Των Ελλήνων οι γιορτές, ρυθμοί & αλγόριθμοι

Πρώτη δημοσίευση: Antifono.gr

Χώρος & Χρόνος, σημειώσεις και στοχασμοί

Πρώτη δημοσίευση: Antifono.gr

Ρυθμική (πρωινή) γυμναστική στο Κρίκελλο Ευρυτανίας

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Κάποιες συζητήσεις για το Κρίκελλο, χιονισμένες φωτογραφίες από εκεί, οι γιορτές του χειμώνα που πάντα μας θυμίζουν τα βουνά, αλλά και οι πρόσφατες συζητήσεις για την καθ΄ ημάς οντολογία, μου θύμισαν αυτό το κείμενο που σήμερα δίνω στη δημοσιότητα. Είναι κείμενο "εισαγωγικό" σε δύο άλλα βασικά. Παλιό, προ δεκαετίας. Και είναι γραμμένο, "προσωπικά", σαν να μιλάω σε  συγκεκριμένο πρόσωπο. Δυο πράγματα που μου αρέσουν...α) Να εξηγώ το "πώς" σκέφτομαι και υπό ποιες συνθήκες. β) Να μοιράζομαι τη θέση μου με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Ελπίζοντας ότι εκείνο...συγ-χωρεί στο χώρο και τον χρόνο του κειμένου.

Ήταν Δεκέμβρης του 2003.Έφτασα βράδυ αργά, δώδεκα η ώρα, στο Κρίκελλο.

Σε όλη τη διαδρομή, από την Αθήνα, απολάμβανα, ξανά και ξανά, τον “Χρονοποιό” του Νιόνιου. Είχα μόλις αποκτήσει τον δίσκο και δεν τον χόρταινα...ειδικά αυτό το εκπληκτικό τραγούδι, “Αηδόνι στην κερασιά”....γραμμένο σε ένα άλλο αγαπημένο βουνό, το Πήλιο.

“Αλλού το μάγουλο κι αλλού το μαξιλάρι
στόμα μισάνοιχτο, υγρό.
Γυρνάει στον ύπνο της
πετάει το σεντόνι
κι ανεβάζει το φεγγάρι
στου κοιμισμένου της κορμιού τον θησαυρό.

Δεν έχω ύπνο ενώ γλυκό το αηδόνι
την ομορφιά της νιώθει και πονάει
ποια να 'ναι η δίψα που μας σιγολειώνει
και διψασμένους κι άυπνους μας κρατάει;

Αηδόνι πες μου απ' του δικού σου μπλουζ τα ύψη
πριν διαλυθείς εκεί στον φθόγγο τον οξύ
ποιες κερασιές του ουρανού
των δυο χειλιών της η πορφύρα
μου 'χει κρύψει
σαν των γλουτών της το άσπρο μήλο πού αλλού;

Γυρνώ στο πλάι δειλά δήθεν στον ύπνο
το φως του αυχένα της να οσμιστώ
καβάλα η δυο στου Κένταυρου την ράχη εκεί·
νύχτα, νύχτα μαγική....”

Από τις Ράχες και μετά, δεκαοκτώ μαγικά χιλιόμετρα. Νύχτα με φεγγάρι, δεκεμβριανή και βουνίσια! Εκπληκτική διαύγεια κι απόλυτη ησυχία! Κάποια στιγμή, αν και ήξερα το επικίνδυνο της στροφής, ο πάγος, από το νερό που πάντα τρέχει εκεί, με... αποσταθεροποίησε. Εκεί κατάλαβα την αξία του καλού αυτοκίνητου. Το λάθος του οδηγού, αν μη τι άλλο, δεν το πολλαπλασιάζει. Μπορεί και να το “διορθώνει”. Μικρή η λαχτάρα, ανεπαίσθητη. Κάθε ομορφιά σ' αυτόν τον Κόσμο, κάθε καλοσύνη, έχει το ρίσκο της. Γιατί να μην έχει κι εκείνη του Βουνού;

Μετά, το καθιερωμένο ξενύχτι -δίπλα στο τζάκι- με πολιτικές και άλλες συζητήσεις.

Παρ' όλα αυτά -ίσως και λόγω όλων αυτών- ξύπνησα στις οκτώ!

Το ζεύγος των φίλων που με φιλοξενούσε κοιμόταν ακόμα και θα συνέχιζε, κατά τις γνωστές του συνήθειες.

