Μια βδομάδα μετά την κατάληψη του Καρπενησίου από τον ΔΣΕ, η "υπόθεση των Στρατολόγων"

Από αριστερά: Α' γραμμή: Ιωάννης Πορτοκάλης, Γεώργιος Τσουκαλάς, Αλίκη Τσουκαλά, Ιωάννης Βλέσσας
Β' γραμμή: Τάκης Φίτσιος, Μαρία Λαφαζάνου, Παντ. Τριανταφυλλίδης, Ευάγ. Π. Μαντής

 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Η Ιστορία αναφέρει ότι στις 21 Ιανουαρίου 1949, εξετοξεύθη η επίθεση του Δημοκρατικού Στρατού κατά της οχυρωμένης πόλης του Καρπενησίου. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 22/1 και η πόλη κρατήθηκε επί δέκα ημέρες.

Στη σκιά εκείνου του μεγάλου γεγονότος, όπου μια πόλη και μάλιστα της κεντρικής Ελλάδας καταλαμβάνεται από τον ΔΣΕ επί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, παραμένει η λεγόμενη “υπόθεση των Στρατολόγων”.

Μιας ομάδας αγωνιστών, με ποικίλη μόρφωση, κοινωνική και επαγγελματική προέλευση, που δρούσε στο κέντρο της Αθήνας αλλά και στη Χαλκίδα, και είχε
αποστολή να φυγαδεύει διωκόμενους αγωνιστές προς το βουνό, όπως και πάσης φύσεως εφόδια που μπορεί να βοηθούσαν τους αντάρτες.

Η υπόθεση στις βασικές της γραμμές έχει ως εξής:

8 Φεβρουαρίου 1949, η Γενική Ασφάλεια Αθηνών ανακοινώνει τη σύλληψη των «Στρατολόγων».

9 Φεβρουαρίου, από την «Ελευθερία» και το «Εμπρός» έχουμε τα ονόματα και τα στοιχεία τους:

1. Βλέσσας Ιωάννης ετών 51, διατηρών αρωματοπωλείον επί της οδού Φιλελλήνων 24, εκ Βραϊνδρίου Μ. Ασίας

2. Τσουκαλάς Γεώργιος ετών 45, διατηρών βιβλιοπωλείον επί της οδού Φιλελλήνων 52, εκ Προυσσού Ευρυτανίας

3. Τσουκαλά Αλίκη του Γεωργίου, ετών 20

4. Μαντής Ευάγγελος, ετών 45, τμηματάρχης της Εθνικής Τραπέζης, εκ Σχηματαρίου Θηβών

5. Πορτοκάλης Ιωάννης, ετών 37, διατηρών την γνωστήν ταβέρναν της Πλάκας επί της οδού Κυδαθηναίων 15, εξ Αιγιάλης Αμοργού

6. Φίτσιος Δημήτριος ή Τάκης, ετών 48, πρώην συντάκτης της κομμουνιστικής εφημερίδος «Ριζοσπάστης», εκ Λαμίας

7. Τριανταφυλλίδης Παντελής, ετών 52, εμποροράπτης επί της οδού Βερανζέρου 14, εκ Νικομηδείας Μ. Ασίας

8. Κατραφύλας Αλέξανδρος (αλλού αναφέρεται ως Ιωάννης), ετών 27, ράπτης, εκ Μυτιληνών Σάμου

9. Σκαφής Φ., ετών 43, διατηρών μαρμαρογλυφείον επί της οδού Μαυρομιχάλη 161, εκ Τήνου

10. Λαφαζάνου Μαρία ετών 26, εκ Μικρομάνης Καλαμών.

«Ούτοι, κατά πληροφορίας της Γενικής Ασφαλείας, ήσαν πράκτορες των συμμοριτών, εγκατεστημένοι εις Αθήνας, ενεργούντες κατασκοπείαν και στρατολογίαν δια λογαριασμόν των συμμοριτών της Ρούμελης, καθοδηγούμενοι απ' ευθείας υπό Συνδέσμου του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και εξυπηρετούντες το κομματικόν γραφείον περιοχής Στερεάς Ελλάδος.

