 |
| Κωνσταντίνος Καραβίδας (1890-1973) |
Ένα αλλιώτικο Αντάρτικο γεννιέται, ν' αγωνιστεί για Λευτεριά...
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
Έχω από το 2000, το ”θρυλικό”
Μιλένιουμ αν το θυμάστε, που προσπαθώ
ν' ανοίξω ένα παράθυρο της οικογενειακής
περιουσίας στο παραγωγικό πολυώνυμο
του καθ' ημάς Τ(ρ)όπου.
Στην αρχή χωρίς να
γνωρίζω καν τον όρο “παραγωγικό
πολυώνυμο” και τον εισηγητής του, τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Καραβίδα. Χωρίς
να φαντάζομαι ότι μπορεί να αποτελέσει
τόσο καίριο στοιχείο του Ζην και του Ευ
Ζην των Ελλήνων στις συνθήκες της
Παγκοσμιοποιημένης ΤεχνοΣυστημικής
Ιδιωτείας.
Απλώς κοίταζα γύρω μου
και έβλεπα τ' αχνάρια αυτού του πολυωνύμου,
κυρίως στα νησιά των Κυκλάδων και
ιδιαίτερα στην πολυαγαπημένη μου Σίφνο,
όπου ταξίδευα τακτικά για δουλειές και
όχι μόνο.
Άκουγα, κλεφτά, στα
καφενεία συζητήσεις, έπαιρνα δωρεάν
μαθήματα στο “κρυφό” σχολείο (απ' έξω
γράφει “Καφενείον”) των καθ' ημάς
κοινοτήτων και θαύμαζα γιατί εκείνοι
όχι μόνο δεν τα παράτησαν όλα αυτά, με
το πρόσχημα του “δεν συμφέρει”, αλλά
και ανέπτυσσαν, το πολυώνυμο, ως μετόπισθεν
των τουριστικών δραστηριοτήτων τους,
αξιοποιώντας με ευφυΐα και οικονομία
τα σύγχρονα μέσα.
Κάποιος φίλος μου έδειξε στην πράξη αυτό που διδάσκει η φιλοσοφία. Την διάκριση της ουσίας και των ενεργειών. Από τις αποτυπωμένες στο χωράφι ενέργειες μπορεί κανείς να αντιληφθεί το τι άνθρωπος ήταν ο ιδιοκτήτης του αλλά και το ποιες εργασίες επιτελούσαν, τι προϊόντα απέδιδαν κ.ο.κ. Βλέπετε, δεν είναι παντού
τα χωράφια όπως στους δικούς μας κάμπους,
ένα σκέτο κομμάτι γης.
Τότε ήταν που δοκίμασα,
πρώτη φορά, να εντάξω στην οικογενειακή
ζωή, της πόλης και του χωριού, της εργασίας
και των διακοπών, ένα μικρό περιβολάκι.
Οι πιο “εξελιγμένοι”
Σιφνοί με κορόϊδευαν καλόκαρδα, αν και
εκείνοι παρά την βαρυγκόμια τους δεν
εννοούσαν να εγκαταλείψουν τα πάτρια...ήταν
πάντα γι' αυτούς ΚΑΙ αξίες. Οι “αρχαϊκοί”
και “φιλοκαλικοί” Σιφνοί χαιρόντουσαν
κι μ' αγαπούσαν περισσότερο.
Εγώ αντέτασσα ότι, “στην
Αθήνα θα πεθάνουμε κι εσείς θα ζήσετε
χάρη σ' αυτά”. Είχα υπόψη μου μόνο την
καταρρέουσα ποιότητα των τροφίμων και
όχι την κατάρρευση της οικονομίας που
επίκειτο.
Με το ξέσπασμα της
κρίσης, οπότε, οξύνθηκε η “όρασή” μας
ώστε να βλέπουμε πια την παρακμή, άρχισα
να γράφω κείμενα για να προετοιμάσω και
να προετοιμαστώ για τους αγώνες που
έρχονταν.
Έγραψα και δημοσίευσα διάφορα. Τα πιο
σπουδαία όμως και καίρια (του σωστού
καιρού) πιστεύω πως είναι τούτα:
Πριν από έξι χρόνια
Πριν από πέντε χρόνια
Πριν από τέσσερα χρόνια
Σήμερα, παρουσιάζω το
αποτέλεσμα της “πρακτικής” μου, ότι
από το 2013 καταγίνομαι “επί του πεδίου”
με την εφαρμογή της θεωρίας στην πράξη.
Αξιοποίησα την σχολάζουσα
μικρή περιουσία, τη δική μου και του
παιδιού μου φίλου, του Νίκου. Στην αρχή
με ό,τι διαθέταμε. Χωρίς να αγοράσουμε
τίποτα πέρα από τους σπόρους και τα
φυτά. Μετά, κι όσο απέδιδε το πολυώνυμο,
πήραμε μερικά απλά εργαλεία και κάποια
σκεύη και υλικά. (σωλήνες με σταλάκτες,
μια αντλία, ένα μικρό φρεζάκι, τέτοια
πράγματα)
Η πράξη ήρθε να
επιβεβαιώσει τη θεωρία και με το παραπάνω.
Μόνο ένα λάθος έκανα. Σημαντικό.
Φοβήθηκα και δεν έβαλα
από την αρχή τα “ζωντανά”! Ξεκίνησα
από τα “εύκολα”, όπως νόμιζα, τα
κηπουρικά. Λάθος!
Τα εύκολα είναι τα
ζωντανά, αρκεί να είναι κανείς στοιχειωδώς
μεθοδικός και παρατηρητικός. Είναι
εύκολα και κυρίως είναι παραγωγικά και
συμφερτικά. Μια εκτροφή σαράντα κοτόπουλων
που κοστίζουν 40€, σε ενενήντα ή εκατό
μέρες δίνουν κρέας 100 κιλών και περισσότερο, αρίστης ποιότητας.
Μερικές κότες εξασφαλίζουν άφθονα αυγά
για δυο-τρεις οικογένειες και για τους
φίλους.
