρώτα πρώτα του νεκρού αντάρτη που έπεσε στη μάχη. Κι αν δεν αναφέρεται στο πρώτο μνημείο, που υπάρχει ακόμη στο πεδίο της μάχης με την πρωτοβουλία και τη χρηματοδότηση του Κώστα Μανωλκίδη, καθηγητή της Χημείας και ιδρυτή του φροντιστηρίου “Ηράκλειτος” και αντάαρτη της Πάρνηθας, υπάρχει στη μαρτυρία του διοικητή του, του ανθυπολοχαγού Νίκου Γιαννέτσου (Τηλέμαχου). Είναι ο Δημήτριος Πετεινάτος – Ρήγας από την Κεφαλλονιά.

Ασεβούν όμως και προς όλους τους αντάρτες που πολέμησαν, εκείνες τις μέρες και μετά, για να διατηρήσουν τα Δερβενοχώρια εκείνη την αυτονομία που προαναφέραμε έναντι των Γερμανών όπως διατηρούσαν και την πατροπαράδοτη έναντι των Τούρκων. Ξεχνάνε τον Τηλέμαχο (ανθυπολοχαγό Νίκο Γιαννέτσο που έφτασε πρώτος και σχεδόν αμέσως), ξεχνάνε τον ταγματάρχη Δαλιάνη του 34ου Συντάγματος του “Αρβανίτικου” και τον καπετάνιο του Διαμαντή, ξεχνάνε τον Γιάννη Σταματάκη (Λακκιώτη), τον Κρατερό (Κ. Ζούση), τον Μεσολογγίτη (Κολοτούρο) που ήταν και τραυματίας, τον Παπαζήση, τον Καλλία, τον Κρόνο, τον Λαοκράτη (Κ. Κοντό), τον Νικήτα, τον Ανάποδο, τον Καλύβα και τόσους άλλους. Προσβάλλουν την μνήμη τους αποσιωπώντας όλους αυτούς τους νέους ανθρώπους με πρώτον τον Θεοχάρη Πολύχρονο. Χάρη στον φοβερό και ατρόμητο πολεμιστή των Καραλιβαναίων και στη θυελλώδη και ριψοκίνδυνη αντεπίθεσή του, σώθηκε η μισή Πύλη, τη δεύτερη μέρα των μαχών. Εκείνη η αντεπίθεση ανέτρεψε τους Γερμανούς που έκαιγαν την Πύλη και τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν το πεδίο τόσο εσπευσμένα που δεν μπόρεσαν να πάρουν μαζί τους ούτε τους νεκρούς της προηγουμένης. Ουδέποτε ανεκτήθησαν τα λείψανά τους και ακόμα κείτονται σκορπισμένα στην Γκούρι Μιρουδί.

Τίποτα δεν μπορούν να κάνουν. Τίποτα δεν μπορούν να πετύχουν.

Όλοι ξέρουμε! Κι εκείνοι ξέρουν ΚΑΙ ότι ξέρουμε ΚΑΙ ότι βρίσκονται σε άθλια κατάσταση ψευδόμενοι έναντι της Πατρίδας, του Θεού και των Ηρώων.

Όλοι ξέρουμε τα μεγάλα ψέματα, την αίσχιστη ύβρη που διαπράττουν, τα λόγια τους που διαβαίνουν το έρκος των οδόντων.

Εκείνο που δεν ξέρουν είναι το πόσο μεγάλη είναι η νέα, η σημερινή, η εντελώς δική τους ιστορική ήττα! Είναι ήττα πολιτική, ηθική, πνευματική που θα επισύρει και τις αντίστοιχες ιστορικές ποινές.

Και αυτές δεν τις ξέρουν ποιες θα είναι. Τις ποινές λήθης και καταφρόνιας που θα τους επιβάλλει στο εγγύς μέλλον η Ιστορία.

Ένορκοι στο Λαϊκό Δικαστήριο της Ιστορίας θα είναι οι τεθνεώτες ήρωες.

Πρόεδρος θα είναι ο Ορέστης.

Λαϊκός Επίτροπος θα είναι όμως η ίδια τους η απ' Άτη. Και μάρτυρες κατηγορίες θα είναι τα ίδια τα λογίδριά τους, οι δεκάρικοι, τα βιντεάκια και τα κείμενα με τους όγκους των ψεμάτων που εμπεριέχουν. Την καπηλεία των ιερών και των οσίων προς άγραν ψήφων και κομματικού οφέλους που εκπέμπουν.

Αν scripta manent, φανταστείτε τι θα γίνει με τα video και τα pdf και τα jpg. Ήδη τα... ταξιδεύουν οι ίδιοι ανά την Οικουμένη. Οι ίδιο προετοιμάζουν την καταδίκη της ιστορίας.

Για τον εαυτό μου κράτησα, στο Λαϊκό Δικαστήριο της Ιστορίας, τον ρόλο του γραμματέα και του φρουρού.

Χρόνια τώρα μαζεύω τα σπαράγματα. Χρόνια τώρα φροντίζω τα μνήματα και καταγράφω τα μηνύματα. Χρόνια τώρα κρατώ “φωλιές νερού μέσα στις φλόγες”.

Έχω σηκώσει στο διαδίκτυο όλους τους τεθνεώτες. Διαβάζουν τον λόγο τους στα πέρατα του Κόσμου. Όλοι τους βρίσκονται στις επάλξεις της Μνημοσύνης και της Αλήθειας. Ως τα δόντια εξοπλισμένοι κι έτοιμοι.

Οι κατηγορούμενοι δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι “δεν ήξεραν” και δεν μπορούν να ελπίζουν έλεος απ' την Ιστορία που σκύλευσαν!

“Είμαστε κι εμείς εδώ” λέει ο Στέφας.

Γιαμ εδέ ου κετού, του απαντάω.

Γέμι μπασκ! Με μπέσα ι γκιάκ!!!i

iΕίμαι κι εγώ εδώ. Είμαστε μαζί! Με την μπέσα του αίματος!

Ένα έγγραφο πολύ κοντινό χρονικά στα γεγονότα: 30 Οκτωβρίου 1943.
Ιδιόχειρο το προέδρου Αλκιβιάδη Τσεβά. 
Εξουσιοδοτεί τον Επαμ. Δ. Παπαϊωάννου να παραλαμβάνει τη βοήθεια για τους πυρόπληκτους Πυλιώτες. 
(ΓΑΚ Φθιώτιδος)

Διαβάστε επίσης σχετικά με τη μάχη της Πύλης:

Η αφήγηση του Ορέστη σε 3+1 συνέχειες:

Η μάχη της Πύλης, 16 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 1η, Ένα χωριό στα όπλα, έτοιμο για την υπέρτατη θυσία

Η Μάχη της Πύλης 17 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 2η. Το οροπέδιο "πάνω" από την Αθήνα φλέγεται...

Η Μάχη της Πύλης 18 Οκτωβρίου 1943...ημέρα 3η. Ανάκτηση του οροπεδίου, απώλειες εκατέρωθεν, απαγκίστρωση

Η Μάχη της Πύλης...«στο Βούντιμα στη ρεματιά....γειά σου Ορέστη γεια σου, εσύ και τα παιδιά σου!»  

Φ. Βερμαίος, ο επιτελάρχης του ΕΛΑΣ ΑττικοΒοιωτίας εξιστορεί τη Μάχη της Πύλης

Κείμενα του Γιώργου Μιλτ. Σαλεμή για την σημασία της μέσα στο γενικότερο περιβάλλον, τότε και πάντα:

Η σημασία της Μάχης της Πύλης....τότε, τώρα και πάντα.... Μέρος Α'

Η σημασία της Μάχης της Πύλης....τότε, τώρα και πάντα....Μέρος Β'

Η σημασία της Μάχης της Πύλης....τότε, τώρα και πάντα....Μέρος Γ'

Η σημασία της Μάχης της Πύλης... τότε, τώρα και πάντα....Μέρος Δ΄ (τελευταίο)

Μάχη της Πύλης: Η γερμανική εκδοχή

Ορέστης - Ανδρέας Σταύρου Μούντριχας

1905 Οξύλιθος Ευβοίας - 10 Αυγ 1972 Αθήνα

Ο Ορέστης στους Κορεσχάδες,
Μάιος 1944
μπροστά στο έδρανο του προεδρείου

Ο Ανδρέας Μούντριχας
1952 μετά την αποφυλάκισή του.
Με τη μαύρη γραβάτα
του πένθους της μητέρας του

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Πρόλογος

Η 16η Ιουνίου είναι μέρα θλίψης για τους τηρούντες την μνήμη των αγωνιστών του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. 