Η ανακάλυψις της παρανόμου ταύτης οργανώσεως επετεύχθη κατόπιν ομολογιών του συλληφθέντος προ καιρού εις Εύβοιαν συμμορίτου Σταμ. Μπαλάσκα και της αρχηγού της κομμουνιστικής οργανώσεως Χαλκίδος Μαρίας Μανουσάκη ή Μεϊμάρογλου, οι οποίοι ευρίσκοντο εις επαφήν με τους συλληφθέντας εις Αθήνας. Εις την Χαλκίδα επίσης συνελήφθησαν άνω των 100 προσώπων εχόντων σχέσιν με την ίδιαν υπόθεσιν, πολλά των οποίων παραπεμφθέντα εις το Στρατοδικείον κατεδικάσθησαν εις θάνατον και άλλας βαρείας ποινάς»...[«Ελευθερία» 9 Φεβ 1949]

«...συνελήφθησαν κατόπιν πολυημέρου παρακολουθήσεως, τα μέλη της οργανώσεως των κομμουνιστών υπό των οποίων συνεκεντρούντο και μετεφέροντο μέσω Χαλκίδος εις Στερεάν Ελλάδα πολεμοφόδια, τρόφιμα και υγειονομικόν υλικόν δια την ενίσχυσιν των εκεί συμμοριακών συγκροτημάτων. Επίσης εστρατολογούντο και διάφορα άτομα, τα οποία εφυγαδεύοντο δια πρακτόρων της οργανώσεως εις Χαλκίδα και εκείθεν εις διάφορα συμμοριακά συγκροτήματα». [«Εμπρός» 9 Φεβ 1949]

Η ανακοίνωση τη Γενικής Ασφάλειας κάνει λόγο και για τέσσερις γιάφκες όπου γίνονταν οι συναντήσεις:

• Το αρωματοπωλείο επί της οδού Φιλελλήνων 24

• Το βιβλιοπωλείο επί της οδού Φιλελλήνων 52

• Η ταβέρνα επί της οδού Κυδαθηναίων 15

• Το εμποροραφείο επί της οδού Βερανζέρου 14

Το «Εμπρός» δίνει περισσότερες λεπτομέρειες:

Ο πρώτος συλληφθής Σταμ. Μπαλάσκας (Μπαλέκα τον αναφέρει το «Εμπρός») στην ανάκριση αποκάλυψε όλη την οργάνωση της Χαλκίδας. Έτσι συνελήφθη και η Μανουσάκη ή Μεϊμάρογλου. Δεν έδωσε όμως κανένα στοιχείο για την οργάνωση της Αθήνας με την οποία είχαν επαφή. Στη συνέχεια ο διαβόητος Ι. Κροντήρης ζήτησε να αποσταλούν στην Αθήνα οι δύο ανωτέρω για να ανακριθούν. Η ανάκριση του Κροντήρη απέδωσε τα δέκα ονόματα των Αθηναίων κομμουνιστών.

Από το «Εμπρός» μαθαίνουμε και μερικά ονόματα από τα εκατό περίπου των συλληφθέντων στη Χαλκίδα: Λ. Βρεττός, Κ. Αργύρης, Ισαάκ Βασιλειάδης, Χαρίκλεια Καραχανίδου, Βάσω Πανταζή και Ζωή Μανιάτη.

Όπως προκύπτει όμως από τη σύγκριση των στοιχείων η κατάθεση του Σταμάτη Μπαλάσκα και οι συλλήψεις αυτές πρέπει να είχαν γίνει αρκετούς μήνες πριν τη σύλληψη του κλιμακίου της Αθήνας. Ο Μπαλάσκας είναι εκτελεσμένος ήδη από τις 23/9/1948. Φαίνεται μάλιστα ότι εκτελέστηκε αυθημερόν δυνάμει των 120 & 121 23/9/1948, αποφάσεων του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών Β' τμήμα Χαλκίδας (Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια -Νικόλαος Μιχιώτης, Αθήνα 2011). Στις 15/12/1948, γίνονται και οι εκτέλεση των: Ισαάκ Βασιλείου Βασιλειάδη, Κων/νου Αθανασίου Αργύρη, Ανέστη Ιωάννου Βασιλείου, δυνάμει της 130/18/10/1948 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών, Β' τμήμα Χαλκίδας. Η εκτέλεση της Χαρίκλειας Παντελή Καραχανίδου γίνεται κι αυτή την ίδια μέρα δυνάμει της ίδιας απόφασης.

Κάνοντας τον μακάβριο λογαριασμό, από τις υποθέσεις αυτές προκύπτουν τρεις μεγάλες ομάδες εκτελέσεων στην Χαλκίδα από τον Σεπτέμβριο του 1948 έως τον Μάιο του 1949:

9 αγωνιστές (7 άνδρες & 2 γυναίκες) πέφτουν στις 23 & 27 Σεπτεμβρίου 1948 δυνάμει των 120 & 121/23-9-1948 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών – Β' τμήμα Χαλκίδας

4 αγωνιστές (3 άνδρες & 1 γυναίκα) πέφτουν στις 15 Δεκεμβρίου 1948 δυνάμει της 130/18-10-1948 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών- Β' τμήμα Χαλκίδας

9 αγωνιστές (5 άνδρες & 4 γυναίκες) πέφτουν στις 16 Απριλίου και 23 Μαΐου 1949 δυνάμει της 51/5-4-1949 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών- Β' τμήμα Χαλκίδας.

