Ο ανθυπολοχαγός του 7ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ (Ευβοίας) Πλάτων-Δημήτρης Τσάκος

Μια πολύ όμορφη φωτογραφία και συνάμα σπάνια αν όχι μοναδική.
Ο Δημήτρης Τσάκος με τον Κώστα Αμπλιανίτη. 
Έφεδροι αξιωματικοί του ΕΣ και μετέπειτα και οι δύο αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Ο Δημήτρης στο 7ο Σύνταγμα και ο Κώστας στο 42ο. 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Τον Δημήτρη Τσάκο- Πλάτωνα τον συναντάμε πολλές φορές χάρη στην κλασική φωτογραφία του επιτελείου του 7ου συντάγματος του ΕΛΑΣ της Εύβοιας. 

Οι αναγνώστες τις ιστοσελίδας αυτής θα τον έχουν συναντήσει σε μια αναφορά στις εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση στην μόλις απελευθερωμένη Εύβοια. (κλικ) 

Σήμερα θα παρουσιάσουμε εδώ για πρώτη φορά μερικά σπάνια τεκμήρια που δίνουν κάποια στοιχεία της δράσης του χωρίς όμως να είναι από μόνα τους ικανά να αποτελέσουν ένα πλήρες βιογραφικό. 

Ισχύει και γι' αυτόν ό,τι και για τόσους άλλους αγωνιστές. Ακόμα κι όταν διαμορφώνουμε μια κάποια εικόνα της δράσης τους στην κατοχή, μετά χάνουμε την συνέχεια. 

Πολλούς από εκείνους τους σπουδαίους ανθρώπους μπορεί να τους συναντήσαμε, να μιλήσαμε μαζί τους, να παλέψαμε, ίσως να φάγαμε και να ήπιαμε μαζί σε κάποια από τα μεταδικτατορικά τσιμπούσια αλλά, καθώς δεν ξέραμε την Ιστορία, δεν είμασταν σε θέση να τους "ξεψαχνίσουμε". 

Εκείνοι σεμνοί αλλά και πολλά ταλαιπωρημένοι από εχθρούς και "φίλους" ελάχιστες φορές ξεκίναγαν αυτές τις συζητήσεις. 

Έχω πολλά παραδείγματα να παραθέσω. 

Εδώ θα παραθέσω μόνο δύο κι αυτό γιατί συνδέονται με την Εύβοια. Την Εύβοια με την οποία συνδέομαι αν και κατάγομαι από την βοιωτική ακτή του Ευβοϊκού. 

Το πρώτο παράδειγμα είναι ο Δημήτρης Τόμπρος, ταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού. Ένας από τους ανώτερους αξιωματικούς του 7 Συντάγματος κατά την Απελευθέρωση. 

Τον είχαμε δίπλα μας, σε μια από τις οργανώσεις του ΚΚΕ της οδού Αχαρνών σχεδόν όλη τη δεκαετία του '80 και πιο πριν. Κανείς μας όμως δεν ήξερε καν ότι υπήρξε και αξιωματικός του στρατού. 

Το άλλο παράδειγμα είναι ότι πολλούς από τους επιζήσαντες αντάρτες του Συντάγματος τους έχω συναντήσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στις αρχές του '80 όταν γίνονταν οι προσπάθειες να στηθούν τα πρώτα μνημεία στη Χαλκίδα για τους εκτελεσμένους ή όταν συλλέγονταν τα στοιχεία για την αναγνώριση της δράσης των αντιστασιακών. Σίγουρα συναντηθήκαμε όλοι, εγώ νεαρός φοιτητής και εκείνοι στην ηλικία που βρίσκομαι εγώ τώρα, στη μεγάλη συγκέντρωση που έγινε όταν εντοιχίστηκαν οι πλάκες με τα ονόματα των εκτελεσμένων στη μάντρα της Στρατώνας. 

Πέρασαν όλοι δίπλα μου, ήρθαμε πρόσωπο με πρόσωπο, αλλά δεν είχα τις "γνωσιολογικές προϋποθέσεις" να αντιληφθώ τη σημασία της συνάντησης αυτής και, παραπέρα, να την αξιοποιήσω για την περαιτέρω μελέτη της Ιστορία. 

Γιατί τα λέω όλα αυτά και... εκτρέπομαι; 

Τα λέω γιατί δεν πρέπει να χάσουμε άλλες ευκαιρίες διάσωσης των ιστορικών στοιχείων και τεκμηρίων.

"Όσο μακραίνει του χρόνου η ουρά 

τόσο θα μοιάζω με τα απολιθωμένα εκείνα τέρατα..." 

λέει ο επαναστάτης ποιητής. 

Και μέχρι να καταλάβουν οι επόμενες γενιές την αξία εκείνων των "απολιθωμένων τεράτων και θαυμάτων", μάλλον θα χαθούν ακόμα περισσότερα. Κι αν δεν χαθούν, σίγουρα δεν θα ξέρουν τι έχουν στα χέρια τους και στα ντουλάπια τους. 

Όσο για τα αρχεία; αυτά δεν ξέρουμε από τώρα ότι υπάρχουν και φυλάνε πολύτιμους θησαυρούς. 

Να μερικοί από αυτούς.... 

Α. Πρώτα πρώτα το φύλλο μητρώου του Πλάτωνα όπως το συνέταξε το στρατιωτικός διοικητής του ταγματάρχης Γιάννης Σταματάκης-Λακκιώτης τέτοιες ημέρες πριν 80 ακριβώς χρόνια.

Β. Στη συνέχεια ένα αυτόγραφο βιογραφικό του ίδιου του Δημήτρη Τσάκου το οποίο συντάχθηκε το 1980 προφανώς μετά από παράκληση του Γιάννη Δουατζή. 

Γ. Η προκήρυξη που υπογράφει ως Πρόεδρος του Επαρχιακού Συμβούλιου της Κεντρικής Εύβοιας στις 20 Οκτωβρίου 1944. Δλδ τέσσερις (4) ημέρες μετά την απαγκίστρωση των Γερμανών από τη Χαλκίδα και τρις (3) ημέρες πριν παραδοθούν οι Ταγματασφαλήτες και μπει ο ΕΛΑΣ στην πόλη.

Δ. Η κλασική και γνωστή φωτογραφία της διοίκησης του 7ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Όρθιος πάνω από τον Σταματάκη-Λακκιώτη. Δεξιά του οι Βαγγέλης Χείλαρης- Εύριπος με τον Ιπποκράτη Μαυρομάτη- Νικηταρά. Αριστερά οι δύο Τζάνοι, ο Θανάσης και ο Προκόπης -Λόγγος. Αριστερά από τον Λακκιώτη, ο Παντελής Τσίχλας-Χατζηχρήστος. 

[Κάποια στιγμή θα κάνουμε και γι΄αυτόν ένα αφιέρωμα με μοναδικά τεκμήρια]. 

Εδώ να αναφέρουμε ότι, όπως υπήρχαν δύο Τζάνοι στη νότια Εύβοια που δεν ήταν αδέλφια, υπήρχαν και δυο Τσάκοι στην Κεντρική. Ο Κώστας Τσάκος, αξιωματικός κι εκείνος του ΕΣ και του ΕΛΑΣ εκτελέστηκε στην Αίγινα τον Απρίλιο του 1948. Επίσης δύο ήταν και οι Αφένδρα αλλά εκείνοι ήταν αδέλφια. 

Ε. Τέλος, ένα θλιβερό ντοκουμέντο. Η δημοσίευση στον "Ευβοϊκό Κήρυκα" της δήλωσης του Δημήτρη Τσάκου. Όσο και να σνομπάρουν μερικοί μερικοί τους "δηλωσίες", λες κι αυτοί δεν ξέρουν τίποτα από δηλώσεις, λες κι εκείνοι δεν ήταν παράγοντες που οδήγησαν με τα λάθη τους και την στενοκεφαλιά τους τόσους και τόσους αγωνιστές στο έσχατο δίλημμα της ζωής, εμείς στεκόμαστε με σεβασμό στα ανθρώπινα δράματα. 

Μακριά από αφορισμούς, οι ανθρώπινες αυτές καμπές, μάς σφυρηλατούν και μάς δίνουν φρόνηση. 

Όλοι οι σημαντικότεροι καπεταναίοι της Ρούμελης ήταν "δηλωσίες". Δεν ήταν όμως δειλοί και το απέδειξαν. 

Και ο καπετάν Θωμάς, ο σύνδεσμος του Άρη, είναι ο μόνος που κρατάει ζωντανή την επισήμανση ότι ο Άρης δούλευε με μεθοδικότητα μέσα σ' αυτή τη μάζα των 70.000 δηλωσιών για να μεταστρέψει το μίσος τους για τη δικτατορία Μεταξά σε δράση. Μίσος, ναι, γιατί τους ταπείνωσε και τους υπέβαλε σ' αυτή την δεινή δοκιμασία.

