Πρόλογος του Στρατηγού Δ. Δήμου στο βιβλίο
Επίλεκτο Απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ,
Τριαντάφυλλος Γεροζήσης εκδ. Σ.Ε.
Πρόλογος σε έναν πρόλογο
Δεν είναι η πρώτη φορά που αναδημοσιεύω αυτό το κείμενο του αείμνηστου στρατηγού. Το έχω αναδημοσιεύσει διαδικτυακά, σε άλλη σελίδα, στις 11 Απριλίου 2010. Ήταν άλλοι καιροί, άλλη η αφορμή και άλλα τα σχόλια.
Χωρίς να έχουν παύσει να ισχύουν τα τότε σχόλια χρειάζεται να προστεθούν και μερικά ακόμη. Έτσι συμβαίνει στις σημαντικές σκέψεις, γραπτές και προφορικές, που δεν έχουν "ημερομηνία λήξης".
Πρώτα απ' όλα είναι ένα σπουδαίο κείμενο στο οποίο γίνονται σαφή μερικά καίρια στοιχεία της στρατηγικής και τακτικής. Ιδιαίτερα σήμερα, την εποχή δύο μεγάλων πολεμικών συγκρούσεων, της Ουκρανίας και της Γάζας, και την παραμονή ποιος ξέρει ποιων άλλων, αυτή η "εισαγωγή" στη στρατιωτική σκέψη είναι άκρως ενδιαφέρουσα αλλά και χρήσιμη.
Το κείμενο λειτουργεί επίσης και ως "εισαγωγή" στη δράση και στη σκέψη του Δημοκρατικού Στρατού. Εξαίρετη, κατά τη γνώμη μου, εισαγωγή. Ο στρατηγός όχι μόνο έχει τη γενναιότητα να "μπει στις αρβύλες του Γιώτη" και να σκεφτεί από τη δική του πλευρά αλλά καταλήγει και σε συμπεράσματα τα οποία ούτε οι αναλυτές της Αριστεράς δεν έχουν εξαγάγει. Πλην ίσως του συγγραφέα του βιβλίου που προλογίζει και του ενός εκ των παραγόντων του εγχειρήματος, του Αλέκου Παπαγεωργίου.
Εκείνο όμως που με κάνει να το συμβουλεύομαι τακτικά αλλά και να το "μοιράζομαι" [στην πραγματικότητα το "πολλαπλασιάζομαι" με τους αναγνώστες του μπλογκ, αφού εδώ δεν χάνεται κάτι "μοιραζόμενο" αλλά πολλαπλασιάζεται] είναι το γεγονός ότι η γραπτή αυτή σκέψη, η ανάλυση, γίνεται μέρος της στρατιωτικής παράδοσης των Ελλήνων. Για την ακρίβεια, και στον βαθμό που διαχέεται στους πολλούς, γίνεται στρατιωτική παράδοση που σχολιάζει και αναλύει τη στρατιωτική παράδοση των Ελλήνων. Και μάλιστα ένα εξέχον δείγμα της.
Διότι, η ανάλυση του εγχειρήματος Φλωράκη - Μπελογιάννη - Παπαγεωργίου, με την τεράστια επιτυχία του, κυρίως τις ημέρες μετά την πτώση του Γράμμου και την επίσημη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, σ' αυτή τη στρατιωτική παράδοση των Ελλήνων αναφέρεται. Στις γνώσεις, στις ικανότητες και στα ταλέντα που αναδείχτηκαν "από τα κάτω", από την ίδια την διάθεση και την ανάγκη των Ελλήνων να μοιάσουν στους προγόνους τους, να μην υστερήσουν στο παραμικρό.
Γνώσεις, ικανότητες, ταλέντα στρατιωτικά που αναδεικνύονται μάλιστα "εκεί που δεν το περίμενε κανείς"!
Ο Γιώτης που φέρει το ψευδώνυμο του θρυλικού Κλέφτη της περιοχής του και πάντα διευκρίνιζε ότι δεν ήταν καπετάνιος καθώς ο ΔΣΕ δεν είχε τέτοια ιεραρχική διάκριση, δεν είχε, μέχρι τότε, στρατιωτική παιδεία σε ακαδημίες. Έμαθα ό, τι έμαθε ως αντάρτης, β' γραμματέας της Κομματικής Επιτροπής της 5ης Ταξιαρχίας και μετέπειτα ΙΙ Μεραρχίας. Μάλλον τον βοήθησε πολύ η θητεία του κοντά στην έδρα του συγκροτήματος, πρώτα στο Λιδωρίκι και μετά στο Μαυρολιθάρι, όπου και συνεργαζόταν στενά με τον στρατιωτικό διοικητή της, τον αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Ρήγο. Και φαίνεται ότι πήγε καλά αυτή η συνεργασία από το γεγονός ότι, ο μεν πολιτικός επίτροπος Ηλίας Καρράς (Ηρακλής) μετατέθηκε μετά από απαίτηση του Ρήγου και για να μην οδηγηθούν οι δύο άνδρες στα άκρα, στην 8η Μεραρχία για να παιδεύει τον στρ. Αυγερόπουλο, ο δε Γιώτης παρέμεινε μέχρι το τέλος δίπλα στον Ρήγο και στον Ορέστη.
