1944 - Εύβοια: Η φονουργός των φονουργών νομαρχών νήσος

 Ο θάνατος δύο κατοχικών νομαρχών μέσα σε διάστημα τριών μηνών

Η διοίκηση με τμήμα του 7ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στην Άτταλη, 28 Οκτωβρίου 1943

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Βρισκόμαστε στην Ιστιαία (Ξηροχώρι), ξημέρωμα Πρωταπριλιάς του 1944. Η σφοδρή επίθεση του εφεδρικού ΕΛΑΣ μπορεί να μη κατάφερε να θέση την πόλη στον έλεγχό του, προκάλεσε όμως την ματαίωση των περαιτέρω ενεργειών των Ταγμάτων Ασφαλείας, τα οποία δεν ξαναπάτησαν εκεί χωρίς την κάλυψη ισχυρών μονάδων της Βέρμαχτ. 
Μετά από ένα πλήρες αίματος και βίας τρίμηνο, ο διαβόητος νομάρχης Εύβοιας, στρατηγός εν αποστρατεία, Δημήτρης Λιάκος πέφτει νεκρός. 
Ο λοχαγός Μπουρλίδης, εκτελεί επί τόπου 18 άτομα από τους ομήρους που είχαν συλλάβει την προηγούμενη ημέρα, με το προσωπικό του περίστροφο..."εν ονόματι του Μπουρλίδη"  κραυγάζων... Μεταξύ αυτών και δύο καθηγητές του γυμνασίου.

Ο έτερος της δικέφαλης ύδρας των ΤαγματΑσφαλιτών της Εύβοιας, ο Χαράλαμπος Παπαθανασόπουλος, "στρατηγός" κι αυτός με ραλλικά γαλόνια και πρώην υπασπιστής του Πλαστήρα, μαζί με τους εξουθενωμένους από τη μάχη οπλίτες και ομήρους, υποχωρούν κακήν κακώς, με την κάλυψη των Γερμανών και βρίσκουν σωτηρία στο Οχυρό των Γουβών (Ναυτικό Οχυρό Βορείου Ευβοίας). Από κει θα κατευθυνθούν δια θαλάσσης στη Χαλκίδα.

Έναν, ακριβώς, μήνα μετά, ο Παπαθανασόπουλος, με έγγραφό του ενημερώνει τον Ταβουλάρη, ήγουν τον Υπουργό των Εσωτερικών, ότι αναγκάστηκε να ορκίσει νομάρχη τον Αλέξανδρο Οικονομίδη και ζητάει την εκ των υστέρων έγκριση της ενέργειά του.  
Η ενέργεια εγκρίνεται και ο Οικονομίδης επιδίδεται σε επιτάξεις, αναγκαστικούς "δανεισμούς" και κάθε είδους πλιατσικολόγημα και λεηλασία των κατοίκων της νήσου αλλά και επιχειρήσεων, με αφορμές ή χωρίς αφορμές. Το όργιο της ληστείας προκαλεί μέχρι και την αγανάκτηση του ταγματάρχη Τσιρίνη των ΤΑ, ο οποίος, αργότερα, καταγγέλλει εγγράφως και λεπτομερώς τα εγκλήματα κατά της περιουσίας των πολιτών που διαπράττουν οι δύο. 

Ξαφνικά όμως, αρχές τους καλοκαιριού, έκπληκτοι οι κρατούμενοι στις άθλιες φυλακές της Χαλκίδας, που υπερέβαιναν τους 1.000, βλέπουν ανάμεσά τους τον μέχρι τούδε κραταιό, χυδαίο και προκλητικό διοπτροφόρο νομάρχη!
Φέρνει μαζί του στρωσίδια και απαιτεί να υπάρξει χώρος για να ξαπλώσει στην ασφυκτικά γεμάτη φυλακή όπου είναι αδύνατο και να σταθεί κάποιος. Έχει και μια Βίβλο στα αγγλικά την οποία διαβάζει στους ποινικούς και επιχειρεί να δικαιολογήσει τις πράξεις του.

