Ενας στρατηγός του Ελληνικού Στρατού αναλύει την τελευταία μεγάλη επιχείρηση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας

Πρόλογος του Στρατηγού Δ. Δήμου στο βιβλίο

Επίλεκτο Απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, 

 Τριαντάφυλλος Γεροζήσης εκδ. Σ.Ε.

Πρόλογος σε έναν πρόλογο

Δεν είναι η πρώτη φορά που αναδημοσιεύω αυτό το κείμενο του αείμνηστου στρατηγού. Το έχω αναδημοσιεύσει διαδικτυακά, σε άλλη σελίδα,  στις 11 Απριλίου 2010. Ήταν άλλοι καιροί, άλλη η αφορμή και άλλα τα σχόλια. 

Χωρίς να έχουν παύσει να ισχύουν τα τότε σχόλια χρειάζεται να προστεθούν και μερικά ακόμη. Έτσι συμβαίνει στις σημαντικές σκέψεις, γραπτές και προφορικές, που δεν έχουν "ημερομηνία λήξης". 

Πρώτα απ' όλα είναι ένα σπουδαίο κείμενο στο οποίο γίνονται σαφή μερικά καίρια στοιχεία της στρατηγικής και τακτικής. Ιδιαίτερα σήμερα, την εποχή δύο μεγάλων πολεμικών συγκρούσεων, της Ουκρανίας και της Γάζας, και την παραμονή ποιος ξέρει ποιων άλλων, αυτή η "εισαγωγή" στη στρατιωτική σκέψη είναι άκρως ενδιαφέρουσα αλλά και χρήσιμη. 

Το κείμενο λειτουργεί επίσης και ως "εισαγωγή" στη δράση και στη σκέψη του Δημοκρατικού Στρατού. Εξαίρετη, κατά τη γνώμη μου, εισαγωγή. Ο στρατηγός όχι μόνο έχει τη γενναιότητα να "μπει στις αρβύλες του Γιώτη" και να σκεφτεί από τη δική του πλευρά αλλά καταλήγει και σε συμπεράσματα τα οποία ούτε οι αναλυτές της Αριστεράς δεν έχουν εξαγάγει. Πλην ίσως του συγγραφέα του βιβλίου που προλογίζει και του ενός εκ των παραγόντων του εγχειρήματος, του Αλέκου Παπαγεωργίου. 

Εκείνο όμως που με κάνει να το συμβουλεύομαι τακτικά αλλά και να το "μοιράζομαι" [στην πραγματικότητα το "πολλαπλασιάζομαι" με τους αναγνώστες του μπλογκ, αφού εδώ δεν χάνεται κάτι "μοιραζόμενο" αλλά πολλαπλασιάζεται] είναι το γεγονός ότι η γραπτή αυτή σκέψη, η ανάλυση, γίνεται μέρος της στρατιωτικής παράδοσης των Ελλήνων. Για την ακρίβεια, και στον βαθμό που διαχέεται στους πολλούς, γίνεται στρατιωτική παράδοση που σχολιάζει και αναλύει τη στρατιωτική παράδοση των Ελλήνων. Και μάλιστα ένα εξέχον δείγμα της. 

Διότι, η ανάλυση του εγχειρήματος Φλωράκη - Μπελογιάννη - Παπαγεωργίου, με την τεράστια επιτυχία του, κυρίως τις ημέρες μετά την πτώση του Γράμμου και την επίσημη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, σ' αυτή τη στρατιωτική παράδοση των Ελλήνων αναφέρεται. Στις γνώσεις, στις ικανότητες και στα ταλέντα που αναδείχτηκαν "από τα κάτω", από την ίδια την διάθεση και την ανάγκη των Ελλήνων να μοιάσουν στους προγόνους τους, να μην υστερήσουν στο παραμικρό. 

Γνώσεις, ικανότητες, ταλέντα στρατιωτικά που αναδεικνύονται μάλιστα "εκεί που δεν το περίμενε κανείς"! 

Ο Γιώτης που φέρει το ψευδώνυμο του θρυλικού Κλέφτη της περιοχής του και πάντα διευκρίνιζε ότι δεν ήταν καπετάνιος καθώς ο ΔΣΕ δεν είχε τέτοια ιεραρχική διάκριση, δεν είχε, μέχρι τότε, στρατιωτική παιδεία σε ακαδημίες. Έμαθα ό, τι έμαθε ως αντάρτης, β' γραμματέας της Κομματικής Επιτροπής της 5ης Ταξιαρχίας και μετέπειτα ΙΙ Μεραρχίας. Μάλλον τον βοήθησε πολύ η θητεία του κοντά στην έδρα του συγκροτήματος, πρώτα στο Λιδωρίκι και μετά στο Μαυρολιθάρι, όπου και συνεργαζόταν στενά με τον στρατιωτικό διοικητή της, τον αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Ρήγο. Και φαίνεται ότι πήγε καλά αυτή η συνεργασία από το γεγονός ότι, ο μεν πολιτικός επίτροπος Ηλίας Καρράς (Ηρακλής) μετατέθηκε μετά από απαίτηση του Ρήγου και για να μην οδηγηθούν οι δύο άνδρες στα άκρα, στην 8η Μεραρχία για να παιδεύει τον στρ. Αυγερόπουλο, ο δε Γιώτης παρέμεινε μέχρι το τέλος δίπλα στον Ρήγο και στον Ορέστη. 

Ούτε ο έτερος των ηγητόρων του εγχειρήματος, ο Νίκος Μπελογιάννης, είχε θητεύσει σε στρατιωτικές σχολές. Ήταν μάλιστα έγκλειστος στην Ακροναυπλία και ένας από αυτούς τους κομμουνιστές που παραδόθηκαν με πρωτόκολλο στα χέρια των κατακτητών. Ό,τι έμαθε το έμαθε κι αυτός μέσα στη πολεμική δράση και στις φλόγες της μάχης. Ξενίζει δε τόσο πολύ αυτή του η στρατιωτική πλευρά που ακόμα και όσοι έχουν ασχοληθεί διεξοδικά με τη ζωή του και την προσωπικότητά του δείχνουν την αμηχανία τους να την πραγματευτούν και να την αναδείξουν. Η δε σύντροφός του Έλλη Παπά, δεν φαίνεται, από τα γραφόμενά της, ότι την είχε υπόψη της. 

Μόνο ο ένας, ο Αλέκος Παπαγεωργίου ήταν στρατιωτικός εξ επαγγέλματος. Ήταν υπολοχαγός όταν ξέσπασε ο πόλεμος του '40 και πήρε μέρος από την αρχή ως διοικητής λόχου. Τραυματίστηκε στο Αργυρόκαστρο και τιμήθηκε με το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας. Ήταν ο επιτελάρχης της Ιης Μεραρχίας, όχι μόνο στην εν λόγω επιχείρηση αλλά και σε πλήθος άλλες, όπως, στην επιτυχή επιχείρηση κατάληψης του Καρπενησίου τον Ιανουάριο του '49, την επίσης επιτυχή κατάληψη της Καρδίτσας κ.α. Όμως και σ' αυτόν τον πολύ σημαντικό στρατιωτικό νου, την αξία του οποίου έχει τεκμηριώσει αδιαμφισβήτητα η ίδια η δράση του, διακρίνεται η ελληνική στρατιωτική παράδοση. Καταγόμενος από τα Αρβανίτικα χωριά της ορεινής Κορινθίας, από τη Μοσιά, διαγράφεται η καταγωγή αυτής της παράδοσης, αφού, όπως έχουμε δείξει, σε πλήθος κειμένων και ένα βιβλίο, οι Αρβανίτες δεν ήταν τίποτα άλλο από ελληνικές στρατιωτικές κοινότητες που διεξήγαγαν έναν "ανορθόδοξο" πόλεμο, τον οποίο, οι Δυτικοί και οι δυτικόφρονες αδυνατούν να αντιληφθούν και να τον κατατάξουν. Και για να "ξεμπερδέψουν" καταφεύγουν στον αφορισμό "άτακτοι" υπονοώντας, κυρίως, ότι δεν σκαμπάζανε γρι από  στρατηγική και τακτική. Παραμύθια, βέβαια, που έχουμε απορρίψει επίσης με πλήθος κειμένων.                                                                  Ο Αλέκος Παπαγεωργίου, ως συνταγματάρχης του Ε.Σ., εν αποστρατεία πλέον, έγραψε και μάς άφησε τη δική του συμβολή στην ελληνική στρατιωτική παράδοση. Ένα πάρα πολύ ωραίο βιβλίο με τίτλο: Εμπειρίες Ενόπλων Αγώνων. Είναι των εκδόσεων της Σύγχρονης Εποχής και μάλιστα το 2001, ήτοι μετά την διάσπαση, και εκτείνεται σε όλη τη δεκαετία του '40. Ο συγγραφέας του είναι ένας από τους πολλούς κομμουνιστές της δεκαετίας αυτής που πολέμησε, με μικρά διαλείμματα διώξεων, από την αρχής της μέχρι το τέλος της, κυριολεκτικά.  Το προλογίζει ο Χαρίλαος Φλωράκης και αυτό κάνει ακόμα περισσότερο παράδοξο το γεγονός ότι, το έχουν ξεχάσει σχεδόν εντελώς οι ακραιφνείς αναλυτές του Εμφυλίου από την πλευρά του σημερινού λεγόμενου ΚΚΕ. 

Τέλος κάτι ακόμα όχι σημαντικό αλλά σημαδιακό της στρατιωτικής παράδοσης των Ελλήνων. Το 6ο Σύνταγμα συνδέει τρεις γενιές στρατιωτικής παράδοσης. Ο Αλέκος Παπαγεωργίου πολέμησε στην Αλβανία με το 6ο Σύνταγμα. Ο στρ. Δήμου διετέλεσε διοικητής του 6ου Συντάγματος και του Κέντρου Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων. Ο δε υποφαινόμενος κατετάγη και έλαβε τη βασική εκπαίδευση του τυφεκιοφόρου ΠΖ στο 6ο Σύνταγμα υπό τη διοίκηση του Δ. Δήμου...Και μια 10ήμερη άδεια για τις σκοπευτικές ικανότητες.

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

“Ο Εμφύλιος πόλεμος 1946-49 αποτελεί αναμφίβολα μια από τις τραγικότερες περιόδους της ιστορίας του νεότερου Ελληνικού έθνους. Η εξιστόρηση των γεγονότων και η διερεύνηση των αιτίων της αδελφοκτόνου σύγκρουσης, συμβάλλει στην κατανόηση της αναγκαιότητας της εθνικής ομοψυχίας για την αποφυγή παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον. Όποιος σβήνει ένα κομμάτι από το παρελθόν σβήνει και ένα κομμάτι από το παρόν και το μέλλον, έλεγε ο Σεφέρης.

Το βιβλίο του Τριαντάφυλλου Γεροζήση Επίλεκτο απόσπασμα 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ αποτελεί μια ιστορική μονογραφία, που φωτίζει μια πολύ λίγο γνωστή επιχείρηση του Εμφύλιου πολέμου της Ελλάδος, που αποτέλεσε την επωδό των στρατιωτικών επιχειρήσεων, και έκλεισε τον ιστορικό κύκλο της σύγκρουσης του Εθνικού Στρατού με το Δημοκρατικό Στρατό της Ελλάδος (ΔΣΕ). 

Η συγκέντρωση του ιστορικού υλικού ήταν δύσκολη και επίπονη, δεδομένου, όπως θα δει ο αναγνώστης, ότι τα έγγραφα, χάρτες, διαταγές και πάσης φύσεως γραπτά στοιχεία απωλέστηκαν μετά την είσοδο του αποσπάσματος στην Αλβανία, έλειψαν όμως και οι προφορικές μαρτυρίες, λόγω της πολύχρονης εξορίας των πρωταγωνιστών στο εξωτερικό, η οποία επακολούθησε. 

Έτσι η παρέλευση πενήντα πέντε ετών έριξε μνημονική αχλύ στην ακρίβεια και την αναπόληση των γεγονότων, που μπορούν να διηγηθούν οι πολεμιστές. 

Παρόλες αυτές τις δεδομένες αντιξοότητες ο συγγραφέας, με υπομονή και επιμονή συγκέντρωσε σημαντικά στοιχεία των διαδραματισθέντων και μεθοδικά συμπλήρωσε τα κενά με τις γνώσεις του, τις προσωπικές εμπειρίες και την αντικειμενική αξιολόγηση κάθε σχετικού με το «απόσπασμα» στοιχείου. Άλλωστε ιστορία δεν είναι μόνο συσσώρευση αποδεικτικών στοιχείων, ούτε και η τελεολογία αποτελεί τη μοναδική οδό συγγραφής της. Ίσως η μέθοδος της διάκρισης του φαινομένου και της πραγματικότητας, να αποτελεί μια πιο ορθή προσέγγιση στη μεταφυσική της Ιστορίας. Αυτό με κάνει να πιστεύω ότι ο συγγραφέας αίρεται σ' ένα αντικειμενικό πεδίο εξιστόρησης, αποφεύγοντας συστηματικά τις όποιες ηθικιστικές κρίσεις και παραινέσεις, αναλισκόμενος αποκλειστικά στην ιστορική παράθεση των γεγονότων. Η ιστορική εξήγηση έχει σκοπό να καταδείξει ότι το χάος των γεγονότων δεν είναι παρά μια αντανά-κλάση της πραγματικότητας, που με τη σειρά της συνυπάρχει με το συγκεχυμένο κόσμο των αισθήσεων, που προκαλούν τις όποιες παρερμηνείες και παραποιήσεις.

Όταν ο κ. Γεροζήσης μου ζήτησε να προλογίσω το βιβλίο του, ομολογώ ότι αισθάνθηκα κάποιου είδους αμηχανία. Είχα μια ζωή συνεχούς υπηρέτησης στο στράτευμα, σαράντα και ένα συναπτά έτη, γαλουχημένος και εκπαιδευμένος από τους παλιούς μου συναδέλφους και Διοικητές μου, που είχαν συμμετάσχει στον Εμφύλιο, ως επικεφαλής των τμημάτων του Εθνικού Στρατού. 

Είχα επιπλέον μελετήσει και γνώριζα καλά μόνο τη μια όψη του νομίσματος, αφού αυτό υπαγόρευε η στρατιωτική παιδεία της εποχής μου. 

Επιπλέον ο Στρατός μας και ιδιαίτερα τα επίλεκτα τμήματα των Καταδρομών, όπου είχα την τιμή να υπηρετήσω, ήταν βαθύτατα επηρεασμένα από τα στρατιωτικά συμπεράσματα του Εμφυλίου και αυτό επιδρούσε τυραννικά πάνω στο δόγμα, την τακτική και την εκπαίδευση του συνόλου του Στρατεύματος. 

Είναι αλήθεια ότι στην πρώτη ανάγνωση του βιβλίου αυτού, ένιωσα ένα συναίσθημα επαγγελματικής διαστροφής και χωρίς να το θέλω, ο συγγραφέας, με την αφήγηση του, με μετέφερε πάνω στο Γράμμο, στην Πίνδο, στα Άγραφα, λες και ζούσα το κροτάλισμα των πολυβόλων του Εμφυλίου, από μια άλλη σκοπιά. 