Ούτε ο έτερος των ηγητόρων του εγχειρήματος, ο Νίκος Μπελογιάννης, είχε θητεύσει σε στρατιωτικές σχολές. Ήταν μάλιστα έγκλειστος στην Ακροναυπλία και ένας από αυτούς τους κομμουνιστές που παραδόθηκαν με πρωτόκολλο στα χέρια των κατακτητών. Ό,τι έμαθε το έμαθε κι αυτός μέσα στη πολεμική δράση και στις φλόγες της μάχης. Ξενίζει δε τόσο πολύ αυτή του η στρατιωτική πλευρά που ακόμα και όσοι έχουν ασχοληθεί διεξοδικά με τη ζωή του και την προσωπικότητά του δείχνουν την αμηχανία τους να την πραγματευτούν και να την αναδείξουν. Η δε σύντροφός του Έλλη Παπά, δεν φαίνεται, από τα γραφόμενά της, ότι την είχε υπόψη της.
Μόνο ο ένας, ο Αλέκος Παπαγεωργίου ήταν στρατιωτικός εξ επαγγέλματος. Ήταν υπολοχαγός όταν ξέσπασε ο πόλεμος του '40 και πήρε μέρος από την αρχή ως διοικητής λόχου. Τραυματίστηκε στο Αργυρόκαστρο και τιμήθηκε με το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας. Ήταν ο επιτελάρχης της Ιης Μεραρχίας, όχι μόνο στην εν λόγω επιχείρηση αλλά και σε πλήθος άλλες, όπως, στην επιτυχή επιχείρηση κατάληψης του Καρπενησίου τον Ιανουάριο του '49, την επίσης επιτυχή κατάληψη της Καρδίτσας κ.α. Όμως και σ' αυτόν τον πολύ σημαντικό στρατιωτικό νου, την αξία του οποίου έχει τεκμηριώσει αδιαμφισβήτητα η ίδια η δράση του, διακρίνεται η ελληνική στρατιωτική παράδοση. Καταγόμενος από τα Αρβανίτικα χωριά της ορεινής Κορινθίας, από τη Μοσιά, διαγράφεται η καταγωγή αυτής της παράδοσης, αφού, όπως έχουμε δείξει, σε πλήθος κειμένων και ένα βιβλίο, οι Αρβανίτες δεν ήταν τίποτα άλλο από ελληνικές στρατιωτικές κοινότητες που διεξήγαγαν έναν "ανορθόδοξο" πόλεμο, τον οποίο, οι Δυτικοί και οι δυτικόφρονες αδυνατούν να αντιληφθούν και να τον κατατάξουν. Και για να "ξεμπερδέψουν" καταφεύγουν στον αφορισμό "άτακτοι" υπονοώντας, κυρίως, ότι δεν σκαμπάζανε γρι από στρατηγική και τακτική. Παραμύθια, βέβαια, που έχουμε απορρίψει επίσης με πλήθος κειμένων. Ο Αλέκος Παπαγεωργίου, ως συνταγματάρχης του Ε.Σ., εν αποστρατεία πλέον, έγραψε και μάς άφησε τη δική του συμβολή στην ελληνική στρατιωτική παράδοση. Ένα πάρα πολύ ωραίο βιβλίο με τίτλο: Εμπειρίες Ενόπλων Αγώνων. Είναι των εκδόσεων της Σύγχρονης Εποχής και μάλιστα το 2001, ήτοι μετά την διάσπαση, και εκτείνεται σε όλη τη δεκαετία του '40. Ο συγγραφέας του είναι ένας από τους πολλούς κομμουνιστές της δεκαετίας αυτής που πολέμησε, με μικρά διαλείμματα διώξεων, από την αρχής της μέχρι το τέλος της, κυριολεκτικά. Το προλογίζει ο Χαρίλαος Φλωράκης και αυτό κάνει ακόμα περισσότερο παράδοξο το γεγονός ότι, το έχουν ξεχάσει σχεδόν εντελώς οι ακραιφνείς αναλυτές του Εμφυλίου από την πλευρά του σημερινού λεγόμενου ΚΚΕ.