Στα διαλείμματα των
εργασιών αυτών, κάτω από μια τεράστια
καρυδιά που μεγάλωσε ακόμη περισσότερο
αυτά τα χρόνια για να δροσίζει και να
περιθάλπει τους “ξωμάχους”, μου δόθηκε
η ευκαιρία και η δωρεά να κωδικοποιήσω
τα συμπεράσματά μου, σε σχέση πάντα με
τη θεωρία για τα πολυώνυμα της παραγωγής
του Κ. Καραβίδα, τον οποίο μελέτησα
αρκετά όψιμα και αφού είχε ξεσπάσει η
κρίση.
Εκατό χρόνια μετά, ιδού
το αποτέλεσμα:
Το παραγωγικό πολυώνυμο είναι τρόπος παραγωγικής
Αν οι τρόποι παραγωγής
– δουλοκτητικός, φεουδαρχικός,
κεφαλαιοκρατικός, σοσιαλιστικός –
διακρίνονται μεταξύ τους όχι από το
“τι” παράγουν αλλά από το “πώς”
παράγουν, τότε, το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι ένας ακόμη τρόπος παραγωγής.
Αυτό το κατανοούμε
καλύτερα αν συγκεντρώσουμε την προσοχή
μας όχι σε ένα οποιοδήποτε προϊόν –
π.χ. το πώς παράγεται το στάρι ανά τους
αιώνες – αλλά στο πώς αναπαράγεται η
κοινωνία και, συγκεκριμένα, η εργατική
της δύναμη. Εκεί θα βρούμε ένα τρόπο
παραγωγής των απαραιτήτων προϊόντων
για της συντήρηση και αναπαραγωγή της
ικανότητας προς εργασία (εργατικής
δύναμης) που διαφέρει από τους άλλους
πρώτα-πρώτα ως προς τη
στρατηγική του.
Όλοι οι άλλοι στοχεύουν
στην εξειδίκευση της παραγωγής και ως
εκ τούτου στην παραγωγή υπερπροϊόντος
που θα ανταλλαγεί ή θα πωληθεί προκειμένου
να αποκτηθούν άλλα απαραίτητα προϊόντα
για την αναπαραγωγή της ικανότητας προς
εργασία.
Αντίθετα, ο τρόπος
παραγωγής του πολυωνύμου απο-εξειδικεύει
τον παραγωγό ή, αν θέλετε, τον εξειδικεύει
στην παραγωγή του πλήθους των προϊόντων
που προορίζονται για την διατροφή του.
Στοχεύει πρώτα στην επάρκεια, μετά στην
α-φθονία και τέλος στο πλεόνασμα, το
οποίο και μπορεί πλέον να ανταλλαγεί ή
να πωληθεί.
Ενώ οι άλλοι εξειδικεύονται
στην “τελειοποίηση” των μεθόδων εκείνων
που θα επιτρέψουν σε ένα οποιοδήποτε
προϊόν να παραχθεί στις μεγαλύτερες
ποσότητες με τη λιγότερη προσπάθεια,
το παραγωγικό πολυώνυμο εξειδικεύεται
στην τελειοποίηση των μεθόδων εκείνων
που θα επιτρέψουν στο προϊόν “εργατική
δύναμη” (ικανότητα προς εργασία) να
αναπαραχθεί σε μεγαλύτερες ποσότητες
και καλύτερες ποιότητες, με τη μικρότερη
δυνατή προσπάθεια, αν και το τελευταίο
δεν είναι πάντα αυτονομημένος στόχος.
Το ότι αυτός ο τρόπος
παραγωγής παρήκμασε και έπαψε ποια να
δίνει τις ποσότητες και τις ποιότητες
που απαιτούνταν, οφείλεται στις
αλλεπάλληλες βίαιες επιθέσεις των άλλων
τρόπων παραγωγής στον “τόπο” του τρόπου
και στον άμεσο περίγυρό του. Προβάλλοντας
τις “στρεμματικές αποδόσεις” ή τις
“αποδόσεις στη μονάδα χρόνου εργασίας”,
φάνηκε να υπερέχουν -ειδικά ο
κεφαλαιοκρατικός και ο σοσιαλιστικός,
του πολυωνυμικού τρόπου παραγωγής- συντριπτικά. Ωστόσο, η φρεναπάτη αυτή,
διήρκεσε λιγότερο από έναν αιώνα και
στο διάστημα αυτό ποσώς κατόρθωσε να
κρύψει την ανικανότητά της να αναπαραγάγει
στοιχειωδώς και αξιοπρεπώς το “προϊόν”
που παράγει πάντα τα προϊόντα. Μιλάμε
πάντα για την Ελλάδα και τον τρόπο
παραγωγής “made in Greece”, τον
τρόπο παραγωγής με ελληνική πατέντα
και χωρίς πνευματικά δικαιώματα!
Το παραγωγικό πολυώνυμο είναι τόπος παραγωγής
Ο τρόπος αυτός παραγωγής,
χωρίς την τέταρτη διάστασή του, τον
Χρόνο, είναι ο τόπος. Ο τρόπος παραγωγής
έχει δηλαδή τον τόπο του και τις τρεις
διαστάσεις του, όπου και αποτυπώνονται,
προβάλλονται, πλείστα όσα στοιχεία του
τρόπου στην αλληλοδιαδοχή τους. Αν ο
χρόνος είναι “ένα γεγονός μετά το άλλο”,
τότε πάνω στις τρεις διαστάσεις του
τόπου συσσωρεύονται οι ενέργειες όλων
των προηγούμενων παραγωγών του προϊόντος
που παράγει πάντα τα προϊόντα, η μία
μετά την άλλη.
Το πιο φτωχικό πλινθόκτιστο
καλύβι έχει τον σωστό προσανατολισμό
για να προσπορίζεται την εύνοια της
φύσης και να προστατεύεται από
την...δυσμένεια. Έχει αυλή, έχει πηγάδι,
έχει φούρνο, έχει εστία, έχει γύρω του
και κοντά του την...οικόσιτη πανίδα και
χλωρίδα που είναι απαραίτητη για την
βιολογική και εκπαιδευτική αναπαραγωγή
της εργατικής δύναμης. Ό,τι “χωράει”
στην αυλή και στον κήπο μπορεί να θρέψει
αλλά και να δώσει τα πρώτα μαθήματα
ΣΧΕΣΗΣ με τη φύση στους φορείς της
εργατικής δύναμης, τους ανθρώπους! Όλοι,
άνθρωποι, ζώα, αγαθά και προϊόντα έχουν
τους ρόλους τους και όλες οι λειτουργίες
έχουν τις θέσεις τους, τον τόπο τους.