Υπάρχει όμως και μια άλλη 16η Ιουνίου, εκείνη του 1942, που είναι ημέρα γιορτής για το αντάρτικο της Βοιωτίας, της Αττικής, της Εύβοιας και γενικότερα της Ανατολικής Στερεάς μέχρι το Μαυρολιθάρι, το Λιδωρίκι και την Άμφισσα.

Είναι η ημέρα όπου ο Ανδρέας Μούντριχας, γραμματέας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ της Βοιωτίας από τον Νοέμβριο του 1941, βγαίνει στο βουνό μαζί με τον Βλάση και τον Θόδωρο, και γίνεται Ορέστης. Ο Βλάσης ήταν από τον Συνοικισμό της Θήβας και λεγόταν Σκαπένης και ο Θόδωρος ήταν ΒορειοΗπειρώτης και αγνοούμε το επίθετό του. 

Εκείνη την 16η Ιουνίου 1942 τιμώντας, δίνω σήμερα το πρώτο ακριβές βιογραφικό του Ανδρέα Μούντριχα - Ορέστη, του μεγάλου αυτού καπετάνιου του ΕΛΑΣ, του δεύτερου μετά τον Άρη, θα τολμήσω να ισχυριστώ ενώπιον Θεού, ανθρώπων και Ιστορίας. 

Είναι το πρώτο βήμα για την ιστορική αποκατάσταση του Ορέστη, η οποία, βέβαια, δεν εξαντλείται στην παράθεση των βασικών στοιχείων του βίου του. 

Εκτείνεται και στα της κατοχής αλλά και στη μετά την αποφυλάκισή του συνδικαλιστική του δράση. Περιλαμβάνει τις αφηγήσεις του αλλά και έναν ενδελεχή έλεγχο των ισχυρισμών του, των πληροφοριών που ο ίδιος δίνει αλλά και την αρχειακή και βιβλιογραφική εξέταση των γεγονότων. 

Από όλη αυτή την ερευνητική δουλειά που απέδωσε έναν τεράστιο όγκο υλικού για τον ΕΛΑΣ της ΑττικοΒοιωτίας και της Εύβοιας, αλλά και για τα Δεκεμβριανά, τα προ και τα μετά του Δεκέμβρη, τη διολίσθηση στον Εμφύλιο, ας αρκεστεί ο αναγνώστης, προς το παρόν, στο βιογραφικό του. 

Ελπίζω σύντομα να αξιωθώ την έκδοση όλης εκείνης της μελέτης, παρά τον μεγάλο όγκο της και τις δυσκολίες των καιρών. 

Ευχαριστίες οφείλουμε στους εναπομείναντες της μεγάλης οικογένειας των Μουντριχέων του Οξύλιθου, ζώντες και κεμοιμημένους, τους διασώσαντες τον πυρήνα της μνήμης, παρά τους ανηλεείς διωγμούς, συκοφαντίες,  αδικίες και κακουχίες. 

Ιδιαίτερα, ευχαριστώ την ευγενέστατη και γλυκύτατη κυρία Χρυσαυγή που με εμπιστεύτηκε αμέσως και μοιράστηκε μαζί μου πολύτιμα οικογενειακά κειμήλια, υλικά και νοητά, παρά την απόσταση και το προχωρημένο της ηλικίας της.

 

Ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλω και στον Βαγγέλη, που μου άνοιξε το δρόμο, και μου εμπιστεύτηκε τις καταγραφές του πατέρα του για τον Ορέστη. 

Βιογραφικό

Ο πατέρας του Ανδρέα λεγόταν Σταύρος (+ 1934) και η μητέρα του Μαρία Ψυχογιού (+1951, Μάρτιος. Πέθανε μερικούς μήνες πριν την αποφυλάκιση του Ορέστη). Όταν παντρεύτηκαν, μετά την κλοπή της Μαρίας, ήταν 18 και 14 ετών αντίστοιχα και αγράμματοι. Το πρώτο παιδί, ο Δημήτρης, είχε 16 χρόνια διαφορά από τη μάνα του, η οποία έκανε 12 παιδιά και ζήσανε τα 7. Τα αδέλφια του ήταν: ο Δημήτρης, ο Χρήστος, η Ευαγγελία, η Ιωάννα, η Παρασκευή και η Σταματία.

Ο πατέρας του δεν ήταν από τον Οξύλιθο. Ήταν από το Σκεπαστό. Βρέθηκε εκεί επειδή είχε έναν αδελφό, τον Θανάση, που ήταν ηγούμενος στη Μονή Μάντζαρη με το όνομα Ανανίας. Έτσι εξηγείται η καλή σχέση του Ορέστη με την εκκλησία και οι σχετικές γνώσεις του για τα εκκλησιαστικά και τα μοναστικά.

Φοίτησε στο Γυμνάσιο Κύμης. Ήταν καλός μαθητής αλλά πολύ ζωηρός. Απεβλήθη λόγω ανάρμοστης συμπεριφοράς προς τον καθηγητή των μαθηματικών. Τελείωσε την τελευταία τάξη στο Γυμνάσιο Χαλκίδος. 

Τελειώνοντας το γυμνάσιο ενεγράφη στη Νομική, παράλληλα με τις εξετάσεις στη Σχολή Ενωματαρχών.

Μπήκε και βγήκε με τους πρώτους.

Στα φοιτητολόγια της Νομικής Σχολής φαίνεται εγγεγραμμένος το 1924 με αριθμό γενικού μητρώου 10029 και με τελευταία ανανέωση της εγγραφής του στις 9 Οκτωβρίου 1933.

Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς εξετάζεται και στο Συνταγματικό Δίκαιο. Φαίνεται πως τότε διέκοψε και τη φοίτησή του, παρά το ότι του άρεσε η δικηγορία, ενώ ο πατέρας του ήθελε να γίνει  γιατρός.

Μετατίθεται, άγνωστο πότε, στον Βόλο. Μάλλον ως νεαρός ενωματάρχης.

Εκεί εκτελεί το ένταλμα σύλληψης ενός σημαίνοντος που εκκρεμούσε και ο διοικητής του τον διατάζει, προφορικά, να τον αφήσει ελεύθερο. Εκείνος ζητάει γραπτή διαταγή και μετατίθεται δυσμενώς στην ευρύτερη περιοχή με κέντρο το Λιτόχωρο, στο φυλάκιο των παλιών συνόρων με την Τουρκία, μόλις μια δεκαετία μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας, και σε αποσπάσματα καταδίωξης των τελευταίων ληστών του Ολύμπου.

Εκεί συναντάει μια δυναμική γύφτισσα, χήρα και εκτελούσα χρέη αρχηγού της φυλής, με την οποία λύνει με πρωτότυπο τρόπο ζητήματα τήρησης του νόμου και σχέσεων της ατίθασης φυλής των τσιγγάνων με την εξουσία. 

Εκεί συναντάει επίσης και κάποιον γνωστό λήσταρχο [Γιαγκούλας¹(;)], που είχε μεταμφιεστεί σε χωροφύλακα. Ανυποψίαστος κάτσανε μαζί, να φάνε και να πιούνε και γλυτώνει παρά τρίχα. 

Σε επεισόδιο με έναν παπά ληστοτρόφο, για την κακή συμπεριφορά του σε μια χήρα που θυμίζει σκηνή του Ευαγγελίου, του κόβει τα γένια έξω απ' την εκκλησία. Περνάει στρατοδικείο, δικάζεται τρία χρόνια με αναστολή και αποτάσσεται, γύρω στο 1930. Στη χωροφυλακή πρέπει να έμεινε κάπου 7-8 χρόνια, όταν η θητεία ήταν 12ετής.

Στην προφορική παράδοση της οικογένειας υπάρχει κι ένας νεανικός έρωτας με μια αρχοντοπούλα των Αθηνών, ο οποίος όμως δεν είχε ευτυχές τέλος. Οι κοινωνικές διαφορές ήταν η αιτία και ίσως το πρώτο του μάθημα πάνω στην πάλη των τάξεων. Την ξαναείδε στα Δεκεμβριανά, στην Κηφισιά, γυναίκα σημαίνοντος προσώπου, παρουσία ή συμβολή του μητροπολίτη Αττικής Ιακώβου.