Τέλος κάτι ακόμα όχι σημαντικό αλλά σημαδιακό της στρατιωτικής παράδοσης των Ελλήνων. Το 6ο Σύνταγμα συνδέει τρεις γενιές στρατιωτικής παράδοσης. Ο Αλέκος Παπαγεωργίου πολέμησε στην Αλβανία με το 6ο Σύνταγμα. Ο στρ. Δήμου διετέλεσε διοικητής του 6ου Συντάγματος και του Κέντρου Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων. Ο δε υποφαινόμενος κατετάγη και έλαβε τη βασική εκπαίδευση του τυφεκιοφόρου ΠΖ στο 6ο Σύνταγμα υπό τη διοίκηση του Δ. Δήμου...Και μια 10ήμερη άδεια για τις σκοπευτικές ικανότητες.
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
“Ο Εμφύλιος πόλεμος 1946-49 αποτελεί αναμφίβολα μια από τις τραγικότερες περιόδους της ιστορίας του νεότερου Ελληνικού έθνους. Η εξιστόρηση των γεγονότων και η διερεύνηση των αιτίων της αδελφοκτόνου σύγκρουσης, συμβάλλει στην κατανόηση της αναγκαιότητας της εθνικής ομοψυχίας για την αποφυγή παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον. Όποιος σβήνει ένα κομμάτι από το παρελθόν σβήνει και ένα κομμάτι από το παρόν και το μέλλον, έλεγε ο Σεφέρης.
Το βιβλίο του Τριαντάφυλλου Γεροζήση Επίλεκτο απόσπασμα 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ αποτελεί μια ιστορική μονογραφία, που φωτίζει μια πολύ λίγο γνωστή επιχείρηση του Εμφύλιου πολέμου της Ελλάδος, που αποτέλεσε την επωδό των στρατιωτικών επιχειρήσεων, και έκλεισε τον ιστορικό κύκλο της σύγκρουσης του Εθνικού Στρατού με το Δημοκρατικό Στρατό της Ελλάδος (ΔΣΕ).
Η συγκέντρωση του ιστορικού υλικού ήταν δύσκολη και επίπονη, δεδομένου, όπως θα δει ο αναγνώστης, ότι τα έγγραφα, χάρτες, διαταγές και πάσης φύσεως γραπτά στοιχεία απωλέστηκαν μετά την είσοδο του αποσπάσματος στην Αλβανία, έλειψαν όμως και οι προφορικές μαρτυρίες, λόγω της πολύχρονης εξορίας των πρωταγωνιστών στο εξωτερικό, η οποία επακολούθησε.
Έτσι η παρέλευση πενήντα πέντε ετών έριξε μνημονική αχλύ στην ακρίβεια και την αναπόληση των γεγονότων, που μπορούν να διηγηθούν οι πολεμιστές.
Παρόλες αυτές τις δεδομένες αντιξοότητες ο συγγραφέας, με υπομονή και επιμονή συγκέντρωσε σημαντικά στοιχεία των διαδραματισθέντων και μεθοδικά συμπλήρωσε τα κενά με τις γνώσεις του, τις προσωπικές εμπειρίες και την αντικειμενική αξιολόγηση κάθε σχετικού με το «απόσπασμα» στοιχείου. Άλλωστε ιστορία δεν είναι μόνο συσσώρευση αποδεικτικών στοιχείων, ούτε και η τελεολογία αποτελεί τη μοναδική οδό συγγραφής της. Ίσως η μέθοδος της διάκρισης του φαινομένου και της πραγματικότητας, να αποτελεί μια πιο ορθή προσέγγιση στη μεταφυσική της Ιστορίας. Αυτό με κάνει να πιστεύω ότι ο συγγραφέας αίρεται σ' ένα αντικειμενικό πεδίο εξιστόρησης, αποφεύγοντας συστηματικά τις όποιες ηθικιστικές κρίσεις και παραινέσεις, αναλισκόμενος αποκλειστικά στην ιστορική παράθεση των γεγονότων. Η ιστορική εξήγηση έχει σκοπό να καταδείξει ότι το χάος των γεγονότων δεν είναι παρά μια αντανά-κλάση της πραγματικότητας, που με τη σειρά της συνυπάρχει με το συγκεχυμένο κόσμο των αισθήσεων, που προκαλούν τις όποιες παρερμηνείες και παραποιήσεις.