Άνοιξα λοιπόν την πόρτα αθόρυβα και βγήκα βόλτα στο χωριό.

Το Κρίκελλο το αγαπώ ιδιαίτερα. Είναι η σύνοψη του τι εννοούμε "ορεινό χωριό"στη σύγχρονη Ελλάδα.

Είναι στα χίλια μέτρα, είναι πέτρινο, με τρεχούμενα νερά, με δάση γύρω-γύρω και φυλλοβόλα δέντρα μέσα, με πλούτο στην ιστορία του αλλά και πλούσια ιστορία και φυσικά τώρα, σχεδόν εγκαταλελειμμένο.

Βγήκα λοιπόν και αγνάντευα μοναχός.

Θαύμασα άλλη μια φορά το μέγεθος του -οκτακόσια πέτρινα σπίτια λένε ότι είχε κάποτε, με 4-5 άτομα το καθένα, φαντάσου τι γινότανε- την διάταξή του, τον προσανατολισμό του για να κερδίζει τον ήλιο εκεί ψηλά στις κορφές του Βελουχιού!Τώρα πολλά μισογκρεμισμένα. Άλλα πρόχειρα μερεμετισμένα. Άλλα αξιοπρεπώς, εκείνα που κατοικούνται τα καλοκαίρια. Και άλλα πολύ καλά, όμορφα συντηρημένα και ανακαινισμένα, είναι αυτά που γίνανε ξενώνες και αυτά που αγοραστήκανε από ξένους όπως ο φίλος μου.

Τα φύλλα στα δέντρα του χωριού πεσμένα. Το τοπίο γυμνό, χειμωνιάτικο.

Δεν χιόνιζε ακόμα αλλά κάτι έριχνε. Είχε εν τω μεταξύ συννεφιάσει.

Αφού φύγανε οι σκέψεις οι τόσο βαθυστόχαστες(!) για την οικονομία του χωριού-φαντάσου τι γινότανε εκεί χειμώνα καλοκαίρι, για να τραφούν και να ζήσουν 4.000 ψυχές!- έπιασα τον εαυτό μου γοητευμένο από το θέαμα του γυμνού, εγκαταλελειμμένου και γκρίζου ορεινού χωριού!

Αμέσως, ξαφνιασμένος, έβαλα το ερώτημα στον εαυτό μου, αυστηρά και αμείλικτα:

-Τι είναι αυτό που σου αρέσει εδώ πάνω; γιατί το χαζεύεις τόσην ώρα;

Σ' αρέσει το Κρίκελλο με τα φτωχόσπιτα, στην άκρη του κόσμου και δεν σου αρέσει η Εκάλη με τις σπιταρόνες της, με τα εκπληκτικά σχεδιασμένα αρχοντικά της, με τους κήπους, με την εκλεπτισμένη καλλιέργεια τους!

Τι είναι αυτό που σε κάνει να αποστρέφεις το βλέμμα από την Εκάλη; Αφού το καθένα, ξεχωριστά, είναι όμορφο γιατί όλα μαζί δεν είναι;

Σύντομα, σαστισμένος, ανακάλυψα ότι αυτό το "τι" ήταν ο Ρυθμός!!!

Το Κρίκελλο είχε ρυθμό! Η Εκάλη όχι! Αυτό ήταν που την έκανε ά-κοσμη. Το κάθε σπίτι ξεχωριστά όμορφο αλλά τίποτα κοινό με τα άλλα. Τίποτα που να το εντάσσει! Χάος! Α-Κοσμία!

Το φτωχικό, τώρα αλλά και πάντα, Κρίκελλο, είχε κάτι που δεν μπορούσε να αγοράσει η Εκάλη, κάτι που κανένας αρχιτέκτονας σπουδαγμένος στα καλύτερα πανεπιστήμια, δεν μπορούσε να εξασφαλίσει για τον πελάτη του.

Έκανα την αναγωγή στο ανάλογο οικιστικό τοπίο των νησιών. Τα ίδια συμπεράσματα.

Όλα τα ομορφαίνει ο ρυθμός! Μπορεί να είναι μικρά, φτωχικά, ακόμα και άτεχνα, κακοφτιαγμένα. Όλα τα σώζει ο ρυθμός.

Ακόμα και στην Ύδρα, που το Εγώ των καπεταναίων ήταν υπεραναπτυγμένο, ακόμα και κει η αυτοπροβολή του δεν αντιφάσκει με το "όλον", εντάσσεται και αγωνίζεται ανάμεσα στον ατομικισμό και την αρμονία.