Το 1934 πεθαίνει ο πατέρας του και παντρεύεται. Δουλεύει σε διάφορες δουλειές και δρα ταυτόχρονα πολιτικά. Στην κήρυξη του πολέμου είναι εργολάβος μωσαϊκών και β' γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης του Πειραιά, υπεύθυνος για τα Φάληρα και την Καλλιθέα. Γραμματέας της ΚΟΠ τότε ήταν ο Σαντής. Και οι δύο προσκείμενοι στην Παλαιά Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ (Πλουμπίδης, Κτιστάκης, Παπαγιάννης, Καρβούνης, κλπ).

Κατά την καταγραφή της αφήγησης του Ορέστη, από τον ανιψιό του Γιάννη Δημ. Μούντριχα, τον στρατολόγησε ο Πλουμπίδης όταν συνέπεσαν οι θητείες τους στην Ελασσόνα. Ο Πλουμπίδης ήταν στη Βούρμπα (Μηλιά) της Ελασσόνας, από τον Σεπτέμβριο του 1926 έως το 1929. Επομένως η μύηση στον Κομμουνισμό, που κράτησε, λέει, έξι μήνες, έγινε στη Βούρμπα το διάστημα αυτό και φυσικά αφού είχε πρώτα μυηθεί ο Πλουμπίδης από τους κομμουνιστές της Ελασσόνας. Δηλαδή ανάμεσα στο 1927 και 1929 το αργότερο.

Στον πόλεμο του 1940, ενώ είναι στη στρατεύσιμη ηλικία των 35 ετών, δεν επιστρατεύεται, προφανώς γιατί παραμένει στην εφεδρεία του σώματος της Χωροφυλακής επί μια δεκαετία μετά την απομάκρυνσή του.

Αρχίζει την αντίσταση από τις πρώτες μέρες της Κατοχής και μετά ως υπεύθυνος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στη Βοιωτία, όπου βρέθηκε από τον Νοέμβριο του 1941, μετά την άρνησή του να αποκηρύξει τους συντρόφους τους της “Παλαιάς ΚΕ”, τον Κτιστάκη και τον Παπαγιάννη.

Την πρώτη πληροφορία για τις αντιστασιακές του ενέργειες τη βρίσκουμε στο σπίτι του αδελφού του Δημήτρη (Ταμπούρια Πειραιά) που ήταν τελωνειακός. Εκεί συναντάει τον άνδρα της ξαδέρφης του, τον Μπόιντα, που δούλευε στο οπλοπωλείο του Μπούσουλα. Ζητάει πληροφορίες για τη γενική αποθήκη (στην Ανάσταση) αλλά μαθαίνει ότι την έχουν ήδη λεηλατήσει οι Ιταλοί. 

 Στο Βουνό βγαίνει στις 16 Ιουνίου 1942 μέχρι την αποστράτευσή του από τον ΕΛΑΣ, 10 Μαρτίου 1945.

Στις 16 Ιουνίου 1942 ήταν 3 αντάρτες: Ο Ορέστης, Ο Βλάσης και ο Θόδωρος.

Τον Σεπτέμβριο 1942 ήταν 7 (στο χτύπημα στη μοτοσυκλέτα των Ιταλών στη Ρετσώνα)

Τον Δεκέμβριο 1942 ήταν 25

Τον Μάιο 1943 ήταν 300, Αρχηγείο Αττικοβοιωτίας

Τον Οκτώβριο 1943 ήταν 1.000, 5η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ

Τον Οκτώβριο 1944 ήταν 4.500, 2α Μεραρχία του ΕΛΑΣ

Εκλέχτηκε με το όνομα Ορέστης Ράμμος ή Ράμμας, Εθνοσύμβουλος της Αττικής, στο Εθνικό Συμβούλιο των Κορεσχάδων. Ήταν ένας από τους τέσσερεις καπεταναίους του Εθνικού Συμβουλίου με τον Άρη να απουσιάζει στην Πελοπόννησο.

Μετά τη Βάρκιζα και τη διάλυση του ΕΛΑΣ, κατεβαίνει στην Αθήνα και ζει στην παρανομία από τον Μάρτιο του 1945 ως τον Νοέμβριο του 1947.

Στις 18 Μαΐου 1946 ανακοινώνεται η διαγραφή του από το ΚΚΕ με απόφαση της ΚΟΑ, μαζί με τον Γιάννη Πετσόπουλο και τον θαλασσομάχο Ζαχαριά, ενώ στις 11 του ίδιου μήνα έγινε η δίκη στη Χαλκίδα όπου καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο, μαζί με τον Παπαφλέσσα (Γιάννη Σκλια) και κάποιο Μητάκη από το Κλειδί, για την εκτέλεση 9 ταγματασφαλιτών μετά τη μάχη του Κλειδιού τον Φεβρουάριο του '44.

Τέλη Οκτωβρίου 1947 έρχεται για τρίτη και τελευταία φορά σε επαφή με το Κόμμα, μετά τη διαγραφή του, μέσω του Κ. Καραγιώργη προκειμένου να πεισθεί να βγει στο βουνό. Οι άλλες ήταν, μία με τον Γιώργη Σιάντο 3-4 μήνες πριν πεθάνει, και μία ακόμη με τον Καραγιώργη. Οι γέφυρες κόβονται οριστικά. Ο Καραγιώργης βγαίνει αντάρτης και ο Ορέστης συλλαμβάνεται μετά από μερικές μέρες.

Στις 21 Νοεμβρίου 1947, το «Εμπρός» αναφέρει: 

«Κατόπιν μακράς παρακολουθήσεως συνελήφθη εις την συνοικίαν Ζωγράφου ο Ανδρ. Μούντριχας ή «καπετάν Ορέστης», ετών 42, πρώην υπάλληλος του Μαλτσινιώτη και καπετάνιος της 2ας Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, δράσας εις την περιοχήν των Αθηνών κατά τα Δεκεμβριανά».

Στις 14 Δεκεμβρίου 1947, και πάλι το «Εμπρός» δημοσιεύει την είδηση της έναρξης στις 13/12 της δίκης του Ορέστη στο β' κακουργοδικείο Πειραιά για τις εκτελέσεις χωροφυλάκων στην Κυψέλη.

Στο «Βιβλίο Υποδίκων» των Φυλακών Αβέρωφ εγγράφεται την ίδια μέρα, 21 Νοεμβρίου 1947, ως εξής:

Αρ. πρωτ. 668

Μούντριχας Ανδρέας, ή Καπετάν Ορέστης

του Σταύρου και της Μαρίας

Έγγαμος, όνομα συζύγου: Καλλιόπη Τσεκούρα

γεννηθείς στον Οξύλιθο Ευβοίας

Διεύθυνση Αθηνών: Κατσιπόδι, Μεσολογγίου 17- 23ο Αστυνομικό Τμήμα

Καπετάνιος ΕΛΑΣ, εργάτης

τέως υπαξ. Χωροφυλακής

τελειόφοιτος Γυμνασίου

Χριστιανός Ορθόδοξος

ετών 42

1,76 ύψος

καστανά μάτια

Στις 24 Μαΐου 1948 επιστρέφει Στις φυλακές Αβέρωφ από τη Χαλκίδα όπου καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά με την απόφαση 30/8-5-1948. 

(Είχε προηγηθεί η καταδίκη σε θάνατο ερήμην βάσει της 642/46 απόφασης του δικαστηρίου Συνέδρων Χαλκίδος.)

Τέλος βρίσκουμε και μια αθωωτική απόφαση, η 8/2-4-48 του δικαστηρίου Συνέδρων Αθηνών. Μέσα από αυτόν τον λαβύρινθο των δικαστηρίων, των μεταγωγών και των φυλακίσεων, γλιτώνει με χάρη του βασιλιά και αποφυλακίζεται το 1952.

Σύζυγος του Ορέστη υπήρξε η Καλλιόπη Τσεκούρα από την Κύμη. Ήταν “προξενιό” κάποιου στενού του συγγενή. Τη διάλεξε ανάμεσα στις τρεις αδελφές και ήταν μεγαλύτερη στην ηλικία από κείνον. Ο γάμος έγινε το 1934. Δεν κάνανε παιδιά. «Σε άλλους ο γάμος δίνει φτερά σε άλλου βαρίδια στα πόδια», σχολίασε κάποτε στο περιβάλλον του. Υπέστη κι εκείνη μεγάλο μέρος των βασάνων και των αγωνιών της παράνομης δράσης του συζύγου της με αποκορύφωμα ένα κούρεμα από τους χίτες της Βάθιας. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ζούσαν χώρια. Εκείνη επέστρεψε στην Κύμη.