Αισθανόμουνα κάπως παράξενα βλέποντας τη στρατηγική, την τακτική, την πολεμική σχεδίαση, τις κινήσεις του ΔΣΕ εκ των ένδον, γεγονός βεβαίως που πολύ περισσότερο θα θέλανε να γνωρίζουνε οι επιτελείς του Στρατού την εποχή εκείνη. 

Είδα, λοιπόν, ως στρατιωτικός με ενδιαφέρον την πρόταση του κ. Γεροζήση, για μια ειδική αποτίμηση του έργου από καθαρά στρατιωτική άποψη.

Στο βιβλίο με ένα ιδιαίτερα έντεχνο ιστορικό τρόπο και την παρεμβολή ακριβέστατων και ουσιαστικών σχεδιαγραμμάτων, περιγράφεται η τελευταία επιχείρηση του ΔΣΕ, η οποία άρχισε στις 13 Αυγούστου του 1949 και τελείωσε στις 22 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. 

Ο αναγνώστης πρέπει οπωσδήποτε να λάβει υπόψη του ότι στην ίδια αυτή περίοδο έχει αρχίσει η μεγάλη επίθεση στου Στρατού στα αμυντικά ερείσματα του ΔΣΕ στο Βίτσι και στο Γράμμο τα οποία πέφτουν στις 29 Αυγούστου 1949, υποχρεώνοντας το ΔΣΕ να πραγματοποιήσει στρατηγικό ελιγμό υποχώρησης και εισόδου-διαφυγής στην Αλβανία. 

Τον Ιούνιο του 1949 η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ, που δρούσε στη Ρούμελη-Θεσσαλία, κατάφερε να εισέλθει παρά τις μεγάλες απώλειες που είχε, μέσα στην αμυντική διάταξη του ΔΣΕ στο Γράμμο. 

Πριν η μεραρχία κατά τους κανόνες της Στρατηγικής ανασυγκροτηθεί και αναπληρώσει τις απώλειες της σε άψυχο και έμψυχο υλικό, καλείται ο Διοικητής της Χαρ. Φλωράκης και του ανατίθεται μια πολύ σοβαρή και δύσκολη αποστολή, που με απλές λέξεις τον υποχρέωνε με τα υπολείμματα της Μεραρχίας του και δίνοντας του και μια Ταξιαρχία υπό διοίκηση, να ξαναβγεί από την αμυντική διάταξη του Γράμμου, να περάσει αφανώς μέσα από το στενό κλοιό της τεράστιας δύναμης του περισφίγγοντος το Γράμμο Στρατού και εις περίπτωση αποκάλυψης της επιχείρησης να υπερακοντίσει και να ανατρέψει τις δυνάμεις που θα συναντούσε και να ξεχυθεί προς το Νότο μέχρι τα Άγραφα, σε μια κίνηση αντιπερισπασμού και προσβολών εκ μη αναμενόμενων κατευθύνσεων του Στρατού. 

Η επιχείρηση μέσα στις μύριες δυσκολίες της είχε και το πρόσθετο μειονέκτημα ότι μόλις λίγες μέρες πριν, δύο φορές είχε επιχειρηθεί από άλλα αποσπάσματα η ίδια ενέργεια και είχε καταλήξει σε πλήρη αποτυχία. 

Στρατηγικά βέβαια αυτή η επιχείρηση θεωρείται πανδύσκολη και σπανίως και μόνο σε καταστάσεις απολύτου ανάγκης επιχειρείται, θεωρητικά από αντικειμενική στρατηγική άποψη η επιχείρηση δεν είχε πιθανότητες επιτυχίας, αλλά και ανεξαρτήτως αυτού με ήρεμη σκέψη σήμερα πρέπει να κρίνουμε την απόφαση αυτή του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ πέρα για πέρα λαθεμένη, για πολλούς λόγους, εκ των οποίων τέσσερις είναι απολύτως καθοριστικοί. 

Πρώτον, από την επιχείρηση αυτή κανένα στρατηγικό όφελος δεν μπορούσε να αποκομίσει ο ΔΣΕ. Η κατάσταση είχε αχθεί σε τέτοιο κρίσιμο και δυσμενέστατο γι' αυτόν σημείο, ώστε να μην είναι αναστρέψιμη, αφού η κατάληψη των θέσεων του και η γενική ήττα ήταν θέμα ολίγων ημερών και το γνώριζε αυτό πολύ καλά το Γενικό Αρχηγείο. Κοντολογίς κι αν ακόμη πετύχαινε να εξέλθει της διατάξεως το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας δε θα άρχιζε καν την αποστολή του, γιατί θα ήταν υποχρεωμένο να ακολουθήσει τον ελιγμό της γενικής υποχώρησης προς Αλβανία. 

Δεύτερον, το Γενικό Αρχηγείο έχανε από την άμυνα του μια πολύ καλή Μεραρχία και μια Ταξιαρχία, γεγονός που εξασθένιζε την αμυντική διάταξη και δη τις αντεπιθέσεις, εξυπηρετώντας τα σχέδια του Στρατού. 

Τρίτον, το γεγονός ότι είχαν ήδη θυσιαστεί δύο άλλα αποσπάσματα για την επιχείρηση αυτή, μια τρίτη αποτυχία που διεγράφετο και ως απολύτως πιθανή, θα είχε καταστρεπτικά αποτελέσματα επί του ηθικού των αμυνομένων.

Τέταρτον, παρεβιάζετο κατάφωρα η σοβαρή στρατηγική αρχή του πολέμου, που λέγεται οικονομία δυνάμεων, που πέραν του ανεπίτρεπτου των άσκοπων απωλειών, επιτάσσει τη μη χρησιμοποίηση ήδη καταπονημένου και μη ανασυγκροτηθέντος τμήματος. 

Βεβαίως ακόμη και η κοινή λογική υπαγορεύει ότι απόσπασμα μιας ολόκληρης Μεραρχίας, έστω και αντάρτικης σύνθεσης που οπωσδήποτε ήταν σοβαρά μειωμένη αριθμητικά, δεν είναι κάτι το συνηθισμένο, δεδομένου ότι το μέγεθος της είναι τέτοιο που δεν μπορεί εύκολα να αποκρυβεί και να διέλθει αφανώς μέσα από τις τάξεις του Στρατού, σ' ένα ήδη διαμορφωμένο και απολύτως εγκιβωτισμένο μέτωπο επιχειρήσεων. 

Η Στρατηγική είναι επιστήμη και τέχνη όπως ορίζουν δόκιμοι επ' αυτού μελετητές, αλλά είναι και πρόβλεψη και διορατικότητα και προπάντων έμπνευση του καινούργιου, του απρόβλεπτου, που θα θέσει εξαρχής τις δυνάμεις σου σε κατάσταση υπεροχής έναντι του αντιπάλου. Στον τομέα αυτό φαίνεται ότι υστερούσε η ηγεσία του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. 

Η βασική της στρατηγική επιλογή να αντιμετωπίσει το Στρατό που ήταν περίπου είκοσι φορές μεγαλύτερος, σε αγώνα εκ παρατάξεως στο Γράμμο και στο Βίτσι ήταν καταδικαστική για τις δυνάμεις του. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ είχαν άριστα εξειδικευτεί στον Ανταρτοπόλεμο, δηλαδή σ' ένα αγώνα διαρκούς κίνησης, πάντοτε νύκτα, προσβολών του Στρατού εκ μη αναμενόμενων κατευθύνσεων, πρόκληση απωλειών και εφέλκυσης του Στρατού σ' ένα είδος αγώνα που λόγω οργάνωσης, όγκου και βαρέως εξοπλισμού, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί. 

Όταν, όμως, οι δυνάμεις του ΔΣΕ εγκαταστάθηκαν αμυντικά, δηλαδή στατικά, σ' ένα παγιωμένο μέτωπο, έχασαν όλα τα χαρακτηριστικά τους, της ευελιξίας και της αφανούς διείσδυσης, με αποτέλεσμα να έρθουν σε μειονεκτική θέση και έτσι να μπορέσει ο Στρατός να χρησιμοποιήσει τα βαριά του όπλα, το Πυροβολικό και την Αεροπορία. Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για την Αεροπορία, η οποία πραγματικά ταλαιπώρησε σε σημαντικό βαθμό τα τμήματα του ΔΣΕ και συνέβαλε αποφασιστικά στην εκπόρθηση των οχυρωμένων από το ΔΣΕ ορεινών όγκων, του Βίτσι και του Γράμμου. Η καθήλωση των τμημάτων του ΔΣΕ σε αμυντικό, στατικό ρόλο, διευκόλυνε τα μέγιστα τη στοχοποίησή τους.

Ο Χαρ. Φλωράκης ευθύς ως έλαβε τη διαταγή από το Γενικό Αρχηγείο, γύρισε στη Μεραρχία του και εξέδωσε τη δική του διαταγή που βεβαίως ήταν και καθοριστικής σημασίας, αφού με βάση το σχέδιο του, θα εξετελείτο η πρώτη και κρισιμότερη φάση της επιχείρησης, δηλαδή της διείσδυσης μέσα από τις γραμμές του Στρατού και η εκείθεν πορεία του αποσπάσματος. 

Φαίνεται ότι είχε μεγάλη πείρα από σχεδίαση και έκδοση διαταγών ο Χαρ. Φλωράκης και μου προκάλεσε εντύπωση η άνεση με την οποία αντιμετώπισε την κατάσταση, αλλά και η ταχύτητα έκδοσης και η πληρότητα της διαταγής του. 

Ούτε χρόνο αναγνωρίσεων δε ζήτησε, που σε αυτές τις περιπτώσεις είναι απολύτως αναγκαίος. Βέβαια ένας αναγνώστης χωρίς εξειδικευμένη στρατιωτική πείρα, ίσως δεν μπορεί να αντιληφθεί τη μέγιστη δυσκολία της σχεδίασης μιας αποστολής, όμως η τύχη και η ζωή του προσωπικού μιας ολόκληρης Μεραρχίας, κρέμονται κυριολεκτικά από τη σχεδίαση και κυρίως από τη διαταγή επιχειρήσεων που υλοποιεί τη σχεδίαση. 

Προφανώς ο Διοικητής της 1ης Μεραρχίας δεν είχε ανάγκη αναγνωρίσεων γιατί γνώριζε το έδαφος ακόμα και με «κλειστά μάτια» όπως λέει ο Λαός σε αυτές τις περιπτώσεις. 

Είναι επίσης σημαντικό και πρέπει να αναφερθεί ότι ο Πολιτικός Επίτροπος του αποσπάσματος ήταν ο μετά λίγα χρόνια παγκόσμια γνωστός Νίκος Μπελογιάννης άγνωστος τότε και ιδιαίτερα σε ότι αφορά, τη στρατιωτική του ικανότητα και δράση. Η δυαδική διοίκηση ήταν καθιερωμένη στην οργάνωση του ΔΣΕ από το ψηλότερο ως το χαμηλότερο κλιμάκιο. 

Εντυπωσιάστηκα από το πρώτο εκ των τριών αιτημάτων του Χαρ. Φλωράκη. Ζήτησε να είναι ΟΛΟΙ εθελοντές, αυτοί που θα συμμετάσχουν σ' αυτή τη δύσκολη και επικίνδυνη αποστολή. Στο Στρατό σπανίως ή σχεδόν ποτέ δεν μπαίνουν τέτοιες διαδικασίες. Όμως άπαντες σχεδόν άνδρες (πλην ενός Αξιωματικού) και γυναίκες που αποτελούσαν το προσωπικό της 1ης Μεραρχίας και της υπό διοίκηση αυτής 159 Ταξιαρχίας, προσφέρθηκαν εθελοντικά ή μάλλον επί το ακριβέστερο, το θεώρησαν αυτονόητο και δεδομένο. Το γεγονός είναι σπανιότατο και από στρατιωτικής άποψης αποκρυπτογραφείται ως ένδειξη: Υπέρμετρης και ενσυνείδητης πειθαρχίας, εξαιρετικής εμπιστοσύνης στον ηγήτορα, αυτοπεποίθησης λόγω μακράς πολεμικής εμπειρίας, ψυχικού δεσμού συναδέλφωσης και δεσίματος με το συμπολεμιστή και τέλος αλλά όχι και τελευταίο, υψηλού ηθικού του τμήματος και μάλιστα σε καιρούς χαλεπούς όπου η πλάστιγγα ήδη είχε αρχίσει να γέρνει υπέρ του Στρατού. 

Ένας Στρατός για να φέρει σε πέρας την αποστολή του πρέπει να αναπτύξει στον υπέρτατο βαθμό τέσσερα στοιχεία. Οργάνωση, Εκπαίδευση, Ηθικό και Πειθαρχία. Αντικειμενικά κρίνοντας το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας είχε ήδη τα τρία τελευταία πάρα πολύ υψηλά και τούτο φάνηκε και από την εξέλιξη των επιχειρήσεων. 

Αν θεωρήσουμε ότι η Στρατηγική είναι η συμφωνική ορχήστρα, τότε η τακτική είναι το κάθε μουσικό της όργανο. Η τακτική, λοιπόν, ορίζεται ως η τέχνη του χειρισμού των δυνάμεων και των μέσων πυρός στο πεδίο της Μάχης. Πάντοτε η Στρατηγική είναι πάνω, υπερκαλύπτει δηλαδή την Τακτική και είναι εκείνη που δημιουργεί τις καταστάσεις υπεροχής και διευκόλυνσης του έργου των Μονάδων, που ολοκληρώνουν την επιτυχία δια της Τακτικής που ακολουθούν στο πεδίο της Μάχης. Στην περίπτωση του αποσπάσματος βρισκόμαστε μπροστά σε μια ανατροπή της αρχής αυτής. Δηλαδή, ενώ η στρατηγική επιλογή του Γενικού Αρχηγείου δεν ήταν η ενδεδειγμένη, εν τούτοις η επιχείρηση, ως προς την αποστολή της επιτυγχάνει, λόγω της Τακτικής που εφάρμοσε το απόσπασμα στην όλη επιχείρηση.

Την 12η Αυγούστου το βράδυ εκδόθηκε η διαταγή του Διοικητού της 1ης Μεραρχίας και το βράδυ της 13ης τα τμήματα ξεκίνησαν και πέρασαν το Σαραντάπορο ποταμό (παραπόταμος του Αώου). Τούτο σημαίνει ότι σε μηδενικούς χρόνους εξέδωσαν τις διαταγές τους τα υφιστάμενα της Μεραρχίας κλιμάκια, δηλαδή οι Διοικητές Ταξιαρχιών, Ταγμάτων, Λόχων, Διμοιριών και Ομάδων.