Ο Πλάτωνας υπογράφει 12 Απριλίου 1948, όταν όλα είχαν χαθεί, όταν η ελπίδα είχε εξοντωθεί για μια ακόμα φορά. Ο Απρίλιος του '48 είναι ιδιαίτερα φονικός, τόσο στα βουνά όσο και στις φυλακές. Στις 6 Μαΐου εκτελείται ο Πολικός στην Αίγινα. 

Δεν μπορεί, βέβαια, κανένας να μην αποδώσει τιμές σ' εκείνους που δεν λύγησαν αλλά μήπως αυτή δεν ήταν και οι κύρια επιδίωξη των αντιπάλων; Να τους εξοντώσουν δλδ βιολογικά σε μια "πολιτική τελική λύση";

Ευβοϊκός Κήρυξ, 21 03 1949, σελ 2.
Η δίκη των ¨Στρατολόγων" έχει αρχίσει
στις 15 Μαρτίου
και βρίσκεται στην κορύφωσή της.
Να λοιπόν, πού οφείλεται η τόσο μεγάλη
καθυστέρηση της δημοσίευσης της δήλωσης,
από τον Απρίλιο του 1948 στον Μάρτη του 1949.

Δημήτρης Σάρλης- ο Αχιλλέας του ΕΛΑΣ της Εύβοιας

 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Θυμάμαι τον Δημήτρη Σάρλη, πρώτα ως μέλος της ΚΕ του πάλαι ποτέ τιμημένου ΚΚΕ και στη συνέχεια ως αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ και υπεύθυνο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του κόμματος.

Γεροδεμένο κορμί παρά τα χρόνια του, ευθυτενής και ευκίνητος.

Ωστόσο, η βαρειά αναπηρία του δεξιού του χεριού δεν επέτρεπε να φανταστεί κανείς ότι εκείνος ο άνθρωπος ήταν κάποτε πολεμιστής.

Το χέρι του, πολύ κοντό και δύσμορφο, κρεμόταν στο ύψος του στήθους του και τη μόνο βοήθεια που του πρόσφερε ήταν να κρατάει κάποιες σελίδες της ομιλίας του ή τον παλαιού τύπου χαρτοφύλακά του. Παρέπεμπε μάλλον σε εκ γενετής αναπηρία παρά σε τραύμα και δη πολεμικό.

Κι όμως.

Ο Δημήτρης Σάρλης του Ευαγγέλου και της Πηνελόπης από το Κακολύρι της Καρυστίας (νυν Ταξιάρχες Κύμης), κλάσης 1941, ήταν εθελοντής δεκανέας του Ελληνικού Στρατού. 

Κατετάγη, σε ηλικία 18 ετών, τον Ιούλιο του 1938, προήχθη σε λοχία ακριβώς έναν χρόνο μετά (2/7/1939) και έγινε επιλοχίας λίγες ημέρες πριν την Γερμανική εισβολή, στις 20 Μαρτίου 1941. Υπηρετούσε τότε στο “Βουλγαρικό μέτωπο”.

Στον ΕΛΑΣ βγήκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1943.

Όταν δηλαδή το τμήμα του Όρθρυ – Γιώργου Δουατζή, μετά από ένα εξάμηνο “ένοπλης διαφώτισης” στην Εύβοια, κατόρθωσε να βάλει στο χέρι σχεδόν το σύνολο του οπλισμού της Ιταλικής Μεραρχίας του νησιού. Ήταν τότε που μια σειρά στελέχη πέρασαν από την ημιπαράνομη δράση στην ανοικτή ένοπλη αντίσταση του βουνού.

Τότε ήταν που συγκροτήθηκαν τα τρία υπαρχηγεία της Εύβοιας, κατά γεωγραφική περιοχή, βόρεια, κεντρική και νότια (Καρύστου).

Μετά από ένα σύντομο διάστημα, της “μεσοβασιλείας”, που ακολούθησε την κατάρρευση και την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στην Εύβοια άρχισαν τα δεινά. Χειρότερα από πρώτα.

Οι Γερμανοί θέλοντας να εξασφαλίσουν το τεράστιας στρατηγικής σημασίας νησί που πλευροκοπούσε την ηπειρωτική Ελλάδα, άρχισαν επιχειρήσεις ανακατάληψης και εδραίωσης της κατοχής τους. Μεγάλες φάλαγγες στρατευμάτων κατευθύνθηκαν στην Εύβοια και άρχισαν τις εκκαθαριστικές. Τότε χάθηκαν και πολλά ιταλικά λάφυρα, όπως κανόνια και αυτοκίνητα, που δεν ήταν δυνατόν να αποκρυβούν.

Δεν ήταν το μόνο μέτρο καταστολής, οι εκκαθαρίσεις των Γερμανών. Παράλληλα, και καθώς το ενδιαφέρον των Άγγλων για τον έλεγχο του νησιού, ήταν,… οψίμως, το ίδιο ισχυρό με εκείνο των Γερμανών, στην Εύβοια εγκαταστάθηκε ένας λόγος Ταγμάτων Ασφαλείας. Ο λόγος έγινε σύντομα τάγμα και σύνταγμα. Το 7ο Σύνταγμα των Ταγμάτων Ασφαλείας.

Η δράση των ιδρυτών του, του στρατηγού Λιάκου δλδ και του Παπαθανασόπουλου, είχε αρχίσει νωρίτερα και είχαν πρωτοστατήσει στη συγκρότηση των πολιτοφυλακών στα Ψαχνά και τη γύρω περιοχή. Μετά όμως το “αντιεαμικό σύμφωνο”, Γερμανών, Άγγλων, Χωροφυλακής και άλλων τμημάτων και κέντρων της κατοχικής εξουσίας, ο ΕΔΕΣ της Αθήνας διεσπάσθη επισήμως, και ο Παπαθανασόπουλος εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα ως δεξί χέρι του Λιάκου. Προίκα τους, ο λόχος των Ταγμάτων που είπαμε. 

Γενέθλιος ημερομηνία, τα Χριστούγεννα του 1943. Παράλληλα είχε συγκροτηθεί και η Γερμανική “Πολιτική Διοίκηση” που είχε στην εξουσία της και την επίσης στρατηγική Βοιωτία. Η τρομοκρατία του Λιάκου έφτασε μέχρι την Λιβαδειά. Πλήθος αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού, υπό των συνταγματάρχη Γερακίνη πάταγαν σε δυο βάρκες. Μια Γερμανική και μια Αγγλική, ενώ “συνομιλούσαν” ΚΑΙ με τον ΕΛΑΣ προσπαθώντας να το διαβρώσουν.

Η πάλη των δύο θανάσιμων αντιπάλων εντείνεται.

Ο ΕΛΑΣ ενισχυμένος σε οπλισμό και άντρες παίρνει επίσης τα μέτρα του. Στην Εύβοια μετατίθεται ο Λακκιώτης, ο ταγματάρχηςΓιάννης Σταματάκης, και η στρατιωτική διοίκηση των τμημάτων του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού αποκτά πλέον και σταθερότητα και ποιότητα, μετά από ένα τρίμηνο αλλεπάλληλων μεταβολών.

Στις 15 Ιανουαρίου ο Σταυραετός (λοχαγός Γιάννης Παλάσκας) δίνει τη μάχη της Κακής Σκάλας, με σημαντικά αποτελέσματα, ενώ μια σειρά μέτρα είχαν παρθεί για να αντέξουν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ τον βαρύ χειμώνα. Κρύψανε σε κατάλληλα μέρη, όπλα, εφόδια, τρόφιμα, κατατμήθηκαν οι μονάδες και ένας λόχος πέρασε στην Βοιωτία και από κει στην Φωκίδα.

Ο Μάρτιος όμως ήταν ένας κακός μήνας για την Εύβοια. Η τρομοκρατία των Λιάκου-Παπαθανασόπουλου πήρε μεγάλες διαστάσεις. Στις 24 Μαρτίου, παραμονή της επετείου, γίνονται στη Χαλκίδα οι πρώτες μαζικές εκτελέσεις αγωνιστών. “Συγκομιδή” από εκτεταμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο νησί, τις οποίες παρακολουθούσε Γερμανός πολεμικός ανταποκριτής. Η ανταπόκριση σώθηκε και θ’ ασχοληθούμε μαζί της εν καιρώ.

Οι πολιτικές οργανώσεις φτάνουν στο “αμήν”. Κατ’ επέκτασιν και ο ΕΛΑΣ που μη έχοντας πολιτικά στηρίγματα δεν θα μπορούσε να σταθεί. Αλλά και η απουσία του ΕΛΑΣ θα άφηνε χωρίς προστασία οποιαδήποτε πολιτική δράση και παρουσία. Δημιουργείται κύμα φυγάδων από το νησί στη Βοιωτία και τη Λοκρίδα.