Την 21η Απριλίου 1967, δέχθηκε «επίσκεψη» από δύο ασφαλίτες που ψάξανε το σπίτι εξονυχιστικά. Βρήκαν μόνο δυο φωτογραφίες από το αντάρτικο στον τοίχο κρεμασμένες. Έκαναν σύσταση να τις κατεβάσουν. Δήλωσε ότι δεν τις κατεβάζει, ότι είναι περήφανος και δεν μετανιώνει. Του ζήτησαν να τους ακολουθήσει στο τμήμα. «Πηγαίνετε και θα έρθω μόνος μου». Πήγε το πρωί αλλά δεν τον κρατήσανε.

Το καλοκαίρι του 1960, κατά τους υπολογισμούς τέλη Ιουλίου, είχε ένα ατύχημα με αυτοκίνητο στην Αθήνα. Ένα χρόνο μετά την ολοκλήρωση των δημοσιεύσεών του στην «Απογευματινή» και ενώ η συνδικαλιστική του δράση γνώριζε καινούργιες εξάρσεις. Αποτέλεσμα, ένα τραύμα στο χέρι και αναπηρία (αγκύλωση) για αρκετό καιρό.  

Στις 26 Αυγούστου 1960 τον βρίσκουμε, να κάνει επίσκεψη μαζί με τους συνδικαλιστές του Μαντέμ-Λάκκο, σε βουλευτές και στον υπουργό εργασίας (υπέβαλλε υπόμνημα) για να ενταχθούν οι εργαζόμενοι στα εξαιρετικά βαρέα και ανθυγιεινά. Το ατύχημα έγινε στην οδό Βουλής όταν το αυτοκίνητο, που το οδηγούσε ένας νεαρός, ανέβηκε στο πεζοδρόμιο και τον χτύπησε. Ήταν μόνος του και ο ίδιος έλεγε ότι μάλλον ήταν εσκεμμένη ενέργεια. Από το ατύχημα πήρε κάποια χρήματα που τα έβαλε στην ανοικοδόμηση του σπιτιού στον Χολαργό.

Σπίτια διαμονής: Άη Γιάννης Κυνηγός – Βουλιαγμένης (Δάφνη), οδός Μεσολογγίου.

Αγίας Βαρβάρας και Χίου, Χίου.

Στην οδό Μεσολογγίου κατοικεί όταν γράφει για την «Απογευματινή». Οι συκοφάντες του πολύ ντόρο κάνουν για ένα σπίτι στον Χολαργό που εξασφάλισε τάχα ως... αντιπαροχή στις «καλές υπηρεσίες» του στον συνδικαλισμό. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα μικρό σπίτι δύο ορόφων, 60 τ.μ. έκαστος, συνιδιοκτησία με τις δύο ανιψιές του, και με την οικονομική συμβολή όλων. Εκεί έζησε δέκα χρόνια (1962-1972), μέχρι που πουλήθηκε. Το τελευταίο του σπίτι ήταν στον Πρ. Ηλία, στο Παγκράτι. Τότε πάθαινε μικρά εγκεφαλικά όπου τελικά μετά από 10ήμερη νοσηλεία “σε μια πτωχοκλινική του ΙΚΑ τη λεωφόρο Αλεξάνδρας”, κατέληξε στις 4.00 το πρωί της 10 Αυγούστου, ημέρα Πέμπτη, 1972. Ήταν 67 χρονών! 

Είχε δε συνταξιοδοτηθεί το καλοκαίρι του 1969, μετά από νόμο της χούντας που διέτασσε απόλυση και αποζημίωση από τις συνδικαλιστικές θέσεις. Η κηδεία του έγινε στον Οξύλιθο. Λόγω των επικρατούντων εκεί αυστηρών κανόνων, για εκταφή των νεκρών στα τρία χρόνια, τα οστά του αποτέθηκαν στο οστεοφυλάκιο το οποίο και κάηκε κάποια στιγμή. Επιβεβαιώθηκε έτσι το παλιό εκείνο «ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος». Στον Οξύλιθο σώζεται ανακαινισμένο το πατρικό του σπίτι και δίπλα μια προτομή του στον παλιό δρόμο προς την Κύμη.

Όταν πέθανε είχε 300.000 δραχμές στην τράπεζα, από τον «αέρα» του σπιτιού στον Χολαργό, που τελικά πουλήθηκε, και την αποζημίωση της απόλυσής του. Τις κληρονόμησαν, η γυναίκα του  και οι αδελφές του. Σημειώνουμε για τη αίσθηση της αξίας των δραχμών την εποχή εκείνη: Στις 10 Αυγούστου 1972, τα κατώτερα όρια των συντάξεων του ΙΚΑ καθορίζονται από 1.000 έως 1.500 δρχ., η τιμή της εφημερίδας είναι 2,5 δρχ., το κιλό του αλεύρου 5 δρχ., του ελαιολάδου 32,0 δρχ., της ζάχαρης 13,5 δρχ., του καφέ 65,0 δρχ., της φέτας 31,0 δρχ, του βουτύρου 46,5 δρχ., το δολάριο 30 δρχ, η λίρα Αγγλίας 75 δρχ., της χρυσής λίρας Αγγλίας 461 δρχ., η μετοχή της Εθνικής Τραπέζης 16.250 δρχ και της Τραπέζης της Ελλάδος 33.300 δρχ.

Σημειώσεις: 

1 Εικάζουμε ότι είναι ο Γιαγκούλας επειδή αυτός είχε έφεση στις μεταμφιέσεις.

***********************************

Διαβάστε επίσης:

Η απαρχή του Αντάρτικου στη Βοιωτία- Τα πρώτα τουφέκια

Εκτελέσεις των Γερμανών στη Λιάτανη (Άγ. Θωμάς) Βοιωτίας

Ένα τεκμήριο της Κοινότητας του Σεπτεμβρίου 1945

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Έχουμε αναφερθεί ξανά στη κίνηση των Νομαρχιών και των Επαρχιών, η οποία λαμβάνει χώρα το καλοκαίρι του 1945, για τη συγκέντρωση στοιχείων για τα εγκλήματα πολέμου των στρατευμάτων κατοχής. Είναι η περίοδος της συγκέντρωσης των στοιχείων αυτών από τις χώρες-θύματα του Ναζισμού προκειμένου να συγκροτηθεί το Διεθνές Δικαστήριο της Νυρεμβέργης και για τα χαμηλότερα στελέχη του καθεστώτος. Οι ελληνικές κυβερνητικές υπηρεσίες πιέζονται ιδιαίτερα και δεν μπορούν να εμποδίσουν φανερά αυτό που γίνεται παντού. Είναι η φάση της Νεμέσεως και οι λαοί απαιτούν την τιμωρία των ενόχων.

Αν και οι Κοινότητες δεν δείχνουν ιδιαίτερη προθυμία, αφού μετά τη Βάρκιζα επικράτησαν οι συνεργάτες των Γερμανών και οι αντιστασιακές δυνάμεις βρίσκονται σε διωγμό, οι αλλεπάλληλες οχλήσεις προς τους προέδρους δίνουν ένα κάποιο αποτέλεσμα. Με πολλές ελλείψεις όμως και πολλές φορές σκόπιμες παρασιωπήσεις.

Οι διαταγές της συλλογής των στοιχείων ζητάνε όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο, επάγγελμα, ηλικία, τόπο της εκτέλεσης, χρόνο της εκτέλεσης, τον ή τους εγκληματίες πολέμου που διέταξαν και ενήργησαν τα εγκλήματα και γενικά κάθε είδους στοιχεία που θα μπορέσουν να φωτίσουν την εγκληματική δράση των στρατευμάτων κατοχής.

Μια από τις καλύτερες εκθέσεις για τις κατά τόπους εκτελέσεις αποτελεί η έκθεση της Κοινότητας Αγίου Θωμά Βοιωτίας (Λιάτανης) αν και λείπουν τα ατομικά στοιχεία των θυμάτων.

Η Λιάτανη υπήρξε το κυριότερο σημείο στήριξης, πληροφόρησης και ανεφοδιασμού των Αντάρτικων σχηματισμών του ΕΛΑΣ στην Πάρνηθα. Εκτός από τη στρατηγική σημασία της ορεινής διάβασης αυτής, από και προς την Αθήνα, μισή ώρα από το κέντρο της, εκεί παρά πάνω βρίσκονταν, από το καλοκαίρι του '43 και μετά, ο ασύρματος της επικοινωνίας του ΕΑΜ με τη Μέση Ανατολή, όπως και το τυπογραφείο της 5ης Ταξιαρχίας (της μετεξελιγμένης σε 2α Μεραρχία τον Σεπτέμβριο του '44), το οποίο δούλευε συνεχώς και, μεταξύ άλλων, εξέδιδε, τουλάχιστον μια φορά το μήνα, την εφημερίδα «Εκδικητής», όργανο της Ταξιαρχίας.