Όταν ο κ. Γεροζήσης μου ζήτησε να προλογίσω το βιβλίο του, ομολογώ ότι αισθάνθηκα κάποιου είδους αμηχανία. Είχα μια ζωή συνεχούς υπηρέτησης στο στράτευμα, σαράντα και ένα συναπτά έτη, γαλουχημένος και εκπαιδευμένος από τους παλιούς μου συναδέλφους και Διοικητές μου, που είχαν συμμετάσχει στον Εμφύλιο, ως επικεφαλής των τμημάτων του Εθνικού Στρατού.
Είχα επιπλέον μελετήσει και γνώριζα καλά μόνο τη μια όψη του νομίσματος, αφού αυτό υπαγόρευε η στρατιωτική παιδεία της εποχής μου.
Επιπλέον ο Στρατός μας και ιδιαίτερα τα επίλεκτα τμήματα των Καταδρομών, όπου είχα την τιμή να υπηρετήσω, ήταν βαθύτατα επηρεασμένα από τα στρατιωτικά συμπεράσματα του Εμφυλίου και αυτό επιδρούσε τυραννικά πάνω στο δόγμα, την τακτική και την εκπαίδευση του συνόλου του Στρατεύματος.
Είναι αλήθεια ότι στην πρώτη ανάγνωση του βιβλίου αυτού, ένιωσα ένα συναίσθημα επαγγελματικής διαστροφής και χωρίς να το θέλω, ο συγγραφέας, με την αφήγηση του, με μετέφερε πάνω στο Γράμμο, στην Πίνδο, στα Άγραφα, λες και ζούσα το κροτάλισμα των πολυβόλων του Εμφυλίου, από μια άλλη σκοπιά.
Αισθανόμουνα κάπως παράξενα βλέποντας τη στρατηγική, την τακτική, την πολεμική σχεδίαση, τις κινήσεις του ΔΣΕ εκ των ένδον, γεγονός βεβαίως που πολύ περισσότερο θα θέλανε να γνωρίζουνε οι επιτελείς του Στρατού την εποχή εκείνη.
Είδα, λοιπόν, ως στρατιωτικός με ενδιαφέρον την πρόταση του κ. Γεροζήση, για μια ειδική αποτίμηση του έργου από καθαρά στρατιωτική άποψη.
Στο βιβλίο με ένα ιδιαίτερα έντεχνο ιστορικό τρόπο και την παρεμβολή ακριβέστατων και ουσιαστικών σχεδιαγραμμάτων, περιγράφεται η τελευταία επιχείρηση του ΔΣΕ, η οποία άρχισε στις 13 Αυγούστου του 1949 και τελείωσε στις 22 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους.
Ο αναγνώστης πρέπει οπωσδήποτε να λάβει υπόψη του ότι στην ίδια αυτή περίοδο έχει αρχίσει η μεγάλη επίθεση στου Στρατού στα αμυντικά ερείσματα του ΔΣΕ στο Βίτσι και στο Γράμμο τα οποία πέφτουν στις 29 Αυγούστου 1949, υποχρεώνοντας το ΔΣΕ να πραγματοποιήσει στρατηγικό ελιγμό υποχώρησης και εισόδου-διαφυγής στην Αλβανία.
Τον Ιούνιο του 1949 η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ, που δρούσε στη Ρούμελη-Θεσσαλία, κατάφερε να εισέλθει παρά τις μεγάλες απώλειες που είχε, μέσα στην αμυντική διάταξη του ΔΣΕ στο Γράμμο.
Πριν η μεραρχία κατά τους κανόνες της Στρατηγικής ανασυγκροτηθεί και αναπληρώσει τις απώλειες της σε άψυχο και έμψυχο υλικό, καλείται ο Διοικητής της Χαρ. Φλωράκης και του ανατίθεται μια πολύ σοβαρή και δύσκολη αποστολή, που με απλές λέξεις τον υποχρέωνε με τα υπολείμματα της Μεραρχίας του και δίνοντας του και μια Ταξιαρχία υπό διοίκηση, να ξαναβγεί από την αμυντική διάταξη του Γράμμου, να περάσει αφανώς μέσα από το στενό κλοιό της τεράστιας δύναμης του περισφίγγοντος το Γράμμο Στρατού και εις περίπτωση αποκάλυψης της επιχείρησης να υπερακοντίσει και να ανατρέψει τις δυνάμεις που θα συναντούσε και να ξεχυθεί προς το Νότο μέχρι τα Άγραφα, σε μια κίνηση αντιπερισπασμού και προσβολών εκ μη αναμενόμενων κατευθύνσεων του Στρατού.