Εκείνη τη στιγμή, μια “παράξενη διαταγή”, από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, δια χειρός Μακρίδη-Έκτορα, έρχεται να κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Το Σύνταγμα (7ο και αυτό επίσης) του ΕΛΑΣ διατάσσεται να αφήσει στο νησί μικρούς σχηματισμούς και να συμπτυχθεί στην Στερεά! Τμήματά του αρχίζουν να περνάνε απέναντι.

Ο καπετάνιος της 5ης Ταξιαρχίας (και αργότερα 2ας Μεραρχίας) του ΕΛΑΣ, Ορέστης– Ανδρέας Μούντριχας, με σύμφωνη γνώμη του Φώτη Βερμαίου (Φοίβου Γρηγοριάδη) και του Γραμματέα του ΚΚΕ της Νομαρχιακής Βοιωτίας, αποφασίζει να περάσει στο νησί της καταγωγής του για να ματαιώσει την σύμπτυξη και να ανασυγκροτήσει τον ΕΛΑΣ.

Ο Ορέστης περνάει απέναντι στο τέλος του Μαρτίου, στην περιοχή των Λιχάδων στη Β. Εύβοια. Φτάνει στις Καματριάδες μόλις έχει τελειώσει η μάχη της Ιστιαίας (Ξηροχωρίου). Αμφίρροπη μάχη που όμως έχει ένα πολύ καίριο αποτέλεσμα. Τον θάνατο ο στρατηγού Λιάκου. Οι Ταγματασφαλίτες διασώζονται κακήν κακώς στο οχυρό των Γουβών.

Έτσι, ο Απρίλιος παίρνει αντίθετο πρόσημο και κατεύθυνση από τον Μάρτιο. Οι μάχες της Αγίας Άννας, της Βάθειας (πρώτη μάχη), της Ερέτριας αναγκάζουν τους Γερμανοτσολιάδες σε περιχαράκωση. Στο εξής κάθε έξοδός τους θα είναι μια σημαντική επιχείρηση με χιλιάδες άνδρες και τεράστια κινητοποίηση μέσων. Εκείνο, δηλαδή, που επιδιώκει κάθε αντάρτικο στρατός.

Η στρατιωτική αυτή κατάσταση βρίσκει τον Αχιλλέα (Δημήτρη Σάρλη) διμοιρίτη στην περιοχή της Κύμης.

Αεικίνητος και ευφυής εμπλέκεται σε μια σειρά μικρών και μεγαλύτερων ενεργειών. Ο ίδιος αλλά και άλλες μαρτυρίες σημαντικών στελεχών της αντίστασης, αναφέρουν τη Βάθεια, το Παρθένι, το Κακολύρι, το Ωρολόγι, τα Διρέμματα, τη Σέττα, το Αλιβέρι, της Λαμπούσα, τους Γιάννηδες, τους Μελετιάνους, το Βύτηλο, τη Βάθεια (δεύτερη μάχη) το Αλιβέρι (μάχη της απελεθέρωσής του) και άλλα.

Ασφαλώς οι εκτελέσεις των ανδρών στο Κακολύρι (24/5/1944), μεταξύ των οποίων ήταν αρκετοί δικοί του συγγενείς, δεν ήταν τυχαία.

Ποίημα του καπετάνιου του ΙΙΙ/7 τάγματος Θανάση Τζάνου για τις εκτελέσεις στο Κακολύρι.
Γράφτηκε στη Γυάρο και είναι από το βιβλίο του για την αντίσταση στη Νότια Εύβοια

Τις επόμενες ημέρες, ένα τμήμα γερμανικό, που βγαίνει κάθε τόσο από την Κύμη για προμήθειες στο παζάρι των Κονιστρών, εξοντώνεται από τον ΕΛΑΣ και τρέπεται σε φυγή. Ο διερμηνέας των Γερμανών συλλαμβάνεται και ο Αχιλλέας, κατά τις μαρτυρίες του Θανάση Τζάνου και του Σωτήρη Σάρλη, τον σέρνει στον τάφο των εκτελεσμένων και τον εκτελεί. Ανάμεσα σε μια σειρά δίκες που έγιναν στη Θήβα, με κατηγορούμενο και τον Δημήτρη Σάρλη, ξεχωρίζουμε εκείνη για τον φόνο του Αθανασίου Γέραλη στους Ανδρονιάνους τον Μάιο του 1944 (η δίκη έγινε 10/7/1947). Κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε θάνατο. Δεν έχει διασταυρωθεί αν ο διερμηνέας των Γερμανών ήταν ο Γέραλης. Ξέρουμε μόνο ότι ήταν Έλληνας. Καταθέτουμε τα στοιχεία προστρέχοντας στη συλλογική μνήμη.

Σε μια άλλη δίκη, 7/3/1947, δικάζεται για τον φόνο των Κοίλαρη και Βολιώτη. Απαλλάσσεται. Μαζί του και ο Προκόπης Τζάνος (Λόγγος) στρατιωτικός διοικητής του 3ου τάγματος του ΕΛΑΣ. Καταδικάζονται σε θάνατο ο Γ. Θεοδώρου και ο Ευαγ. Σάρλης.

Αποκορύφωμα της δράσης του Αχιλλέα ήταν τη μάχη της Λαμπούσας.

Πρόκειται για τη τελευταία και πιο πολύνεκρη μάχη των Γερμανών στην Εύβοια, 5η Σεπτεμβρίου 1944.

Ο Αχιλλέας εκεί

“με παντελή άγνοιαν του σοβαρού κινδύνου που διέτρεχε έδωσε την τελικήν νίκην στο τμήμα του [...]

“Κατόπιν των ως άνω και λαβόντες υπ’ όψιν σχετικήν απόφασιν ειδικής συνελεύσεως του ΙΙΙ τάγματος

Π ρ ο τ ε ί ν ο μ ε ν

την επ’ ανδραγαθία προαγωγήν του ως άνω Επιλοχίου εις τον βαθμόν του Ανθυπολοχαγού”.

Η πρόταση φέρει ημερομηνία την 30η Οκτωβρίου 1944. Στις 16 του ίδιου μήνα, ο ίδιος αναφέρει ότι έχει τραυματιστεί στη δεύτερη μάχη της Βάθειας.

Η πρόταση για προαγωγή του Αχιλλέα - Δημήτρη Σάρλη,
επ' ανδραγαθία στη μάχη των Λέπουρων ή Λαμπούσας 5 Σεπτεμβρίου 1944

Η επ’ αναδραγαθία προαγωγή σε ανθυπολοχαγό, όμως, δεν είναι η μόνη… αμοιβή του Δημήτρη Σάρλη.

Στις 4 Απριλίου 1947 δικάζεται στη Θήβα για τον θάνατο της Μαρίας Παυλίδου στη μάχη εκείνη.

Οι Γερμανοί, κατά την απαγκίστρωσή τους από την Κύμη έχουν μαζί τους και πολίτες.

Η Παυλίδου είναι μία απ’ αυτούς.

Ο Αχιλλέας υπερασπίζεται ευθαρσώς τον εαυτό του, δεν αρνείται τη συμμετοχή του στη μάχη, όπως ήταν η πάγια υπερασπιστική τακτική των αγωνιστών σε εκείνες τις δίκες, αναφέρεται στις απώλειες των Γερμανών, (75 νεκροί και 15 τραυματίες, πολλοί αιχμάλωτοι), αποδίδει τιμές στους 3 νεκρούς αντάρτες και στους 6-7 τραυματίες.

Απόφαση: αθώος!

(Ας σημειωθεί ότι νεκρός στη μάχη αυτή ήταν και ο Βασίλης Μήτρου, ο Γύφτος που ανατίναξε, μεταξύ άλλων ενεργειών, και την “καταδίωξη” μέσα στο λιμάνι της Κύμης). 

Με την απελευθέρωση της Χαλκίδας στις 23 Οκτωβρίου 1944 το όνομα Αχιλλέας συναντάται στην υπόθεση Τυρίμου. Είναι ένας εκ των δύο πρακτικογράφων στην τόσο σημαντική και ακόμα ιστορικά ανεξερεύνητη αυτή ανάκριση, που διενεργήθηκε από τον ίδιο τον Άρη και σημαντικά στελέχη της Εθνικής Πολιτοφυλακής.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχει αναφορά για έτερο “Αχιλλέα” στα γεγονότα αυτά της Εύβοιας, μπορούμε να συμπεράνουμε, με σχετική ασφάλεια, ότι πρόκειται για τον Δημήτρη Σάρλη.

Στο διάστημα αυτό των ελεύθερων ημερών ο Αχιλλέας διοικεί το 3ο τάγμα του Εφεδρικού ΕΛΑΣ Ευβοίας. Όπως και το τακτικό 3ο τάγμα δεν παίρνει μέρος στα Δεκεμβριανά, σε αντίθεση με όλο το υπόλοιπο σύνταγμα. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Αχιλλέας… “λιποτακτεί”!