Μία μέρα έμεινε στη φυλακή, ώσπου το σούρουπο εμφανίστηκε ο Μπερτόλης. Καθώς τον απομάκρυνε από τον θάλαμο, έκανε την κλασική χειρονομία στους άλλους ότι ο Οικονομίδης πάει για εκτέλεση. 
Πράγματι, μετά από λίγο, ο Οικονομίδης εκτελείται, με μια σφαίρα στον κρόταφο, και ενταφιάζεται στο νεκροταφείο του Αη Γιάννη, εκεί όπου έχουν ενταφιαστεί και οι 48 αγωνιστές της 16ης Μαΐου και οι άλλοι 20 της 23ης Μαρτίου. Ο θύτης θα μοιραστεί το ίδιο χώμα με τα θύματά του!

Κανείς δεν κατάλαβε τότε, εκείνες τις φρικτές μέρες, ποια ήταν η αιτία της πτώσεως του νεόκοπου σατραπίσκου. 
Είχε ενσκήψει στην Εύβοια ως... εξάρτημα των Λιάκου και Παπαθανασόπουλου, και μάλιστα ο δεύτερος τον είχε παντρέψει με την ανιψιά του. Χωρίς να ξέρει κανείς την προέλευσή του, την καταγωγή του ή κάποια άλλα στοιχεία της διαδρομής του, γίνεται νομάρχης, "το μάτι και το αυτί του Ράλλη", όπως ακριβώς είχε απαιτήσει ο δοσίλογος πρωθυπουργός να είναι οι νομάρχες του.

 
Όταν πέρασαν όμως οι μπόρες κάποιοι αγωνιστές προσπάθησαν να εξηγήσουν το συμβάν. 
Φαίνεται ότι έχει βάση αυτό που ο άλλος διαβόητος συνεργάτης των Ιταλών τε και Γερμανών, Νίκος Αναγνωστόπουλος ισχυρίζεται σε "πόνημά του". Ότι ο Παπαθανασόπουλος, κάποια στιγμή πίστεψε ότι ο Οικονομίδης αποτελούσε απειλή και για τον ίδιο. Ότι τον συνέδεσε με τον σκοτωμό του Λιάκου στο Ξηροχώρι και μάλιστα τον θεώρησε ηθικό αυτουργό. Κι ενώ στους ΕΛΑΣίτες είναι κοινός τόπος ότι τον Λιάκο τον έφαγε ένας Ιταλός αυτόμολος με το οπλοπολυβόλο του, στα Τάγματα διαδόθηκε ότι τον σκότωσε πληρωμένος άνθρωπος από τον Οικονομίδη. Ο Αναγνωστόπουλος, μάλιστα, προσθέτει ότι ο Οικονομίδης κόμπαζε τότε ότι "σύντομα θα γίνει νομάρχης"!  Έσπευσε, λοιπόν, ο Παπαθανασόπουλος να προλάβει για να μην τον προλάβει ο άλλος. 