Και μετά άρχισα τις φιλοσοφίες:

Γιατί εκείνοι έχουν αίσθηση του ρυθμού και οι άλλοι όχι; γιατί ό,τι κάνουν εκείνοι, τους βγαίνει όμορφο και ό,τι κάνουν οι άλλοι, τους βγαίνει άσχημο, ακόμα και βλακώδες;(χτίζουν βίλλες σε ρέματα!)

Φταίει η ταξική τους θέση; σαφώς όχι! Γιατί και στο χωριό μου απώλεσαν τον ρυθμό και δεν είναι πλουτοκράτες. Αλλά και στην Ύδρα που ήταν πλουτοκράτες, και στο Πήλιο, γιατί δεν έχασαν τον ρυθμό;

Τι είναι αυτό που ...ρυθμίζει την κάθε κοινωνία; και τι την...απορρυθμίζει;

Είναι το στραβό το...ρυθμικό της;

είναι ο Θεός που την μισεί

φταίει το κεφάλι το ξερό της

φταίει πρώτα απ' όλα το κρασί;

Όταν γύρισα στην Πλάκα, βάλθηκα να αποκρυπτογραφήσω τη λέξη, την Έννοια, την φιλοσοφική κατηγορία: ΡΥΘΜΟΣ!

Δεν ήξερα ούτε έναν ορισμό! Δεν είχα ακούσει, δεν είχα διαβάσει τίποτα για ό,τι κάνει τον ρυθμό να είναι ό,τι είναι!

Θε μου! τι ασχετοσύνη, είπα!Τι ένδεια!

Έβριζα που δεν έμαθα ποτέ μουσική και ρίχτηκα στη δουλειά λυσσασμένα,....στη σκέψη...γιατί δεν είχα καν κάτι στο νου για να διαβάσω!

Λίγες μέρες μετά-10 Δεκεμβρίου-λένε τα χαρτιά μου, ξέσπασε στο χαρτί αυτή η "άγρια"μάχη με την άγνοια:

-Ρυθμός είναι η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ πλήθους κτύπων (ομοίων και ανομοίων δεν παίζει ρόλο) στον χώρο και στον χρόνο.(ξεκίνησα από τη μουσική)

-Ο ρυθμός είναι κάτι σαν κοινός παρονομαστής.Τα σπίτια στο Κρίκελλο έχουν όλα κάτι κοινό αν και όλα διαφέρουν:οι όγκοι, οι σκεπές -οι κλίσεις τους και τα υλικά τους- ο προσανατολισμός τους, τα κουφώματά τους.

-Ο ρυθμός είναι το κοινό σημείο αναφοράς που επαναλαμβάνεται είτε στον Χρόνο είτε στον Χώρο.

Δεν με κάλυπταν όλα αυτά και απλούστευσα γενικεύοντας -και κινδυνεύοντας- ακόμα περισσότερο:

-Ρυθμός είναι η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ενός (τουλάχιστον)γεγονότος σε δοσμένο Χώρο και Χρόνο.

Αυτό μου άρεσε! Αλλά πάλι...τι θα πει σε δοσμένο "χώρο και χρόνο"; Η επανάληψη σημαίνει κίνηση. Αν είναι μουσικός ρυθμός τακ...τακ...τακ...τακ δεν μπορεί να είναι "δεδομένος ο χρόνος"...μπιέν;

Το μόνο που πρέπει να είναι δεδομένο είναι ο χώρος. Για σκέψου να έκανες ένα τακ εδώ και μετά από τρεις τελείες εκεί και μετά από άλλες τρεις αλλού!

Δεν θα υπήρχε ρυθμός αλλά θόρυβος-κρότος σκορπισμένος στον χώρο.

Αντιστοίχως και με τον αρχιτεκτονικό ρυθμό.

Η επανάληψη του ρυθμού, στις στέγες για παράδειγμα, δεν μπορεί να είναι φέτος για κάποιο σπίτι, μετά από δέκα χρόνια για ένα άλλο σπίτι και μετά από άλλα δέκα για το άλλο κ.ο.κ. Τώρα, πρέπει να συντελείται η επανάληψη, όπως και μετά από δέκα χρόνια ταυτόχρονα κ.ο.κ. Μόνο τότε θα έχουν οι στέγες ρυθμό.

Άρα, στην αρχιτεκτονική, το δεδομένο πρέπει να είναι ο χρόνος.

Προχώρησα στις έρευνες μου...