Εγκαταλείπει τα ειρηνικά καθήκοντά του στη διοίκηση του εφεδρικού τάγματος για να πάρει μέρος στις μάχες. Το 3ο τάγμα τελικά παίρνει διαταγή να κινηθεί στην Αθήνα στις 12 Δεκεμβρίου. Φαίνεται ότι και πάλι ο Αχιλλέας παραμένει. Ίσως και για τον πρόσφατο τραυματισμό του στη Βάθεια. 

Υπάρχει μια προκήρυξη την οποία συνυπογράφει με τον Γιάννη, τον φρούραρχο του ΕΛΑΣ της Χαλκίδας. Έχει ημερομηνία 19 Δεκεμβρίου 1944. Επομένως, πρέπει να θεωρήσουμε ότι ο Αχιλλέας.. “λιποτακτεί” στο διάστημα μετά την 19η Δεκεμβρίου. Τραυματίζεται βαρύτατα στο χέρι στην περιοχή του Μεταξουργείου.

Απόσπασμα προκήρυξης με υπογραφή του Αχιλλέα-Δημήτρη Σάρλη και του Γιάννη φρούραρχου του ΕΛΑΣ στη Χαλκίδα. 

Μετά από φυλακίσεις, δίκες και εξορίες, σπουδάζει φιλοσοφία της Ιστορίας στην ΕΣΣΔ. 

Ο Δημήτρης Σάρλης του ΠΓ του ΚΚΕ πεθαίνει ξαφνικά από ανεύρυσμα αορτής 9 Μαρτίου 1986. 

Συγγραφέας πολλών κειμένων και δύο ιδιαίτερα σημαντικών βιβλίων, το "Αγώνας του ΚΚΕ κατά του Μοναρχοφασισμού" και τα "Ζητήματα στρατηγικής". 

Ως υπεύθυνος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ υπήρξε ένας εκ των θεμελιωτών της γραμμής για την ενότητα της Αριστεράς με τον Συνασπισμό. Άλλωστε υπήρξε και στέλεχος της ΕΔΑ.

Ο υποφαινόμενος, και πιστεύω όλοι οι νέοι του ΚΚΕ της εποχής εκείνης, του οφείλει ένα μεγάλο κομμάτι της πολιτικής σκέψης του.

Τον θυμόμαστε πάντα και τώρα ειδικά που έχει ξεχαστεί.

Υπεύθυνη δήλωση του Δημήτρη Σάρλη-Αχιλλέα
που έχει θέση φύλλου μητρώου του ΕΛΑΣ

Απόσπασμα από υπεύθυνη δήλωση του Δημήτρη Σάρλη- Αχιλλέα που έχει θέση φύλλου μητρώου του ΕΛΑΣ. 

Ο Αχιλλέας στο νοσοκομείο "Ευαγγελισμός" μετά τον βαρύτατο τραυματισμό του
(φωτογραφία πηγή)

Ο Δημήτρης Σάρλης στην ΕΣΣΔ τη δεκαετία του '60
για επεμβάσεις αποκατάστασης
(φωτογραφία πηγή) 

Το δυο σημαντικότερα βιβλία του Δημήτρη Σάρλη

Ο ταγ/ρχης του Ελλ. Στρατού Γιάννης Σταματάκης – Λακκιώτης στον ΕΛΑΣ

Η πρώτη σελίδα του φύλλου ποιότητος του
τ/ρχη Γιάννη Σταματάκη - Λακκιώτη

Ο στρατιωτικός διοικητής του Ι/34 τάγματος Λακκιώτης με τον καπετάνιο του Νικήτα (Γιώργη Μπουτσίνη)  από το βιβλίο του τελευταίου
Το αντάρτικο στην Αττική 1941-1945, τόμος Α, εκδ. Άνω Τελεία.

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Ιούνιος του 1943.

Ο Ορέστης, ο δημιουργός του Αντάρτικου της ΑττικοΒοιωτίας, επιστρέφει από τη Ρούμελη.

Το τρίμηνο που προηγήθηκε είναι γεμάτο με συνταρακτικά γεγονότα.

Ο Άρης βγαίνει, αρχές του Μάρτη, από την Αθήνα με νέες δυνάμεις.

Στη Δεσφίνα ανασυγκροτεί τα Αρχηγεία και ανακατανέμει τα στελέχη. Δίνει μερικά από τα καλύτερα στην ΑττικοΒοιωτία και τον Ορέστη αναγνωρίζοντας έτσι και τη σημασία του χώρου και την αξιοσύνη του καπετάνιου της.

Η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ ς’ όλη την περιοχή είναι εκρηκτική!

Ο Σαράφης προσχωρεί στον ΕΛΑΣ και ο ΕΛΑΣ τον αναγνωρίζει αρχηγό του σε μια εντυπωσιακή εκδήλωση στο Μαυρολιθάρι. Δεν λείψανε κι εκεί οι τραγωδίες.

Ο Ορέστης, “κατεβαίνοντας” στον χώρο του, αντιμετωπίζει για μια ακόμα φορά τους ληστοσυμμορήτες που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες του νεαρού τότε ενόπλου κινήματος. Αυτή τη φορά δίνει οριστικό τέλος και απελευθερώνει οριστικά την ύπαιθρο από την ληστεία και τη ζωοκλοπή. Η χωροφυλακή, οι Ιταλοί και οι Γερμανοί, έχουν εκκενώσει την ύπαιθρο, ήδη από τον Οκτώβριο του 1942 και έχουν συμπτυχθεί στις πόλεις, σε μερικά κεφαλοχώρια, στην Κωπαΐδα και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής.

Έχει προηγηθεί, πριν από λίγες μέρες, ο πρώτος αναίμακτος αφοπλισμός του 5/42 του Συνταγματάρχη Ψαρρού αλλά και ο… επανεξοπλισμός του! Πάλι μετά από λίγες μέρες, τέλη Ιουνίου, θα ακολουθήσει ο δεύτερος αφοπλισμός, αυτή τη φορά, αιματηρός.

[...Όταν έφθασα στην περιοχή Θηβών, βρήκα μια κατάστασι ακριβώς όπως την φοβόμουν i. Έσπευσα, όμως, πρώτα να μπω για άλλη μια φορά στην Αθήνα, είδα ξανά βιαστικά τον Σιάντο που τον κατατόπισα για όλη την κατάστασι στην Ρούμελη και ξαναγύρισα στην ομάδα μου που με περίμενε στην Στεφάνη. Εκεί βρήκα μαζί και κάποιον που δεν τον περίμενα. Ο Κτιστάκης με φρόντιζε πάντα. Τώρα μου έστελνε έναν μόνιμο ταγματάρχην, τον Γιάννη Σταματάκη, συγγενή του κι' αυτόν, ανεψιό του Μάντακα, έναν μπαρουτοκαπνισμένο Κρητικό πολεμιστή…]

Ο ίδιος ο Γιάννης Σταματάκης δίνει ως ημερομηνία ένταξής του στον ΕΛΑΣ την 20 Ιουνίου 1943. Καθώς είναι η φάση κατά την οποία ο ΕΛΑΣ παίρνει την όψη τακτικού στρατού, τα Αρχηγεία και τα Υπαρχηγεία μετατρέπονται σε συντάγματα και τάγματα. Συγκροτείται το 34ο Σύνταγμα που ουσιαστικά είναι το Αρχηγεία ΑττικοΒοιωτίας. Και τα τρία Υπαρχηγεία του, της Αττικής, της Θήβας και της Λιβαδειάς, αντικαθίστανται από τα τρία τάγματα του Συντάγματος, το Ι/34, το ΙΙ/34 και το ΙΙΙ/34 αντίστοιχα. Ο ταγματάρχης Σταματάκης, ως Λακκιώτης πλέον, αναλαμβάνει το Ι/34 τάγμα για το διάστημα 22 Ιουνίου έως 1 Αυγούστου ως στρατιωτικός διοικητής του. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο καπετάνιος του Συντάγματος, ο Ορέστης δλδ, τον περιβάλλει με την απόλυτη εμπιστοσύνη του και του αναθέτει το τάγμα “την επομένη ημέρα” της προσχώρησής του, κυριολεκτικά. Δεν ήταν μόνο οι συστάσεις του αγαπημένου φίλου, του Βαγγέλη Κτιστάκη, ήταν και η θωριά όπως και οι περγαμηνές του Λακκιώτη στα πεδία των μαχών.

[…Την 13ην Αυγούστου 1943 και τα τρία «τάγματά» μου, είχαν από μια συμπλοκή το καθένα με Ιταλούς.