Αναζητώ ενδελεχώς χρόνο που χρειάστηκε η όλη Οργάνωση μάχης και ο εφοδιασμός των τμημάτων με εφόδια και υλικά Διοικητικής μέριμνας (τρόφιμα, μεταφορικά, πυρομαχικά, είδη ρουχισμού και στρατοπεδείας) και δε βρίσκω. Διερωτώμαι και προσπαθώ να ερμηνεύσω το γεγονός, πότε και πώς, μέσα σε λίγες ώρες τα τμήματα ενημερώθηκαν και ετοιμάστηκαν, για τόσο σοβαρή και επικίνδυνη αποστολή. Ξηρά τροφή κυρίως ελιές και γαλέτα για τέσσερις μέρες, σοκολάτα, ελάχιστα μεταγωγικά κτήνη και προαιρετικώς ένα επιπλέον ζευγάρι άρβυλα, ήταν τα συνολικά εφόδια που μοιράστηκαν στο προσωπικό χωρίς κανένα στοιχείο καταυλισμού για ανάπαυση. Γνωρίζοντας τη νοοτροπία και την ευρηματικότητα των στρατιωτών, φαντάζομαι πώς θα σχολιάστηκε το δεύτερο ζευγάρι των αρβύλων, ως ενδεικτικού στοιχείου της τεράστιας πορείας που τους περίμενε. Η όλη υγειονομική υποστήριξη ήταν δύο γιατροί και μια ομάδα νοσοκόμων.

Όταν τα τμήματα φτάσανε στον αυχένα Ζεκίρι-Γκρέκο, όπου ένα άλλο τμήμα (όχι της 1ης Μεραρχίας) του Σ/χη Παλαιολόγου θα εκτελούσε καταδρομική επιχείρηση προκατάληψης, η όλη επιχείρηση αποκαλύφθηκε εκ του γεγονότος ότι κάποιο τμήμα του Εθνικού Στρατού κατέλαβε αυτόν το ζωτικής σημασίας αυχένα και έβαλλε με δραστικά πυρά κατά της εμπροσθοφυλακής της Μεραρχίας. 

Σ' αυτές τις περιπτώσεις η επιχείρηση από σιωπηρά, μη υποστηριζόμενη μεταβάλλεται, βάσει εκπονηθέντος εναλλακτικού σχεδίου σε φανερή υποστηριζόμενη. Προφανώς το Γενικό Αρχηγείο δεν είχε εκπονήσει τέτοιο εναλλακτικό σχέδιο, που είναι εκ των ων ουκ άνευ, και το ίδιο πλέον το τμήμα της 1ης Μεραρχίας καλείται να ανατρέψει τον αντίπαλο, χωρίς υποστήριξη προσχεδιασμένων πυρών Πυροβολικού ή βαρέων όλμων, γιατί αεροπορία διέθετε μόνο ο Στρατός. 

Στρατηγικά το όλο εγχείρημα περνά στο χώρο του ιδεατού, γιατί στην πράξη είναι ανέφικτο. Όμως, παρά ταύτα το στρατιωτικό τμήμα ανατράπηκε χάρις και στην ενέργεια του Παλαιολόγου από την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι τελικώς διασπάστηκε η διάταξη του Στρατού και δια του αυχένος της Φούρκας κατευθύνθηκαν προς το ύψωμα Σμιλιάνι όπως λεπτομερώς προέβλεπε το σχέδιο Φλωράκη. Αναγνώστη μου θέλω εδώ να σου εκμυστηρευτώ κάτι: όταν ένα τμήμα κατορθώνει να ενεργεί βάσει του αρχικώς καταρτισθέντος σχεδίου τότε ουδεμία περίπτωση υπάρχει να αποτύχει. 

Όταν πια το απόσπασμα της Μεραρχίας βρισκόταν στο Μέτσοβο και κατηφόριζε προς Άραχθο ποταμό, διαβιβάστηκε σήμα που κοινοποιήθηκε από τον Φλωράκη σε όλους ότι το Βίτσι είχε πέσει, δηλαδή ότι η ήττα του ΔΣΕ είχε συντελεστεί. Παρά ταύτα στο σημείο αυτό η 1η Μεραρχία άφησε την 159η Ταξιαρχία του Πετρίτη βάσει των προβλέψεων του σχεδίου και καθένας πορεύτηκε προς την αποστολή του σαν να μη συνέβαινε απολύτως τίποτε. 

Νομοτελειακά στη στρατιωτική Ιστορία, τμήματα που βρέθηκαν σε τέτοιες συνθήκες, διαλυθήκανε. Αν πράγματι είναι αλήθεια, αυτό που λέγεται, ότι στον πόλεμο το πρώτο πράγμα που κακοποιείται είναι η αλήθεια, τότε είναι σίγουρο ότι σε όλους τους Στρατούς κανείς στρατιωτικός ηγέτης δεν αποκαλύπτει και πολύ περισσότερο δεν κοινοποιεί στο προσωπικό του κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης δυσάρεστα νέα, γιατί θα έχουν σοβαρότατη αρνητική επίδραση στο ηθικό των μαχητών.

Στα Πράμαντα το απόσπασμα είχε μια μεγάλη και απρόοπτη επιτυχία καταλαμβάνοντας άθικτες μεγάλες αποθήκες πυρομαχικών του Στρατού. Ουσιαστικά η κυρίευση μεγάλου όγκου πυρομαχικών ήταν άνευ αντικειμένου, διότι ο Στρατός βάσει ΟΔΕΠΙΧ (στρατηγικές Οδηγίες Επιχειρήσεων) αποθήκευε αμερικανικά πυρομαχικά με αγγλικά όπλα ή το αντίθετο ή ακόμη και χωρίς καθόλου οπλισμό. Αυτή είναι η αξία της Στρατηγικής σκέψης που λέγαμε παραπάνω. Τα πυρομαχικά ήταν άχρηστα γιατί δεν έκαναν για τα τουφέκια των μαχητών της 1ης Μεραρχίας λόγω διαφοράς διαμετρήματος. 

Από το σημείο αυτό και πέρα το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας, μέχρι του τέλους των επιχειρήσεων του θα κινείται σε στενό κλοιό του Στρατού, ο οποίος πλέον άρχισε να αποδεσμεύει δυνάμεις για να το καταδιώξει. Το απόσπασμα συνεχίζει απτόητο να κινείται προς Νότο αντιμετωπίζοντας και την αεροπορία και επιτιθέμενο επιτυχώς σε τμήματα του Στρατού που συναντά στο διάβα του. Σπάνια θα βρει κανείς μια μέρα ή μια νύχτα του αποσπάσματος χωρίς επιχειρήσεις. Το απόσπασμα κινούμενο και προσπαθώντας να περάσει από το χωριό Άγραφα σύμφωνα με το σχέδιο του, έστειλε μικρή ομάδα (τριών ανδρών) υπό το Λ/γο Κουτμάνη σ' ένα ύψωμα που ήλεγχε ένα κρίσιμο πέρασμα, με ρητή εντολή να μην εγκαταλείψουν το ύψωμα σε καμία περίπτωση, παρά μόνον κατόπιν νεωτέρας διαταγής του Φλωράκη. 

Το απόσπασμα λόγω επίθεσης του Στρατού και ιδιαίτερα της Αεροπορίας, άλλαξε κατεύθυνση και κινήθηκε προς το χωριό Βραγγιανά. Ο Φλωράκης αμέσως έστειλε σύνδεσμο για να πει στον Κουτμάνη να συμπτυχθεί και να αφήσει το ύψωμα για να συνενωθεί με το απόσπασμα. Ο σύνδεσμος καθυστέρησε ένα 24ωρο να πάει και έτσι ο Κουτμάνης δεν έλαβε εγκαίρως τη διαταγή. 

Παρότι ο Κουτμάνης εκ της ανταλλαγής των πυρών και ιδιαίτερα εκ των βομβαρδισμών της Αεροπορίας αντελήφθη καλώς τον τακτικό ελιγμό του αποσπάσματος, εν τούτοις δε διανοήθηκε άνευ διαταγής να αποχωρήσει και παρέμεινε μαχόμενος παρά το γεγονός ότι η μικρή του ομάδα κυκλώθηκε από μεγάλη δύναμη. Η μικρή ομάδα είχε ένα νεκρό και οι υπόλοιποι αυτοδιαλύθηκαν, όπως προβλέπεται σε τέτοιες περιπτώσεις και τελικώς, οι άλλοι δύο συνελήφθησαν αργότερα αιχμάλωτοι και ο Κουτμάνης δεν μπόρεσε να συνενωθεί με το απόσπασμα. 

Το γεγονός έρχεται ακριβώς εις επίρρωση αυτών που παραπάνω ανέφερα ότι, δηλαδή, τα τμήματα του ΔΣΕ ήταν από πλευράς τακτικής στο πεδίο της μάχης σε πάρα πολύ υψηλό επίπεδο, χάρις την πειθαρχία, την πολεμική πείρα και την προσήλωση στον ηγήτορα τους, αφού ο Κουτμάνης και οι άνδρες του προτιμούν να θυσιαστούν, παρά να παρακούσουν τη διαταγή του διοικητού τους. Σκληρές μάχες δίνει το απόσπασμα στο ύψ. Πυργούλι, στον Ιταμό, στα Πράμαντα, Μελισσουργούς, Θεοδώριανα, Πόρτες, Νιάλα και αλλού. 

Φθάνοντας στο Καπροβούνι την 1η Σεπτέμβρη και ενώ εμπλέκονται σε σκληρή μάχη, με συμμετοχή της Αεροπορίας, μαθαίνουν εξ υποκλοπής ενός σήματος του Στρατού ότι ο Γράμμος είχε «πέσει» και είχε εκκενωθεί από τα τμήματα του ΔΣΕ, που ήδη είχαν περάσει στην Αλβανία. Στις 2 Σεπτεμβρίου το απόσπασμα φτάνει στη Βουλγάρα. Εκεί για πρώτη φορά να φάνε συσσίτιο. Έφαγαν βραστό κρέας, μάλλον μουλαρίσιο, με ρύζι. Είναι αντικείμενο έρευνας για ένα στρατιωτικό αναλυτή, για το τι έτρωγαν, τι έπιναν και πότε αναπαύτηκαν ή κοιμήθηκαν οι άνδρες και οι γυναίκες στρατιώτες του αποσπάσματος, είκοσι μέρες αφότου έφυγαν από το Γράμμο.

Στο σημείο αυτό έρχεται η νέα διαταγή του Γενικού Αρχηγού από την Αλβανία, που διατάσσει το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας να επιχειρήσει μια πληθώρα αποστολών και να εκτελέσει μεγάλο υποχωρητικό ελιγμό για να εισέλθει και αυτό στην Αλβανία. Η διοίκηση της 1ης Μεραρχίας, εξετίμησε καλώς την κατάσταση, σχεδίασε την πορεία προς Αλβανία και καθώρισε όλες τις αποστολές των τμημάτων της, βάσει της διαταγής του Γενικού Αρχηγείου. Έτσι άρχισε η άνοδος, δηλαδή η μεγάλη περιπέτεια της κίνησης του αποσπάσματος προς Βορρά, που ήταν ακόμη πιο δύσκολη από την προηγούμενη. Ήταν δε πιο δύσκολη η νέα αυτή επιχείρηση, διότι ο Στρατός είχε ήδη αποδεσμεύσει όλες τις Δυνάμεις του και τα μέσα του και φυσικά και , την Αεροπορία, με στόχο την εξόντωση του αποσπάσματος. Επιπλέον είχε γίνει εμφανής ο προορισμός του αποσπάσματος (Αλβανία) και έτσι είχαν ληφθεί όλα τα μέτρα παγίδευσης, στοχοποίησης και προσβολής του.

Στο σημείο αυτό πρέπει ο αναγνώστης να πάρει και να μελετήσει ένα-ένα τα σχεδιαγράμματα, για να μπορέσει να παρακολουθήσει τη μεγάλη αυτή πορεία προς Βορρά και τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στη διάρκεια της. Προσωπικά θα αναφερθώ μόνο σε δύο περιστατικά που βοηθούν την αντικειμενική στρατιωτική κρίση της όλης επιχείρησης του αποσπάσματος. Το πρώτο έλαβε χώρα παρά το χωριό Πάπιγκο στα υψώματα 2480 και 2436 του όρους Γκαμήλα. Εκεί το απόσπασμα σταμάτησε για να διανυκτερεύσει και ο Στρατός κατάφερε αθόρυβα με ισχυρές δυνάμεις να το κυκλώσει φτάνοντας αφανώς μέχρι τη γραμμή εφόδου. Επειδή, όμως, ο Στρατός μετέδιδε τα σήματα του από ασυρμάτου σε ανοικτή γλώσσα, το Γενικό Αρχηγείο από την Αλβανία υπέκλεψε σήμα, που ανέφερε ότι η «Ταξιαρχία μας, κύκλωσε τον αρχισυμμορίτη Γιώτη».

Το Γενικό Αρχηγείο με τον ασύρματο ειδοποίησε το απόσπασμα, το οποίο με σχέδιο που καταρτίστηκε τη στιγμή εκείνη και με σκληρή μάχη που διεξήγαγε, κατάφερε να διαφύγει από τον κλοιό και με κατάλληλους οδηγούς, να πάρει νέα πορεία διαφορετική από την αρχική, ώστε να αιφνιδιάσουν και να παραπλανήσουν το Στρατό και αντί του Γράμμου να μπούνε στην Αλβανία από τη Μουργκάνα. Βλέπουμε για μια ακόμη φορά στο τακτικό πεδίο τα τμήματα της 1ης Μεραρχίας να ανατρέπουν γρήγορα την εις βάρος τους δύσκολη κατάσταση, χάρις στην αποφασιστικότητα, την πειθαρχία και την πολεμική πείρα που τα χαρακτήριζε. Το δεύτερο γεγονός έχει να κάνει με τον επιτελάρχη της Μεραρχίας Αλ. Παπαγεωργίου ο οποίος στη διάρκεια της νυκτερινής πορείας ειδοποιήθηκε ότι κόπηκε η φάλαγγα και σταμάτησε για να στείλει έναν οδηγό για να την επανενώσει. Και η μεν φάλαγγα επανενώθηκε όμως τον επιτελάρχη τον πήρε ο ύπνος στο σημείο ακριβώς που είχε σταματήσει και έτσι το απόσπασμα τον προσπέρασε αφήνοντας τον εκεί, αφού μέσα στη νύχτα κανείς δεν ήταν δυνατόν να τον αντιληφθεί. Το γεγονός είναι ενδεικτικό της φοβερής κόπωσης του προσωπικού του αποσπάσματος, το οποίο είχε πια ξεπεράσει τα όρια της ανθρώπινης αντοχής, πορευόμενο και μαχόμενο διαρκώς επί σαράντα τρεις μέρες και νύχτες. Τελικά το απόσπασμα εξετέλεσε πλήρως την αποστολή του, με μικρές για το μέγεθος μιας τέτοιας επιχείρησης απώλειες και χωρίς ούτε μία λιποταξία.