Ποιος ήταν, όμως, ο φονουργός Μπερτόλης, το "όργανο της μοίρας" του φονουργού νομάρχου;
Ο Γεώργιος Μπερτόλης του Ευαγγέλου ήταν αγροφύλακας μεταλλαγμένος σε παρακρατικό του γερμανοτσολιάδικου κατοχικού "κράτους". 
Τον ξαναβρίσκουμε στην μάχη για την απελευθέρωση του Αλιβερίου, όπου μετά το πέρας κάποιοι τον ξετρυπώνουν από τη κρυψώνα του και ο λαός, που συρρέει στην πόλη, έξαλλος απαιτεί την επί τόπου εκτέλεσή του. 
Ο Δημήτρης Σάρλης, ο θρυλικός Αχιλλέας της Νότιας Εύβοιας,  αργότερα το μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος της Ιδεολογικής Επιτροπής του κόμματος, αποτρέπει το λιντσάρισμα και οδηγείται στη Στρατώνα της Χαλκίδας. 
Κρατούμενος, μαζί με άλλους 2.000 περίπου, θα περάσει εκεί τους επόμενους μήνες μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου 1945, οπότε με την Ανακωχή διατάσσεται η μεταφορά τους με καΐκια στη γραμμή πέραν τις Λαμίας όπου έπρεπε να αποσυρθεί ο ΕΛΑΣ και η Εθνική Πολιτοφυλακή (ΕΠ) μετά τα Δεκεμβριανά. Η γνωστή στην περιοχή "πορεία προς τη Λαζαρίνα". 
Τη δική του φονουργό μοίρα θα τη συναντήσει ο Μπερτόλης στις 28 Φεβρουαρίου, τις τελευταίες ημέρες πριν την διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής, στο Πλατύστομο, και θα καταχωρηθεί στας δέλτους της ιστορίας ως "φονευθείς υπό των κομμουνιστών"... 

Φεβρουάριος 1944: Η εμφάνιση των “Ταγμάτων Ασφαλείας” στο Σχηματάρι

Ο κατοχικός στρατιωτικός διοικητής της Εύβοιας, Χ. Παπαθανασόπουλος, διατυμπανίζει τα εγκλήματά του

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Θα ήταν το πρώτο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου '44. Τα παιδιά μιας τάξης του Γυμνασίουⁱ έκαναν μάθημα στην εκκλησία των Ταξιαρχών, με τον καθηγητή φυσικής Στέρπη.

Κάποια στιγμή, μπήκε στην εκκλησία μια κουστωδία Ελλήνων αξιωματικών και τσολιάδων. Ο επικεφαλής συνταγματάρχης πήρε κερί, το άναψε μεγαλοπρεπώς στο μανουάλι, έκανε έναν μεγάλο σταυρό και άρχισε να ανησπάζετε, με τη σειρά, όλες τις εικόνες που έβρισκε μπροστά του. Αφού τελείωσε και με το τέμπλο, πήγε στη γωνία που έκαναν οι μαθητές το μάθημά τους και άρχισε να μιλάει.

Ο καθηγητής Στέρπηςⁱⁱ, με τη βίτσα από αγριελιά στο χέρι, δεν έβγαλε κουβέντα και ζάρωσε παράμερα, μάλλον επιδοκιμάζοντας τον ομιλητή.

Οι μαθητές όμως, σαν να ήταν συνεννοημένοι, απέφευγαν να κοιτάξουν τον ομιλητή και συνέχισαν να κοιτάνε τον καθηγητή τους.

Ενοχλημένος σφόδρα ο συνταγματάρχης, τους επέπληξε υποβάλλοντας το ερώτημα “γιατί κοιτούν τον καθηγητή και όχι εκείνον”. Στην επιτακτική επανάληψη της ερώτησης ένας μικρός μαθητής απάντησε ευθαρσώς και αυθορμήτως: “εκείνον έχουμε καθηγητή εκείνον κοιτάμε”.

Ο συνταγματάρχης ενοχλήθηκε ακόμη περισσότερο αλλά προτίμησε να συλλέξει πρώτα πληροφορίες για τον “αντιρρησία”.

«Πόσων χρονών είσαι; Σε ποια τάξη πας; Αν είσαι καλός μαθητής; Πώς σε λένε; Τι δουλειά κάνει ο πατέρας σου;»

Μετά άρχισε τις νουθεσίες,... «Δεν είναι σωστό, έλεγε, όταν σας μιλάει κάποιος εσείς να κοιτάτε κάποιον άλλον. Είναι σαν να τον περιφρονείτε!»

Έτσι, εκείνη την ημέρα, ο μεν επικεφαλής των “Ταγμάτων” εισέπραξε την περιφρόνηση των μικρών μαθητών, ο δε μικρός μαθητήςⁱⁱⁱ εισέπραξε μια γερή ξυλιά στην πλάτη, με τη βίτσα του Στέρπη, του επονομαζόμενου, απ' τα παιδιά, και “ρημάγρα”.