Εκεί το κοτέτσι, εκεί
το πατητήρι, εκεί ο σταύλος, εκεί το
πηγάδι εκεί η στέρνα, οι ποτίστρες για
τα ζώα και οι γούρνες για το πλύσιμο,
εκεί ο φούρνος, εκεί η κοπριά, εκεί τα
ξύλα κοκ. Εκτείνεται σε δύο
κατευθύνσεις. Από τη μια, τείνει
να...αποσβεσθεί μέσα στην άγρια και
ανυπότακτη φύση, αφού τμήματα του
πολυωνύμου (τα χωράφια) διασπείρονται
εδώ κι εκεί. Από την άλλη, τείνει ν'
ανυψωθεί προς το θείον, αφού όλες τους
οι παραγωγικές εκφάνσεις στέφονται από
ιερουργίες και συνδέονται άρρηκτα με
τον «χρονολειτουργικό εορτολογικό
αλγόριθμο του βυζαντινού πολιτισμού»i.
Λίγο παραπέρα είναι η εκκλησία και
ακόμη λίγο παραπέρα το σχολείο.
Για τον άνθρωπο του
παραγωγικού πολυωνύμου πρώτη αίσθηση
συλλογικής παρουσίας είναι η ευχαριστιακή
σύναξη ζώντων και τεθνεώτων. Ζυγιές-ζυγιές
οι ζωντανοί κάτω από τους αγίους μαζί
με τους πεθαμένους, μέσα σε “ουράνιες”
μουσικές και ψαλμωδίες που υμνούν
πράξεις και κατορθώματα της Αγάπης και
της Καλοσύνης. Αυτά είναι και τα πρώτα
μαθήματα μουσικής, ποιητικής, ηθο-ποιίας
που λαμβάνει ο άνθρωπος. Τα πρώτα
γυμνάσματα προαγωγής, και των πέντε
αισθήσεων της σάρκας συν μίας της ψυχής:
της ενσυναίσθησης! Γυμνάσματα προαγωγής
των αισθήσεων από ερεθίσματα που
συνδέονται αποκλειστικά με το ιερό και
το ιερό που ταυτίζεται με το “όλοι
μαζί”....”πίετε εξ αυτού πάντες”!
Το παραγωγικό πολυώνυμο είναι νοικοκυριό και το υποκείμενό του είναι νοικοκύρης
Αυτό σημαίνει ότι βασική
ιδιότητά του είναι η νοικοκυροσύνη,
δηλαδή, η ιδιότητα εκείνη που τακτοποιεί
και ευθετίζει το χάος και βάζει κάθε
πράγμα στη θέση του. Τη θέση του κάθε
πράγματος την καθορίζει η “ευκολία”
προκειμένου να γίνει η δουλειά και γι'
αυτό λέμε “καλή ευκολία” ή στο Άγιον
Όρος λένε τακτικά “όπως ευκολύνεσαι”.
Διαμορφώνεται έτσι ένας τόπος εύχρηστος
και φιλικός για τον άνθρωπο, στοργικός
για τον μόχθο του άμα και κεκοσμημένος.
Ο άνθρωπος που προσπαθεί να τακτοποιήσει
το χάος τακτοποιείται και ο ίδιος,
ευθετίζει μέσα του και ιεραρχεί τις
ψυχικές του δυνάμεις, γίνεται και ο
ίδιος προϊόν του προϊόντος του και,
κάποια στιγμή, φτάνει πέρα από την
νοικοκυροσύνη. Φτάνει στην κόσμωση! Δεν
του αρκεί δηλαδή να ζει μέσα σε ένα
εύτακτο και φιλάνθρωπο περιβάλλον αλλά
θέλει το περιβάλλον αυτό να είναι και
εύ-μορφο. Σχέδια, εργαλεία, σκεύη,
εγκαταστάσεις, ζώα, φυτά....όλα εύμορφα,
τακτοποιημένα, χρήσιμα, ανεβάζουν την
ψυχική καλλιέργεια του υποκειμένου
(του νοικοκύρη) και τον μετατρέπουν όλο
και περισσότερο σε..μύστη της Θείας
Οικονομίας, ιερέα και διάκονο της
“φυσικής τάξης των πραγμάτων”.
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι μαστορική και το υποκείμενό του
είναι μάστορας
Μαστορική σημαίνει
μάστορας, σχέδια, εργαλεία και το ανάλογο
μαστορικό πνεύμα. Μετέχοντας και
διακονώντας τη φυσική τάξη και ωραιότητα,
ο νοικοκύρης γίνεται και μάστορας. Από
την προϋπόθεση της μαστορικής που είναι
η ευταξία, η νοικοκυροσύνη, προάγεται
σε ψυχογιός, κάλφας και, τελικά, μάστορας
του “Καλά Λίαν”. Η καλλιέργεια της ντομάτας ή η εκτροφή κουνελιών υπόκεινται
στα αντίστοιχα ιδιοφυή σχέδια. Για να
πετύχει η αναπαραγωγή των ειδών, εμβίων
και αβίων, απαιτείται μια μαστορική,
κάποια εργαλεία προσιδιάζοντα και ένα
μαστορικό πνεύμα που να τα “χειρίζεται”
μέσα στον χρόνο και τον χώρο προσαρμόντάς
τα στις εκάστοτε μεταβολές. Χωρίς να το
καταλαβαίνει μάλλον, στην αρχή, και
κατανοώντας πλήρως, στο “τέλος”, μετέχει
του θαύματος χωρίς μεσάζοντες και
αποκαθιστά τη θέση του ως μέρος της
Θείας Οικονομίας. Κηπουρός, μπιστικός
και μάστορας στο εργαστήρι της φύσης.