Συμπερασματικά από όλη την εξιστόρηση των γεγονότων του «Αποσπάσματος της 1ης Μεραρχίας» μπορούμε να καταλήξουμε σε μια και μόνη διαχρονική αλήθεια, ότι οι ηθικές δυνάμεις είναι το υπερόπλο ενός στρατεύματος. Η θωράκιση της ψυχής του μαχητή, πρέπει να είναι το διαρκές μέλημα της πολιτείας και της ηγεσίας του στρατεύματος, αν θέλουμε πραγματικά να κατοχυρώσουμε την εθνική ανεξαρτησία του Λαού μας και την εδαφική ακεραιότητα της Πατρίδας μας. Πόσο καλά στ' αλήθεια το διατυπώνει ο ποιητής:

«Το ψωμί σώθηκε, τα βόλια σώθηκαν

τώρα γεμίζουν τα κανόνια τους μόνο με την καρδιά τους»,

φέρνοντας στο νου μας την πολιορκία και την έξοδο του Μεσολογγίου καθώς και άλλα ολοκαυτώματα στην Ιστορία μας.

Όσοι νέοι διαβάσουν αυτό το βιβλίο ας δουν τι είναι ικανός να πράξει ο Έλληνας μαχητής, όταν πιστέψει στο δίκαιο του αγώνα του, και ας το στήσουν σαν οδηγό πορείας στη ζωή τους, ή σαν προσφορά στη μεγάλη πατρίδα μας, όταν αυτή τους χρειαστεί”.

Πρώτη διαδικτυακή δημοσίευση Antifono.gr

Σημειώσεις:

Ο αντ/γος εα Δήμου Δημήτριος Επίτιμος Διοικητής Στρατιάς και Αρχηγός ΓΕΕΦ απεβίωσε τον 31 Οκτωβρίου 2011. Παραθέτουμε σύντομη νεκρολογία από τον στρ. ε.α. Δημήτρη Αλεβρομάγειρο, όπως τη βρήκαμε στο Αντίβαρο.

Απεβίωσε ο Αντιστρατηγος ε.α. Δημήτρης Δήμου Επιτιμος Διοικητής 1ης Σταρτιάς και πρωην Αρχηγός ΓΕΕΦ

31 October 2011

Με μεγάλη οδύνη σας πληροφορούμε ότι ο Επίτιμος Διοικητής 1ης Στρατιάς και πρώην Αρχηγός ΓΕΕΦ,  Αντιστράτηγος ε.α. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΟΥ απεβίωσε σήμερα το πρωί μετά 2χρονη πάλη με την ασθένεια.

Ο Δημήτρης Δήμου [ΣΣΕ/1962] διεκρίνετο για την αρίστη επαγγελματική του κατάρτιση και τον ένθερμο πατριωτικό του ενθουσιασμό τόσον εντός όσον και εκτός του Στρατού,

Τον γνωρίζω από τη ΣΣΕ [διοικουμένη της δικής μου τάξης] και συνεργαστήκαμε πλειστάκις από τότε που ήταν Ταγματάρχης στο Κιλκίς το 1975 και τελικά όταν ήμουν Α’ Υπαρχηγός του ΓΕΣ [1993-1995] και ο ίδιος Δντης του Επιχειρησιακού Α’ Κλάδου του ΓΕΣ. Παρέδωσα δε εις αυτόν τη θέση του Α’ Υπαρχηγού ΓΕΣ , όταν ανέλαβα [Μαρ 1995] τη Διοίκηση της ΣΔΑ, Επί τρία και μισή χρόνια μαζύ [1993-1997] στο Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο διεκρίνετο πάντα για την ευθυκρισία του και την αγάπη για τις Ένοπλες Δυνάμεις,

Διατέλεσε ως Συνταγματάρχης Διοικητής της ΕΛΔΥΚ με μεγάλη προσφορά και επιτυχία και εν συνεχεία [μετά την εδω αποστρατεία του ως Διοικητής 1ης Στρατιάς], ανέλαβε την Αρχηγεία του ΓΕΕΦ Κύπρου επίσης με μεγάλη επιτυχία.

Μετά την αποστρατεία του συνέχισε την Εθνική προσφορά του με διαλέξεις και άρθρα [τακτικός αρθρογράφος στην εφημερίδα “ΤΟ ΠΑΡΟΝ’ ].

Τελευταία βρεθήκαμε μαζύ στην επιτροπή για Ευρωπαϊκή Λύση του Κυπριακού [Πρόεδρος Άρης Δωρίτης] όπου και υπό τον καθηγητή Κασιμάτη Γ,. ομάδα 8 επιστημόνων [όλοι, πλην του κ.Κασιματη, ξένοι] εξέδωσαν το περίφημο πόρισμα οπού και αποδείκνυαν επιστημονικά το απαράδεκτο του Σχεδίου Αννάν.

.........

Δ.Αλευρομάγειρος

Πρώτη διαδικτυακή δημοσίευση Antifono.gr

Ο ταγ/ρχης του Ελλ. Στρατού Γιάννης Σταματάκης – Λακκιώτης στον ΕΛΑΣ

Η πρώτη σελίδα του φύλλου ποιότητος του
τ/ρχη Γιάννη Σταματάκη - Λακκιώτη

Ο στρατιωτικός διοικητής του Ι/34 τάγματος Λακκιώτης με τον καπετάνιο του Νικήτα (Γιώργη Μπουτσίνη)  από το βιβλίο του τελευταίου
Το αντάρτικο στην Αττική 1941-1945, τόμος Α, εκδ. Άνω Τελεία.

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Ιούνιος του 1943.

Ο Ορέστης, ο δημιουργός του Αντάρτικου της ΑττικοΒοιωτίας, επιστρέφει από τη Ρούμελη.

Το τρίμηνο που προηγήθηκε είναι γεμάτο με συνταρακτικά γεγονότα.

Ο Άρης βγαίνει, αρχές του Μάρτη, από την Αθήνα με νέες δυνάμεις.

Στη Δεσφίνα ανασυγκροτεί τα Αρχηγεία και ανακατανέμει τα στελέχη. Δίνει μερικά από τα καλύτερα στην ΑττικοΒοιωτία και τον Ορέστη αναγνωρίζοντας έτσι και τη σημασία του χώρου και την αξιοσύνη του καπετάνιου της.

Η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ ς’ όλη την περιοχή είναι εκρηκτική!

Ο Σαράφης προσχωρεί στον ΕΛΑΣ και ο ΕΛΑΣ τον αναγνωρίζει αρχηγό του σε μια εντυπωσιακή εκδήλωση στο Μαυρολιθάρι. Δεν λείψανε κι εκεί οι τραγωδίες.

Ο Ορέστης, “κατεβαίνοντας” στον χώρο του, αντιμετωπίζει για μια ακόμα φορά τους ληστοσυμμορήτες που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες του νεαρού τότε ενόπλου κινήματος. Αυτή τη φορά δίνει οριστικό τέλος και απελευθερώνει οριστικά την ύπαιθρο από την ληστεία και τη ζωοκλοπή. Η χωροφυλακή, οι Ιταλοί και οι Γερμανοί, έχουν εκκενώσει την ύπαιθρο, ήδη από τον Οκτώβριο του 1942 και έχουν συμπτυχθεί στις πόλεις, σε μερικά κεφαλοχώρια, στην Κωπαΐδα και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής.

Έχει προηγηθεί, πριν από λίγες μέρες, ο πρώτος αναίμακτος αφοπλισμός του 5/42 του Συνταγματάρχη Ψαρρού αλλά και ο… επανεξοπλισμός του! Πάλι μετά από λίγες μέρες, τέλη Ιουνίου, θα ακολουθήσει ο δεύτερος αφοπλισμός, αυτή τη φορά, αιματηρός.

[...Όταν έφθασα στην περιοχή Θηβών, βρήκα μια κατάστασι ακριβώς όπως την φοβόμουν i. Έσπευσα, όμως, πρώτα να μπω για άλλη μια φορά στην Αθήνα, είδα ξανά βιαστικά τον Σιάντο που τον κατατόπισα για όλη την κατάστασι στην Ρούμελη και ξαναγύρισα στην ομάδα μου που με περίμενε στην Στεφάνη. Εκεί βρήκα μαζί και κάποιον που δεν τον περίμενα. Ο Κτιστάκης με φρόντιζε πάντα. Τώρα μου έστελνε έναν μόνιμο ταγματάρχην, τον Γιάννη Σταματάκη, συγγενή του κι' αυτόν, ανεψιό του Μάντακα, έναν μπαρουτοκαπνισμένο Κρητικό πολεμιστή…]

Ο ίδιος ο Γιάννης Σταματάκης δίνει ως ημερομηνία ένταξής του στον ΕΛΑΣ την 20 Ιουνίου 1943. Καθώς είναι η φάση κατά την οποία ο ΕΛΑΣ παίρνει την όψη τακτικού στρατού, τα Αρχηγεία και τα Υπαρχηγεία μετατρέπονται σε συντάγματα και τάγματα. Συγκροτείται το 34ο Σύνταγμα που ουσιαστικά είναι το Αρχηγεία ΑττικοΒοιωτίας. Και τα τρία Υπαρχηγεία του, της Αττικής, της Θήβας και της Λιβαδειάς, αντικαθίστανται από τα τρία τάγματα του Συντάγματος, το Ι/34, το ΙΙ/34 και το ΙΙΙ/34 αντίστοιχα. Ο ταγματάρχης Σταματάκης, ως Λακκιώτης πλέον, αναλαμβάνει το Ι/34 τάγμα για το διάστημα 22 Ιουνίου έως 1 Αυγούστου ως στρατιωτικός διοικητής του. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο καπετάνιος του Συντάγματος, ο Ορέστης δλδ, τον περιβάλλει με την απόλυτη εμπιστοσύνη του και του αναθέτει το τάγμα “την επομένη ημέρα” της προσχώρησής του, κυριολεκτικά. Δεν ήταν μόνο οι συστάσεις του αγαπημένου φίλου, του Βαγγέλη Κτιστάκη, ήταν και η θωριά όπως και οι περγαμηνές του Λακκιώτη στα πεδία των μαχών.

[…Την 13ην Αυγούστου 1943 και τα τρία «τάγματά» μου, είχαν από μια συμπλοκή το καθένα με Ιταλούς.

Μια διμοιρία του ΙΙΙ με τον διμοιρίτη Αντώνη, χτύπησε στο Δίστομο ένα ιταλικό περιπολικό αυτοκίνητο. Το ΙΙ χτύπησε το ωχυρωμένο ιταλικό φυλάκιο της «Μπούκας», εκεί περίπου που τοποθετείται τώρα το αντλιοστάσιον της Υλίκης. Η επιδρομή απέτυχε και σκοτώθηκε ο αντάρτης μας Καραφωτιάς. Την ίδια μέρα το Ι τάγμα με τον ταγματάρχη Σταματάκη, ο οποίος είχε τοποθετηθή διοικητής του, γιατί ο Δαλιάνης σαν αρχαιότερος παρέλαβε διοικητής του Συντάγματος, με τον καπετάνιο Θεοχάρη Πολύχρονο και τον πολιτικό Θανάση Γαβριώτη, έστησαν ενέδρα στον «σαλίγγαρο». Αυτοί χτύπησαν καλά. Μια φάλαγγα δέκα αυτοκινήτων που ερχόταν από την Θήβα με Ιταλούς και Γερμανούς. …]

Εδώ ο Ορέστης μπερδεύει λίγο τις ημερομηνίες σχετικά με την ανάληψη του τάγματος και του συντάγματος. Τα γεγονότα έγιναν ακριβώς έτσι. Αλλά ο Λακκιώτης κτύπησε τον “σαλίγγαρο” της Κάζας, όχι ως διοικητής του Ι/34 αλλά ως διοικητής του 34ου Συντάγματος. Ο ίδιος δίνει τις ημερομηνίες παραλαβής και παράδοσης και προσδιορίζει τον χρόνο που διετέλεσε διοικητής του Συντάγματος. Είναι ακριβώς 17 ημέρες! Από 1η Αυγούστου μέχρι 17 του ίδιου μήνα. Αυτή η συντομία του διαστήματος είναι που μπερδεύει τον καπετάνιο.

Δεν είναι όμως εκείνος που ευθύνεται για τον… υποβιβασμό του Λακκιώτη. Ο Χρήστος Δαλιάνης, εξ αιχμαλωσίας προσχωρήσας στον ΕΛΑΣ, “φυτεύεται” από την πολιτική ηγεσία στην ΑττικοΒοιωτία και τίποτα πλέον δεν μπορεί να τον κουνήσει από κει, παρά τις σχετικές αναφορές του Ορέστη. Θα παραμείνει στρατιωτικός διοικητής του 34ου Συντάγματος, ως την Απελευθέρωση και τον Δεκέμβρη, για να αυτομολήσει στους Άγγλους, να “καρφώσει” την απόκρυψη των όπλων μετά τη Βάρκιζα και να υποστεί ενέδρα και τραυματισμό, ως τιμωρία.

Ο Διαλιάνης, λοιπόν, είναι ομοιόβαθμος του Λακκιώτη αλλά αρχαιότερος. Αναλαμβάνει εκείνος το Σύνταγμα στις 17 Αυγούστου και ο Λακκιώτης το Ι/34 τάγμα. Εκεί τον βρίσκουν η συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8 Σεπτεμβρίου και τα φοβερά γεγονότα του Οκτωβρίου. Είναι ένας από του αξιωματικούς του Στρατού που υπογράφουν έκκληση στον αν/χη Γεώργιο Ρήγο να προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ, πράγμα που γίνεται στις 15 Οκτωβρίου. Ο Ρήγος ονομάζεται Φεραίος, μέραρχος της 5ης Ταξιαρχίας (το 34ο Σύνταγμα έχει πια γίνει ταξιαρχία) και αναλαμβάνει την διοίκηση της μάχης που ξεσπάει τα χαράματα της 16ης. Ο Σταματάκης διοικητής του Ι/34 τάγματος θα πάρει μέρος στην τριήμερη Μάχη των Δερβενοχωρίων, ή “της Πύλης”, μάχης που στοίχισε στους Γερμανούς πάνω από 200 νεκρούς, αν και στον τομέα του δεν εκδηλώθηκε επίθεση.

[...Ο ταγματάρχης Σταματάκης, από τους Λάκκους της Κρήτης, συγγενής των Μπολάνηδων, ήταν ένας ωλοκληρωμένος πολεμιστής, με τον ανταρτοπόλεμο μέσα στο αίμα του, με μια καταπληκτική ψυχραιμία σε όλες τις κρίσιμες στιγμές…],

..θα γράψει ο Ορέστης για εκείνες τις πολύ κρίσιμες ημέρες.

Ξεπερνώντας το τάγμα και το Σύνταγμα τις εκκαθαριστικές επιθέσεις των Γερμανών που ακολούθησαν τη μάχη και ελισσόμενα στην Βοιωτία επιτυχώς, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις μετάθεσης του Λακκιώτη στην Εύβοια.