Μια διμοιρία του ΙΙΙ με τον διμοιρίτη Αντώνη, χτύπησε στο Δίστομο ένα ιταλικό περιπολικό αυτοκίνητο. Το ΙΙ χτύπησε το ωχυρωμένο ιταλικό φυλάκιο της «Μπούκας», εκεί περίπου που τοποθετείται τώρα το αντλιοστάσιον της Υλίκης. Η επιδρομή απέτυχε και σκοτώθηκε ο αντάρτης μας Καραφωτιάς. Την ίδια μέρα το Ι τάγμα με τον ταγματάρχη Σταματάκη, ο οποίος είχε τοποθετηθή διοικητής του, γιατί ο Δαλιάνης σαν αρχαιότερος παρέλαβε διοικητής του Συντάγματος, με τον καπετάνιο Θεοχάρη Πολύχρονο και τον πολιτικό Θανάση Γαβριώτη, έστησαν ενέδρα στον «σαλίγγαρο». Αυτοί χτύπησαν καλά. Μια φάλαγγα δέκα αυτοκινήτων που ερχόταν από την Θήβα με Ιταλούς και Γερμανούς. …]

Εδώ ο Ορέστης μπερδεύει λίγο τις ημερομηνίες σχετικά με την ανάληψη του τάγματος και του συντάγματος. Τα γεγονότα έγιναν ακριβώς έτσι. Αλλά ο Λακκιώτης κτύπησε τον “σαλίγγαρο” της Κάζας, όχι ως διοικητής του Ι/34 αλλά ως διοικητής του 34ου Συντάγματος. Ο ίδιος δίνει τις ημερομηνίες παραλαβής και παράδοσης και προσδιορίζει τον χρόνο που διετέλεσε διοικητής του Συντάγματος. Είναι ακριβώς 17 ημέρες! Από 1η Αυγούστου μέχρι 17 του ίδιου μήνα. Αυτή η συντομία του διαστήματος είναι που μπερδεύει τον καπετάνιο.

Δεν είναι όμως εκείνος που ευθύνεται για τον… υποβιβασμό του Λακκιώτη. Ο Χρήστος Δαλιάνης, εξ αιχμαλωσίας προσχωρήσας στον ΕΛΑΣ, “φυτεύεται” από την πολιτική ηγεσία στην ΑττικοΒοιωτία και τίποτα πλέον δεν μπορεί να τον κουνήσει από κει, παρά τις σχετικές αναφορές του Ορέστη. Θα παραμείνει στρατιωτικός διοικητής του 34ου Συντάγματος, ως την Απελευθέρωση και τον Δεκέμβρη, για να αυτομολήσει στους Άγγλους, να “καρφώσει” την απόκρυψη των όπλων μετά τη Βάρκιζα και να υποστεί ενέδρα και τραυματισμό, ως τιμωρία.

Ο Διαλιάνης, λοιπόν, είναι ομοιόβαθμος του Λακκιώτη αλλά αρχαιότερος. Αναλαμβάνει εκείνος το Σύνταγμα στις 17 Αυγούστου και ο Λακκιώτης το Ι/34 τάγμα. Εκεί τον βρίσκουν η συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8 Σεπτεμβρίου και τα φοβερά γεγονότα του Οκτωβρίου. Είναι ένας από του αξιωματικούς του Στρατού που υπογράφουν έκκληση στον αν/χη Γεώργιο Ρήγο να προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ, πράγμα που γίνεται στις 15 Οκτωβρίου. Ο Ρήγος ονομάζεται Φεραίος, μέραρχος της 5ης Ταξιαρχίας (το 34ο Σύνταγμα έχει πια γίνει ταξιαρχία) και αναλαμβάνει την διοίκηση της μάχης που ξεσπάει τα χαράματα της 16ης. Ο Σταματάκης διοικητής του Ι/34 τάγματος θα πάρει μέρος στην τριήμερη Μάχη των Δερβενοχωρίων, ή “της Πύλης”, μάχης που στοίχισε στους Γερμανούς πάνω από 200 νεκρούς, αν και στον τομέα του δεν εκδηλώθηκε επίθεση.

[...Ο ταγματάρχης Σταματάκης, από τους Λάκκους της Κρήτης, συγγενής των Μπολάνηδων, ήταν ένας ωλοκληρωμένος πολεμιστής, με τον ανταρτοπόλεμο μέσα στο αίμα του, με μια καταπληκτική ψυχραιμία σε όλες τις κρίσιμες στιγμές…],

..θα γράψει ο Ορέστης για εκείνες τις πολύ κρίσιμες ημέρες.

Ξεπερνώντας το τάγμα και το Σύνταγμα τις εκκαθαριστικές επιθέσεις των Γερμανών που ακολούθησαν τη μάχη και ελισσόμενα στην Βοιωτία επιτυχώς, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις μετάθεσης του Λακκιώτη στην Εύβοια.

Ο Ορέστης έχει πληροφορηθεί την κατάσταση στο νησί, την ιδιαιτέρα πατρίδα του. Η εκρηκτική ανάπτυξη του ΕΛΑΣ μαζί με το νεαρό και την απειρία των ηγητόρων του περνάει κρίση. Η σκληροπυρηνική ηγεσία της Κομματικής Οργάνωσης Ευβοίας αλλά και οι έντονη δοσιλογική δράση πολλών αξιωματικών της Εύβοιας, επιδεινώνουν την κατάσταση. Έτσι ο Ορέστης, πολύ νωρίτερα από την έλευση των Λιάκου και Παπαθανασόπουλου στη Χαλκίδα (Χριστούγεννα του 1943) μαζί με έναν λόχο ταγματασφαλιτών, εκτιμώντας την τεράστια στρατηγική σημασία της νήσου, στέλνει τον καλύτερό του αξιωματικό ως στρατιωτικό διοικητή του 7ου Ανεξάρτητου Τάγματος Ευβοίας του ΕΛΑΣ που μερικοί το αποκαλούν και Σύνταγμα από τότε, από το φθινόπωρο του ‘43.

Ο Λακκιώτης αναλαμβάνει 1η Δεκεμβρίου 1943 διοικητής και παραμένει ς’ αυτό μέχρι την αποστράτευση του ΕΛΑΣ, στις 10 Μαρτίου 1945.

Στο ατομικό δελτίο του ΕΛΑΣ, στην 9η ερώτηση..«Μάχαι ή συμπλοκαί που έλαβον μέρος εις τον ΕΛΑΣ με τόπο, χρονολογία και εναντίον τίνος», συμπληρώνει μόνο μία λέξη: “Αναρίθμητοι”!

Είναι πράγματι αναρίθμητες οι συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στην Εύβοια. Τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Άγγλοι έχουν σε μεγάλη υπόληψη τη θέση του νησιού που μπορεί από το Αιγαίο να γίνει απόβαση, να πέσουν αλεξιπτωτιστές, να βληθεί από παντού από το ναυτικό. Οι Γερμανοί έχουν διατάξει τον Γερακίνη να μελετήσει μαζί με μια επιτροπή το σενάριο της “πολιτικής προστασίας”, όπως θα λέγαμε σήμερα, σε περίπτωση απόβασης των Άγγλων. Να καταγράψει τα μέσα αλλά και τις πιθανές τοποθεσίες της απόβασης, τον τρόπο απομάκρυνσης του πληθυσμού και όλα τα σχετικά. Οι Άγγλοι από την άλλη μεριά, δεν βιάζονται για την υποτιθέμενη απόβαση αλλά νοιάζονται πολύ περισσότερο το νησί να ελέγχεται από τους Γερμανούς καλύτερα και όχι από τον ΕΛΑΣ. Μετά δε το ΑντιΕΑΜικό Σύμφωνο τον Οκτώβριο που συνάπτεται παρουσία του Άγγλου λοχαγού Ντον Στοττ, παίρνονται εκατέρωθεν και πρακτικά μέτρα. Ο καταγόμενος από την Εύβοια στρατηγός Λιάκος μαζί με τον τέως υπασπιστή του Πλαστήρα Παπαθανασόπουλο κατευθύνονται στην Εύβοια με στόχο να αλλάξουν άρδην τους συσχετισμούς και να εκδιώξουν τον ΕΛΑΣ από τον χώρο.

Με την αλλαγή του χρόνου η τρομοκρατία και από τις δύο πλευρές του Ευβοϊκού Κόλπου κορυφώνεται. Η μεγάλη επιτυχία του Σταυραετού (Γιάννη Παλάσκα ) στην Κακή Σκάλα 14 Ιανουαρίου 1944, δεν φτάνει για να την αναχαιτίσει. Ακολουθεί, τον Μάρτιο, μια φοβερή εκκαθαριστική επιχείρηση που αναμεταδίδεται μάλιστα και από επιτόπιο Γερμανό ανταποκριτή. Οι ΕΑΜίτες διώκονται απηνώς και δεν ξέρουν πού να χωθούν.

Σε αυτή τη φάση, ο μέγας στρατιωτικός νους του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, ο ταγματάρχης Μακρίδης- Έκτωρας, ή Αρμένης, διατάσσει το Σύνταγμα να αποσυρθεί από την Εύβοια και να αφήσει εκεί ένα μόνο τάγμα! Η κατάσταση φτάνει στο “αμήν”.