Το παραγωγικό πολυώνυμο είναι προσωπικό επίτευγμα
Μοναδικό κι ανεπανάληπτο
ακριβώς γιατί απαιτεί από το υποκείμενό
του, τον δημιουργό του, να είναι αφενός
ελεύθερος άνθρωπος και αφετέρου
πρωτότυπος, όπως είναι κάθε αληθινός
μάστορας. Η ελευθερία δε αυτή εκτείνεται
σε όλες τις κατευθύνσεις, είτε αυτές
αφορούν τη σκέψη και τη νόηση είτε αυτές
αφορούν τον χρόνο, τον χώρο, τα κοινωνικά
και οικογενειακά πεδία κλπ.
Έτσι, από τα απλά πράγματα
ξεκινώντας, κάποιος κάνει κάποιες
δουλειές το πρωί με την ανατολή του
ήλιου, κάποιος κάνει τις ίδιες δουλειές
στις εννέα το πρωί και κάποιος τις κάνει
στις δύο η ώρα το μεσημέρι.
Επειδή “κάθε φορά είναι
μια άλλη φορά” και “κάθε φορά η υδρόγειος
σφαίρα, βρίσκεται και σε άλλο σημείο
του Σύμπαντος, χωρίς να περνάει ποτέ
από το ίδιο”, ο μάστορας πρέπει να λύνει
πρωτότυπα αναπαραγωγικά του σύμπαντος
προβλήματα, βιώνοντας τη μετοχή – όχι
απαραίτητα και συνειδητοποιώντας την
- στην αναπαραγωγή του Σύμπαντος Κόσμου.
Στον βαθμό που το
συνειδητοποιεί κιόλας, τότε, προάγει,
έτι περαιτέρω, το “άνθρωπος είναι το
σύμπαν που απόκτησε συνείδηση της
ύπαρξής του” και προχωράει στην εσκεμμένη
και εναρμονισμένη αναπαραγωγή του. Ένα
“σακί”, δηλαδή, κουάρκ, συγκροτημένα
σε άνθρωπο-μάστορα, μαστορεύουν κάποια
άλλα “ματσάκια” κουάρκ, συγκροτημένα
σε ντομάτες, πατάτες, αρακά, μαρούλια,
κρεμμύδια αλλά και κότες, κοτόπουλα,
κουνέλια, αυγά, πρόβατα κλπ. Όλα αυτά εν
πνεύματι αγίω, με Αγάπη και Καλοσύνη.
Τούτων δοθέντων, το
παραγωγικό πολυώνυμο δεν κολεκτιβοποιείται
ούτε με τον τρόπο του σοσιαλισμού ούτε,
πολύ περισσότερο, με τον τρόπο του
καπιταλισμού. Η πυραμιδοειδής, δεσποτική
και απρόσωπη συλλογικότητα τού είναι
εντελώς ασύμβατη. Δεν φωνάζεις τον
γείτονα να σου μεγαλώσει τα παιδιά
επειδή είναι σπουδαγμένος ή επειδή
είναι πιο...”παραγωγικός” και βγάζει
πιο πολλά λεφτά. Τον γείτονα δεν τον
φωνάζεις επίσης για να κάνει παιδιά με
τη γυναίκα σου! Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι διήγημα, δεν είναι μυθιστόρημα.
Το παραγωγικό πολυώνυμο είναι σχέση με τον Θεό
Εφόσον είπαμε ότι ο
Θεός είναι πρόσωπο, είναι Πατέρας που
αγαπάει σφόδρα και εμείς είμαστε τα
παιδιά Του που δημιουργηθήκαμε ακριβώς
από την παραφορά αυτής της αγάπης. Εφόσον
ο Θεός “αγάπη εστί” και “Ό,τι Καλό”
εστί, τότε το να σχετίζεσαι και να
υπάρχεις ως κηπουρός, μάστορας και
μπιστικός στον κήπο της Θείας Οικονομίας
σημαίνει ότι αναπτύσσεις πολύπλευρες
σχέσεις μαζί Του, ρητές και άρρητες,
ορατές και αόρατες, φανερές και μυστικές,
σχέσεις άμεσες και σχέσεις έμμεσες,
σχέσεις ακαριαίες, εγ-καιρο-φλεγείς και
σχέσεις...βραδυ-φλεγείς. Σχέσεις πάντως
πυρι-φλεγείς και φωτοβόλες! Είναι άλλο
πράγμα το “εγώ” του μάστορα-γυιου,
είναι άλλο “πράγμα” το “εγώ” του
Θεού-Πατέρα και άλλο “πράγμα” οι σχέσεις
μεταξύ τους με τη...σχετική δυναμική,
την απροσδιοριστία, το απροκαθόριστο
των συναντήσεων του αυτεξούσιου και
του πρωτεύθυνου και των δύο μερών.
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι σχέση με τη φύση
Αν από τη μία πλευρά ο
μάστορας του πολυωνύμου συνάπτει σχέση
με τον θείον, από την άλλη πλευρά συνάπτει
σχέση με τη φύση ως δημιούργημα λίαν
καλό των θείων ενεργειών. Και όταν η
ομορφιά και το κάλλος της φύσης υπερβαίνει
κάθε επίτευγμα του μάστορα που τη
σπουδάζει και τη μαθαίνει - ενώ πάντα
μένει αμαθής - τότε η σχέση μαζί της
αποκτά την προσήκουσα ιερότητα και
ευστοχεί (επιτυγχάνει) μόνο ως ιερουργία.
Αλλιώς αστοχεί, δηλαδή, αμαρτάνει.
Γι' αυτό λέμε “κρίμα
είναι να τα πετάξουμε”, γι' αυτό τα
κατάλοιπα της τροφής των ανθρώπων τα
δίνουμε να τα φάνε τα πλάσματα του Θεού,
γι' αυτό η αποκατάσταση της τροφικής
αλυσίδας της φύσης είναι ιερός σκοπόςii.
Η εκκλησία ευλογεί τη
χρήση και προσεύχεται να γίνει σχέση.
Θα το δούμε αυτό σε όλες τις μεγάλες
δεσποτικές εορτές αλλά θα το δούμε και
στο Μικρό Ευχολόγιο με τις ευχές για
όλες τις πράξεις της σχέσης του ανθρώπου
με τη φύση....