Η επιχείρηση μέσα στις μύριες δυσκολίες της είχε και το πρόσθετο μειονέκτημα ότι μόλις λίγες μέρες πριν, δύο φορές είχε επιχειρηθεί από άλλα αποσπάσματα η ίδια ενέργεια και είχε καταλήξει σε πλήρη αποτυχία.
Στρατηγικά βέβαια αυτή η επιχείρηση θεωρείται πανδύσκολη και σπανίως και μόνο σε καταστάσεις απολύτου ανάγκης επιχειρείται, θεωρητικά από αντικειμενική στρατηγική άποψη η επιχείρηση δεν είχε πιθανότητες επιτυχίας, αλλά και ανεξαρτήτως αυτού με ήρεμη σκέψη σήμερα πρέπει να κρίνουμε την απόφαση αυτή του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ πέρα για πέρα λαθεμένη, για πολλούς λόγους, εκ των οποίων τέσσερις είναι απολύτως καθοριστικοί.
Πρώτον, από την επιχείρηση αυτή κανένα στρατηγικό όφελος δεν μπορούσε να αποκομίσει ο ΔΣΕ. Η κατάσταση είχε αχθεί σε τέτοιο κρίσιμο και δυσμενέστατο γι' αυτόν σημείο, ώστε να μην είναι αναστρέψιμη, αφού η κατάληψη των θέσεων του και η γενική ήττα ήταν θέμα ολίγων ημερών και το γνώριζε αυτό πολύ καλά το Γενικό Αρχηγείο. Κοντολογίς κι αν ακόμη πετύχαινε να εξέλθει της διατάξεως το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας δε θα άρχιζε καν την αποστολή του, γιατί θα ήταν υποχρεωμένο να ακολουθήσει τον ελιγμό της γενικής υποχώρησης προς Αλβανία.
Δεύτερον, το Γενικό Αρχηγείο έχανε από την άμυνα του μια πολύ καλή Μεραρχία και μια Ταξιαρχία, γεγονός που εξασθένιζε την αμυντική διάταξη και δη τις αντεπιθέσεις, εξυπηρετώντας τα σχέδια του Στρατού.
Τρίτον, το γεγονός ότι είχαν ήδη θυσιαστεί δύο άλλα αποσπάσματα για την επιχείρηση αυτή, μια τρίτη αποτυχία που διεγράφετο και ως απολύτως πιθανή, θα είχε καταστρεπτικά αποτελέσματα επί του ηθικού των αμυνομένων.
Τέταρτον, παρεβιάζετο κατάφωρα η σοβαρή στρατηγική αρχή του πολέμου, που λέγεται οικονομία δυνάμεων, που πέραν του ανεπίτρεπτου των άσκοπων απωλειών, επιτάσσει τη μη χρησιμοποίηση ήδη καταπονημένου και μη ανασυγκροτηθέντος τμήματος.
Βεβαίως ακόμη και η κοινή λογική υπαγορεύει ότι απόσπασμα μιας ολόκληρης Μεραρχίας, έστω και αντάρτικης σύνθεσης που οπωσδήποτε ήταν σοβαρά μειωμένη αριθμητικά, δεν είναι κάτι το συνηθισμένο, δεδομένου ότι το μέγεθος της είναι τέτοιο που δεν μπορεί εύκολα να αποκρυβεί και να διέλθει αφανώς μέσα από τις τάξεις του Στρατού, σ' ένα ήδη διαμορφωμένο και απολύτως εγκιβωτισμένο μέτωπο επιχειρήσεων.
Η Στρατηγική είναι επιστήμη και τέχνη όπως ορίζουν δόκιμοι επ' αυτού μελετητές, αλλά είναι και πρόβλεψη και διορατικότητα και προπάντων έμπνευση του καινούργιου, του απρόβλεπτου, που θα θέσει εξαρχής τις δυνάμεις σου σε κατάσταση υπεροχής έναντι του αντιπάλου. Στον τομέα αυτό φαίνεται ότι υστερούσε η ηγεσία του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ.
Η βασική της στρατηγική επιλογή να αντιμετωπίσει το Στρατό που ήταν περίπου είκοσι φορές μεγαλύτερος, σε αγώνα εκ παρατάξεως στο Γράμμο και στο Βίτσι ήταν καταδικαστική για τις δυνάμεις του. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ είχαν άριστα εξειδικευτεί στον Ανταρτοπόλεμο, δηλαδή σ' ένα αγώνα διαρκούς κίνησης, πάντοτε νύκτα, προσβολών του Στρατού εκ μη αναμενόμενων κατευθύνσεων, πρόκληση απωλειών και εφέλκυσης του Στρατού σ' ένα είδος αγώνα που λόγω οργάνωσης, όγκου και βαρέως εξοπλισμού, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί.