Ο Ορέστης έχει πληροφορηθεί την κατάσταση στο νησί, την ιδιαιτέρα πατρίδα του. Η εκρηκτική ανάπτυξη του ΕΛΑΣ μαζί με το νεαρό και την απειρία των ηγητόρων του περνάει κρίση. Η σκληροπυρηνική ηγεσία της Κομματικής Οργάνωσης Ευβοίας αλλά και οι έντονη δοσιλογική δράση πολλών αξιωματικών της Εύβοιας, επιδεινώνουν την κατάσταση. Έτσι ο Ορέστης, πολύ νωρίτερα από την έλευση των Λιάκου και Παπαθανασόπουλου στη Χαλκίδα (Χριστούγεννα του 1943) μαζί με έναν λόχο ταγματασφαλιτών, εκτιμώντας την τεράστια στρατηγική σημασία της νήσου, στέλνει τον καλύτερό του αξιωματικό ως στρατιωτικό διοικητή του 7ου Ανεξάρτητου Τάγματος Ευβοίας του ΕΛΑΣ που μερικοί το αποκαλούν και Σύνταγμα από τότε, από το φθινόπωρο του ‘43.

Ο Λακκιώτης αναλαμβάνει 1η Δεκεμβρίου 1943 διοικητής και παραμένει ς’ αυτό μέχρι την αποστράτευση του ΕΛΑΣ, στις 10 Μαρτίου 1945.

Στο ατομικό δελτίο του ΕΛΑΣ, στην 9η ερώτηση..«Μάχαι ή συμπλοκαί που έλαβον μέρος εις τον ΕΛΑΣ με τόπο, χρονολογία και εναντίον τίνος», συμπληρώνει μόνο μία λέξη: “Αναρίθμητοι”!

Είναι πράγματι αναρίθμητες οι συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στην Εύβοια. Τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Άγγλοι έχουν σε μεγάλη υπόληψη τη θέση του νησιού που μπορεί από το Αιγαίο να γίνει απόβαση, να πέσουν αλεξιπτωτιστές, να βληθεί από παντού από το ναυτικό. Οι Γερμανοί έχουν διατάξει τον Γερακίνη να μελετήσει μαζί με μια επιτροπή το σενάριο της “πολιτικής προστασίας”, όπως θα λέγαμε σήμερα, σε περίπτωση απόβασης των Άγγλων. Να καταγράψει τα μέσα αλλά και τις πιθανές τοποθεσίες της απόβασης, τον τρόπο απομάκρυνσης του πληθυσμού και όλα τα σχετικά. Οι Άγγλοι από την άλλη μεριά, δεν βιάζονται για την υποτιθέμενη απόβαση αλλά νοιάζονται πολύ περισσότερο το νησί να ελέγχεται από τους Γερμανούς καλύτερα και όχι από τον ΕΛΑΣ. Μετά δε το ΑντιΕΑΜικό Σύμφωνο τον Οκτώβριο που συνάπτεται παρουσία του Άγγλου λοχαγού Ντον Στοττ, παίρνονται εκατέρωθεν και πρακτικά μέτρα. Ο καταγόμενος από την Εύβοια στρατηγός Λιάκος μαζί με τον τέως υπασπιστή του Πλαστήρα Παπαθανασόπουλο κατευθύνονται στην Εύβοια με στόχο να αλλάξουν άρδην τους συσχετισμούς και να εκδιώξουν τον ΕΛΑΣ από τον χώρο.

Με την αλλαγή του χρόνου η τρομοκρατία και από τις δύο πλευρές του Ευβοϊκού Κόλπου κορυφώνεται. Η μεγάλη επιτυχία του Σταυραετού (Γιάννη Παλάσκα ) στην Κακή Σκάλα 14 Ιανουαρίου 1944, δεν φτάνει για να την αναχαιτίσει. Ακολουθεί, τον Μάρτιο, μια φοβερή εκκαθαριστική επιχείρηση που αναμεταδίδεται μάλιστα και από επιτόπιο Γερμανό ανταποκριτή. Οι ΕΑΜίτες διώκονται απηνώς και δεν ξέρουν πού να χωθούν.

Σε αυτή τη φάση, ο μέγας στρατιωτικός νους του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, ο ταγματάρχης Μακρίδης- Έκτωρας, ή Αρμένης, διατάσσει το Σύνταγμα να αποσυρθεί από την Εύβοια και να αφήσει εκεί ένα μόνο τάγμα! Η κατάσταση φτάνει στο “αμήν”.

Στις 24 Μαρτίου 1944 ο Ορέστης μαζί με τον Φώτη Βερμαίο (Φ.Γρηγοριάδη) και τον γραμματέα της περιφερειακής Θήβας, αποφασίζει να περάσει στην Εύβοια για να ματαιώσει το ολέθριο σχέδιο της εκκένωσης της νήσου ΚΑΙ από τις πολιτικές οργανώσεις ΚΑΙ από τον ΕΛΑΣ.

Κάπου εκεί στις Λιβανάτες βρίσκει πρόσφυγες από την Εύβοια και τις πρώτες ομάδες του ΕΛΑΣ που έχουν προηγηθεί για να ετοιμάσουν την διαπεραίωση του Συντάγματος. Τους γυρίζει πίσω με “φοβέρες”… “θα βάλω τα πολυβόλα να σας χτυπήσουν”, λέει.

Την 1η Απριλίου, φτάνοντας στα χωριά του Ξηροχωρίου (Ιστιαίας) βρίσκει την κατάσταση απελπιστική και τον Λακκιώτη ψύχραιμο αλλά σε αδιέξοδο. Η μάχη του Ξηροχωρίου που γίνεται ως ύστατη προσπάθεια του ΕΛΑΣ να αναστρέψει την κατάσταση πριν την άφιξη του Ορέστη, αν και αποδίδει την εξόντωση του ίδιου του Λιάκου δεν είναι αρκετή.

Μαζί, οι δύο, ο Ορέστης με τον Λακκιώτη, επεξεργάζονται το σχέδιο της ανακατάληψης του νησιού από τον Απελευθερωτικό Στρατό. Ακολουθούν μια σειρά μάχες και συμπλοκές (Αγία Άννα, 1η μάχη της Βάθειας, Ερέτρεια, Πολιτικά, κλπ) που οδηγούν στο διάστημα ενός μηνός στον αποκλεισμό των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας μόνο σε μερικές οχυρές θέσεις και την Χαλκίδα.

Του Αγίου Γεωργίου, στη Στενή, το Σύνταγμα είναι πλέον ολοκληρωμένο. Ο Ορέστης το αφήνει στα άξια χέρια του Λακκιώτη και των επιτελών του, σε μια σειρά πολύ σημαντικών αξιωματικών και καπεταναίων των τριών του ταγμάτων. Ο Βαγγέλης Χείλαρης-Εύριπος, Ο Λόγγος-Προκόπης Τζάνος, ο Θανάσης Τζάνος, τ’ αδέλφια Τσάκου, ο Κώστας και ο Δημήτρης, ο Ιπποκράτης, ο Παντελής Τσίχλας- Χατζηχρήστος κ.α. πολλοί.

Ο Ορέστης στη συνέχεια θα κατευθυνθεί στους Κορεσχάδες. Είναι εκλεγμένος Εθνοσύμβουλος Αττικής ως Ορέστης Ράμμος και πρέπει να παρευρεθεί στις συνεδριάσεις του. Εκεί περνάει από “κομματικό δικαστήριο” υψίστου επιπέδου. Λογοδοτεί στο κλιμάκιο του Πολιτικού Γραφείου ως στέλεχος του ΚΚΕ που αψήφισε την διαταγή της απαγκίστρωσης από την Εύβοια. Απολογείται με σθένος και βγαίνει από τη συνεδρίαση όχι μόνο ανέπαφος αλλά και μετά πολλών επαίνων.

Όταν τον Ιούλιο του ‘44, παραμονές της μεγαλύτερης αλλά και τελευταίας εκκαθαριστικής των Γερμανών, θα περάσει ξανά στην Εύβοια θα διαπιστώσει αυτό του 1958 διατυπώνει ως εξής:

[...Τούτη την δεύτερη φορά που πέρασα στην Εύβοια, δεν εύρισκα βέβαια την ίδια κρίσιμη κατάστασι όπως στην πρώτη. Και τώρα, όμως, η εμφανησίς μου έκανε αίσθησι. Είπα πως την πρώτη φορά, χάρις στο πηλήκιο του φίλου μου του Φώτη, εξελήφθην ως στρατηγός. Τώρα πάλι η δωδεκαμελής έφιππος ομάδα, που με αρκετά βάσανα φορτώσαμε τα άλογά της στα Αρτακιανά ψαροκάϊκα, εξελήφθη με τις φήμες, τουλάχιστον, ως ταξιαρχία ιππικού!

Στο τρίμηνο διάστημα που είχε μεσολαβήσει, το εκεί σύνταγμά μας, αν δεν είχε επικρατήσει στην πάλη του με τα Τάγματα, είχε πάντως κρατηθή ακλόνητο κι' αυτό στις θέσεις του. Αντιμετώπιζε, φυσικά, πάντα χίλιους-δυο και καθημερινούς κινδύνους για το αντίστοιχο τσολιάδικο σύνταγμα (7ο ήταν το δικό μας, 7ο και το αντίπαλο) είχε επίσης κρατήσει τις θέσεις του, τα ορμητήριά του. Και οι εκκαθαριστικές με μικτά γερμανοελληνικά τμήματα ήσαν πάντοτε πολύ πιο επικίνδυνες, παρά στις περιπτώσεις που οι σχηματισμοί του ΕΛΑΣ είχαν να κάνουν μονάχα με Γερμανούς και αν ακόμη ήσαν πιο πολυάριθμες αυτές οι δυνάμεις και παρά την αμείωτον τευτονικήν μαχητικότητα των κατακτητών. Όμως κανείς Γερμανός αξιωματικός δεν είχε την ελικτική ικανότητα των δικών μας. Δύο «μαστόρων», και αν δεν είχα εγκαίρως αποστείλει σε κείνον τον τόσο επικίνδυνο για μας τομέα τον ταγματάρχη Σταματάκη -αυτή η σκέψις πόσες και πόσες φορές δεν μού πέρασε από το μυαλό μου και πόσες δεν την διετύπωσα σε «αρμοδίους» και μη- δεν ξέρω, αν θα τα κατάφερνε άλλος με τόση δεξιοτεχνία, και ως το τέλος.

Στις απανωτές μαστορικές «ψαλιδιές» του Γερακίνη, μόνο ένας πολύπειρος σαν και κείνον μαχητής όλων των πολέμων, αλλά και ποτισμένος εκ καταγωγής και από γεννήσεως με το νόημα του ανταρτοπόλεμου, ένας «Λακκιώτης Κρητικός», μπορούσε να τα βγάλη πέρα με αντίστοιχους σε μαστορικότητα ελιγμούς και με φοβερές επιδρομικές επιστροφές…]

Δεν είναι όμως μόνο ο καπετάνιος που μιλάει με τόσο καλά λόγια για τον Λακκιώτη.

Να τι λέει ένας απλός αντάρτης του, ο ΕΠΟΝίτης Πρίαμος…

«Στρατιωτικός διοικητής του συντάγματος ήταν ο συνταγματάρχης Λακιώτης, μόνιμος αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Είχα μάθει πως καταγόταν από την Κρήτη. Πρέπει να ήταν περίπου 50 χρονών. Ψηλός, ξερακιανός, πολύ μελαχροινός με αδρά χαρακτηριστικά και μια μαύρη ελιά στο μάγουλο. Ήταν πάντα σοβαρός και ολιγόλογος. Δύσκολα του έπαιρνες κουβέντα. Προσωπικά εγώ, δεν τον είχα δει ποτέ να γελάει. Στην εμφάνισή του και γενικά σε κάθε περίπτωση, ήταν απλός και σεμνός. Στο κεφάλι του φορούσε ένα απλό δίκοχο. Το πρόσωπό του ήταν ψυχρό και αδιάβαστο σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρισκόμαστε. Η φωνή του ξερή και μεταλλική. Δεν ξέρω γιατί, όποτε τον φέρνω στη μνήμη μου, εμφανίζεται παράλληλα και η εικόνα από το άγαλμα του Ροντέν, ο «Στοχαστής». Σε αυτόν τον παραλληλισμό, πρέπει να βοήθησε η κάποια ομοιότητα την μορφή και στην έκφραση, μα ακόμα και η συνηθισμένη στάση που έπαιρνε ο συνταγματάρχης μας όταν ξεκουραζόμαστε στις πορείες. Καθόταν συνήθως σ' ένα βραχάκι, έγερνε το σώμα του, προς τα εμπρός και βάζοντας την παλάμη του πάνω από τη λαβή του μπαστουνιού που κρατούσε πάντα, ακουμπούσε στη γη. Ήταν συνετός και γενναίος ηγέτης. Έμεινε ακλόνητος στη θέση του, μέχρι τη μέρα που το συντάγμά μας διαλύθηκε»...]

Ο υπ/γος του Πυροβολικού Δημήτρης Θεοχάρης- Μαύρος συμπληρώνει:

[...Διεκρίθη εις τον αντάρτικο αγώνα προφανώς από αταβιστική κληρονομιά. Ο ίδιος ταπεινός, μετριόφρων, ολιγομίλητος, αλλά προσινής και καλός χριστιανός, βοηθών πάντας τους έχοντες ανάγκην. Έμεινε μακράν της πολιτικής, προκαλών την αγάπην και τον σεβασμό όλων όσων έτυχε να τον γνωρίσουν. Όμως το κράτος της Δεξιάς δεν του συγχώρεσε τον αγνόν του πατριωτισμόν και μετά την απελευθέρωσιν εκρίθη ανάξιος της πατρίδος όπως άλλωστε όλοι μας»…]

Τελευταία μεγάλη μάχη με τους Γερμανούς στην Εύβοια, είναι εκείνη της Λαμπούσας. 3 Σεπτεμβρίου 1944. Μετρήθηκαν κάπου 100 Γερμανοί νεκροί και αρκετοί αιχμάλωτοι. Ακολούθησε η εκπόρθηση της Βάθειας όπου είχαν οχυρωθεί οι ταγματασφαλήτες και δεν την παρέδιδαν παρά την αποχώρηση των Γερμανών στις 16/10.

Το ίδιο γίνεται και στην Χαλκίδα. Ο Παπαθανασόπουλος αρνείται να παραδοθεί.

Εκεί ο Λακκιώτης έπαιξε σπουδαίο ρόλο στο να αποτραπεί η αιματοχυσία. Κάτι δλδ ανάλογο με τον Μελιγαλά ή το Κιλκίς. Οι διαπραγματεύσεις και το πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής της πόλεως φέρει φαρδιά πλατιά την υπογραφή του Γιάννη Σταματάκη – Λακκιώτη. Γίνεται πλέον στρατιωτικής διοικητής ολόκληρης της απελευθερωμένης νήσου.