Στους Πατέρες της Εκκλησίας, βρήκα σωσμένο τον λόγο των αρχαίων:

Τα στοιχεία του κάλλους είναι η ευρυθμία, η συμμετρία και η αναλογία!!!

Τρεις ιδιότητες του ρυθμού!

Ρυθμός είναι ο τρόπος που το μέρος εντάσσεται στο "όλον", χωρίς να χάσει τον ιδιαίτερο ρόλο του.

Ρυθμός είναι ο τρόπος που η υπόσταση μετέχει του "όλου"(πχ της κοινότητος) χωρίς να χάσει την ιδιοπροσωπία της.(το βλέπουμε με τους χορούς, ιδίως με τους κυκλωτικούς!)

Το Σύμπαν λοιπόν, που είναι όμορφο έχει -πρέπει να έχει- ρυθμό. Αλλά ποιος είναι ο ρυθμός του Σύμπαντος;

Η φύση έχει ρυθμό- τα κβάντα είναι ρυθμός!

Αν “η κίνηση είναι ο τρόπος ύπαρξης της ύλης” τότε και ο Ρυθμός είναι τρόπος ύπαρξης της ύλης!

Μπορεί μια κοινωνία, μια κοινότητα να αποκτήσει αίσθηση του συμπαντικού ρυθμού; Μπορεί να...ρυθμιστεί στο ρυθμό της ύλης ώστε να....υλοποιεί ρυθμικά...να ποιεί και όχι να πράττει;

Υπάρχει τρόπος τελικά, κοινωνικής συμβίωσης που να μπορεί να διδάσκει, να εθίζει, να γαλουχεί, εμπνέει -συνειδητά και κυρίως ασυνείδητα-

τα Πρόσωπα(όχι άτομα), στο ρυθμό του κάλλος και στο κάλλος του ρυθμού;

Και ποιος μπορεί να είναι ο τρόπος ρύθμισης;Δεν θα είναι, ασφαλώς, ένας ....μυστικιστικός ρυθμός! Είναι ένας ή είναι πολλοί;

Μπορεί να είναι σε μια κοινωνία, κάποιος καλύτερος τρόπος ρύθμισης, από τον τρόπο ρύθμισης μιας άλλης κοινωνίας; Και ποιος είναι ο πιο κατάλληλος για την κάθε μια;

Κατέληξα κι εγώ, από το δικό μου μοναχικό μονοπάτι, σε αυτό που ευφυέστατα διατύπωσε ο Θ. Ι. Ζιάκας: στον χρονολειτουργικό εορτολογικό αλγόριθμο του βυζαντινού πολιτισμού! Μοντέλο μελέτης, έγινε ξανά η Σίφνος!

(αργότερα και το Α. Όρος,σε πιο άρτια μορφή...εκεί να δεις ......).

Μελέτησα, όσο μπορούσα τις γιορτές της και τα πανηγύρια της.

Τις ταξινόμησα και τις ανέλυσα. Κατέληξα:

Γιορτή χωρίς προετοιμασία ΔΕΝ γίνεται.

(προετοιμασία για να εκμαιεύσει την προσοχή και την προδιάθεση της κοινότητας,"ευτυχία είναι αυτό που περιμένουμε")

Γιορτή χωρίς σύναξη-συγκέντρωση των Προσώπων ΔΕΝ γίνεται.

(κατά μόνας δεν υπάρχει γιορτή)

Γιορτή χωρίς συνομιλία-λόγο κοινο-ΔΕΝ γίνεται.

Και άλλο τόσο δεν γίνεται γιορτή χωρίς:

Μουσική-Χορό

Φαγητό

Έρωτα-Θεό

ή

Μουσική-Χορός=ΚΙΝΗΣΗ

Φαγητό=ΜΑΖΑ

Έρωτας-Θεός=ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ο τύπος ΜΑΖΑ επί την ΚΙΝΗΣΗ στο τετράγωνο = ΕΝΕΡΓΕΙΑ στο τετράγωνο.

(δηλ. Ερωτα και Θεό και Πνεύμα....Γιατί Πνεύμα είναι η αυτοσυνειδησία της ύλης!)

Να λοιπόν ο τρόπος που ρυθμίζεται η κοινωνία!

Στο Λεξικό Δημητράκου διαβάζουμε:

Ρυθμός:(από το ρέω....και ιωνικός τύπος <ρυσμός>) Η διαδοχή κινήσεων καθ' ορισμένην τάξιν χρόνων, κίνηση έμμετρος.