Τα παιδιά, όμως, εκείνες τις μέρες, έμαθαν και κάτι ακόμη. Την τεράστια διαφορά που είχε ο “τσολιάς” που πρώτη φορά έβλεπαν μπροστά τους ν' ακολουθεί άλλες σημαίες, με τον εύζωνο της Αλβανίας που κυνήγησε τους Ιταλούς και παρά λίγο να τους ρίξει στη θάλασσα.

Πώς όμως βρέθηκαν οι “τσολιάδες” στο Σχηματάρι;

Αρχές του 1944, διορίζεται Νομάρχης Ευβοίας ο στρατηγός Δ. Λιάκος με βοηθό τον υποστράτηγο Χ. Παπαθανασόπουλο. Συγκεκριμένα, όπως λέει ο Σωτήρης Παπαστρατής, η οργάνωση τον περίμενε την Πρωτοχρονιά αλλά ήρθε τρεις μέρες νωρίτερα. Μαζί του, προίκα, είχε και έναν από τους τρεις λόχους των “Ταγμάτων Ασφαλείας” που είχαν εκείνον τον καιρό συγκροτηθεί.

Η απόφαση της συγκρότησής “Ταγμάτων Ασφαλείας” πάρθηκε με την ανάληψη καθηκόντων “κουΐσλινγκ” από την κυβέρνηση Ράλλη. Δεν υλοποιήθηκε όμως αμέσως. Πέρασε το '43, με τις μεγάλες, σε σημασία και μέγεθος, νίκες των Σοβιετικών, την απόβαση στη Σικελία, την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, που άλλαξαν τους στρατηγικούς συσχετισμούς του πολέμου στο γενικό επίπεδο. 
Στο επίπεδο της Ελλάδας, το '43 έδωσε έναν αναδιοργανωμένο ΕΛΑΣ, με πολλά όπλα ιταλικά, με μεγάλες δυνάμεις έξω από την Αθήνα και μια σπουδαία τριήμερη μάχη στην “εξέχουσα των Δερβενοχωρίων", μισή ώρα από το “Σύνταγμα”! Αυτός ο ΕΛΑΣ, με διαταγή της 5ης Ταξιαρχίας Αττικοβοιωτίας, είχε απαγορεύσει, από τον Σεπτέμβριο, την ένταξη των κληρωτών στα “Τάγματα”. Καθώς τα πράγματα ζορίζανε πολύ, μαζί και οι αυξανόμενες ανάγκες του Άξονα για εφεδρείες, το βάρος της καταστολής του αντιστασιακού κινήματος έπεφτε στις πλάτες των ντόπιων συνεργατών του, σ' εκείνους που έβλεπαν την επιβίωσή τους σε μια Ελλάδα υποδουλωμένη στους Γερμανούς.

Την ίδια περίοδο σημειώνονται αλλαγές και στη στρατηγική των Άγγλων έναντι του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Κορυφή του παγώβουνου η υπόθεση Ντον Σκοτ.

Έτσι φτάνουμε στις αρχές του 1944 με τη πάλη μεταξύ κατακτητών και κατακτημένων να οξύνεται και μάλιστα να παίρνει ολοένα και περισσότερο χαρακτηριστικά εμφυλίου πολέμου.