Όταν, όμως, οι δυνάμεις του ΔΣΕ εγκαταστάθηκαν αμυντικά, δηλαδή στατικά, σ' ένα παγιωμένο μέτωπο, έχασαν όλα τα χαρακτηριστικά τους, της ευελιξίας και της αφανούς διείσδυσης, με αποτέλεσμα να έρθουν σε μειονεκτική θέση και έτσι να μπορέσει ο Στρατός να χρησιμοποιήσει τα βαριά του όπλα, το Πυροβολικό και την Αεροπορία. Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για την Αεροπορία, η οποία πραγματικά ταλαιπώρησε σε σημαντικό βαθμό τα τμήματα του ΔΣΕ και συνέβαλε αποφασιστικά στην εκπόρθηση των οχυρωμένων από το ΔΣΕ ορεινών όγκων, του Βίτσι και του Γράμμου. Η καθήλωση των τμημάτων του ΔΣΕ σε αμυντικό, στατικό ρόλο, διευκόλυνε τα μέγιστα τη στοχοποίησή τους.
Ο Χαρ. Φλωράκης ευθύς ως έλαβε τη διαταγή από το Γενικό Αρχηγείο, γύρισε στη Μεραρχία του και εξέδωσε τη δική του διαταγή που βεβαίως ήταν και καθοριστικής σημασίας, αφού με βάση το σχέδιο του, θα εξετελείτο η πρώτη και κρισιμότερη φάση της επιχείρησης, δηλαδή της διείσδυσης μέσα από τις γραμμές του Στρατού και η εκείθεν πορεία του αποσπάσματος.
Φαίνεται ότι είχε μεγάλη πείρα από σχεδίαση και έκδοση διαταγών ο Χαρ. Φλωράκης και μου προκάλεσε εντύπωση η άνεση με την οποία αντιμετώπισε την κατάσταση, αλλά και η ταχύτητα έκδοσης και η πληρότητα της διαταγής του.
Ούτε χρόνο αναγνωρίσεων δε ζήτησε, που σε αυτές τις περιπτώσεις είναι απολύτως αναγκαίος. Βέβαια ένας αναγνώστης χωρίς εξειδικευμένη στρατιωτική πείρα, ίσως δεν μπορεί να αντιληφθεί τη μέγιστη δυσκολία της σχεδίασης μιας αποστολής, όμως η τύχη και η ζωή του προσωπικού μιας ολόκληρης Μεραρχίας, κρέμονται κυριολεκτικά από τη σχεδίαση και κυρίως από τη διαταγή επιχειρήσεων που υλοποιεί τη σχεδίαση.
Προφανώς ο Διοικητής της 1ης Μεραρχίας δεν είχε ανάγκη αναγνωρίσεων γιατί γνώριζε το έδαφος ακόμα και με «κλειστά μάτια» όπως λέει ο Λαός σε αυτές τις περιπτώσεις.
Είναι επίσης σημαντικό και πρέπει να αναφερθεί ότι ο Πολιτικός Επίτροπος του αποσπάσματος ήταν ο μετά λίγα χρόνια παγκόσμια γνωστός Νίκος Μπελογιάννης άγνωστος τότε και ιδιαίτερα σε ότι αφορά, τη στρατιωτική του ικανότητα και δράση. Η δυαδική διοίκηση ήταν καθιερωμένη στην οργάνωση του ΔΣΕ από το ψηλότερο ως το χαμηλότερο κλιμάκιο.
Εντυπωσιάστηκα από το πρώτο εκ των τριών αιτημάτων του Χαρ. Φλωράκη. Ζήτησε να είναι ΟΛΟΙ εθελοντές, αυτοί που θα συμμετάσχουν σ' αυτή τη δύσκολη και επικίνδυνη αποστολή. Στο Στρατό σπανίως ή σχεδόν ποτέ δεν μπαίνουν τέτοιες διαδικασίες. Όμως άπαντες σχεδόν άνδρες (πλην ενός Αξιωματικού) και γυναίκες που αποτελούσαν το προσωπικό της 1ης Μεραρχίας και της υπό διοίκηση αυτής 159 Ταξιαρχίας, προσφέρθηκαν εθελοντικά ή μάλλον επί το ακριβέστερο, το θεώρησαν αυτονόητο και δεδομένο. Το γεγονός είναι σπανιότατο και από στρατιωτικής άποψης αποκρυπτογραφείται ως ένδειξη: Υπέρμετρης και ενσυνείδητης πειθαρχίας, εξαιρετικής εμπιστοσύνης στον ηγήτορα, αυτοπεποίθησης λόγω μακράς πολεμικής εμπειρίας, ψυχικού δεσμού συναδέλφωσης και δεσίματος με το συμπολεμιστή και τέλος αλλά όχι και τελευταίο, υψηλού ηθικού του τμήματος και μάλιστα σε καιρούς χαλεπούς όπου η πλάστιγγα ήδη είχε αρχίσει να γέρνει υπέρ του Στρατού.