Πλάτων:"Νόμοι 665 Α "τη δη της κινήσεως τάξει ρυθμός όνομα είη"

Αριστοτέλης:Πρ882b,2 "πας ρυθμός ωρισμένη μετρείται κινήσει".

2η ερμηνεία:μέτρον, συμμετρία, αναλογία μερών, εν στάσει ως και εν κινήσει.

Και πια δηλαδή η διαφορά του ρυθμού από τον χρόνο; τι είναι ο χρόνος που δεν είναι ο ρυθμός;

Ο χρόνος είναι απλή ΔΙΑΔΟΧΗ! τίποτα άλλο παρά η διαδοχή του ενός γεγονότος από το άλλο. Αυτό κάνει το χρόνο να είναι ό,τι είναι.

Ενώ ο ρυθμός είναι ΕΜΜΕΤΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ, είναι υπόσταση του χρόνου!

Όπου υπάρχει Χρόνος μπορεί να υπάρχει και Χάος αλλά όπου υπάρχει Ρυθμός, το Χάος απέρχεται και στη θέση του μπαίνει η Τάξη! Ο ΚΟΣΜΟΣ!

Εύκολα οδηγούμεθα στην εξίσωση:

ΕΜΜΕΤΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ +ΕΜΜΕΤΡΟΣ ΧΟΡΟΣ = ΕΜΜΕΤΡΟΣ Τ(Ρ)ΟΠΟΣ!!!!!!

Εύκολα επίσης οδηγούμεθα και στην αναγκαία, αλλά όχι ικανή συνθήκη, που απαιτείται προκειμένου να χρονολειτουργεί ο τύπος μετατροπής της ΜΑΖΑΣ και της ΚΙΝΗΣΗΣ σε ΕΝΕΡΓΕΙΑ, προκειμένου να είναι ο Χώρος...Έμμετρος: Να είναι δοσμένος ο Χρόνος! Να είναι "παγωμένος" ο Χρόνος στο ΝΥΝ. Το οικιστικό τοπίο δηλ. να μη μεταβάλλεται σε σύντομα χρονικά διαστήματα.

Αλλιώς τίποτα δεν χρονολειτουργεί...τα πάντα απορρυθμίζονται!

Σκέψου, αναλογίσου από την εμπειρία σου, τι παθαίνει ο άνθρωπος και κυρίως το παιδί, όταν αλλάζει χώρο, γειτονιές, συνοικίες, πόλεις αλλά και όταν η πόλη του γίνεται ...αγνώριστη από μέρα σε μέρα.

"Ρολόϊ είναι μια διάταξη που ισοκατανέμει μιαν οποιαδήποτε ροή,σε πανομοιότυπες βασικές μονάδες, συγκρίσιμες με τις βασικές μονάδες άλλης όμοιας διάταξης."

(Φιλίπ Μπρετόν-Η ιστορία της πληροφορικής).

Το ρολόι και η μέτρηση που κάνει ΔΕΝ είναι ο χρόνος! Όπως το μέτρο δεν είναι ο χώρος.

Άρα: μπορεί να υπάρχου – και υπάρχουν – διαφορετικά είδη ρολογιών πάνω στον χρόνο που είπαμε πως είναι, απλώς, αλληλοδιαδοχή συμβάντων, γεγονότων.

Δηλ. Το ραδιόφωνο, πχ, έχει και ενσωματωμένο ρολόϊ! Ισοκατανέμει την ροή της ζωής μου σε βασικές μονάδες συγκρίσιμες με τις βασικές μονάδες άλλης όμοιας διάταξης.

Η "άλλη όμοια διάταξη"(και όχι ίδια) μπορεί να είναι, έτσι κι αλλιώς, το κοινό ρολόϊ. Διαφέρει μόνο ως προς την σύγκριση:3 περίπου λεπτά = 1 τραγούδι.

Όσο για την βδομάδα, αυτή ισοκατανέμεται...ρυθμικά, έμμετρα!:

Πέντε έβδομα!παύλα παύλα παύλα παύλα παύλα τελεία τελεία .......

Το εισαγωγικό αυτό κείμενο το ακολουθούν δύο ακόμη που δημοσιεύτηκαν στο ηλεκτρονικό περιοδικό "Αντίφωνο":

1. Χρόνος και χώρος. Σημειώσεις και στοχασμοί
2. Των Ελλήνων οι Γιορτές. Ρυθμοί & αλγόριθμοι