Ευχή “επί εξορύξει
φρέατος”, “εις χωράφια, ή κήπους, ή
αμπελώνα, όταν συμβή βλάπτεσθαι υπό
ερπετών ή άλλων ειδών”, “εις το ευλογήσει
άλωνα”, “εις το φύτευμα αμπελώνα”,
“εις την μετάληψιν σταφυλής τη 6η
Αυγούστου”, “επί ευλογήσει οίνου”,
“επί τρυγής αμπέλου”, “επί των
προσφερόντων απαρχάς οπώρων”, “ εις
το ευλογήσαι ποίμνην” κ.ο.κ.....
Συνδέοντας, η Εκκλησία,
τη λατρεία του Θεού με τη χρήση της φύσης
“κλείνει” το ισοσκελές τρίγωνο: Σχέση-
χρήση-λατρεία, με τη “σχέση” στην κορυφή
του τριγώνου.
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι ο τρόπος που ο άνθρωπος βάζει τη
φύση να δουλεύει γι' αυτόν χωρίς να την
βιάζει, να την καταστρέφει και να την
υποδουλώνει
Όταν η κατάχρηση της
φύσης καταστρέφει το περιβάλλον, αυτό
μας εκδικείται. Η ευλογημένη όμως χρήση
της φύσης θεραπεύει και διακονεί το
περιβάλλον και αυτό με τη σειρά του μας
ανταμείβει...Παραθέτω το παπαδιαμαντικό
χωρίον που αποθησαύρισε ο φίλος Αντώνης
“Χρονικιώτης”, ως σχόλιο άλλου
κειμένου μου..
«\Ὅλη ἡ ἐργασία τοῦ
Γιώργη ἔχει τὴν σφραγῖδα τῆς φιλοκαλίας.
Οἱ γείτονές του ὅλοι τὸν ἐζηλοφθονοῦσαν.
Αὐτῶν τὰ χωράφια καὶ τὰ ἰδιόκτητα,
καὶ ὅσα ὡς κολλῆγαι ἔπαιρναν ὡς
μισακά, ποτὲ δὲν ἐκαρποῦσαν. Τοῦ
Γιώργη ἀπέδιδαν ἑκατονταπλάσιον
καρπόν. Τὴν ἄλλην χρονιὰν ὁ Γιώργης,
διὰ νὰ τοὺς εὐχαριστήσῃ, παρῃτεῖτο
ἀπὸ τὴν κολληγιάν, καὶ παρέδιδεν εἰς
αὐτοὺς τὰ χωράφια. Πλὴν τοῦ κάκου,
δὲν ἐκαρποῦσαν. Εἶχε κάποιαν εὐλογίαν
ὁ Γιώργης. Ἦτο ἀληθινός, ἀρχαϊκός,
λείψανον τοῦ παρελθόντος. Σπάνιον
δεῖγμα ἀνθρώπου εἰς τὰς ἡμέρας μας\»iii.
Το παραγωγικό πολυώνυμο είναι ρήξη με το “τεχνικό πνεύμα”
Ο σημερινός άνθρωπος
φαίνεται εκ γενετής κουρασμένος. Πιστεύω
όμως ότι αυτή η “συγγενής κόπωση” είναι
του νου και της ψυχής, όχι του σώματος.
Ασχέτως αν μόνο το σώμα πασχίζει να
ξεκουράσει, χρησιμοποιώντας πλήθος
περίπλοκων πια μηχανών, σε όλο το φάσμα
των δραστηριοτήτων του.
Και ναι μεν, από τη μια,
η μηχανή είναι σύνθεση πολλών απλών
εργασιών ώστε να μην καταβάλλεται κόπος,
από την άλλη όμως, είναι και φοβερή
απλούστευση του τρόπου ύπαρξης της
φύσης και των διαδικασιών πλοήγησης
και επιδιόρθωσης αυτού του τρόπου
ύπαρξης της φύσης.
Ταυτοχρόνως, είναι και
μια “αντλία κόπου”, η οποία, μεταφέρει
τον κόπο από το προφανές σημείο στο
αφανές. Μπορεί να μας γλιτώνει και να
μας “ελευθερώνει” από τον κόπο των
απλών εργασιών, μας επιφορτίζει όμως
με άλλου είδους κόπους και εξαρτήσεις
(κυρίως για την απόκτηση και συντήρησή
της), τους οποίους, μάλιστα, συγκαλύπτει
επιμελώς.
Η αύξουσα χρήση των
μηχανών, η τερατώδης μεγέθυνση της
εκμηχάνισης των “σχέσεων” του ανθρώπου
με τη φύση, ακυρώνει τη σχέση και εκτός
από την διαφυγή των κεφαλαίων στις χώρες
που τις παράγουν, υπονομεύει το νου και
την ψυχή του μάστορα. Στο τέλος αναιρεί
την ίδια τη μαστορική του.
Η απαγόρευση της χρήσης
του ανθρώπου ως μηχανής (δούλος) οδήγησε
στην προαγωγή του μηχανικού δούλου στη
θέση του ανθρώπου. Στις μέρες μας,
φαίνεται πλέον καθαρά ότι, ο τεχνολογικός
μεσσιανισμός, και τον δούλο δεν
απελευθέρωσε αλλά και τον αφέντη υπέταξε,
ευνουχίζοντας και αχρηστεύοντας
παραγωγικά και τους δύο.
Η μηχανή είναι υποδεέστερος
και εκβαρβαρισμένος τρόπος εξυπηρέτησης
του μάστορα τη στιγμή που η Θεία Οικονομία
έχει προβλέψει γι' αυτό με τρόπο οργανικά
ενταγμένο στη φύση.....
Μιλιούνια μύκητες
εργάζονται για να κάνουν τον μούστο
κρασί, το ζυμάρι ψωμί, το γάλα τυρί και
γιαούρτι, το κρασί ξύδι......Δέκα κότες
νύχτα μέρα ετοιμάζουν τα αυγά για δύο
οικογένειες και τους φίλους....Πενήντα
κοτόπουλα θα δώσουν σε τρις τέσσερις
μήνες πάνω από εκατό κιλά κρέας...Ένα
δυο ζευγάρια κουνέλια θα δώσουν δεκάδες
κουνέλια μέσα στο χρόνο και ποσότητα
κρέατος τον αριθμό αυτό επί 1,8 ή 2,0
...αρίστης ποιότητας και χωρίς τεχνολογικές
παρεμβάσεις.