Σύνολο 22 αγωνιστές σε σύνολο 33 που εκτελέστηκαν στην Χαλκίδα κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Από τους 22, οι 7 είναι γυναίκες. Η Αλίκη Τσουκαλά είναι 20 ετών, δηλαδή για την εποχή αυτή ανήλικη. Η Μαρία Λαφαζάνη είναι 25.

Η ίδια εφημερίδα, στις 12 Φεβρουαρίου, δίνει περισσότερες λεπτομέρειες για τη δράση και τη λειτουργία του μηχανισμού εφοδιασμού του ΔΣΕ και της στρατολογίας ανταρτών.

Αφού παραθέτει αρκετά στοιχεία για τα συνθηματικά που χρησιμοποιούνταν στο μυροπωλείο της οδού Φιλελλήνων, (ως κατάθεση της Μαρίας Μανουσάκη, υπεύθυνης για την περιοχή) αποκαλύπτει ότι οι σύνδεσμοι με την Αθήνα ήταν η Ζωή Μανιάτη και η Βασιλική Πανταζή.

Από τις τρεις αυτές γυναίκες και ιδιαίτερα από την Μανουσάκη έγινε δυνατή η σύλληψη της αδελφής της, στελέχους του Κόμματος στην περιοχή της Θεσσαλίας, όπως και του Δημ. Μπουραζόπουλου φοιτητή της Ιατρικής που είχε στήσει γιάφκα στην οροφή του σπιτιού της χήρας Αικατερίνης Μελεμενή, όπου εξέδιδε έντυπα και φύλαγε διάφορα υλικά της οργάνωσης.

Εκεί φαίνεται ότι ευρέθη και κατασχέθηκε το αρχείο της κομματικής οργάνωσης της περιοχής, ραδιόφωνα, έντυπο υλικό, πολύγραφος κ.α..

Ένα τυχαίο(;) συμβάν έδωσε ακόμη περισσότερες πληροφορίες στην Ασφάλεια. Κάποιος έκλεψε την βαλίτσα της Βασιλικής Πανταζή, σε μια μετακίνησή της από ή προς την Αθήνα. Αφού αφαίρεσε όλον τον ρουχισμό άφησε τη βαλίτσα σε μια είσοδο πολυκατοικίας. Όταν κάποιος την παρέδωσε στην Ασφάλεια και μετά από επισταμένη έρευνα, βρέθηκε σε μυστική κρύπτη η έκθεση δράσης της οργάνωσης της περιοχής Ευβοίας και άλλα έντυπα και έγγραφα.

Η φιλοξενία των νεοστρατολογημένων ανταρτών γινόταν από τους Αργυρόπουλο, Μανουσάκη, Μανιάτη, και Πανταζή. Κατά την πορεία των ανακρίσεων ενεπλάκησαν, ως φιλοξενούντες τους υπό προώθηση αντάρτες, και άλλα άτομα όπως το ζεύγος Θρασύβουλου και Ισμήνης Παπαστρατή, ο φιλόλογος Χάνος Ιω., και άλλοι. Μεταφέρονταν δε μέσω Αιδηψού σε διάφορα σημεία για να προωθηθούν στο βουνό, με το καΐκι του Ιωαν. Χριστοφορίδου ή Ψαρουδάκη, το οποίο φόρτωνε τούβλα και κεραμίδια.

Η εφημερίδα καταλήγει:

«Ήδη παρεπέμφθησαν ενώπιον του εκτάκτου στρατοδικείου Θηβών οι Βλέσσας, Τριανταφυλλίδης, Πορτοκάλης και Τσουκαλάς, ως «γιαφκατζήδες» και στρατολόγοι, οι Φίτσιος και Αλίκη Τσουκαλά ως υπεύθυνοι των συνδέσμων των «γιαφκών» της οργανώσεως με τους απεσταλμένους των συμμοριτών εις Αθήνας, οι Μαντής και Μαρία Λαφαζάνου ως καθοδηγηταί του δικτύου συνδέσεως του Π.Γ. Του ΚΚΕ με τα συμμορίας, του οποίου υπεύθυνος ήτο ο διαφυγών παλαιός κομμουνιστής Ε. Τσάκος ή Τζάκος.