Στις 24 Μαρτίου 1944 ο Ορέστης μαζί με τον Φώτη Βερμαίο (Φ.Γρηγοριάδη) και τον γραμματέα της περιφερειακής Θήβας, αποφασίζει να περάσει στην Εύβοια για να ματαιώσει το ολέθριο σχέδιο της εκκένωσης της νήσου ΚΑΙ από τις πολιτικές οργανώσεις ΚΑΙ από τον ΕΛΑΣ.

Κάπου εκεί στις Λιβανάτες βρίσκει πρόσφυγες από την Εύβοια και τις πρώτες ομάδες του ΕΛΑΣ που έχουν προηγηθεί για να ετοιμάσουν την διαπεραίωση του Συντάγματος. Τους γυρίζει πίσω με “φοβέρες”… “θα βάλω τα πολυβόλα να σας χτυπήσουν”, λέει.

Την 1η Απριλίου, φτάνοντας στα χωριά του Ξηροχωρίου (Ιστιαίας) βρίσκει την κατάσταση απελπιστική και τον Λακκιώτη ψύχραιμο αλλά σε αδιέξοδο. Η μάχη του Ξηροχωρίου που γίνεται ως ύστατη προσπάθεια του ΕΛΑΣ να αναστρέψει την κατάσταση πριν την άφιξη του Ορέστη, αν και αποδίδει την εξόντωση του ίδιου του Λιάκου δεν είναι αρκετή.

Μαζί, οι δύο, ο Ορέστης με τον Λακκιώτη, επεξεργάζονται το σχέδιο της ανακατάληψης του νησιού από τον Απελευθερωτικό Στρατό. Ακολουθούν μια σειρά μάχες και συμπλοκές (Αγία Άννα, 1η μάχη της Βάθειας, Ερέτρεια, Πολιτικά, κλπ) που οδηγούν στο διάστημα ενός μηνός στον αποκλεισμό των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας μόνο σε μερικές οχυρές θέσεις και την Χαλκίδα.

Του Αγίου Γεωργίου, στη Στενή, το Σύνταγμα είναι πλέον ολοκληρωμένο. Ο Ορέστης το αφήνει στα άξια χέρια του Λακκιώτη και των επιτελών του, σε μια σειρά πολύ σημαντικών αξιωματικών και καπεταναίων των τριών του ταγμάτων. Ο Βαγγέλης Χείλαρης-Εύριπος, Ο Λόγγος-Προκόπης Τζάνος, ο Θανάσης Τζάνος, τ’ αδέλφια Τσάκου, ο Κώστας και ο Δημήτρης, ο Ιπποκράτης, ο Παντελής Τσίχλας- Χατζηχρήστος κ.α. πολλοί.

Ο Ορέστης στη συνέχεια θα κατευθυνθεί στους Κορεσχάδες. Είναι εκλεγμένος Εθνοσύμβουλος Αττικής ως Ορέστης Ράμμος και πρέπει να παρευρεθεί στις συνεδριάσεις του. Εκεί περνάει από “κομματικό δικαστήριο” υψίστου επιπέδου. Λογοδοτεί στο κλιμάκιο του Πολιτικού Γραφείου ως στέλεχος του ΚΚΕ που αψήφισε την διαταγή της απαγκίστρωσης από την Εύβοια. Απολογείται με σθένος και βγαίνει από τη συνεδρίαση όχι μόνο ανέπαφος αλλά και μετά πολλών επαίνων.

Όταν τον Ιούλιο του ‘44, παραμονές της μεγαλύτερης αλλά και τελευταίας εκκαθαριστικής των Γερμανών, θα περάσει ξανά στην Εύβοια θα διαπιστώσει αυτό του 1958 διατυπώνει ως εξής:

[...Τούτη την δεύτερη φορά που πέρασα στην Εύβοια, δεν εύρισκα βέβαια την ίδια κρίσιμη κατάστασι όπως στην πρώτη. Και τώρα, όμως, η εμφανησίς μου έκανε αίσθησι. Είπα πως την πρώτη φορά, χάρις στο πηλήκιο του φίλου μου του Φώτη, εξελήφθην ως στρατηγός. Τώρα πάλι η δωδεκαμελής έφιππος ομάδα, που με αρκετά βάσανα φορτώσαμε τα άλογά της στα Αρτακιανά ψαροκάϊκα, εξελήφθη με τις φήμες, τουλάχιστον, ως ταξιαρχία ιππικού!

Στο τρίμηνο διάστημα που είχε μεσολαβήσει, το εκεί σύνταγμά μας, αν δεν είχε επικρατήσει στην πάλη του με τα Τάγματα, είχε πάντως κρατηθή ακλόνητο κι' αυτό στις θέσεις του. Αντιμετώπιζε, φυσικά, πάντα χίλιους-δυο και καθημερινούς κινδύνους για το αντίστοιχο τσολιάδικο σύνταγμα (7ο ήταν το δικό μας, 7ο και το αντίπαλο) είχε επίσης κρατήσει τις θέσεις του, τα ορμητήριά του. Και οι εκκαθαριστικές με μικτά γερμανοελληνικά τμήματα ήσαν πάντοτε πολύ πιο επικίνδυνες, παρά στις περιπτώσεις που οι σχηματισμοί του ΕΛΑΣ είχαν να κάνουν μονάχα με Γερμανούς και αν ακόμη ήσαν πιο πολυάριθμες αυτές οι δυνάμεις και παρά την αμείωτον τευτονικήν μαχητικότητα των κατακτητών. Όμως κανείς Γερμανός αξιωματικός δεν είχε την ελικτική ικανότητα των δικών μας. Δύο «μαστόρων», και αν δεν είχα εγκαίρως αποστείλει σε κείνον τον τόσο επικίνδυνο για μας τομέα τον ταγματάρχη Σταματάκη -αυτή η σκέψις πόσες και πόσες φορές δεν μού πέρασε από το μυαλό μου και πόσες δεν την διετύπωσα σε «αρμοδίους» και μη- δεν ξέρω, αν θα τα κατάφερνε άλλος με τόση δεξιοτεχνία, και ως το τέλος.

Στις απανωτές μαστορικές «ψαλιδιές» του Γερακίνη, μόνο ένας πολύπειρος σαν και κείνον μαχητής όλων των πολέμων, αλλά και ποτισμένος εκ καταγωγής και από γεννήσεως με το νόημα του ανταρτοπόλεμου, ένας «Λακκιώτης Κρητικός», μπορούσε να τα βγάλη πέρα με αντίστοιχους σε μαστορικότητα ελιγμούς και με φοβερές επιδρομικές επιστροφές…]

Δεν είναι όμως μόνο ο καπετάνιος που μιλάει με τόσο καλά λόγια για τον Λακκιώτη.

Να τι λέει ένας απλός αντάρτης του, ο ΕΠΟΝίτης Πρίαμος…

«Στρατιωτικός διοικητής του συντάγματος ήταν ο συνταγματάρχης Λακιώτης, μόνιμος αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Είχα μάθει πως καταγόταν από την Κρήτη. Πρέπει να ήταν περίπου 50 χρονών. Ψηλός, ξερακιανός, πολύ μελαχροινός με αδρά χαρακτηριστικά και μια μαύρη ελιά στο μάγουλο. Ήταν πάντα σοβαρός και ολιγόλογος. Δύσκολα του έπαιρνες κουβέντα. Προσωπικά εγώ, δεν τον είχα δει ποτέ να γελάει. Στην εμφάνισή του και γενικά σε κάθε περίπτωση, ήταν απλός και σεμνός. Στο κεφάλι του φορούσε ένα απλό δίκοχο. Το πρόσωπό του ήταν ψυχρό και αδιάβαστο σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρισκόμαστε. Η φωνή του ξερή και μεταλλική. Δεν ξέρω γιατί, όποτε τον φέρνω στη μνήμη μου, εμφανίζεται παράλληλα και η εικόνα από το άγαλμα του Ροντέν, ο «Στοχαστής». Σε αυτόν τον παραλληλισμό, πρέπει να βοήθησε η κάποια ομοιότητα την μορφή και στην έκφραση, μα ακόμα και η συνηθισμένη στάση που έπαιρνε ο συνταγματάρχης μας όταν ξεκουραζόμαστε στις πορείες. Καθόταν συνήθως σ' ένα βραχάκι, έγερνε το σώμα του, προς τα εμπρός και βάζοντας την παλάμη του πάνω από τη λαβή του μπαστουνιού που κρατούσε πάντα, ακουμπούσε στη γη. Ήταν συνετός και γενναίος ηγέτης. Έμεινε ακλόνητος στη θέση του, μέχρι τη μέρα που το συντάγμά μας διαλύθηκε»...]