Ογδόντα ρίζες ελιές,
μικρές και μεγάλες, εργάζονται όλο τον
χρόνο, νύχτα μέρα, για να παραχθούν το
λάδι δύο και τριών οικογενειών, τα ξύλα
για το τζάκι, οι επιτραπέζιες ελιές
δυο-τριών ειδών... Εικοσιπέντε κιλά
σπόρος πατάτας δίνει δεκάδες φυτά
πατάτας και τα φυτά αυτά, στο τέλος του
τετραμήνου, δίνουν πάνω από διακόσια
κιλά πατάτας αρίστης ποιότητας, χωρίς
φάρμακα και περίπλοκους τρόπους
καλλιέργειας....
Τριάντα μέτρα σποράς
αρακά δίνει, μετά από επτά μήνες και
κόντρα στις καιρικές δοκιμασίες, κοντά
στα δέκα κιλά καθαρό καρπό, ήτοι πάνω
από εβδομήντα πιάτα φαγητό.... Τρεις-τέσσερις
δεκάδες ρίζες ντομάτας “βιομηχανικής”
θα δώσει κοντά στα εκατό κιλά προϊόν
και αυτό θα γίνει ο τοματοπελτές όλης
της χρονιάς για μια οικογένεια...
Το “λίγο απ' όλα” δεν
επιτρέπει τη χρήση εξεζητημένων
μηχανημάτων. Το παραγωγικό πολυώνυμο,
συν τοις άλλοις, δεν χρειάζεται κεφάλαια,
επενδυτές, επιδοτήσεις, ευρωπαϊκές
πολιτικές κλπ. Η παραγωγικότητά του
έγκειται στη σχέση, στη νοικοκυροσύνη,
στη μαστοριά, στην υπομονή, στην
παρατήρηση, στον πειραματισμό, στην
εμπιστοσύνη του μάστορα στα σχέδιά του
που είναι καλά λίαν και στο πνεύμα τους
που είναι άγιο. Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι άσκηση του σώματος, του νου και
της ψυχής.
Το παραγωγικό πολυώνυμο είναι σχέση με τον χρόνο και τον χώρο
Ο χρόνος, όπως και ο
χώρος, δεν σημαδεύονται με νούμερα και
αριθμούς αλλά με ονόματα αγίων. Η σχέση
με τη φύση αγκυρώνεται στις γιορτές του
Χριστού, της Παναγίας και των φίλων
τους, των αγίων. Μεγάλα και μικρά ορόσημα
του χρόνου, δίνουν
σχήμα σ' αυτόν ώστε να μην τρέχει χύμα.
Έτσι οι “καβαλάρηδες”
άγιοι ορίζουν την αλλαγή των εποχών, η
αγία Παρασκευή το φύτεμα της “χειμωνιάτικης
πατάτας”, το Τριώδιο της “καλοκαιρινής”,
το Πάσχα των κηπευτικών του καλοκαιριού.
Η σύνδεση αυτή των
πολυώνυμων εργασιών με τις γιορτές των
αγίων συνεπάγεται αυτομάτως τη σύνδεση
με τον Κόσμο και τον ρυθμό του αφού κι
αυτές έτσι ορίζονται και στην περιστροφή
αυτή ανάγονται. Και είναι ο ρυθμός
τέτοιος όπου οι ομάδες των εργασιών
αυτών δεν συμπίπτουν αλλά κατανέμονται
αρμονικά στον κύκλο του ενιαυτού
επιτρέποντας και ενθαρρύνοντας την
πολυποικιλότητα.
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι η οικογενειακή περιουσία ως
κεφάλαιο και όχι ως αγαθό.
Είναι η παραγωγική
εκδοχή της οικογενειακής
περιουσίας, όχι η καταναλωτική.
Υπάρχει ένα κλάσμα.
Αριθμητή έχει τα κεφαλαιακά αγαθά μας,
το κομμάτι της περιουσίας μας που
προορίζεται να γίνει εργαλεία για την
παραγωγή άλλων αγαθών. Παρονομαστή έχει
τα καταναλωτικά αγαθά μας, το κομμάτι
της οικογενειακής μας περιουσίας που
προορίζεται για την απόλαυσή μας, για
την "βελτίωση του βιοτικού μας
επίπεδου".
Σήμερα, το κλάσμα είναι
μικρότερο της μονάδος. Ο Αριθμητής είναι
τραγικά μικρότερος από τον Παρονομαστή!
Ενώ εξήντα χρόνια πριν δεν ήταν έτσι!
Και αφού δεν ήταν έτσι μπορεί να ξαναγίνει
όπως ήταν και ακόμα καλύτερα! Ο Αριθμητής
μπορεί και πρέπει να μεγαλώνει. Ο
Παρονομαστής να μικραίνει. Ή να μεγαλώνει
τόσο ο Αριθμητής που να μεγαλώνει το
κλάσμα. Αντιστρέφοντας την οικογενειακή
πυραμίδα ο καθένας, αντιστρέφεται και
η παραγωγική πυραμίδα της χώρας! Με
ορμή, με ρυθμό! Αφού κάτι υπήρχε και
καταστράφηκε μπορεί να ξαναδημιουργηθεί
και να είναι και καλύτερο.
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι δισυπόστατη οικογενειακή περιουσία
Στην παραγωγική της
εκδοχή η οικογενειακή περιουσία μπορεί
να πάρει τη μορφή παραγωγικού πολυωνύμου
ή να πάρει τη μορφή άλλων παραγωγικών
δραστηριοτήτων. Η μορφή όμως του
πολυωνύμου έχει ακόμη μία ξεχωριστή
ιδιότητα. (Πέρα από τις εκτεθείσες μέχρι
τώρα)
Έχει την ικανότητα και
την ιδιότητα να μετατρέπει, εν τη γενέσει
του, το αποτέλεσμα της εργασίας, είτε
σε αγαθό άμεσης κατανάλωσης από τον
παραγωγό του είτε σε προϊόν που προορίζεται
να πωληθεί. Αν θες ιδιοκαταναλώνεις
αυτό που παρήγαγες. Αν θες το πουλάς και
παίρνεις χρήματα. Αν θες πουλάς ένα
μέρος αυτού που παράγεις και αν θες το
καταναλώνεις. Αν θες, το προς πώληση (ή
ανταλλαγή) μέρος της παραγωγής σου είναι
μεγάλο, αν θες είναι μικρό. (Αυτό, βέβαια,
έχει σχέση με το τι άλλες πηγές εισοδήματος
έχει η οικογένεια, αν εισρέουν από αλλού
μετρητά κλπ). Κανένα άλλο παραγωγικό
μοντέλο, κανένας άλλος τρόπος παραγωγής
στην ιστορία, δεν δίνει αυτό το τεράστιο
πλεονέκτημα στον παραγωγό, δεν του
παρέχει αυτή την καταπληκτική ευελιξία!