Ο τελευταίος είναι στέλεχος του ΚΚΕ από του 1933, κατάγεται δε από το χωρίον Βύσσαν των Ιωαννίνων.

Η δίκη των προαναφερθέντων θα ορισθή εντός ολίγων ημερών υπό του στρατιωτικού διοικητού Βοιωτίας συνταγματάρχου κ. Κανελλοπούλου».

Από τον ανταποκριτή του «Εμπρός» στη Χαλκίδα, μαθαίνουμε ότι στις 15 Μαρτίου αρχίζει η δίκη των «Στρατολόγων» του ΔΣΕ που συνελήφθησαν στην Αθήνα μαζί με άλλους που συνελήφθησαν στη Εύβοια. Αυτοί είναι:

1. Παπαστρατής Θρασύβουλος πρώην βουλευτής των Φιλελευθέρων

2. Παπαστρατή Ισμήνη, σύζυγος του βουλευτή

3. Ματσούκας Γ., γαλακτοπώλης

4. Μπάμπαλη Ελένη,

5. Αλεξανδροπούλου Αλκμήνη

6. Κατσαρός Δημ., ηλεκτρολόγος

7. Παπαδάκης Νικ., κτίστης

8. Μπέης Γ., ιδ. Υπάλληλος

9. Χάνος Ι. Φιλόλογος

10. Μπουραζόπουλος Δημ., φοiτητής της Ιατρικής (κατάγεται από το Ξηροχώρι και έχει πλούσια δράση από την Κατοχή)

11. Χριστοφορίδης Ιωαν., πλοιοκτήτης ( παλιός “μεταφορέας” των ανταρτών, βλ. “Στην Εύβοια με τον Ανάποδο”, σελ. 132)

12. Κατρατζίδης Σάββας., ράπτης

13. Γκιουζελής Νικ., παντοπώλης

14. Ζέρβας Ι., τσιμεντεργάτης

15. Ζέρβα Παναγιώτα σύζ., του Ιωάννη

16. Καλέρης Κων., υποδηματοποιός

17. Παπάς Λουκάς., ράπτης

18. Κούκος Αντ., υποδηματεργάτης

19. Μελεμενή Αικατερίνη

20. Μελεμενή Ευαγγελία κόρη της Αικατερίνης

21. Πάτσαλη Ευανθία, νοικοκυρά

22. Ποζίδης Θεοφ., κτίστης

23. Χάνος Ιω. Βαφεύς

24. Βακάλη Πολυξένη, οικοκυρά

25. Τσάκος Γ., φαρμακοποιός

26. Τσόνη Παρασκευή.

Την πρώτη μέρα της δίκης διαβάζεται ο κατάλογος των μαρτύρων. Οι μάρτυρες κατηγορίας ανέρχονται σε 20 ενώ της υπερασπίσεως υπερβαίνουν τους 100.

Πρώτη μάρτυς κατηγορίας η ήδη καταδικασμένη σε θάνατο Βασιλική Πανταζή. Καταθέτει ότι πήγαινε στο μυροπωλείο του Βλέσσα και στο βιβλιοπωλείο του Τριανταφυλλίδη όπου συναντούσε κάποιον άγνωστο για να τις δώσει οδηγίες. Οι στρατολογημένοι παρεδίδοντο στην υπεύθυνη της περιοχής Ζωής Μανιάτη και εκείνη τους προωθούσε με το καΐκι του Χριστοφορίδη. Ο αριθμός των ανταρτών μέχρι τον Ιούνιο του 1947 ανήρχετο σε 30 περίπου. Μέχρι την επιβίβαση στο καΐκι φιλοξενούνταν στο σπίτι του Θρ. Παπαστρατή, της Ελένης Πάτσαλη και του Ιωάν. Χάνου.

Η δίκη συνεχίζεται με καταθέσεις μαρτύρων και αγορεύσεις μέχρι την 5η Απριλίου. Εκείνες τις ημέρες λαμβάνει χώρα και η επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους στην Εγκληματική Φυλακή Μακρονήσου «ήτις αποτελεί παράρτημα της φυλακής Αβέρωφ», η οποία συμπληρώνει τον πρώτο χρόνο της «λειτουργίας» της. [Ιδρύθηκε 31 Ιανουαρίου 1948, ΦΕΚ 25]. Με αφορμή δε την παρέλαση της 25ης Μαρτίου κάνει την εμφάνισή του και παρελαύνει άγημα του Αμερικανικού Στρατού.