Ένας Στρατός για να φέρει σε πέρας την αποστολή του πρέπει να αναπτύξει στον υπέρτατο βαθμό τέσσερα στοιχεία. Οργάνωση, Εκπαίδευση, Ηθικό και Πειθαρχία. Αντικειμενικά κρίνοντας το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας είχε ήδη τα τρία τελευταία πάρα πολύ υψηλά και τούτο φάνηκε και από την εξέλιξη των επιχειρήσεων.
Αν θεωρήσουμε ότι η Στρατηγική είναι η συμφωνική ορχήστρα, τότε η τακτική είναι το κάθε μουσικό της όργανο. Η τακτική, λοιπόν, ορίζεται ως η τέχνη του χειρισμού των δυνάμεων και των μέσων πυρός στο πεδίο της Μάχης. Πάντοτε η Στρατηγική είναι πάνω, υπερκαλύπτει δηλαδή την Τακτική και είναι εκείνη που δημιουργεί τις καταστάσεις υπεροχής και διευκόλυνσης του έργου των Μονάδων, που ολοκληρώνουν την επιτυχία δια της Τακτικής που ακολουθούν στο πεδίο της Μάχης. Στην περίπτωση του αποσπάσματος βρισκόμαστε μπροστά σε μια ανατροπή της αρχής αυτής. Δηλαδή, ενώ η στρατηγική επιλογή του Γενικού Αρχηγείου δεν ήταν η ενδεδειγμένη, εν τούτοις η επιχείρηση, ως προς την αποστολή της επιτυγχάνει, λόγω της Τακτικής που εφάρμοσε το απόσπασμα στην όλη επιχείρηση.
Την 12η Αυγούστου το βράδυ εκδόθηκε η διαταγή του Διοικητού της 1ης Μεραρχίας και το βράδυ της 13ης τα τμήματα ξεκίνησαν και πέρασαν το Σαραντάπορο ποταμό (παραπόταμος του Αώου). Τούτο σημαίνει ότι σε μηδενικούς χρόνους εξέδωσαν τις διαταγές τους τα υφιστάμενα της Μεραρχίας κλιμάκια, δηλαδή οι Διοικητές Ταξιαρχιών, Ταγμάτων, Λόχων, Διμοιριών και Ομάδων.
Αναζητώ ενδελεχώς χρόνο που χρειάστηκε η όλη Οργάνωση μάχης και ο εφοδιασμός των τμημάτων με εφόδια και υλικά Διοικητικής μέριμνας (τρόφιμα, μεταφορικά, πυρομαχικά, είδη ρουχισμού και στρατοπεδείας) και δε βρίσκω. Διερωτώμαι και προσπαθώ να ερμηνεύσω το γεγονός, πότε και πώς, μέσα σε λίγες ώρες τα τμήματα ενημερώθηκαν και ετοιμάστηκαν, για τόσο σοβαρή και επικίνδυνη αποστολή. Ξηρά τροφή κυρίως ελιές και γαλέτα για τέσσερις μέρες, σοκολάτα, ελάχιστα μεταγωγικά κτήνη και προαιρετικώς ένα επιπλέον ζευγάρι άρβυλα, ήταν τα συνολικά εφόδια που μοιράστηκαν στο προσωπικό χωρίς κανένα στοιχείο καταυλισμού για ανάπαυση. Γνωρίζοντας τη νοοτροπία και την ευρηματικότητα των στρατιωτών, φαντάζομαι πώς θα σχολιάστηκε το δεύτερο ζευγάρι των αρβύλων, ως ενδεικτικού στοιχείου της τεράστιας πορείας που τους περίμενε. Η όλη υγειονομική υποστήριξη ήταν δύο γιατροί και μια ομάδα νοσοκόμων.