Τον Νοέμβριο του 1944, στις 27, συντάσσει ιδιοχείρως τα δελτία ποιότητος των αξιωματικών του 7ου συντάγματος του ΕΛΑΣ. Διασώθηκαν πλήθος στοιχείων για τη δράση τους και για την προσωπικότητά τους. Εκεί βρίσκουμε και τα λεπτομερή στοιχεία για την πολεμική του δράση πριν την Κατοχή…

[...Εκστρατείας εις ας έλαβε μέρος: Πρώτος συμμαχικός πόλεμος 1914-1919, Μικρασιατική Εκστρατεία, Ελληνογερμανικός 1941… τελευταία προαγωγή στις 5-8-40, Χρονολογία κατατάξεως εις τον τακτικόν στρατόν και βαθμός: 20/11/16 ως στρατιώτης...]

Μια βδομάδα μετά αρχίζει ο “Δεκέμβρης”.

Στην αρχή θα λάβει μέρος με τα δύο τάγματα, το Ι/7 και το ΙΙ/7. Μετά τη 14η του μηνός, ημέρα καμπής, θα πάρει μέρος και το ΙΙΙ/7 του Λόγγου.

Ο τομέας τους είναι κατά μήκος της Μεσογείων και δεξιά προς τα Τουρκοβούνια αν και πολλά τμήματα διεσπάρησαν σε άλλους σχηματισμούς του ΕΛΑΣ Αθήνας με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά η μαχητικότητα του συντάγματος. Και όχι μόνο αυτό. Υπέστη βαρειές απώλειες.

Παρά όμως τις άδικες και βαρειές αυτές απώλειες το 7ο Σύνταγμα ήταν από τα λίγα τμήματα του ΕΛΑΣ που βγήκε από την Αττική συντεταγμένο και αξιόμαχο ii.

Ο Λακκιώτης ανασυγκροτήθηκε στον Άγιο Μερκούριο της Πάρνηθας, πέρασε την Μαλακάσα και κατευθύνθηκε στην Αυλίδα. Στο χωριό Δράμισι βρήκε τρόπο να περάσει γρήγορα στη Χαλκίδα με καΐκια. Μερικά δρομολόγια και το πρωί ήταν στην πόλη. Άνοιξε την γέφυρα και κράτησε “τα κλειδιά”. Δυο τεράστια μαγγάνια με τα οποία γινόταν ο χειρισμός του περιστροφικού ανοίγματος.

Όταν οι Εγγλέζοι έφτασαν το πρωί βρήκαν την πόλη οχυρωμένη και έτοιμη για σύγκρουση.

Άρχισαν οι διαπραγματεύσεις και αφήνω τον επίλογο τούτου εδώ του πολεμικού βιογραφικού του Λακκιώτη στον καπετάνιο του. Όπως αρμόζει αλλά και όπως φαντάζομαι ότι θα ήθελε κι ο ίδιος…

[...Έτσι, όταν κατά τις 10 γύριζε ο Λακκιώτης στη Χαλκίδα, ήταν ικανοποιημένος γιατί «πρόλαβε την κατάστασι». Το προαίσθημά του δεν τον γέλασε. Πριν καλά-καλά ξαποστάση, φάνηκε να κατηφορίζη από την Ριτσώνα, μια ολόκληρη φάλαγξ «μωρών παρθένων», που τότε μόνο αποτολμούσαν να περάσουν εκείνη την κάθε άλλο παρά απόρθητη κορυφή, ενώ κατείχαν το Σχηματάρι τουλάχιστον από δυο μέρες νωρίτερα. Και ήταν αρκετά ισχυρή φάλαγξ. Είχε μαζί της και μια ελκυομένην πυροβολαρχίαν.

Αλλά είπαμε ότι βρέθηκαν «έξω του νυμφώνος», μπροστά στην ανοιχτή γέφυρα!

Κατέλαβαν τον σιδηροδρομικό σταθμό και τις ταράτσες του, έταξαν τα πυρολοβόλα τους, στήσανε τα πολυβόλα τους, ωργάνωσαν το δίκτυο πυρός τους με λίγα λόγια, αλλά ούτε αυτοί, ούτε οι τεταγμένοι σε λίγα μέτρα αντίκρυ τους αντάρτες, ρίξανε έστω και μια τουφεκιά.

Σε κάμποση ώρα μια βάρκα με μια άσπρη πετσέτα ανεμιζομένην ξεκίνησε για να περάση την υγρή διαχωριστικήν ζώνην. Και χωρίς την «άσπρη σημαία» όμως ήταν φανερό πως κήρυκας ερχόταν. Έναν παππά μετέφεραν οι δυο πολίτες βαρκάρηδες, έναν παππά που ανέμιζαν τα φαρδομάνικά του μαζί με την σημαία που διαρκώς κουνούσε. Φοβισμένος και κατακίτρινος βγήκε αντίκρυ και δεν τολμούσε να προχωρήση βήμα, ώσπου τον πλησίασε ο Λακκιώτης.

-Γιατί φοβάσαι έτσι, παππά μου; Δεν με ξέρεις εμένα; Εγώ σε ξέρω, σε κάποιο απ' τ' αντικρυνά χωριά σε έχω δη. Δεν με ξέρεις;

-Ναι σε ξέρω κι' εγώ. Στους Σπαήδες με έχεις δη, καπετάνιο.

-Τότε γιατί φοβάσαι; Σ' έχω ξαναπειράξει;

-Όχι, αλλά τότε.... τώρα....

-Μη φοβάσαι. Κι' αν άλλαξαν οι καιροί δεν άλλαξαν οι άνθρωποι. Έπειτα εσύ κήρυξ είσαι! Πες μου τι σου είπαν να μας πης.

Αντί άλλης απαντήσεως ο παππάς έδωσε στον συνταγματάρχη ένα σημείωμα. Μ' αυτό ο Άγγλος διοικητής της φάλαγγος τον καλούσε να περάση αντίκρυ να συνεννοηθούνε προφορικά. Δίστασε λιγάκι ο Λακκιώτης, μα στο τέλος, μαζί με τον καπετάνιο του Σκουφά το αποφάσισαν. Είχαν τον λόγο τους, θέλανε να κερδίσουν καιρό.

Από βραδύς, όταν φθάσανε στην Χαλκίδα, τους είχανε πη πως στο ραδιόφωνο είχαν ακούσει αρκετά περί συνάψεως ανακωχής, περί διαπραγματεύσεων, περί όρων που είχαν συμφωνηθή, αλλά όχι και περί της ημερομηνίας ενάρξεώς της. Όσο αόριστα κι' αν ήσαν αυτά που είχαν μάθει από «δεύτερο χέρι», ήσαν πάντως θετικά σ' ένα τουλάχιστον σημείον, το ότι «κάτι γινόταν».

Γι' αυτό ο Λακκιώτης και ο Σκουφάς νόμισαν πως θάπρεπε να κερδίσουν κάποιο χρόνο. Δεν υπήρχε λόγος, αν για κει το πηγαίναμε, για ανακωχή, να δοκιμάση η Χαλκίδα, έστω και για ένα-δυο 24ωρα, τα καλά της Αθήνας. Και αυτό τουλάχιστον το πέτυχαν.

***

Τις ίδιες φυσικά με τον Λακκιώτη -και κατά μείζονα λόγον βέβαια αυτοί- έκαναν και οι Χαλκιδαίοι. Θα έπρεπε να καταβληθή κάθε προσπάθεια, ώστε να αναβληθή τουλάχιστον η σύγκρουσις μέσα στην πόλι τους, ώσπου να ξεκαθαρισθή η κατάστασις, να δουν τι θα γινότανε με την ανακωχή. Γι' αυτό όταν έφθασε ο Λακκιώτης «αντίκρυ», βρήκε εκεί μια επιτροπή από τον μητροπολίτη και άλλους «προύχοντες», που είχαν περάσει κρυφά απέναντι.

Στην αρχή όμως, με τις πρώτες κουβέντες του Άγγλου και του Ελασίτη, οι πρόκριτοι φοβήθηκαν πως τίποτα δεν θα μπορούσε να αποτρέψη την σύγκρουσι που τόσο φοβόντουσαν,

Καπνισμένοι ακόμα από τις συγκρούσεις των Αθηνών, οι δύο αντίπαλοι δεν ήσαν και τόσο φιλόφρονες μεταξύ τους.

-Έφθασα εδώ, άρχισε ο Άγγλος αντισυνταγματάρχης, για να μου παραδώσετε τα όπλα σας. Και ύστερα εγώ θα σας μεταφέρω στην Λαμία.

-Για ποια όπλα μιλάς; Εκείνα που πήραμε εμείς από τους Γερμανούς; Ή μήπως σου είπανε πως εσείς μάς τα δώσατε τα όπλα που έχουμε και τώρα μας τα ζητάτε;

-Γρήγορα, γρήγορα, δεν έχω καιρό για χάσιμο. Βιαζόμαστε εμείς. Πρέπει να πάμε στο Δυτικό Μέτωπο.

-Δεν περνάει απ' την Χαλκίδα ο δρόμος για την Γερμανία. Αυτό πρέπει να το ξέρεις!

***

Η συζήτησις πήγαινε να εκτραχυνθή, αλλά την μαλάκωσε ένας Άγγλος ταγματάρχης που βρισκόταν εκεί, γνωστός του Λακκιώτη από την υπηρεσία του στην «Εμ Εν», προ των συγκρούσεων. Είπε αυτός πως η ανακωχή ήταν συμφωνημένη πια, είπανε και οι πρόκριτοι μερικές κουβέντες, σκέφθηκε και ο διοικητής του Ελασίτικου συντάγματος τις αρχικές του διαθέσεις για την αποτροπή μιας περιττής συρράξεως και βρήκε την λύσι. Με το πάντοτε κολλημένο στα χείλη του τσιγάρο και με το ανακτηθέν ψύχραιμο ύφος του παρετήρησε:

-Αυτά που μου λες είναι κάτι το απρόοπτον. Εσύ σαν αξιωματικός τακτικού στρατού, πρέπει να καταλαβαίνεις πως κι' εμείς στρατός είμαστε. Πρέπει κι' εγώ ν' αναφέρω αυτά που μου λες στους προϊσταμένους μου, να τους ρωτήσω, να πάρω διαταγές. Έτσι δεν είναι;

-Και πώς θα τους βρής τώρα τους προϊσταμένους σου;

-Πώς, πού θα τους βρω; Έχω επαφή πάντα μαζί τους.

-Έχετε ασύρματος;

-Και βέβαια έχουμε!

Και ασύρματο μεν είχε το 7ο. Αλλά η επαφή δι' αυτού ήταν ένα πρόχειρο, όσο και χρήσιμο ψέμα του Λακκιώτη. Με την σύγχυσι που υπήρχε εκείνες τις ώρες, «είχε χάσει το σκυλί τον αφέντη του» και το σύνταγμα της Ευβοίας βρισκόταν σε πλήρη απομόνωσι και κυριολεκτικά «στα σκοτάδια». Όμως μ' εκείνο το επιχείρημα οι εχθροπραξίες ανεστάλησαν για ένα 24ωρο, ως την άλλη μέρα στις 10, που θα έπρεπε να ξανασυναντηθούν οι δύο διοικηταί.

Ύστερα από λίγες ώρες όμως, άρχισαν και πάλι οι ανησυχίες των Ελασιτών της Χαλκίδας. Οι πληροφορίες και οι φήμες που κατάφθαναν δεν ήσαν και τόσο ενθαρρυντικές. Στην Κύμη έγινε μια απόπειρα αποβάσεως κάποιου τμήματος του Ιερού Λόχου. Απομακρύνθηκαν βέβαια με μερικούς πολυβολισμούς μιας διμοιρίας που είχε σταλή εκεί, αλλά τάχα δεν θα ξαναγύριζαν;

Μια ανεξακρίβωτος φήμη έλεγε πως ένα αγγλικό πολεμικό είχε φανή στην Λίμνη. Άλλο πολεμικό οι φήμες το ήθελαν στο Αλιβέρι. Και εκτός από τις φήμες, η πραγματικότης ήταν πως τα αεροπλάνα της ΡΑΦ, εκείνες τις δυο μέρες δεν σταματούσαν να πετάν πάνω από την πόλι και τον Ευβοϊκό.

Όσο περνούσαν οι ώρες, τόσο η αγωνία μεγάλωνε, τόσο το 24ωρο της αναβολής παρουσιαζόταν σαν άχρηστο. Καμμιά νεώτερη είδησις δεν μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο, ούτε κι' απ' αλλού πουθενά.

Λίγο πριν από τις 10, ο Λακκιώτης έλεγε στον συνάδελφό του Αιγινήτη:

-Άκουσε. Σε σένα πέφτει το λαχείο. Δεν πρέπει να πάω εγώ αντίκρυ. Θα τσακωθούμε πάλι και δεν ξέρεις τι γίνεται. Ίσως να με αρπάξη ο Εγγλέζος και να μη μ' αφήση να γυρίσω πίσω. Δεν πρέπει, λοιπόν, να πάω εγώ και να μείνη το σύνταγμα ακέφαλο αυτές τις ώρες. Ούτε ο Παπούλας κάνει να πάη. Εσύ δεν έχεις τμήμα αυτήν την ώρα, σ' εσένα έπεσε το λαχείο!

Έβαλε κάτω το κεφάλι ο «τυχερός» και το πήρε απόφασι. Πέρασε με τη βάρκα, με πολύ λίγες αμφιβολίες για την υποδοχή και την τύχη που τον περίμενε. Και δοκίμασε πραγματικά ευχάριστη έκπληξι, όταν είδε τον Άγγλο να τον αγκαλιάζη και να του ξεκολλάει το χέρι με τα συγχαρητήριά του:

-Τώρα πήρα νεώτερες διαταγές. Υπεγράφη η ανακωχή. Όλα τελείσαν, όλα θα πάνε καλά. Θα περάσετε με τον οπλισμό σας στο Βόλο κι' από κει θα πάτε στη Λάρισα...]

Σημειώσεις:

i Εννοεί την αναζωπύρωση της ληστείας στο διάστημα της απουσίας των τμημάτων και διάδοσης της φήμης ότι ο Ορέστης σκοτώθηκε, παραδόθηκε κλπ. Ήταν τότε που βγήκε και το τραγούδι “Ορέστη το ντουφέκι σου να μη το παραδώσεις..”.

ii Ας μου συγχωρήσει ο αναγνώστης την παράληψη των λεπτομερειών της δράσης του 7ου Συντάγματος και του Λακκιώτη στα Δεκεμβριανά. Θα χρειαζόταν άλλο ένα τέτοιο κείμενο.