Γιατί το 1/3 των “Ταγμάτων” στην Εύβοια;

Εύλογα ο αναγνώστης και ο μελετητής αναρωτιέται: Τι έχει η Εύβοια και στέλνουν εκεί έναν από τους τρεις λόχους τους;

Την απάντηση τη δίνει ο Ορέστης, ο Καπετάνιος της 5ης Ταξιαρχίας (μετά ΙΙ Μεραρχίας) του ΕΛΑΣ.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε: Η Εύβοια είναι ένα αβύθιστο θωρηκτό πλευρισμένο στο στρατηγικό ρόμβο της Ελλάδας που είναι η Βοιωτία. Για να ελέγξεις τη Βοιωτία των τριών θαλασσίων κόλπων, από όπου περνάει κανείς για να φτάσει στην Αττική και την Πελοπόννησο, πρέπει να κατέχεις την Εύβοια. Και για τον έλεγχο της Εύβοιας ενδιαφέρονται και οι Γερμανοί και οι Άγγλοι. Οι Γερμανοί έφτασαν στη Χαλκίδα διασχίζοντας τη βόρειο Εύβοια πριν διασχίσουν τη Στερεά! Και οι Άγγλοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, για τον έλεγχο της Εύβοιας, πριν συνεργαστούν μαζί τους για τον έλεγχο της δυτικής Κρήτης, του “Φέστουμ Κρέτα”!

Και είναι τότε ακριβώς, αρχές του 1944, που έχουμε δύο χαρακτηριστικά γεγονότα.

1. Τη διάδοση της “θεωρίας” ότι όταν αποβιβαστούν οι Άγγλοι στην Ελλάδα, δεν θα χτυπήσουν τα “Τάγματα” αλλά θα συνεργαστούν μαζί τους για να χτυπήσουν τον ΕΛΑΣ.
2. Την μεγάλη απόφαση του Ορέστη, να αψηφήσει τις άνωθεν διαταγές για απόσυρση του 7ου ανεξάρτητου τάγματος του Λακιώτη (Γιάννη Σταματάκη) από την Εύβοια, και να περάσει ο ίδιος απέναντι για να ηγηθεί αυτοπροσώπως στην αναδιοργάνωση του ΕΛΑΣ και στην εδραίωσή του.

Η μοίρα λοιπόν της Εύβοιας συνδέεται με εκείνη της Βοιωτίας και το αντίθετο. Αυτή είναι και η αιτία που φέρνει τους ταγματασφαλίτες στο Σχηματάρι, σε μια πρώτη εμφάνιση και “κρούση”, και μέχρι τα Δερβενοχώρια και την ίδια την Πύλη, η οποία, μόλις πριν μερικούς μήνες είχε γίνει κέντρο ομηρικών μαχών και ηρωισμών.

Ποιος ήταν ο Λιάκος και οι συν αυτώ;

Ο στρατηγός Δημ. Λιάκος δεν χρειάζεται τις δικές μας συστάσεις. Μιλάει μόνος του και μας δηλώνει ποιος ακριβώς είναι και τι ήρθε να κάνει στην Εύβοια...

Από το βιβλίο του Σωτ. Παπαστρατή, Μέρες του 1943-1944 στην Εύβοια,
εκδ. Χατζηνικόλη, β' έκδοση, σελ. 70

Η προκήρυξη έχει ημερομηνία 24 Φεβρουαρίου. Είναι λίγες μέρες μετά την εμφάνιση των "Ταγμάτων" στο Σχηματάρι και τέσσερις μέρες μετά την νίλα στο Κλειντέτι.  Ακόμη μερικές μέρες μετά, ο Λιάκος σκοτώνεται σε συμπλοκή με τον ΕΛΑΣ στο Ξηροχώρι. 

Να τι λέει ο Ορέστης, Καπετάνιος της 5ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ για το γεγονός, στην εφημ. "Απογευματινή" της 13ης Μαΐου 1958...

9 Απριλίου 1944  η εφημερίδα της 5ης Ταξιαρχίας "ΕΚΔΙΚΗΤΗΣ" αναγγέλλει την εκτέλεση του Λιάκου...

Ούτε και ο υποστράτηγος Χ. Παπαθανασόπουλος χρειάζεται συστάσεις. Το "πράγμα" μιλάει μόνο του....