Ακριβώς για το ρόλο αυτό που έπαιζε η Λιάτανη, που ήταν μεγάλο γεωργικό χωριό με πολλά ζώα και καλλιέργειες, δέχτηκε πολλές και ποικίλες επιθέσεις. Στην αρχή με εμβόλιμους πράκτορες και κατασκόπους των Γερμανών, με προσπάθεια συκοφάντησης κι απομόνωσης των ΕΑΜικών δυνάμεων, και, στη συνέχεια, με ανοικτή τρομοκρατία, εκτελέσεις και τελικά το ολοκαύτωμα του χωριού στις 26 Ιουλίου 1944.

Η Λιάτανη, αρβανιτοχώρι του Μεγάλου Δερβενίου, είχε νωπές ακόμα τις μνήμες της Επανάστασης του 1821 και σημαντική στρατιωτική παράδοση. Στο κάλεσμα του νέου ξεσηκωμού πήρε μέρος με όλα τα μέσα που διέθετε, με βασικό χαρακτηριστικό τη μπέσα. Υπάρχουν πολλά στοιχεία και τεκμήρια για το πώς το χωριό απομόνωνε και εξουδετέρωνε τους πολλούς και διαφορετικούς κατασκόπους των Γερμανών προφυλάσσοντας τους Αντάρτες που βρίσκονταν στη Μαζαρέκα.

Το εν λόγω τεκμήριο είναι ένα απ' αυτά. Δίνει μια μικρή ιδέα των ηρωισμών και των θυσιών εκείνων των απλών ανθρώπων, γεωργών και κτηνοτρόφων, που είχαν την αποκοτιά να τα βάλουν με τους κατακτητές όλης της Ευρώπης και της Ρωσίας.

Το τεκμήριο βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, (Αθήνα) στον φάκελο «Αρχείο Νομαρχίας Βοιωτίας- Εγκληματίες Πολέμου (1945-1947) και αποτελείται από μια σελίδας «κόλλας αναφοράς», το διαβιβαστικό, και ακόμα ένα δίφυλλο «κόλλας αναφοράς», η κυρίως έκθεση. Η ορθογραφία είναι του πρωτοτύπου.

Α. Το διαβιβαστικό:

Βασίλειον της Ελλάδος

Κοινότης Αγίου Θωμά

Αριθ. Πρωτ. 9                                                          3 – 9 – 1945

Προς

τον κ. Έπαρχον Θηβών

εις Θήβας

Λαμβάνω την τιμήν δια του παρόντος μου εγγράφου να υποβάλω συννημένη ονομαστική κατάστασιν των εν τη περιφερεία μας εκτελεσθέντων υπό των κατακτητών της ημετέρας κοινότητος.

Ο Πρόεδρος

Ν. Ανυφαντής

Σημείωση ΓΣ: το έγγραφο πρωτοκολήθηκε στο γραφείο της Επαρχίας Θηβών με αριθ. 1784 και ημερομηνία 10 – 9 – 1945.

Β. Ο κατάλογος των εκτελεσμένων:

1. Κωνσταντίνος Παπαδέδες του Γεωργ.
   Εξετελέσθη υπό των Γερμανών διότι ηρνήθη να υποδείξει εις αυτούς τας θέσεις των ανταρτών του ΕΛΛΑΣ (sic)*
2. Θεόδωρος Σύρμας του Χρήστου

Συλληφθείς υπό των Γερμανών εις αντίποινα ανατινάξεως Γερμανικού αυτοκινήτου μετά των εν αυτώ στρατιωτών λόγω προσκρούσεως εις νάρρκην τεθήσα υπό των ανταρτών του ΕΛΛΑΣ εκακοποιήθη εις τοιούτον σημείον ώστε υπέκυψε εις τας κακώσεις.

3. Σωτήριος Κιόκιας του Κίμωνος 

Εξετελέσθη υπό των Γερμανών διότι οι αντάρται του ΕΛΛΑΣ εις την περιφέρειαν αγίου Θωμά έξωθεν του χωρίου μας είχαν τοποθετήση νάρκη εις την δημοσίαν οδόν συνεπεία της οποίας ενετινάχθη διερχόμενον Γερμανικόν Αυτοκίνητον.

4. Ιωάννης Αικατερίνης του Θεοδ.
   Εξετελέσθη υπό των Γερμανών την 26 Ιουλίου 1944 διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ.
5. Αριστείδης Χρόνης του Αριστείδου.
   Εξετελέσθη υπό των Γερμανών διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ.
6. Ιωάννης Σιφάκης του Κων/νου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ
7. Δημήτριος Βουγεσής του Χρήστου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΛΑΣ
8. Χρήστος Μιχαλάκης του Νικολάου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΑΣ
9. Αθανάσιος Γκίκας του Σταματίου
   διότι ευρέθησαν τα αρχεία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και ήτο εγγεγραμμένος εις τον εφ[εδρικό] ΕΛΑΣ
10. Ευθύμιος Σύρμας του Αριστείδου

Εξετελέσθη υπό των Γερμανών καθ' όν χρόνον επιστρατευμένος ων βιαίως υπό των ανταρτών του Ελάς έσπευσεν να ειδοποιήσει τους Ελασίτες περί της εμφανίσεως Γερμανών στρατιωτών ετράπη εις φυγήν και εβλήθη από ριπή πολυβόλου.

Αγίω Θωμά τη 3-9-1945

Ο Πρόεδρος Κοινότητος

Ν[ικόλαος] Ανυφαντής

Σημείωση ΓΣ: Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι και οι δέκα εκτελέσεις προσδιορίζονται από τον κοινοτάρχη κατά τις ημέρες των τελευταίων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των Γερμανών, συνεπικουρούμενων από τα Τάγματα Ασφαλείας Ευβοίας και τον «Λόχο Σχηματαρίου», 16 Ιουλίου έως 8 Αυγούστου 1944. Η 26η Ιουλίου, την οποία αναφέρει σε μια περίπτωση, είναι η μέρα εμπρησμού του χωριού. Πρόσφατα, η Λιάτανη, αναγνωρίστηκε ως μαρτυρικό χωριό και πήρε τη θέση της στον μακρή κατάλογο.

Σημείωση: 
* Το sic σημαίνει ότι γίνεται πιστή αντιγραφή της λέξης από το πρωτότυπο και δεν πρόκειται για λάθος στην αντιγραφή. Εν προκειμένω ο κοινοτάρχης γράφει τον ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) με δύο λάμδα και έτσι ακριβώς μεταφέρεται στην δημοσίευση. 

Δροσιά (Χάλια) Ευβοίας: Πρόσωπα & σελίδες Αντίστασης

Ο κατάλογος των εκτελεσμένων της κοινότητας Χαλίων προς τη Νομαρχία Βοιωτίας
[Φωτογραφία του πρωτοτύπου τεκμηρίου  των ΓΑΚ Αθήνας]

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Μέχρι πριν λίγες μέρες ο Μιχάλης Κων. Τανάγρας ήταν ένα όνομα που συναντούσα τακτικά στις αφηγήσεις των αγωνιστών της Αντίστασης. Ο χαμός του είχε συνταράξει τον κόσμο της περιοχής χωρίς όμως να υπάρχουν περισσότερα στοιχεία για τα συμβάντα και για το πρόσωπο. Ώσπου βρήκα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Αθήνας) μερικές πιο συγκεκριμένες πληροφορίες. 

Το καλοκαίρι του 1945, παράλληλα με την μεταβαρκιζιανή τρομοκρατία, στις κοινότητες έφθαναν διαταγές για την κατάρτιση καταλόγων εκτελεσμένων από τα στρατεύματος κατοχής. Η Νομαρχία ζητούσε όλα τα στοιχεία των θυμάτων και, επιπλέον, τον τόπο της εκτέλεσής τους και τους εγκληματίες πολέμου που τις πραγματοποίησαν. Γερμανούς, Ιταλούς, Βούλγαρους επικεφαλής των τμημάτων που πήραν μέρος στις ενέργειες εκείνες, οι οποίες, είχαν σαν αποτέλεσμα θύματα. Ήταν η εποχή που συγκροτούνταν τα κατηγορητήρια για τα εγκλήματα πολέμου, στις δίκες των Ναζί που θα ακολουθήσουν στη Νυρεμβέργη.