Ο υπ/γος του Πυροβολικού Δημήτρης Θεοχάρης- Μαύρος συμπληρώνει:

[...Διεκρίθη εις τον αντάρτικο αγώνα προφανώς από αταβιστική κληρονομιά. Ο ίδιος ταπεινός, μετριόφρων, ολιγομίλητος, αλλά προσινής και καλός χριστιανός, βοηθών πάντας τους έχοντες ανάγκην. Έμεινε μακράν της πολιτικής, προκαλών την αγάπην και τον σεβασμό όλων όσων έτυχε να τον γνωρίσουν. Όμως το κράτος της Δεξιάς δεν του συγχώρεσε τον αγνόν του πατριωτισμόν και μετά την απελευθέρωσιν εκρίθη ανάξιος της πατρίδος όπως άλλωστε όλοι μας»…]

Τελευταία μεγάλη μάχη με τους Γερμανούς στην Εύβοια, είναι εκείνη της Λαμπούσας. 3 Σεπτεμβρίου 1944. Μετρήθηκαν κάπου 100 Γερμανοί νεκροί και αρκετοί αιχμάλωτοι. Ακολούθησε η εκπόρθηση της Βάθειας όπου είχαν οχυρωθεί οι ταγματασφαλήτες και δεν την παρέδιδαν παρά την αποχώρηση των Γερμανών στις 16/10.

Το ίδιο γίνεται και στην Χαλκίδα. Ο Παπαθανασόπουλος αρνείται να παραδοθεί.

Εκεί ο Λακκιώτης έπαιξε σπουδαίο ρόλο στο να αποτραπεί η αιματοχυσία. Κάτι δλδ ανάλογο με τον Μελιγαλά ή το Κιλκίς. Οι διαπραγματεύσεις και το πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής της πόλεως φέρει φαρδιά πλατιά την υπογραφή του Γιάννη Σταματάκη – Λακκιώτη. Γίνεται πλέον στρατιωτικής διοικητής ολόκληρης της απελευθερωμένης νήσου.

Τον Νοέμβριο του 1944, στις 27, συντάσσει ιδιοχείρως τα δελτία ποιότητος των αξιωματικών του 7ου συντάγματος του ΕΛΑΣ. Διασώθηκαν πλήθος στοιχείων για τη δράση τους και για την προσωπικότητά τους. Εκεί βρίσκουμε και τα λεπτομερή στοιχεία για την πολεμική του δράση πριν την Κατοχή…

[...Εκστρατείας εις ας έλαβε μέρος: Πρώτος συμμαχικός πόλεμος 1914-1919, Μικρασιατική Εκστρατεία, Ελληνογερμανικός 1941… τελευταία προαγωγή στις 5-8-40, Χρονολογία κατατάξεως εις τον τακτικόν στρατόν και βαθμός: 20/11/16 ως στρατιώτης...]

Μια βδομάδα μετά αρχίζει ο “Δεκέμβρης”.

Στην αρχή θα λάβει μέρος με τα δύο τάγματα, το Ι/7 και το ΙΙ/7. Μετά τη 14η του μηνός, ημέρα καμπής, θα πάρει μέρος και το ΙΙΙ/7 του Λόγγου.

Ο τομέας τους είναι κατά μήκος της Μεσογείων και δεξιά προς τα Τουρκοβούνια αν και πολλά τμήματα διεσπάρησαν σε άλλους σχηματισμούς του ΕΛΑΣ Αθήνας με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά η μαχητικότητα του συντάγματος. Και όχι μόνο αυτό. Υπέστη βαρειές απώλειες.

Παρά όμως τις άδικες και βαρειές αυτές απώλειες το 7ο Σύνταγμα ήταν από τα λίγα τμήματα του ΕΛΑΣ που βγήκε από την Αττική συντεταγμένο και αξιόμαχο ii.

Ο Λακκιώτης ανασυγκροτήθηκε στον Άγιο Μερκούριο της Πάρνηθας, πέρασε την Μαλακάσα και κατευθύνθηκε στην Αυλίδα. Στο χωριό Δράμισι βρήκε τρόπο να περάσει γρήγορα στη Χαλκίδα με καΐκια. Μερικά δρομολόγια και το πρωί ήταν στην πόλη. Άνοιξε την γέφυρα και κράτησε “τα κλειδιά”. Δυο τεράστια μαγγάνια με τα οποία γινόταν ο χειρισμός του περιστροφικού ανοίγματος.

Όταν οι Εγγλέζοι έφτασαν το πρωί βρήκαν την πόλη οχυρωμένη και έτοιμη για σύγκρουση.

Άρχισαν οι διαπραγματεύσεις και αφήνω τον επίλογο τούτου εδώ του πολεμικού βιογραφικού του Λακκιώτη στον καπετάνιο του. Όπως αρμόζει αλλά και όπως φαντάζομαι ότι θα ήθελε κι ο ίδιος…

[...Έτσι, όταν κατά τις 10 γύριζε ο Λακκιώτης στη Χαλκίδα, ήταν ικανοποιημένος γιατί «πρόλαβε την κατάστασι». Το προαίσθημά του δεν τον γέλασε. Πριν καλά-καλά ξαποστάση, φάνηκε να κατηφορίζη από την Ριτσώνα, μια ολόκληρη φάλαγξ «μωρών παρθένων», που τότε μόνο αποτολμούσαν να περάσουν εκείνη την κάθε άλλο παρά απόρθητη κορυφή, ενώ κατείχαν το Σχηματάρι τουλάχιστον από δυο μέρες νωρίτερα. Και ήταν αρκετά ισχυρή φάλαγξ. Είχε μαζί της και μια ελκυομένην πυροβολαρχίαν.

Αλλά είπαμε ότι βρέθηκαν «έξω του νυμφώνος», μπροστά στην ανοιχτή γέφυρα!

Κατέλαβαν τον σιδηροδρομικό σταθμό και τις ταράτσες του, έταξαν τα πυρολοβόλα τους, στήσανε τα πολυβόλα τους, ωργάνωσαν το δίκτυο πυρός τους με λίγα λόγια, αλλά ούτε αυτοί, ούτε οι τεταγμένοι σε λίγα μέτρα αντίκρυ τους αντάρτες, ρίξανε έστω και μια τουφεκιά.

Σε κάμποση ώρα μια βάρκα με μια άσπρη πετσέτα ανεμιζομένην ξεκίνησε για να περάση την υγρή διαχωριστικήν ζώνην. Και χωρίς την «άσπρη σημαία» όμως ήταν φανερό πως κήρυκας ερχόταν. Έναν παππά μετέφεραν οι δυο πολίτες βαρκάρηδες, έναν παππά που ανέμιζαν τα φαρδομάνικά του μαζί με την σημαία που διαρκώς κουνούσε. Φοβισμένος και κατακίτρινος βγήκε αντίκρυ και δεν τολμούσε να προχωρήση βήμα, ώσπου τον πλησίασε ο Λακκιώτης.

-Γιατί φοβάσαι έτσι, παππά μου; Δεν με ξέρεις εμένα; Εγώ σε ξέρω, σε κάποιο απ' τ' αντικρυνά χωριά σε έχω δη. Δεν με ξέρεις;

-Ναι σε ξέρω κι' εγώ. Στους Σπαήδες με έχεις δη, καπετάνιο.

-Τότε γιατί φοβάσαι; Σ' έχω ξαναπειράξει;

-Όχι, αλλά τότε.... τώρα....

-Μη φοβάσαι. Κι' αν άλλαξαν οι καιροί δεν άλλαξαν οι άνθρωποι. Έπειτα εσύ κήρυξ είσαι! Πες μου τι σου είπαν να μας πης.

Αντί άλλης απαντήσεως ο παππάς έδωσε στον συνταγματάρχη ένα σημείωμα. Μ' αυτό ο Άγγλος διοικητής της φάλαγγος τον καλούσε να περάση αντίκρυ να συνεννοηθούνε προφορικά. Δίστασε λιγάκι ο Λακκιώτης, μα στο τέλος, μαζί με τον καπετάνιο του Σκουφά το αποφάσισαν. Είχαν τον λόγο τους, θέλανε να κερδίσουν καιρό.

Από βραδύς, όταν φθάσανε στην Χαλκίδα, τους είχανε πη πως στο ραδιόφωνο είχαν ακούσει αρκετά περί συνάψεως ανακωχής, περί διαπραγματεύσεων, περί όρων που είχαν συμφωνηθή, αλλά όχι και περί της ημερομηνίας ενάρξεώς της. Όσο αόριστα κι' αν ήσαν αυτά που είχαν μάθει από «δεύτερο χέρι», ήσαν πάντως θετικά σ' ένα τουλάχιστον σημείον, το ότι «κάτι γινόταν».

Γι' αυτό ο Λακκιώτης και ο Σκουφάς νόμισαν πως θάπρεπε να κερδίσουν κάποιο χρόνο. Δεν υπήρχε λόγος, αν για κει το πηγαίναμε, για ανακωχή, να δοκιμάση η Χαλκίδα, έστω και για ένα-δυο 24ωρα, τα καλά της Αθήνας. Και αυτό τουλάχιστον το πέτυχαν.