Από το βιβλίο του Σωτ. Παπαστρατή, Μέρες του 1943-1944 στην Εύβοια,
εκδ. Χατζηνικόλη, β' έκδοση, σελ. 127-128

Ας ακούσουμε όμως και τον Καπετάνιο που κάτι ξέρει παραπάνω....[Από την "Απογευματινή" 19 Μαΐου 1958]

Αλλά και ο αντικαταστάτης του Δ. Λιάκου στη Νομαρχία, Γεώργιος Παπαϊωάννου, δεν μένει σιωπηλός. Μας λέει ένα σωρό πράγματα για το ποιόν του! Επιπλέον, πρέπει να προσεχτεί η αρχή εξ ονόματος της οποίας μιλάει...«Ελληνική πολιτεία»(!!!)

Από το βιβλίο του Σωτ. Παπαστρατή, Μέρες του 1943-1944 στην Εύβοια,
εκδ. Χατζηνικόλη, β' έκδοση, σελ. 71

Επιμύθιον

1. Εύκολα κανείς παρατηρεί ότι, οι πραγματικοί προδότες δεν διστάζουν να καπηλευτούν ούτε το έθνος, ούτε την πατρίδα, ούτε τη θρησκεία. Είναι προδότες, φονιάδες, θεομπέχτες, εθνοκάπηλοι και πατριδοκάπηλοι. Όλα αυτά μαζί! Συνεπώς, σήμερα, δεν παραμυθιαζόμαστε και δεν "μασάμε" με ανάλογες επικλήσεις. Το αντίθετο. Όταν ακούμε πολλά "πατριωτικά", "εθνικιστικά" και "χριστιανικά" κεράσια, αφενός παίρνουμε μικρό καλάθι και αφετέρου ψάχνουμε να βρούμε πού βρίσκεται η προδοσία. Και επειδή μερικοί σήμερα αρέσκονται ν' αντιπαραθέτουν στους "προδότες πολιτικούς" τους "πατριώτες στρατιωτικούς", καλά θα κάνουν να έχουν στο μυαλό τους ότι όλοι αυτοί είναι στρατιωτικοί και μάλιστα ανώτατοι! 

2. Εύκολα μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι πίσω από το "εθνικό" κρύβεται το ταξικό. Ακόμη χειρότερα, το ίδιον συμφέρον του τομαριού! Η αισχρή ιδιοτέλεια απέναντι στην εθνική συμφορά, την πείνα και τη δυστυχία του λαού και των συνανθρώπων. Την ανοιχτή και απροκάλυπτη αιματοχυσία του πλησίον! Αρκεί να διαβάσει κανείς την αναφορά του Παπαθανασόπουλου όπου χρησιμοποιεί το πρώτο πρόσωπο ενικού. 

3. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που ευθύνονται για όλα τα δεινά που υπέστησαν οι οικογένειές μας από την αρχή του '44 μέχρι την Απελευθέρωση. Αυτοί διατάζουν τις επιδρομές στο χωριό μας, αυτοί κάνουν το μπλόκο στις 2 Ιουλίου, αυτοί κάνουν τις συλλήψεις, τις αποστολές στα στρατόπεδα, τις εκτελέσεις... Ο Παπαθανασόπουλος το λέει καθαρά... «Εγώ, εκτέλεσα τόσους εκεί, εγώ εκτέλεσα τόσους αλλού, εγώ φυλάκισα τόσους άνδρες, τόσες γυναίκες, εγώ έστειλα σε στρατόπεδα...» Και ήταν μέσα σ' αυτούς που εκτελέστηκαν ο δικός μου παππούς, ο δικός μας γείτονας, η δική μου προγιαγιά, ο δικός μου προπαππούς, ο δικός μου θείος, ο πατέρας του συμμαθητή μου, του συγγενή κοκ.