Άλλες κοινότητες ανταποκρίθηκαν και άλλες όχι. Κάποιοι κοινοτάρχες φρόντισαν να εκθέσουν με κάποιες στοιχειώδεις λεπτομέρειες τα γεγονότα και κάποιοι παρέθεσαν ξερά ονόματα και ηλικίες, προσπαθώντας, δια της αποσιωπήσεως, να καλύψουν καταστάσεις, πρόσωπα και πράγματα.  Γι' αυτό ακολούθησε και δεύτερη διαταγή ένα περίπου μήνα μετά. Οι απαντήσεις ήταν ανάλογες και σε μερικές περιπτώσεις λίγο καλύτερες. 

Έτσι στην περίπτωση της κοινότητας Δροσιάς, που τώρα ανήκει στην Εύβοια και στο Δήμο Χαλκιδαίων αλλά τότε ήταν Βοιωτία με το όνομα «Χάλια», υπάρχει ένας πρώτος κατάλογος με ημερομηνία 18 Ιουνίου 1945. Υπογράφει ο κοινοτάρχης Ζωγράφος. 

Περιλαμβάνει δύο εκτελεσμένους υπό των Γερμανών:

1. Τανάγρας Κων. Μιχαήλ, έτος γεννήσεως 1918, λόγος για τον οποίο εξετελέσθη:  Πολιτ. Καθοδηγητής, τόπος και χρονολογία εκτέλεσης: 8/9/44, εν Θήβαις. 

2. Σουλιωτάκης Δημ. Ιωάννης, έτος γεννήσεως 1918, λόγος για τον οποίο εξετελέσθη: Ελασίτης εν ενεργεία, τόπος και χρονολογία εκτέλεσης: 24/3/44, εν Χαλκίδι. 

Έτσι γιόρτασαν οι εθνικόφρονες την 25η Μαρτίου εκείνη τη χρονιά στη Χαλκίδα του Λιάκου και του Παπαθανασόπουλου. Εκτέλεσαν την παραμονή 30 αντιστασιακούς. Ήταν η πρώτη από τις τρεις ομαδικές εκτελέσεις μέσα στην πόλη, με σύνολο εκτελεσμένων 75 άνδρες. 

Στη δεύτερη αναφορά της κοινότητας Χαλίων, με ημερομηνία 11/9/45 και αριθ. πρωτ. 224, προς τη Νομαρχία Βοιωτίας και τον Έπαρχο Θηβών αναφέρεται: 

Βασίλειον της Ελλάδος

Νομαρχία Βοιωτίας

Επαρχία Θηβών

Κοινότης Χαλίων

Προς τον Έπαρχον Θηβών 

Θήβαις

Εις εκτέλεσιν της υπ' αριθ. 1423 δ/γης σας λαμβάνω την τιμήν να υποβάλω τη δια ταύτης αιτηθείσαν κατάσταστιν των εκτελεσμένων υπό των Γερμανών, και να αναφέρω ότι παρά των Ιταλών δεν εξετελέσθη ουδείς προσέτι αναφέρομεν ότι ο πρώτος εν τη καταστάσει αναφερόμενος Τανάγρας Μιχαήλ εξετελέσθη εις τον Συν/μον Θηβών υπό των Γερμανών ως περιφερειακός του ΕΑΜ, ο δε δεύτερος Σουλιωτάκης Ιωάννης συνελήφθη εν Χαλκίδι υπό των Ταγμάτων Ασφαλείας  εφυλακίσθη και εξετελέσθη εις το Νεκροταφείον Χαλκίδος υπό των Γερμανών ως ελασίτης. 

Ομοία κατάστασις υπεβλήθη και προς την Ν/χίαν Βοιωτίας δια της υπ' αριθ. 111/18-6-45 αναφοράς μου κατόπιν διαταγής της. 

ο Πρόεδρος της Κοινότητος 

Χ. Παππάς.

Επισυνάπτεται ο ίδιος περίπου κατάλογος με εκείνον της 18ης Ιουνίου με τους δύο εκτελεσμένους και ημερομηνία 11/9/45. [βλέπε εικόνα προμετωπίδας]

Έχοντας τα καινούργια στοιχεία υπόψη μου σκεφτόμουν να προγραμματίσω μια επίσκεψη στα Χάλια για να ρωτήσω σχετικά. Άλλωστε, την οικογένεια Τανάγρα την ήξερα από παιδί, ήταν προσφιλείς μου άνθρωποι, και είχα προλάβει να γνωρίσω τον κυρ Γιώργο Τανάγρα και τη σύζυγό του, την κυρά Μάχη, μεταστάντες από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. 

Τότε, όμως, συνέβη, εκείνο που όσοι ερευνούν την ιστορία συναντούν στην πορεία τους, τους εντυπωσιάζει και τους γοητεύει ακόμη περισσότερο, χωρίς ποτέ να μπορούν να το εξηγήσουν με λογικά επιχειρήματα: Η σύμπτωση των επιδιώξεων και, κυρίως, η χρονική σύμπτωση! Καλά, υπάρχει το γενικό ενδιαφέρον, υπάρχουν οι πληροφορίες ότι κάποιος ψάχνει και ερευνά εκείνο που έχει ενδιαφέρον για τους άλλους, αλλά πώς γίνεται το ενδιαφέρον αυτό να εκδηλώνεται μια «σημαδιακή» χρονικά στιγμή;

Πέντε μέρες μετά από την ανακάλυψή των στοιχείων, έλαβα ένα μήνυμα από τον εγγονό του Γιώργου Τανάγρα που με ρωτούσε σχετικά με τον Μιχάλη. Χωρίς μεγάλη καθυστέρηση έσπευσα να επισκεφθώ το χωριό και να προχωρήσω την έρευνά μου. 

Ο Μιχάλης Τανάγρας (1918-1944) ήταν ένας από τα πολλά παιδιά του Κωνσταντίνου Τανάγρα και της Φωτεινής. Αδελφός του Γιώργου, του Σωτήρη, του Βαγγέλη και του Σπύρου. Χώρια τα κορίτσια της οικογένειας.  

Όλοι ενταγμένοι στην Αντίσταση με πρώτο και καλύτερο τον δραστήριο, τετραπέρατο και αεικίνητο Γιώργο. 

Ήταν γεννηθείς το 1914, τέσσερα χρόνια μεγαλύτερος από τον Μιχάλη. Είχε πάει στο σχολαρχείο, ήξερε γερμανικά και αγγλικά και προπολεμικά ήταν ο μάγειρας του Εγγλέζου ιδιοκτήτη του νησιού στον βόρειο Ευβοϊκό που επικράτησε να αποκαλούμε Εγγλεζονήσι. Η εργασία του στο Νησί του Εγγλέζου τον έφερε σε επαφή με πλήθος διακεκριμένων προσωπικοτήτων της προπολεμικής περιόδου και των αρχών του Β' Π.Π., Άγγλους και Έλληνες. 

Μετά την επιστράτευση του '40 πολέμησε στην Αλβανία και από το 1942 οργανώθηκε στο ΕΑΜ . 

Το 1943 εκλέχτηκε πρόεδρος της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και παρέμεινε μέχρι το τέλος. Ακολούθησαν διώξεις, παρανομία, κράτηση στις φυλακές της Λιβαδειάς και εξορία στην Ικαρία στα 1948, από τον Μάιο μέχρι τον Δεκέμβρη.   

Μέσα σ' αυτό το κλίμα της εθνικοαπελευθερωτικής έξαρσης, το καλοκαίρι του 1943, λαμβάνει χώρα ένα σημαντικό γεγονός, το οποίο θα ανατροφοδοτήσει περισσότερο την έξαρση εκείνη. 

Ο Κώστας Ζούσης, λοχαγός του Ελλ. Στρατού της τάξης του 1933, μάχιμος στην Αλβανία και στην Κρήτη, μετά από μια θερμή επιστολή του συμμαθητή του Φοίβου Νεοκ. Γρηγοριάδη (Φώτη Βερμαίου), προσχωρεί στον ΕΛΑΣ και κατευθύνεται στα Δερβενοχώρια με το ψευδώνυμο Κρατερός. Μαζί του παίρνει και τον Χρηστάκη Τανάγρα, πρώτο ξάδερφο του Μιχάλη και του Γιώργου. Ο Χρήστος Τανάγρας θα μείνει μαζί με τον Κρατερό, ως υπασπιστής του, μέχρι το τέλος, θα επιβιώσει και θα τον δούμε  στη συνέχεια εξόριστο στην Ικαρία μαζί με τον Γιώργο Τανάγρα, τον Βαγγέλη και άλλους τέσσερις συγχωριανούς. Μπορούμε βάσιμα να θεωρήσουμε ότι εκείνος φρόντισε να φτάσει το άλογο και το σπαθί του Κρατερού στο πατρικό του σπίτι, μέσω μιας πρώτης ξαδέρφης του στο Σχηματάρι. 