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι διασπορά του εισοδήματος και του
ελοχεύοντος πάντα κινδύνου
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι διασπορά του κινδύνου με πολλά
“κάθετα” και “οριζόντια”φράκταλς.
Κάθε είδος που παράγεται μπορεί να έχει
πολλές ποικιλίες. Τα φασόλια να είναι
τριών ειδών, οι επιτραπέζιες ντομάτες
τεσσάρων, τα κολοκύθια δύο κοκ. Αυτό
σημαίνει ότι ακόμη κι αν η μία ποικιλία
δεν πάει καλά, θα πάει η άλλη.
Κάθε είδος (πχ ελιές)
μπορεί να καλλιεργείται σε ποικίλους
τόπους. Μια ενδεχόμενη καταστροφή σε
έναν τόπο (είτε από τη φύση προερχόμενη
είτε από τους ανθρώπους) δεν θα επηρεάσει
το σύνολο της παραγωγής αλλά ένα μόνο
μέρος της.
Κάθε είδος μπορεί να
καλλιεργείται με ποικίλους τρόπους,
παραδοσιακούς ή πειραματικούς,
“συντηρητικούς” ή “προοδευτικούς”.
Έτσι, αν κάτι πάει στραβά στον έναν τρόπο
δεν θα επηρεαστεί όλη η σοδειά.
Αν τα βάλουμε όλα αυτά
μαζί, μπορούμε να αντιληφθούμε το πλήθος
των συνδυασμών, τις πολλαπλές δικλείδες
ασφαλείας έναντι του κινδύνου και
μάλιστα χωρίς κόστος σε μετρητά και
“τριβές” από τους “ασφαλιστικούς
φορείς”. (απώλεια πόρων για την αμοιβή
των μηχανισμών, γραφειοκρατία,
καθυστερήσεις, σκοπιμότητες)
Το παραγωγικό πολυώνυμο
επιδέχεται σμικρύνσεις και μεγεθύνσεις.
Επιδέχεται όλες τις
πράξεις τις αριθμητικής μαζί με
συναρτήσεις και ολοκληρώματα. Μπορεί
κανείς να καλλιεργήσει μερικές ρίζες
ντομάτες αλλά μπορεί να καλλιεργήσει
και στρέμματα με ντομάτες, αρκεί να μην
εγκαταλείψει όλα τα άλλα. Να αυξήσει
το σύνολο της παραγωγής ισόρροπα ή να
αυξήσει μόνο την παραγωγή ενός είδους
ή μιας ομάδας ειδών, ή μιας ποικιλίας
από το εν λόγω είδος.
Στο παραγωγικό πολυώνυμο, πρακτικά δεν υπάρχει όριο στην διαιρετότητα των παγίων και του κεφαλαίου και το "άριστο μέγεθος" είναι εξόχως μεταβλητό, ανάλογα με το πρόσωπο και την οικογένεια.
Άλλωστε, το παραγωγικό
πολυώνυμο είναι το κύτταρο της ανισόμετρης
παραγωγής. Κάποια προϊόντα υπο-παράγονται
(περιστασιακά ή μόνιμα) για φυσικούς
και κλιματικούς λόγους και κάποια
υπερ-παράγονται, οπότε τείνουν να
δημιουργούν πλεόνασμα και προϋποθέσεις
εμπορευματοποίησης.
Μπορεί να κρατάει σε
στοιχειώδες (μόνο για ιδιοκατανάλωση)
επίπεδο την παραγωγή και να επιμένει
στην υπερπαραγωγή κάποιων ειδών που θα
του εξασφαλίζουν εισροές μετρητών.
Μπορεί όμως και να προσθέτει άλλες
δραστηριότητες (μαστορικές) που να του
αποδίδουν περισσότερα μετρητά. Αυτές
μπορεί να είναι μόνιμες ή εποχιακές,
ανάλογα με την εξάρσεις ή της υφέσεις
στις εργασίες του πολυωνύμου.
Ο λεγόμενος “αναγεννησιακός
άνθρωπος” - κορδακίζεται μ' αυτό η
νεωτερικότητα - για το παραγωγικό
πολυώνυμο είναι προϋπόθεση, “μαζικά”
αναπαραγόμενη και κοινός τ(ρ)όπος.
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι το κύτταρο της συμπληρωματικής
παραγωγής
Αυτό σημαίνει ότι η μία
παραγωγική διαδικασία ταιριάζει με την
άλλη, συμπληρώνει την άλλη, υποστηρίζει
την άλλη.
Στον βαθμό που
η...πολυωνυμικότητα αναπτύσσεται με
συνέπεια και ξεδιπλώνεται στο χώρο και
στο χρόνο, ένα απίθανο “κέντημα”
οικόσιτης και σχεδιασμένης χλωρίδας
και πανίδας, συμπληρωματικής της
ανθρώπινης ζωής, λαμβάνει χώρα και
δημιουργεί πλήθος άλλων “παράπλευρων
ωφελειών”, τόσο σημαντικών ώστε, κάποια
στιγμή, το πολυώνυμο να “κλείσει”
σχεδόν πλήρως από την πλευρά των εισροών.
(μετρητών, σπόρων, εργαλείων κλπ)
Μπορεί δηλ., ο πολυωνυμικός
τρόπος παραγωγής ν' αποκτάει και να
αυξάνει τον βαθμό ελευθερίας του από
τις εισροές καθώς αναπτύσσεται και
μεγεθύνεται. Αυτό είναι αδιανόητο για
όποιον άλλο τρόπο παραγωγής στην ιστορία.