Σελ. 2-3 του φύλλου ποιότητος με ιδιόχειρη παράθεση των στοιχείων του

ομοίως, σελ 4-5

Απελεθέρωση της Χαλκίδας 23 10 1944
Λακκιώτης, Ορέστης, κυβερνητικός εκπρόσωπος Σαραφιανός (;), Μητροπολίτης Γρηγόριος, Θρασύβουλος Παπαστρατής και ο Εβραίος ραβίνος. Στη δεύτερη σειρά (7) Νότης Καπνίσης, (8) Κώστας Αφένδρας, (9) Μήτσος Θεοχάρης-Μαύρος

Ο Γιάννης Σταματάκης -Λακκιώτης με το επιτελείο του 7ου Συντάγματος στη Χαλκίδα της απελευθέρωσης. Αριστερά του ο Παντελής Τσίχλας-Χατζηχρήστος. Όρθιοι: Ιπποκράτης Μαυρομάτης-Νικηταράς, Βαγγέλης Χείλαρης-Εύριπος, Δημήτρης Τσάκος-Πλάτων, Θανάσης Τζάνος-Θανάσης, Προκόπης Τζάνος-Λόγγος.

Μια πολύ σπάνια φωτογραφία του Γιάννη Σταματάκη από τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Πολλές ευχαριστίες στον κ. Ανδ. Χατζηπολάκη για την φωτογραφία που βρίσκεται στο βιβλίο 

Η ιστορία των Λάκκων και οι απανταχού Λακκιώτες το 2001

Μάντακας Γιάννης - Ντουντουλάκη Πηνελόπη

Σίφνος: Υπερτουρισμός; Απάντηση: ο Άνθρωπος!!

Σχόλιο στην εκπομπή της ΕΡΤ “Επίλογος”

Υπέρθυρο της τράπεζας του Προφήτη Ηλία του Ψηλού
1664 μ.Χ.
Όταν θεμελίωναν τις Βερσαλλίες! 
Ένα χαρακτηριστικό δείγμα από τα χιλιάδες, ενός πραγματικά ανθρωποκεντρικού πολιτισμού
[από το αρχείο και τις εξερευνήσεις του συγγραφέα]

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Πριν από λίγο απόλαυσα μια ωραία δημοσιογραφική δουλειά που είχε θέμα τη Σίφνο και τον (υπέρ) τουρισμό.

Ειπώθηκαν πολύ σωστά και ενδιαφέροντα πράγματα. Και αυτά ακριβώς είναι που μου δημιούργησαν τη διάθεση να μοιραστώ μερικές ακόμα σκέψεις και βιώματα για το αγαπημένο μας νησί.

Θα μιλήσω κυρίως προσωπικά, διότι η Σίφνος είναι κι αυτή πρόσωπο. Προσωπική είναι αυτή η σχέση που δημιουργεί ο καθένας μας με το νησί. Πρόσωπο με πρόσωπο, βρισκόμαστε μαζί της, αλλιώς πάμε αλλού για να καταναλώσουμε “στιγμές”, “εικόνες”, “σέλφις”.

Κάθε τόπος ζωής είναι το πρόσωπο ενός τΡόπου ζωής. Και έχω αναφερθεί αλλού σε τι συνίσταται, ειδικά για τη Σίφνο, αυτό το “Ρ” του Τόπου. Επιτυχία του κειμένου αυτού θα θεωρηθεί αν ο αναγνώστης σκεφτεί λίγο πάνω στα ζητήματα που θέτει. Αν τα θεωρήσει έστω ως “υπόθεση εργασίας” σε μια μεγάλη συζήτηση που έχει, ευτυχώς, ανοίξει και απ’ ο,τι φαίνεται, και πάλι ευτυχώς, θα συνεχιστεί.

Προσωπική σχέση

Ταξιδεύω στις Κυκλάδες από το 1980. Πρώτο ταξίδι η Φολέγανδρος. Το 1990 άρχισα να γνωρίζω τη Σίφνο. Δεν έχω τελειώσει ακόμα τη γνωριμία μαζί της αν και μπορώ να καμαρώσω ότι έχω περπατήσει όλα τα μονοπάτια της, και όχι μία μόνο φορά.

Τα πρώτα χρόνια, 6 φορές το χρόνο, έμενα στου μακαρίτη του κυρ Αντώνη του Λεμπέση. Τον λέω ακόμη “κυρ-Αντώνη” γιατί ακόμα υπάρχει στο νου μου, “σαν να ήταν ζωντανός”.

Στεκόμουν εκεί στην πλατεία, μπροστά στον Άγιο Κωνσταντίνο του Αρτεμώνα, και κοιτάζοντας τον “αναμμένο” Αη Νηγιά αναρωτιόμουν, “τι είναι αυτό που μου αρέσει στη Σίφνο περισσότερο από όλες τις άλλες Κυκλάδες;”, τι είναι αυτό που με κάνει να νιώθω αυτή την μεγάλη οικειότητα, αυτή τη στοργή, αυτή την πραγματική συγκίνηση που νιώθει ο άνθρωπος όταν συναντάει πχ ένα μεγάλο έργο τέχνης.

Στεριανός εγώ, από τη Βοιωτία, όπου, και η γη και το ύδωρ δεν λείπουν, δεν άργησα να βρω την απάντηση. Ήταν η ίδια που ο Οιδίπους έδωσε στη Σφίγγα, κάπου εκεί στην Κωπαΐδα, τον εύφορο και υδροφόρο κάμπο μας. “Ο Άνθρωπος”, ήταν η απάντηση, ικανή από μόνη της να σκοτώσει το θηρίο, το οποίο, σκότωνε τους ανθρώπους!

Ο Άνθρωπος, και στον εύφορο κάμπο της Θεογονίας αλλά και στον “βραχώδη παράδεισο” του νησιού.

Σχέση: Τ’ αγαθά ως ζωή και η ζωή ως αγαθό

Η επόμενη ερώτηση. Αυτή την υποβάλλει πια ο Αη Νηγιάς, αυτοπροσώπως:

-Ναι, αλλά τι είδους άνθρωπος;; τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί που φτιάξανε εμένα, εδώ στην κορυφή της Σίφνου; Τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί που κουβαλήσανε σπαστήρες και γεννήτριες, εδώ πάνω στα 700 μέτρα, δυο ώρες δρόμο με τα πόδια, για να με συντηρήσουν; Που παρατάνε τους δικούς τους, Σαββατοκύριακο, και “αναπαύονται” ρίχνοντας μπετά και ανοικοδομώντας;

Η απάντηση εμπεριέχεται στην παροιμία που αναφέρει ο κύριος Μπελιός στο βίντεο.

- “Σπίτι όσο να χωρείς και χωράφι όσο να θωρείς”!

Αν και τέτοια χωράφια, “όσο να θωρείς” δεν υπάρχουν στο “μικρό” νησί, αποδίδει το πνεύμα εκείνου του ανθρωπολογικού τύπου στον οποίο οφείλουμε ο, τι εννοούμε λέγοντας “Σίφνο”.

Ο Άνθρωπος που δημιούργησε την Σίφνο έχει ως “νόμο” ύπαρξης και αναπαραγωγής, του ίδιου και της κοινωνίας του, μια σχέση, ένα κλάσμα μεγαλύτερο της μονάδας, από μία έως πολλές φορές. Και αυτό ισχύει για τους πάντες, φτωχούς και πλούσιους.

Αριθμητής του κλάσματος είναι τα παραγωγικά στοιχεία της περιουσίας του. Τα χωράφια, τα ζώα, τα εργαλεία, τα φυτά, το “δεντρά” και τα δέντρα. Όλα αυτά που ο Μαρξ θεωρεί “κεφάλαιο” και εννοεί όχι ένα οποιοδήποτε χρηματικό ποσό ή ένα περιουσιακό στοιχείο, αλλά, εκείνο το χρηματικό ποσό και εκείνο το περιουσιακό στοιχείο, το οποίο, παίρνει μέρος στην παραγωγική διαδικασία όπως και στην εν συνεχεία κίνηση των παραγόμενων προϊόντων.

Παρονομαστής του κλάσματος είναι τα αγαθά της περιουσίας του. Ο, τι προορίζεται για την απόλαυση. Ο, τι περιουσιακό στοιχείο ΔΕΝ είναι μέσο παραγωγής, ο,τι δεν είναι κεφάλαιο αλλά σκέτο περιουσιακό στοιχείο.

Ακόμα και το σιφνιακό σπίτι δυσκολεύεται κανείς να τα θεωρήσει αγαθό. Κυρίως αποτελεί μια μονάδα παρασκευής όλων εκείνων των υλικών προϋποθέσεων για την αναπαραγωγή του προσώπου, της οικογένειας, της κοινωνίας. Ελάχιστες λειτουργίες συντελούνται, ς’ αυτό, καθαρά για λόγους απόλαυσης. Οι εκπληκτικές ικανότητες των Σιφνιών, στη μαγειρική, εκεί εντάσσονται και συνδυάζουν “το τερπνό μετά του ωφελίμου”.

Ωστόσο, παρά την “έλλειψη” αυτή των αγαθών της ζωής, ο Σιφνιός απολαμβάνει το αγαθό της ζωής σε όλες του τις εκφάνσεις και ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση.

Ο μεροκαματιάρης, ο ξωμάχος, ο τσικαλάς, γλεντάει και διασκεδάζει, πάντα με ζωντανή μουσική και όχι “κονσέρβα”, πολύ περισσότερο από την σημερινό άνθρωπο που έχει αντιστρέψει το κλάσμα, έχει υποβιβάσει τη σχέση κάτω της μονάδας, και η περιουσία του αποτελείται κυρίως από αγαθά και σχεδόν καθόλου από παραγωγικά στοιχεία, από “κεφάλαιο”.

Δεν χρειάζεται μεγάλο σπίτι για να γλεντήσει ο Σιφνιός. Αν και αυτό το μικρό που ίσα τον χωράει έχει πάντα την πόρτα του ανοικτή. Ο γλεντιστής βρίσκει το κέφι του με την καλή παρέα, είτε στις άπειρες γιορτές και σχόλες είτε στα καλά του καθουμένου, καθώς γυρίζει από τη βιοπάλη.

Γύρναγε, λέει, ο τσικαλάς από το Βαθύ το Σάββατο, έδινε στον γυιο του, που τον περίμενε στις Αράδες, το γαϊδούρι να το πάει στο σπίτι και εκείνος πάγαινε κατ’ ευθείαν στη μπακαλοταβέρνα του Τσαλίκη στην Καταβατή. Σε λίγο κατέφτανε και η συμβία με τα παιδιά, των καμαράδων του οι συμβίες επίσης, κι άρχιζε το γλέντι με τα τακίμια, ενώ τα ρεβύθια γίνονταν στο φούρνο αγκαλά με τα άλλα των γειτόνων.

Γη και ύδωρ

Παραπονιέται σήμερα, ο ανεστραμμένος άνθρωπος, για την έλλειψη νερού. Και πάλι αναστρέφει και διαστρέφει το πρόβλημα. Σε άλλο κείμενό μου έχω δείξει ότι η Σίφνος είναι φτιαχμένη έτσι που να μπορεί να κρατήσει επάνω της πάνω από 4.000 μονίμους κατοίκους. Στην ιστορία της και μάλιστα σε αιώνες σκλαβιάς και ξένης κατοχής έχει φτάσει και τις 6.000.

Δεν την πληγώνουν οι πολλοί άνθρωποι αλλά οι πολλοί άνθρωποι που συνωστίζονται στους δύο μήνες που… τρέφουν τους δώδεκα. Το πρόβλημα δεν είναι ένας γενικός “υπερτουρισμός” αλλά η κατανομή του σε περισσότερους μήνες του χρόνου. Και αυτό που δεν μπορεί να γίνει πχ στη Μύκονο, μπορεί να γίνει στη Σίφνο. Ήδη γίνεται, όταν πέρσι, ο Ιούλιος ξεπέρασε τον Αύγουστο. Το είδος των επισκεπτών της Μυκόνου ελάχιστα μπορεί να δεχτεί διαφορετική κατανομή στο χρόνο. Το είδος των επισκεπτών της Σίφνου όμως μπορεί να δεχτεί αυτή την κατανομή και θα πρόσθετα ότι την λαχταράει.

Δεν την πληγώνουν οι πολλοί άνθρωποι αλλά το είδος του ανθρώπου. Δεν την βαραίνει το βάρος των 7.297 επισκεπτών της που γεμίζουν τις κλίνες της και προστίθεται στο βάρος των άλλων 2.777 μονίμων κατοίκων της ανάγοντας τον πληθυσμό της τους δύο μήνες σε 10.000 περίπου. Πληθυσμός που πενταπλασιάζεται απότομα και ορμητικά. Την πληγώνει το είδος αυτών των ανθρώπων που αντιλαμβάνεται αλλιώς την απόλαυση της ζωής. Που νομίζει τη ζωή ως άθροισμα αγαθών και όχι ως γινόμενο του αγαθού της ζωής επί το Πνεύμα της Σίφνου. Πνεύμα που στη Σίφνο το λένε Άγιο, κι εσείς πείτε όπως σας αρέσει αν δεν συμφωνείτε στην… ορολογία.

Την πληγώνει ο ανθρωπολογικός εκείνος τύπος που ενώ δεν παράγει τίποτα απ’ ο,τι οι 6.000 Σιφνοί του 16ου αιώνα, παράγει, κατά μέσον όρο και κατά κεφαλήν, περισσότερα σκουπίδια απ’ ο,τι ο Σιφνιός τον υπόλοιπο χρόνο.

Δεν την πληγώνει η υπερκατανάλωση νερού από ζωντανούς ανθρώπους, όπως δεν την πλήγωνε η παρουσία χιλιάδων ζώων που έπρεπε να ποτιστούν. Οι πολλοί περισσότεροι μπαξέδες που υπήρχαν στην Πουλάτη, στον Αρτεμώνα με τα μαγκάνια των πηγαδιών, οι στέρνες με τα χρυσόψαρα.

Την πληγώνει η κατασπατάληση του νερού σε μη παραγωγικές και ενάντια στο Πνεύμα της Σίφνου δραστηριότητες.

Μέσα ς’ αυτές είναι και τα αυτοκίνητα. Θύμωναν οι παλιοί Σιφνιοί με τους νεότερους που “χάλαγαν τις στέρνες για να τις κάνουν γκαράζ για το αυτοκίνητο”. Στην πραγματικότητα η αντιστροφή αυτή της στέρνας σε πάρκινγκ ήταν μέρος της αντιστροφής του κλάσματος που είπαμε παραπάνω. Αντιστρέφοντας τη χρήση των στοιχείων της περιουσίας αντιστρέφονταν και η σχέση τους. Αυξάνοντας την αξία των αγαθών (αυτοκίνητο) μειωνόταν το “κεφάλαιο”.

Είχε προηγηθεί ακόμα μία αντιστροφή. Τα ζώα είχαν αντικαταστήσει μηχανές, οι οποίες, δεν είχαν ανάγκη για νερό. Πόσο όμως νερό χρειάζεται, κατά κεφαλήν, στα ζώα, πόσο στους ανθρώπους και πόσο στ’ αυτοκίνητα; Πόσα μουλάρια και πόσα γενικά μεταφορικά ζώα είχε το νησί όταν είχε 4.000 έως 6.000 πληθυσμό; Πόσα πρόβατα και κατσίκια; Πόσα πουλερικά κι άλλα; Πόσο νερό χρειάζονταν για κάθε μέρα, 365 μέρες, όλα τα χρόνια; Ήταν λιγότερο ή περισσότερο απ’ ο, τι χρειάζονται οι τουρίστες;

Θεωρώ πως δεν ήταν λιγότερο αλλά ότι ήταν περισσότερο. Ας κάνουν εκείνοι που ξέρουν από ζώα τον πολλαπλασιασμό κι ας μας πουν.