***

Τις ίδιες φυσικά με τον Λακκιώτη -και κατά μείζονα λόγον βέβαια αυτοί- έκαναν και οι Χαλκιδαίοι. Θα έπρεπε να καταβληθή κάθε προσπάθεια, ώστε να αναβληθή τουλάχιστον η σύγκρουσις μέσα στην πόλι τους, ώσπου να ξεκαθαρισθή η κατάστασις, να δουν τι θα γινότανε με την ανακωχή. Γι' αυτό όταν έφθασε ο Λακκιώτης «αντίκρυ», βρήκε εκεί μια επιτροπή από τον μητροπολίτη και άλλους «προύχοντες», που είχαν περάσει κρυφά απέναντι.

Στην αρχή όμως, με τις πρώτες κουβέντες του Άγγλου και του Ελασίτη, οι πρόκριτοι φοβήθηκαν πως τίποτα δεν θα μπορούσε να αποτρέψη την σύγκρουσι που τόσο φοβόντουσαν,

Καπνισμένοι ακόμα από τις συγκρούσεις των Αθηνών, οι δύο αντίπαλοι δεν ήσαν και τόσο φιλόφρονες μεταξύ τους.

-Έφθασα εδώ, άρχισε ο Άγγλος αντισυνταγματάρχης, για να μου παραδώσετε τα όπλα σας. Και ύστερα εγώ θα σας μεταφέρω στην Λαμία.

-Για ποια όπλα μιλάς; Εκείνα που πήραμε εμείς από τους Γερμανούς; Ή μήπως σου είπανε πως εσείς μάς τα δώσατε τα όπλα που έχουμε και τώρα μας τα ζητάτε;

-Γρήγορα, γρήγορα, δεν έχω καιρό για χάσιμο. Βιαζόμαστε εμείς. Πρέπει να πάμε στο Δυτικό Μέτωπο.

-Δεν περνάει απ' την Χαλκίδα ο δρόμος για την Γερμανία. Αυτό πρέπει να το ξέρεις!

***

Η συζήτησις πήγαινε να εκτραχυνθή, αλλά την μαλάκωσε ένας Άγγλος ταγματάρχης που βρισκόταν εκεί, γνωστός του Λακκιώτη από την υπηρεσία του στην «Εμ Εν», προ των συγκρούσεων. Είπε αυτός πως η ανακωχή ήταν συμφωνημένη πια, είπανε και οι πρόκριτοι μερικές κουβέντες, σκέφθηκε και ο διοικητής του Ελασίτικου συντάγματος τις αρχικές του διαθέσεις για την αποτροπή μιας περιττής συρράξεως και βρήκε την λύσι. Με το πάντοτε κολλημένο στα χείλη του τσιγάρο και με το ανακτηθέν ψύχραιμο ύφος του παρετήρησε:

-Αυτά που μου λες είναι κάτι το απρόοπτον. Εσύ σαν αξιωματικός τακτικού στρατού, πρέπει να καταλαβαίνεις πως κι' εμείς στρατός είμαστε. Πρέπει κι' εγώ ν' αναφέρω αυτά που μου λες στους προϊσταμένους μου, να τους ρωτήσω, να πάρω διαταγές. Έτσι δεν είναι;

-Και πώς θα τους βρής τώρα τους προϊσταμένους σου;

-Πώς, πού θα τους βρω; Έχω επαφή πάντα μαζί τους.

-Έχετε ασύρματος;

-Και βέβαια έχουμε!

Και ασύρματο μεν είχε το 7ο. Αλλά η επαφή δι' αυτού ήταν ένα πρόχειρο, όσο και χρήσιμο ψέμα του Λακκιώτη. Με την σύγχυσι που υπήρχε εκείνες τις ώρες, «είχε χάσει το σκυλί τον αφέντη του» και το σύνταγμα της Ευβοίας βρισκόταν σε πλήρη απομόνωσι και κυριολεκτικά «στα σκοτάδια». Όμως μ' εκείνο το επιχείρημα οι εχθροπραξίες ανεστάλησαν για ένα 24ωρο, ως την άλλη μέρα στις 10, που θα έπρεπε να ξανασυναντηθούν οι δύο διοικηταί.

Ύστερα από λίγες ώρες όμως, άρχισαν και πάλι οι ανησυχίες των Ελασιτών της Χαλκίδας. Οι πληροφορίες και οι φήμες που κατάφθαναν δεν ήσαν και τόσο ενθαρρυντικές. Στην Κύμη έγινε μια απόπειρα αποβάσεως κάποιου τμήματος του Ιερού Λόχου. Απομακρύνθηκαν βέβαια με μερικούς πολυβολισμούς μιας διμοιρίας που είχε σταλή εκεί, αλλά τάχα δεν θα ξαναγύριζαν;

Μια ανεξακρίβωτος φήμη έλεγε πως ένα αγγλικό πολεμικό είχε φανή στην Λίμνη. Άλλο πολεμικό οι φήμες το ήθελαν στο Αλιβέρι. Και εκτός από τις φήμες, η πραγματικότης ήταν πως τα αεροπλάνα της ΡΑΦ, εκείνες τις δυο μέρες δεν σταματούσαν να πετάν πάνω από την πόλι και τον Ευβοϊκό.

Όσο περνούσαν οι ώρες, τόσο η αγωνία μεγάλωνε, τόσο το 24ωρο της αναβολής παρουσιαζόταν σαν άχρηστο. Καμμιά νεώτερη είδησις δεν μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο, ούτε κι' απ' αλλού πουθενά.

Λίγο πριν από τις 10, ο Λακκιώτης έλεγε στον συνάδελφό του Αιγινήτη:

-Άκουσε. Σε σένα πέφτει το λαχείο. Δεν πρέπει να πάω εγώ αντίκρυ. Θα τσακωθούμε πάλι και δεν ξέρεις τι γίνεται. Ίσως να με αρπάξη ο Εγγλέζος και να μη μ' αφήση να γυρίσω πίσω. Δεν πρέπει, λοιπόν, να πάω εγώ και να μείνη το σύνταγμα ακέφαλο αυτές τις ώρες. Ούτε ο Παπούλας κάνει να πάη. Εσύ δεν έχεις τμήμα αυτήν την ώρα, σ' εσένα έπεσε το λαχείο!

Έβαλε κάτω το κεφάλι ο «τυχερός» και το πήρε απόφασι. Πέρασε με τη βάρκα, με πολύ λίγες αμφιβολίες για την υποδοχή και την τύχη που τον περίμενε. Και δοκίμασε πραγματικά ευχάριστη έκπληξι, όταν είδε τον Άγγλο να τον αγκαλιάζη και να του ξεκολλάει το χέρι με τα συγχαρητήριά του:

-Τώρα πήρα νεώτερες διαταγές. Υπεγράφη η ανακωχή. Όλα τελείσαν, όλα θα πάνε καλά. Θα περάσετε με τον οπλισμό σας στο Βόλο κι' από κει θα πάτε στη Λάρισα...]

Σημειώσεις:

i Εννοεί την αναζωπύρωση της ληστείας στο διάστημα της απουσίας των τμημάτων και διάδοσης της φήμης ότι ο Ορέστης σκοτώθηκε, παραδόθηκε κλπ. Ήταν τότε που βγήκε και το τραγούδι “Ορέστη το ντουφέκι σου να μη το παραδώσεις..”.

ii Ας μου συγχωρήσει ο αναγνώστης την παράληψη των λεπτομερειών της δράσης του 7ου Συντάγματος και του Λακκιώτη στα Δεκεμβριανά. Θα χρειαζόταν άλλο ένα τέτοιο κείμενο.

Σελ. 2-3 του φύλλου ποιότητος με ιδιόχειρη παράθεση των στοιχείων του

ομοίως, σελ 4-5

Απελεθέρωση της Χαλκίδας 23 10 1944
Λακκιώτης, Ορέστης, κυβερνητικός εκπρόσωπος Σαραφιανός (;), Μητροπολίτης Γρηγόριος, Θρασύβουλος Παπαστρατής και ο Εβραίος ραβίνος. Στη δεύτερη σειρά (7) Νότης Καπνίσης, (8) Κώστας Αφένδρας, (9) Μήτσος Θεοχάρης-Μαύρος

Ο Γιάννης Σταματάκης -Λακκιώτης με το επιτελείο του 7ου Συντάγματος στη Χαλκίδα της απελευθέρωσης. Αριστερά του ο Παντελής Τσίχλας-Χατζηχρήστος. Όρθιοι: Ιπποκράτης Μαυρομάτης-Νικηταράς, Βαγγέλης Χείλαρης-Εύριπος, Δημήτρης Τσάκος-Πλάτων, Θανάσης Τζάνος-Θανάσης, Προκόπης Τζάνος-Λόγγος.

Μια πολύ σπάνια φωτογραφία του Γιάννη Σταματάκη από τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Πολλές ευχαριστίες στον κ. Ανδ. Χατζηπολάκη για την φωτογραφία που βρίσκεται στο βιβλίο 

Η ιστορία των Λάκκων και οι απανταχού Λακκιώτες το 2001

Μάντακας Γιάννης - Ντουντουλάκη Πηνελόπη