Στις 2 Απριλίου αγορεύει ο βασιλικός επίτροπος Β. Παπαγιαννόπουλος και ζητάει τις εξής ποινές για τους κατηγορουμένους:

Για τους εξ Αθηνών:

Την ποινή του θανάτους για τους:

1. Βλέσσα Ιωαν,

2. Σκαρή Φ.,

3. Κατραφύλια Ιω.,

4. Φίτσιο Δημ.,

5. Τριανταφυλλίδη Π.,

6. Λαφαζάνου Μ.,

7. Τσουκαλά Αλίκη,

8. Μαντή Ευαγ.,

9. Τσόλη Βούλα.

Για τον Πορτοκάλη Ιω., ζητάει ισόβια δεσμά, και για τον Γ. Τσουκαλά την αθώωσι.

Για τους εκ Χαλκίδος:

Την ποινή του θανάτου για τους:

1. Παπαστρατή Θρασύβουλο

2. Παπαστρατή Ισμήνη

3. Πάτσαλη Ευανθία

4. Κατρακύλη Α.

5. Ματσούκαν Γ.

6. Μπέην Γ.

7. Βακάλη Πολυξένη

8. Μελεμενή Αικ.

9. Ζέρβαν Ιω.

10. Ζέρβα Παν.

11. Γκιζελήν Ν.

12. Θάνον Ι.

13. Βουραζόπουλο Δημ.

14. Αλεξανδρόπουλο Α.

15. Χριστοφορίδην Ιω.

16. Καλέρην Ευσ.

17. Μπάταλη Ευστ.

18. Τσάκον Γ.

Την ποινή των ισοβίων για τους:

1. Κούκον Α.

2. Παπαδάκην Ν.

3. Πολίδην Θ.

4. Καπερόν Θ.

Τους Παπά Λ και Πάνο Ν., αφήνει στην κρίση του δικαστηρίου και την 15χρονη μαθήτρια Ευαγγελία Μελεμενή να απαλλαγεί λόγω βλακείας.

Συνολικά, ο βασιλικός επίτροπος, ζήτησε 27 θανατικές καταδίκες και πέντε καταδίκες ισοβίων δεσμών.

Η απόφαση υπ. Αριθ. 51 του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών- Β' τμήμα Χαλκίδος, βγαίνει το απόγευμα της 5ης Απριλίου και οι ποινές είναι οι εξής:

Δις εις θάνατον:

1. Βλέσσας Ιωάννης

2. Μαντής Ευάγγελος

3. Φίτσιος Δημήτριος

4. Λαφαζάνη Μαρία

5. Τσουκαλά Αλίκη

6. Κατραφύλιας Ιωάννης

7. Σκαρής Φώτιος

Άπαξ εις θάνατον:

1. Βουραζόπουλος Δημήτριος

2. Μελεμενή Αικατερίνη

3. Πάτσαλη Ευανθία

4. Χριστοφορίδης Ιωάννης

5. Χάνος Ιωάννης

6. Ζέρβας Ιωάννης

7. Βακάλη Πολυξένη

Εις ισόβια δεσμά:

1. Θρασύβουλος Παπαστρατής

2. Ελένη Μπακάλη

3. Αλκμήνη Αλεξανδροπούλου

4. Γεώργιος Μπέης

5. Βούλα Τσόλη

6. Παναγιώτα Ζέρβα.

Σε πρόσκαιρα δεσμά 14 ετών καταδικάζεται ο Αντώνης Κούκος.

Οι λοιποί απηλλάγησαν.

Από τους 14 καταδικασθέντες σε θάνατο βρίσκουμε 9 εκτελεσμένους στη Χαλκίδα, στο Νεκροταφείο του Αη Γιάννη.

Οι εκτελέσεις γίνονται σε δύο δόσεις:

Η πρώτη με τους 8, δώδεκα μέρες μετά την εκφώνηση της απόφασης, την 16η Απριλίου και η δεύτερη του Βαγγέλη Μαντή, 23 Μαΐου 1949.

Έπεσαν για τη Εθνική Ανεξαρτησία, τη Δημοκρατία και την Ελευθερία οι:

1. Χριστοφορίδης Ιωάννης του Χαρίλαου

2. Μπουραζόπουλος Δημήτριος του Χρήστου

3. Μελεμενή Αικατερίνη

4. Πάτσαλη Ευανθία του Θωμά

5. Χάνος Ιωάννης του Μιχαήλ

6. Λαφαζάνη Μαρία του Ηλία

7. Τσουκαλά Αλίκη του Γεωργίου

8. Φίτσιος Δημήτριος του Χρήστου

9. Μαντής Ευάγγελος του Παναγιώτη (23/5/1949)