4. Αυτοί οι άνθρωποι που αναλάβανε μόνοι τους την ευθύνη και πάντα υπό την τρομακτική ισχύ των Γερμανών κατακτητών αλλά και των Άγγλων αποικιοκρατών, είναι οι "ηγήτορες", οι ηθικοί αυτουργοί, οι προαγωγοί των δικών σας ανθρώπων που τους χρησιμοποίησαν για να διαπράξουν τα εγκλήματά τους. Όσο δεν διαχωρίζετε τη θέση σας, όσο δεν διακρίνετε την προδοσία και όσο δεν οριοθετείστε απέναντί της ΔΕΝ μπορείτε να μιλάτε για άλλες τάχα προδοσίες! Ιδιαίτερα, όταν έχετε τόσο εκτίμηση στον φυλετισμό, στο "αίμα" και στο DNA, πρέπει να προσέχετε μήπως η προδοσία βρίσκεται στο αίμα σας κι εσείς την ψάχνετε αλλού...

Σημειώσεις:

i  Το Γυμνάσιο στο Σχηματάρι άρχισε να λειτουργεί στην Κατοχή (1942 ή 1943) σαν παράρτημα του Η' Γυμνάσιου Αρρένων Αθηνών. Είχε τέσσερις καθηγητές. Τον μαθηματικό Μακρή, τον φυσικό Β. Στέρπη, τον φιλόλογο Σούρλα και τον θεολόγο Μ. Χαβάκη. Οι καθηγητές πληρώνονταν με το φαγητό και τα απαραίτητα προς το ζην που τους προμήθευαν οι γονείς. Μια γυναίκα, η γιαγιά μου, Φρόσω Μαρίνου-Σαλεμή, είχε αναλάβει το καθημερινό μαγείρεμα και ο πατέρας μου ήταν ο καθημερινός “σιτιστής” τους. “Αίθουσες” ήταν, η ταβέρνα του Αντώνη Μανιάτη, η εκκλησία, και μια χαμωκέλλα του “Τάση Τουντά”(Αναστάσιος Γιαννάκης). Αξίζει να μνημονευθεί η περίπτωση του φιλόλογου Σούρλα. Μάθαινε, λέει, τα παιδιά τραγούδια και επέμενε στο “μισεύω και τα μάτια μου δακρύζουνε λυπημένα” όπου επαναλαμβάνεται, ως ρεφρέν, το “αχ πατρίδα μου γλυκιά πόσο σ' αγαπώ βαθειά!” Ο Σούρλας, κάποια μέρα συνελήφθη από τους Ιταλούς “κοκορόφτερους” που ήρθαν επί τούτου συνδράμοντες τους “ντόπιους” καραμπινιέρους. Κρατήθηκε για λίγο στου “Κατσουράκη”, απέναντι από το ταβερνείο του Αντών Μανιάτη (Σπύρου) κι ένα πρωί, αφού χαμογέλασε και χαιρέτησε με το χέρι τον μικρό “σιτιστή”, χάθηκε και κανείς δεν τον ξαναείδε ούτε και έμαθε για την τύχη του. Τη σύλληψη του Σούρλα ακολούθησε η μαζική σύλληψη όλων των οργανωμένων νέων του χωριού. Οι Μανιαταίοι, οι Γεωργανταίοι, κλπ. Υπεύθυνος θεωρήθηκε ένας νεαρός που έδωσε όλα τα ονόματα στους Καραμπινιέρους. Γι' αυτό και εκτελέστηκε αργότερα από τους Αντάρτες. Οι νέοι φυλακίστηκαν στο σπίτι του Μίχο Μανιάτη (Σπύρου) και απελευθερώθηκαν μετά από κινητοποίηση των “προεστών”.

ii  Ο Βασίλης Στέρπης ήταν κοντοχωριανός, από το Γεραλή (Φάρο). Νευρικός και αυταρχικός, με μια βίτσα στα χέρια, κωδικοποιήθηκε στα παιδικά μυαλά με το παρατσούκλι “ρημάγρας” γιατί ήταν η χαρακτηριστική του προσφώνηση όταν ήθελε να επιπλήξει τα παιδιά.

iii  Η μαρτυρία είναι του πατέρα μου, Μιλτιάδη Σαλεμή.