Έχοντας βάλει μερικά στοιχεία στη σειρά, μπορούμε να καταλάβουμε το κλίμα μέσα στο οποίο λειτούργησε η επιστολή του Φώτη Βερμαίου στον φίλο του Κρατερό. Όλοι νέοι άνθρωποι, γεμάτοι ζωή και δύναμη, με όρεξη για να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους, δεν θα μπορούσαν επ' ουδενί να υποταχθούν στους Γερμανούς και στους συμμάχους τους. 

Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια αναδείχθηκε και ο αρκετά νεαρός Μιχάλης στη θέση του μέλους της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ, υπεύθυνου για τα Χάλια.

Στα αρχεία βρίσκουμε τα ίχνη του άλλη μια φορά, πριν από την εκτέλεσή του. Ανήμερα της Παναγίας, το φοβερό καλοκαίρι του 1944 -όπου οι Γερμανοί υλοποιούσαν το σχέδιο του Β. Μπλούμε των SD για δημιουργία «Χάους»-βρίσκεται στο σπίτι της Γεωργίας Χριστοδούλου, μαζί με τον Μήτσο Γεωργαντά- Τρανό, υπεύθυνο επίσης του ΕΑΜ για το Σχηματάρι, προκειμένου να χαιρετήσουν για τη γιορτή του τον γυιο της Παναγιώτη. 

Μια τέτοια λεπτομέρεια δεν είναι σημαντική μόνο για το πρόσωπο που χάθηκε και για δεκαετίες αγνοούμε τη δράση του. Είναι σημαντική και για να καταλάβουμε τι γινόταν εκείνες τις ημέρες των τελευταίων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των Γερμανών.

Το «κύμα» του ολέθρου και της καταστροφής είχε ξεκινήσει στην περιοχή από τις αρχές Ιουλίου. Από τα μέσα Ιουλίου, Γερμανοί και Ταγματασφαλίτες της Εύβοιας,  πιάσανε τα ημιορεινά χωριά, καίγοντας και σκοτώνοντας ο,τι βρίσκανε μπροστά τους. Οι επιχειρήσεις αυτές εκτός από την μεγαλύτερη αγριότητα είχαν και την μεγαλύτερη διάρκεια. Γι' αυτό έχει σημασία που ενώ ακόμα οι εκκαθαριστικές αυτές δεν είχαν τελειώσει, έξω από τη Χαλκίδα, όλη αυτή η περιοχή, Χάλια-Λουκίσσα-Πλατανάκι-Μωρίκι, ήταν ελεύθερη και καταφύγιο για τους χιλιάδες πρόσφυγες των πυρόπληκτων χωριών. Τόσο ελεύθερη που οι άνθρωποι προσπαθούσαν να σταθούν στα πόδια τους γιορτάζοντας τις ονομαστικές του εορτές. 

Σε δεκαπέντε μέρες από εκείνη τη γιορτή, ο Μιχάλης, επιχειρώντας να φτάσει στη Θήβα, μαζί με άλλο ένα άτομο, πέφτει σε περίπολο Γερμανική, συλλαμβάνεται και εκτελείται. 

Υπάρχουν αντικρουόμενες πληροφορίες για τον τόπο της σύλληψής του και του θανάτου του. Οι εκδοχές είναι ότι, συνελήφθη στο Σ.Σταθμό της Θήβας ή στο Πιρί. Η εκτέλεση έγινε στον Συνοικισμό. Ο Γιάννης Βασιλάς, περιφερειακό στέλεχος κι αυτός,   λέει ότι συνελήφθη στο Σταθμό, καθώς πήγε να πάρει ένα ποτήρι νερό. Μαζί του ήταν και κάποιος Μαρουλάκης που γλίτωσε. Η πληροφορία που μας δίνει, ότι η εκτέλεση του Τανάγρα έγινε με τσεκούρι, δεν επιβεβαιώνεται, τουλάχιστον, από τη φωτογραφία του νεκρού. 
Από έναν άλλο αγωνιστή, τον Βασίλη Λασκαρίδη, στελέχους της ΕΠΟΝ, μαθαίνουμε ότι  «...ο Μιχάλης από τα Χάλια (Δροσιά), υπεύθυνος του ΕΑΜ του τομέα Λουκίσια, Πλατανάκι, Κόκκινο κ.λπ., από απερισκεψία και με πιστόλι πάνω του, θεώρησε σκόπιμο να μπει στην πόλη. Τον πιάσανε στον πευκώνα, απέναντι από τις φυλακές, και τον εκτέλεσαν επί τόπου». Ο Λασκαρίδης, όμως, κάνει λάθος στη χρονολόγηση του συμβάντος και την αποδίδει στην εποχή της μεταβαρκιζιανής τρομοκρατίας. 

Σίγουρο είναι πια ότι η ημερομηνία θανάτου είναι η 1η Σεπτεμβρίου 1944 και όχι η 8η, που αναφέρεται στα έγγραφα της κοινότητας, και αυτό γιατί η οργάνωση φρόντισε να φωτογραφίσει το ξόδι του. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας αναγράφεται η ημερομηνία και το όνομά του. Βρίσκεται στο αρχείο της οικογένειας μαζί με τα άλλα τεκμήρια. 

Από τις ανακρίβειες αυτές των κοινοτικών εγγράφων συνάγεται αφ΄ ενός μεν η μισαλλοδοξία και η εμπάθεια των ιθυνόντων της περιόδου εκείνης, αφ' ετέρου δε η άγνοια των εντελώς πρόσφατων γεγονότων. 

Ελπίζω ότι η δημοσίευση αυτή θα βοηθήσει στην συγκέντρωση κι άλλων σχετικών στοιχείων, τόσο για τα πρόσωπα όσο και για το χωριό. 

Ευχαριστώ από καρδιάς τον Κώστα Γεωργ. Τανάγρα και την οικογένειά του που μου μίλησαν για όλα αυτά, μου εμπιστεύθηκαν πολύτιμα οικογενειακά κειμήλια και ειδικά την συγκλονιστική φωτογραφία με το ξόδι του Μιχάλη. 

Γιώργος και Μιχάλης Τανάγρας
1938

Το ξόδι του Μιχάλη Κ. Τανάγρα
περιφερειακού στελέχους του ΕΑΜ
και υπεύθυνου για τα Χάλια και τα γύρω χωριά
1η Σεπτεμβρίου 1944

Η αίτηση του Γιώργου Κ. Τανάγρα για την αναγνώριση
της αντιστασιακής του δράσης όπου υπάρχουν σημαντικά βιογραφικά στοιχεία

Ένα σπουδαίο τεκμήριο της μεταβαρκιζιανής τρομοκρατίας 

Ένα ξεχωριστό τεκμήριο της ιστορίας, της Κατοχής και του Εμφυλίου, στην περιοχή της Βοιωτίας είναι και η απόφαση της Επιτροπής Ασφαλείας του Νομού για τον εκτοπισμό έντεκα (11) επικίνδυνων για το καθεστώς του δοσιλογισμού και της ξενοδουλείας που προέκυψε μετά τη «Βάρκιζα». Σώθηκε κι αυτό χάρη στον αείμνηστο Γιώργο Τανάγρα και την οικογένειά του.

Αριθμ. Ιβ. Εν Λεβαδεία, σήμερον την 1/ην του μηνός Απριλίου 1948, ημέραν της εβδομάδος Πέμπτην και ώραν [ δυσανάγνωστη λέξη] εν τω Νομαρχιακώ Καταστήματι συνελθούσα η εκ του Ν.Δ. της 4-5-46 Πρωτοβάθμιος Επιτροπή της Δημοσίας Ασφαλείας συγκειμένη εκ των κ.λ.π. λαβούσα δε υπ' όψιν σχετικήν πρότασιν της Δ. Χ. Βοιωτίας, ακούσασα και προφορικώς την γνώμην του εισηγητού  της [...] και της εν όψει τεθείσης δικογραφίας 

Αποφασίζει

Εκτοπίζει τους.