Όπως και νά ‘χει πάντως, οι ποσότητες τότε ήταν πολύ μεγάλες και μάλιστα δεν υπήρχε και δίκτυο αλλά αντλούνταν και μεταφέρονταν με τα χέρια.

Από πού; Μα από εκεί που βρίσκονταν. Από τα εκατοντάδες πηγάδια του νησιού!

Πηγάδια που επικοινωνούν μεταξύ τους, που όταν γεμίζει το ένα αφήνει το νερό στο άλλο, που λειτουργούν σαν υπόγειες στέρνες κι αποθήκες νερού και που κανένας, ακόμη τώρα, δεν μέτρησε, δεν υπολόγισε, τα χιλιάδες κυβικά μέτρα νερού που “κρύβουν” στα υπέροχα, καλοχτισμένα και δροσερά βάθη τους.

Και αφού κανείς δεν τα μέτρησε, κανείς δεν υπολογίζει ς’ αυτά. Κανείς δεν τα χρησιμοποιεί οργανωμένα και έχοντας πάντα στο μυαλό του ότι τα πηγάδια και οι πηγές συντηρούνται μόνο όταν χρησιμοποιούνται. Αλλιώς φράζουν και ξεραίνονται. Επιπλέον, κανείς δεν συζητάει γι’ αυτά όταν συζητάει για την έλλειψη του νερού, για δεξαμενές και αφαλατώσεις, για υδροφόρες και πισίνες.

Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης του νερού της νήσου θα έπρεπε να περιλαμβάνει τα πάντα. Πηγάδια, πηγές, γεωτρήσεις, δεξαμενές, στέρνες ανοικτές και κλειστές, πισίνες. Τα πάντα. Μετρημένα σε κυβικά και οργανωμένα έτσι που να μπορούν να αξιοποιηθούν, αν υπάρξει ανάγκη, για διάφορες χρήσεις.

Μια πισίνα ξενοδοχείου π.χ. να μπορεί να “προσφέρει” το νερό της σε περίπτωση πυρκαγιάς αλλά και τα μέσα για την άντλησή του, στην πράξη και όχι μόνο στα σχέδια. Οι μεγάλες κλίσεις του εδάφους βοηθάνε για να πάει το νερό όπου χρειάζεται και τα φτηνά πλέον υλικά των δικτύων βοηθάνε περισσότερο. Όσο προχωράει δε το αποχετευτικό δίκτυο, τα υπόγεια ύδατα θα καθαρίζουν και θα καθίστανται ευρύτερα αξιοποιήσιμα.

Και ιδού το μέγα ερώτημα. Μιλάμε για υπερτουρισμό και για όρια που πρέπει να τεθούν. Πριν απ’ αυτό, όμως, πρέπει να τεθούν όρια στα αυτοκίνητα που βρίσκονται στο νησί; Πόσα αυτοκίνητα χωράει όταν οι κάτοικοι είναι 10.000 τους δύο μήνες; Τι επιβάρυνση επιφέρουν αυτά στην κατανάλωση νερού; Ή μήπως χωράει “άπειρα” αυτοκίνητα; Γιατί στο καράβι υπάρχει όριο και ς’ αφήνει απ’ έξω αν δεν προλάβεις και στο νησί δεν υπάρχει; Γιατί δεν γίνεται καν συζήτηση για ένα τέτοιο μέτρο; Γιατί “διαφεύγει” και από το ενδιαφέρον των μελετητών και των δημοσιογράφων;

AirBNB: Αγαθό ή κεφάλαιο; ή μήπως “αγαθό κεφάλαιο”;

Πολλά λέγονται για την μοντέρνα αυτή αγορά τουριστικών υπηρεσιών. Εκείνο που πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι, άλλο AirBNB στην Αθήνα και άλλο στη Σίφνο. Άλλο ως επιχείρηση και άλλο ως συμπλήρωμα εισοδήματος. Άλλο ως μικρό συμπληρωματικό στοιχείο μιας πολύπλευρης τουριστικής δραστηριότητας και άλλο ως μοναδικό στοιχείο μιας μεγάλης τουριστικής δραστηριότητας.

Η Σίφνος δεν επέτρεψε, μέχρι τώρα, την “ανάπτυξη” μεγάλων τουριστικών μονάδων με δεκάδες κι εκατοντάδες κλίνες. Και αυτό έγινε γιατί οι ίδιοι οι Σιφνιοί, μεταξύ τους, ο ένας με τον άλλο, παρά και ενάντια στο κράτος και την αμέλειά του, έμαθαν πώς να καλύπτουν τις ανάγκες της “αγοράς”, τη ζήτηση.

Δεν έχω στοιχεία για τον AirBNB στο νησί εκτός απ’ αυτά που αναφέρει το βίντεο με κύριο τη θεαματική αύξηση υπέρ του 60%. Βέβαια δεν διευκρινίζεται πόσα απ’ αυτά ήταν πριν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην προσφορά κλινών, αν επρόκειτο να γίνουν δωμάτια κοκ.

Σκεπτόμενοι όμως, πάντα στη Σίφνο, και μέσα στο πλαίσιο του κλάσματος, της σχέσης που προαναφέραμε, μπορούμε να καταλήξουμε στα εξής.

Όταν έχει σήμερα κάποιος ένα σπίτι στη Σίφνο, έχει ένα περιουσιακό στοιχείο που είναι αγαθό. Του ζητάει χρήματα και δεν του δίνει. Γιατί είναι κακό να επιχειρήσει να αντιστρέψει την αντιστροφή; Πώς μπορεί να πει κανείς στον ιδιοκτήτη του σπιτιού να μην επιχειρήσει να έχει ένα κάποιο εισόδημα από την εκμετάλλευση του περιουσιακού αυτού στοιχείου, ειδικά όταν τον περισσότερο χρόνο είναι κλειστό και φθείρεται απαιτώντας υπέρογκα έξοδα για τη συντήρηση; Και γιατί είναι κακό για το τόπο να φέρνουν κάποιο εισόδημα αυτά τα σπίτια, και κατά συνέπεια να είναι σε θέση ν’ αυτοσυντηρηθούν, αντί να είναι παραμελημένα και εγκαταλελειμμένα στη φθορά του χρόνου;

Το AirBNB είναι όπως τα ενοικιαζόμενα δωμάτια, όπως τα ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα και όπως οι επαγγελματικές πισίνες. Δεν μπορεί να απαγορευτεί. Κάτι τέτοιο είναι πια μάταιο σε βαθμό ανοησίας. Απλώς πρέπει να οργανωθεί με τον κατάλληλο τρόπο.

Το ότι ταυτόχρονα παρουσιάζεται έλλειψη σπιτιών για τους διάφορους λειτουργούς της παιδείας, της υγείας, της ασφάλειας κλπ είναι άλλο θέμα και δεν έχει σχέση με τις μορφές που οι κλίνες ενοικιάζονται.

Είναι θέμα της κοινωνίας, είναι θέμα του δήμου. Όπως εκείνος που θέλει να βρει υπαλλήλους στη δουλειά του βρίσκει και τους παρέχει στέγη έτσι και ο δήμος πρέπει να βρει και να παράσχει στέγη στους απαραίτητους για τη λειτουργία της κοινωνίας ανθρώπους. Εδώ καλείται να λύσει τόσα άλλα συνθετότερα προβλήματα γιατί τάχα δεν μπορεί να λύσει κι αυτό; Και αν δε βρίσκει σπίτια γιατί να μην αγοράσει ή να μη φτιάξει; Κάποτε είχε και κοινοτικό ξενώνα. Είναι μεγαλύτερο έργο να φτιάξει ή να ανακαινίσει σπίτια για μερικές δεκάδες ανθρώπους από το να διεκπεραιώσει ένα έργο όπως πχ είναι η αποχέτευση; Ας μη ξεχνάμε ότι ο δήμος μέχρι και κινηματογραφικές ταινίες σπονσονάρησε!

Ναι, η κοινωνία της Σίφνου μπορεί να παράσχει καταλύματα στους ανθρώπους εκείνους που εκουσίως σπεύδουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για την αναπαραγωγή αυτής της κοινωνίας. Και όχι μόνο μπορεί να τους παράσχει καταλύματα αλλά μπορεί να είναι αυτά δελεαστικά, και οικονομικά και αισθητικά, έτσι που να αποτελούν κίνητρο για να εγκατασταθεί κάποιος στο νησί.

Όροι δόμησης και πνεύμα δόμησης

Ξεκινώντας να σκεφτόμαστε το ζήτημα της δόμησης, της οικοδόμησης, δημόσιας και ιδιωτικής χρήσης ας έχουμε υπόψη κάποια πράγματα.

Εφόσον παραδεχόμαστε ότι βρισκόμαστε ενώπιον ενός ιδιαίτερου τ[ρ]όπου ζωής, αντίστοιχα ιδιαίτερος είναι και ο τρόπος οικοδόμησης του τόπου.

Συνεπώς αντίστοιχες σπουδές πρέπει να διαθέτει κανείς για τον υλοποιήσει. Οι εξαιρετικές δε σπουδές ΔΕΝ αρκούν για να αναπαραχθεί στο ελάχιστο ο τρόπος της Σίφνου ανά τους αιώνες.

Για να προκαλέσω τον αναγνώστη αλλά και για να κομπλάρω τους υπερόπτες ειδικούς θα επικαλεστώ την εμπειρία αλλά και την μαρτυρία όχι μόνο των Σιφνιών αλλά και των Κυκλαδιτών γενικώς.

Ποιος ήταν εκείνος ο μάστορας που έχτιζε εκκλησία “και με ένα καλάμι γύριζε τον τρούλο” στις αρχές του 20ου αιώνα; Και τον θαύμασε, λέει, ο αρχιτέκτονας γιατί το σχέδιο δεν το είχε στο χαρτί αλλά στο μυαλό του;

- “Όταν χτιζόταν ένα σπίτι μαζευόμασταν όλοι και βοηθάγαμε”, μου έλεγε ένας παλιός Μυκονιάτης ξενοδόχος, Αντώνης κι αυτός, πλην όμως εισέτι ζωντανός. “Ένα παράβολο πληρώναμε στην κοινότητα και δεν χρησιμοποιούσαμε ούτε μέτρο ούτε ράμμα”.

Τι σημασία έχουν αυτές οι μαρτυρίες;

Έχουν ότι, τα οικιστικά αυτά θαύματα των Κυκλάδων και βέβαια της Σίφνου, είναι προϊόντα ελευθέρων ανθρώπων που όμως δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους την ασυδοσία, την αυθαιρεσία, την απληστία, την ύβρη!

Χωρίς κανέναν καταναγκασμό, χωρίς κανέναν νόμο ή κανόνα, μόνο με τη καλή θέληση, τη δική τους και του εμπειρικού μάστορα, δημιουργούν πράγματα χρήσιμα άμα και εξαιρετικού κάλους. Μετ’ ευτελείας και άνευ μαλακίας, όχι ως εξαίρεση και ως αποκορύφωση πολιτισμού, στην “αυτοκρατορική” δημοκρατία της Αθήνας, της ηγέτιδας πόλης του “κράτους της θάλασσας” της “Δηλιακής Συμμαχίας”, αλλά στη “μικρή” Σίφνο ως καθημερινότητα και ως κανονικότητα.

Η λύση λοιπόν, όποιου προβλήματος, δεν μπορεί να αναζητηθεί στους νόμους, στην επιβολή τους, στην επίβλεψη κοκ. Είναι απαραίτητα όλα αυτά αλλά δεν επαρκούν. Όλες οι καταστροφές γίνανε υπαρχόντων των νόμων. Τι έλλειπε; Έλλειπε το Πνεύμα, που κάποιοι το λένε άγιο και σεις αν δεν σας αρέσει πείτε το όπως θέλετε.

Η Σίφνος, και όλες οι Κυκλάδες, τεκμηριώνουν ότι χωρίς νόμους και επιστήμες γίνηκαν θαύματα. Χωρίς Πνεύμα όμως, όσοι νόμοι κι επιστήμες κι αν σωρεύτηκαν, θαύματα δεν έγιναν. Και ακριβώς γι’ αυτό ψαχνόμαστε τώρα.

Σημείωση της 21ης Μαΐου 2024:

Μια εικόνα που μπορεί ν' αποδώσει συμβολικά το πρόβλημα. 
Τα εργαλεία είναι αξίες που φτιάχνουν άλλες αξίες.
(λέγονται και "μέσα παραγωγής" ή κεφάλαιο). 
Η αξία χρήσης τους φτιάχνει αξίες χρήσης.
Η χρήση του τραπεζιού ΔΕΝ φτιάχνει αξίες χρήσης αλλά είναι αξία απόλαυσης (αγαθό).
Και τα δύο είναι περιουσία.
Το πρόβλημα ξεκίνησε από τότε που τα μέσα παραγωγής αξιών έπαψαν να υπάρχουν ως τέτοια και άρχισαν μια "νέα ζωή" ως αγαθά (αξίες απόλαυσης). 
Τα κλειδιά και η καδένα δεν είναι πλέον τα εργαλεία του μάστορα
αλλά το τραπεζάκι που πίνει τον καφέ του.
Η περιουσία έμεινε η ίδια ή και μπορεί να αυξήθηκε αν το έργο τέχνης εκτιμηθεί από την "ελεύθερη αγορά".
Η αξία όμως των μέσων παραγωγής του μάστορα μειώθηκε και αυξήθηκε αντίστοιχα η αξία των αγαθών του.
Το εν λόγω "άτομο" μπορεί και να πλούτισε.
Φτώχυνε όμως η κοινωνία, διότι το εργαλείο δεν είναι μόνο ατομική περιουσία αλλά και κοινωνική. Κυρίως κοινωνική!
Η διπλή αυτή ιδιότητα οφείλεται στο ότι, ναι μεν ο καθένας μπορεί να πληρώνει ένα "γερμανικό κλειδί", αγοράζοντας μιαν υπόσταση της ουσίας του "γερμανικού κλειδιού", η ουσία όμως αυτού του "γερμανικού κλειδιού" παραμένει στην ιδιοκτησία της κοινωνίας που αγωνίστηκε αιώνες για να καταλήξει στην εν λόγω τελειοποίηση του εργαλείου. 
Ο κοινωνικός χαρακτήρας της ουσίας του εργαλείου ΔΕΝ μπορεί ποτέ να αλλάξει!!!
Μπορεί μόνο να αποσιωπηθεί για να σφετεριστούν, οι ιδιώτες, τις εκάστοτε υποστάσεις του. 
(Εδώ το "ιδιώτες" με όλες τις σημασίες που έχει στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα).

Πρώτη δημοσίευση: kaipoutheos.gr