Σε όλους τους άλλους η μεγέθυνση αυξάνει
τον βαθμό εξάρτησης από τις εισροές
πράγμα που υποτίθεται πως θεραπεύεται
με ακόμη μεγαλύτερη μεγέθυνση, γιγαντισμό,
πολιτικές και “άλλες” δραστηριότητες
για την εξασφάλιση των εισροών κλπ.
Το παραγωγικό πολυώνυμο
είναι το Αντάρτικο του καιρού μας
Στις συνθήκες της
“Παγκοσμιοποιημένης ΤεχνοΣυστημικής
Ιδιωτείας” και αύξοντος τεχνοφασισμού,
το παραγωγικό πολυώνυμο αποκτά μια
ακόμη πολιτική διάσταση. Πολιτικές
διαστάσεις έχει έτσι κι αλλιώς αφού
είναι, όπως δείξαμε, Τ(ρ)όπος Παραγωγής.
Τώρα όμως που τίθεται το ζήτημα του
“Μετά” (μετά τη νεωτερικότητα, μετά
την παγκοσμιοποίηση κλπ) αποκτά ακόμη
μία, αυτή της αντίστασης και της
απελευθέρωσης θυλάκων, από την “μπότα”
του κολεκτιβισμού των μεγάλων πολυεθνικών
(καπιταλιστικού και κορπορατικού
κολεκτιβισμού). Πέρα από την απελευθέρωση
“τόπων” απ' όπου θα μπορέσει να προκύψει
μια “Ελεύθερη Ελλάδα” έχουσα σύνορα
τα όρια του Τρόπου της, θα προκύψει και
μια στρατιά “αλλιώτικων” ανθρώπων.
Εκείνων που ο Παπαδιαμάντης ονόμασε
στο παραπάνω χωρίον του “φιλοκαλικούς”.
Πώς όμως θα είναι το
παραγωγικό και πολιτικό πολυώνυμο των
παραγωγικών πολυωνύμων;
Τι προκύπτει
όταν...τζαμάρουν παραγωγικά δέκα, είκοσι,
τριάντα πολυωνυμικοί παραγωγοί μαζί;
Τι προκύπτει, σε μια κοινότητα ανθρώπων,
όταν στα οκτακόσια σπίτια τα τριακόσια
τζαμάρουν παραγωγικά; Τι προκύπτει όταν
τζαμάρουν τα εξακόσια;
Μπορεί να μετατραπεί,
το παραγωγικό αυτό τζαμάρισμα, σε
μετόπισθεν του τουριστικού μετώπου,
και να ταΐσει και να ποτίσει, με ντόπια
προϊόντα, τους εκεί εγκαταβιούντες
ξένους, μετατρέποντάς τους,ταυτόχρονα,
από τουρίστες σε προσκυνητές;
Μπορούν να προκύψουν
ελεύθερες περιοχές από εισαγόμενα
προϊόντα, π.χ., κρέατα, και να ανακηρυχθούν
“καθαρές” όπως ανακηρύσσονται κάποια
νησιά “καθαρά από πλαστικές σακούλες”;
Μπορούν να γίνουν
αυτάρκεις σε κρέατα στη διάρκεια της
τουριστικής περιόδου και πλεονασματικές
στη διάρκεια του χειμώνα;
Τι θα προκύψει όταν σε
μια μικρή αγορά τριών χιλιάδων ψυχών
εμφανιστούν κοτόπουλα από τριάντα
παραγωγούς; Ή από εκατόν τριάντα;
Τι μορφές συνεργασίας,
τόσο στο επίπεδο των εισροών όσο και
στο επίπεδο των εκροών, μπορούν να
προκύψουν από τη συνεργασία αυτών των
όντως ανεξάρτητων-αυτόνομων-ελεύθερων
παραγωγών;
Πώς θα είναι η “οικουμένη”
των προσωπικών πολυωνύμων που θα ενωθούν
σε μεγάλο σώμα και οργανισμό;
Δεν υπάρχει προς το
παρόν απάντηση. Είναι κι αυτό ένα από
τα χαρακτηριστικά του πολυωνύμου το
οποίο δεν ευνοεί τους προκαθορισμούς
αλλά τις προκλήσεις για εξερεύνηση και
τις “αργοναυτικές εκστρατείες”!
Μόνο αναμνήσεις υπάρχουν
και κάποιες προγεύσεις.
- Εκείνες που μας αφηγούνται τα υπέροχα χωριά μας σε κάμπους, βουνά και πελάγη. Οι πολυάνθρωπες κοινότητες των “άγονων νησιών” μας. Η μεγάλη ιστορία της ιστιοφόρας ναυσιπλοΐας μας η οποία μετέφερε τα προϊόντα του πολυωνύμου σε όλες τις χώρες του βορρά όπου “οικοδομούνταν” ο καπιταλισμός.
- Οι “γέροντες” του Κοινού μας Λόγου, με προεξάρχοντα τον Κ. Καραβίδα.
- Εκείνες που μας αφηγούνται τα εγκαταλελειμμένα χωράφια, τα πηγάδια, οι στέρνες, τα μονοπάτια και οι πέτρινες καλύβες, οι πεζούλες και οι ξερολιθιές, οι μύλοι των νερών και των ανέμων, τα εκκλησάκια και τα τοπωνύμια που έδωσαν και πήραν πνεύμα από το παραγωγικό πολυώνυμο του καθ' ημάς Τ(ρ)όπου!
Σημειώσεις:
i
Ο όρος ανήκει στον Θόδωρο Ι. Ζιάκα και
αναμένουμε σύντομα περισσότερα επ'
αυτού.
ii
Η τροφική αλυσίδα σπάει σε δύο
κατευθύνσεις. Και όταν εκλείπουν οι
λύκοι και οι αρκούδες αλλά και όταν ο
άνθρωπος γίνεται χορτοφάγος. Οι λεγόμενοι
“οικολόγοι”, ως ξεχωριστή εκδοχή των
ειδωλολατρών, πασχίζουν για την
αποκατάσταση της αλυσίδας με τους
λύκους που τρώνε τα ελάφια και από την
άλλη “σπάνε” την αλυσίδα αυτή απαιτώντας
από τον άνθρωπο να μην τρώει τα ελάφια!
iii
Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Το
γιαλόξυλο», 1905