1) Τανάγραν Χρήστον του Αθανασίου ετών 31 γεωργόν

2) Καρυοπούλην Δημήτριον του Κων/νου ετών 33 γεωργόν

3) Αφράτην Γεώργιον του Νικολάου ετών 36 γεωργόν

4) Τανάγραν Ευάγγελον του Κων/νου ετών 27  γεωργόν

5) Τανάγραν Γεώργιον του Κων/νου ετών 34 γεωργόν

6) Κολούτσον Βασίλειον του Δημητρίου ετών 26 γεωργόν

7) Βούργαν Αναστάσιον του Γεωργίου ετών 34 γεωργόν

8) Πιττόν Δημήτριον του Στυλινού ετών 33 γεωργόν

9) Ελευθερίου Ιωάννην του Χρήστου ετών 31 γεωργόν 

10) Αγγελέτον [μία λέξη] του Νικολάου ετών 25 γεωργόν

11) Μαραθωνίτην Κων/νον του Γεωργίου ετών 39 γεωργόν. Κατοίκους Χαλίων επί οκτώ (8) μήνας εις Ικαρίαν, ευπόρους και ικανούς προς εργασίαν, διότι εμπνεόμενοι υπό αναρχικών ιδεών άμα τη εμφανίσει των συμμοριτών εις Σκροπονέρι Θηβών [μία λέξη] εκ του αφανούς εις την διάθεσιν αυτών χρησιμοποιηθέντες ως σύνδεσμοι πληροφοριοδόται και τροφοδόται αυτών εκτοξεύοντες και απειλάς κατά των εθνικοφρόνων πολιτών. 

Τούτους η Επιτροπή χαρακτηρίζει συμφώνως προς την υπ' αριθμ. δ/48 εγκ. διαταγήν του Υ.Δ. Τάξεως επικινδύνους και ουχί υπόπτους αποδράσεως. 

Διατάσσει

 Την εκτέλεσιν της παρούσης αποφάσεως υπό της υποβαλούσης την πρότασιν Διοικήσεως Χωροφυλακής Βοιωτίας και κοινοποίησιν τοις ενδιαφερομένοις. 

Εφ' ω συνετάγη και υπογράφει 

Ο Πρόεδρος            Τα μέλη          Ο Γραμματεύς

(Έπονται υπογραφαί)

Ακριβές απόσπασμα 

Λεβάδεια τη 1η Απριλίου 1948

Ο Υπασπιστής της Δ/σεως 

Σημειώσεις επί της αποφάσεως εκτοπισμού:

1. Οι Επιτροπές Ασφαλείας συνεκροτούντο ανά νομό από διάφορα στελέχη του κρατικού μηχανισμού και "επιφανείς" πολίτες.  Συγκεκριμένα, το Ν.Δ. της 4ης Μαΐου 1946 (ΦΕΚ 145/Α' τεύχος) διορθώνει το Ν.Δ. της 19/21 Απριλίου 1924 ως εξής: 

«Συνιστάται εν τη πρωτευούση εκάστου Νομού πρωτοβάθμιος Επιτροπή επί της Δημοσίας Ασφαλείας αποτελουμένη εκ του Νομάρχου, του Προέδρου και του Εισαγγελέως Πρωτοδικών ή των νομίμων αυτών αναπληρωτών. Πρόεδρος της Επιτροπής είναι ο Νομάρχης, τούτου δε απόντος ή κωλυομένου ο Πρόεδρος των Πρωτοδικών και εν απουσία ή κωλύματι και τούτου ο Εισαγγελεύς. Εις την επιτροπήν συμμετέχει ως Εισηγητής άνευ ψήφου ο αρμόδιος Διοικητής Χωροφυλακής ή Αστυνομικός Διοικητής». 

Και παρακάτω στο άρθρο 2, διαβάζουμε: 

«Περί εκτοπίσεως παντός ατόμου υπόπτου υποθάλψεως ληστών ή φυγοδίκων και παντός άλλου ατόμου υπόπτου διαπράξεως λαθρεμπορίας ή άλλων πράξεων αντικειμένων εις την Δημοσίαν Τάξιν, ησυχίαν και ασφάλειαν της Χώρας, ορίζουσα την διάρκειαν ταύτης, ήτις δεν δύναται να είναι ανωτέρα του έτους και τον τόπον εις ον θέλει εκτοπισθή». 

Κοντολογίς, οι αγωνιστές που πολέμησαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας θυσιάζοντας το παν, αντιμετωπίζονται από την εξουσία με τον ίδιο περίπου νόμο που αντιμετωπίστηκαν οι λήσταρχοι της δεκαετίας του '30! Και αυτά με την υπογραφή του Αντιβασιλέα, μια και βρισκόμαστε πριν το Δημοψήφισμα, Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού! 

Αξίζει δε να επισημάνουμε μια λεπτομέρεια της διατύπωσης: Αν, λέει, λείπει ο Νομάρχης, πρόεδρος της επιτροπής γίνεται ο Πρόεδρος Πρωτοδικών. Αν, δε, λείπει κι αυτός, τότε, πρόεδρος γίνεται ο Εισαγγελέας. Αυτό πάει να πει ότι η επιτροπή... διαθέτει "ευελιξία" και μπορεί  να συνεδριάσει χωρίς την παρουσία του Νομάρχη και του Προέδρου των Πρωτοδικών και μόνο με τους αντικαταστάτες τους, πράγμα που σημαίνει αυτομάτως και την υποβάθμιση της όποιας εγκυρότητας και αξιοπιστίας της. 

2. Οι «συμμορίτες» που εμφανίζονται στα Σκροπονέρια είναι οι αντάρτες του 2 τάγματος της 126 Ταξιαρχίας του ΔΣΕ το οποίο διοικεί ο παλιός τους συμπολεμιστής από τον ΕΛΑΣ, ο Κρόνος. 

3. Η επισήμανση της Επιτροπής ότι πρόκειται για «ευπόρους και ικανούς προς εργασίαν» πολίτες δεν είναι πλεονασμός. Σημαίνει ότι μπορούν να συντηρηθούν μόνοι τους, χωρίς άλλη υποχρέωση από το κράτος. 

Επτά εξορισμένοι, από σύνολο έντεκα, Χαλιώτες στην Ικαρία  (Ράχες)
Όρθιοι από αριστερά: Βαγγέλης Κ.Τανάγρας, Καργιοπούλης Μήτσος, Κατσογιάννης Αφράτης Γιώργος, Χρήστος Αθ. Τανάγρας(Ούρης). Καθιστοί από αριστερά: Τάσος Βούργας, Γιώργος Κ. Τανάγρας, Βασίλης Κολούτσος. [ο Γιώργος Τανάγρας με ένα παπούτσι, από τα τραύματα της "φάλαγγας"] Η φωτογραφία έχει ληφθεί την 29η Μαΐου 1948, δύο μήνες μετά την απόφαση εκτοπισμού. 

Πέντε της διοίκησης του ΙΙΙ/34 τάγματος του ΕΛΑΣ, στη Λιβαδειά με την Απελευθέρωση.
Στη μέση το Κώστας Ζούσης-Κρατερός. Αριστερά του ο γιατρός του τάγματος Προυτσάλης και ο Χρηστάκης Αθ, Τανάγρας που τον βλέπουμε τέσσερα χρόνια μετά στην Ικαρία..
Πρώτος από αριστερά ο Α. Κολοκούρης και δεύτερος ο Ν. Στεντούμης

Στο αρχείο του Γιώργου Τανάγρα, εκτός από αρκετά στοιχεία για τον Κρατερό -που δείχνει ότι έψαχνε και συνέλεγε ο,τι σχετικό από τα λίγα που υπήρχαν- βρίσκουμε και ένα χειρόγραφο σημείωμα με στίχους που απαγγέλθηκαν στο 40ήμερο μνημόσυνο, καλοκαίρι του '44, του αντάρτη Ατρόμητου, χωρίς όμως άλλα στοιχεία. Τους παραθέτουμε, ελπίζοντας κάποια στιγμή να μάθουμε περισσότερα για την ταυτότητα και τη δράση του νέου αυτού παλληκαριού που κατά την προφορική παράδοση σκοτώθηκε από τους ταγματασφαλίτες. 

Ατρόμητε σε χτύπησαν άνανδρα οι προδότες

που υπερετούν υπάκουα των Γερμανών τις μπότες

Ήρωα αγωνιστή που βρίσκεσαι στο μνήμα 

κι έγινες όλου του χωριού το ένδοξό του θύμα

όλοι σου οι συναγωνιστές τραβάν γοργά το βήμα

κ' όλοι εκδίκηση ζητούν για τον δικό σου πλήγμα

Αιώνια νάναι η μνήμη σου και ελαφρό το χώμα 

και εμείς θα το συντρίψουμε του φασισμού το κόμμα. 

Γιώργος Τανάγρας