Όταν τα τμήματα φτάσανε στον αυχένα Ζεκίρι-Γκρέκο, όπου ένα άλλο τμήμα (όχι της 1ης Μεραρχίας) του Σ/χη Παλαιολόγου θα εκτελούσε καταδρομική επιχείρηση προκατάληψης, η όλη επιχείρηση αποκαλύφθηκε εκ του γεγονότος ότι κάποιο τμήμα του Εθνικού Στρατού κατέλαβε αυτόν το ζωτικής σημασίας αυχένα και έβαλλε με δραστικά πυρά κατά της εμπροσθοφυλακής της Μεραρχίας.
Σ' αυτές τις περιπτώσεις η επιχείρηση από σιωπηρά, μη υποστηριζόμενη μεταβάλλεται, βάσει εκπονηθέντος εναλλακτικού σχεδίου σε φανερή υποστηριζόμενη. Προφανώς το Γενικό Αρχηγείο δεν είχε εκπονήσει τέτοιο εναλλακτικό σχέδιο, που είναι εκ των ων ουκ άνευ, και το ίδιο πλέον το τμήμα της 1ης Μεραρχίας καλείται να ανατρέψει τον αντίπαλο, χωρίς υποστήριξη προσχεδιασμένων πυρών Πυροβολικού ή βαρέων όλμων, γιατί αεροπορία διέθετε μόνο ο Στρατός.
Στρατηγικά το όλο εγχείρημα περνά στο χώρο του ιδεατού, γιατί στην πράξη είναι ανέφικτο. Όμως, παρά ταύτα το στρατιωτικό τμήμα ανατράπηκε χάρις και στην ενέργεια του Παλαιολόγου από την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι τελικώς διασπάστηκε η διάταξη του Στρατού και δια του αυχένος της Φούρκας κατευθύνθηκαν προς το ύψωμα Σμιλιάνι όπως λεπτομερώς προέβλεπε το σχέδιο Φλωράκη. Αναγνώστη μου θέλω εδώ να σου εκμυστηρευτώ κάτι: όταν ένα τμήμα κατορθώνει να ενεργεί βάσει του αρχικώς καταρτισθέντος σχεδίου τότε ουδεμία περίπτωση υπάρχει να αποτύχει.
Όταν πια το απόσπασμα της Μεραρχίας βρισκόταν στο Μέτσοβο και κατηφόριζε προς Άραχθο ποταμό, διαβιβάστηκε σήμα που κοινοποιήθηκε από τον Φλωράκη σε όλους ότι το Βίτσι είχε πέσει, δηλαδή ότι η ήττα του ΔΣΕ είχε συντελεστεί. Παρά ταύτα στο σημείο αυτό η 1η Μεραρχία άφησε την 159η Ταξιαρχία του Πετρίτη βάσει των προβλέψεων του σχεδίου και καθένας πορεύτηκε προς την αποστολή του σαν να μη συνέβαινε απολύτως τίποτε.
Νομοτελειακά στη στρατιωτική Ιστορία, τμήματα που βρέθηκαν σε τέτοιες συνθήκες, διαλυθήκανε. Αν πράγματι είναι αλήθεια, αυτό που λέγεται, ότι στον πόλεμο το πρώτο πράγμα που κακοποιείται είναι η αλήθεια, τότε είναι σίγουρο ότι σε όλους τους Στρατούς κανείς στρατιωτικός ηγέτης δεν αποκαλύπτει και πολύ περισσότερο δεν κοινοποιεί στο προσωπικό του κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης δυσάρεστα νέα, γιατί θα έχουν σοβαρότατη αρνητική επίδραση στο ηθικό των μαχητών.
Στα Πράμαντα το απόσπασμα είχε μια μεγάλη και απρόοπτη επιτυχία καταλαμβάνοντας άθικτες μεγάλες αποθήκες πυρομαχικών του Στρατού. Ουσιαστικά η κυρίευση μεγάλου όγκου πυρομαχικών ήταν άνευ αντικειμένου, διότι ο Στρατός βάσει ΟΔΕΠΙΧ (στρατηγικές Οδηγίες Επιχειρήσεων) αποθήκευε αμερικανικά πυρομαχικά με αγγλικά όπλα ή το αντίθετο ή ακόμη και χωρίς καθόλου οπλισμό. Αυτή είναι η αξία της Στρατηγικής σκέψης που λέγαμε παραπάνω. Τα πυρομαχικά ήταν άχρηστα γιατί δεν έκαναν για τα τουφέκια των μαχητών της 1ης Μεραρχίας λόγω διαφοράς διαμετρήματος.
Από το σημείο αυτό και πέρα το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας, μέχρι του τέλους των επιχειρήσεων του θα κινείται σε στενό κλοιό του Στρατού, ο οποίος πλέον άρχισε να αποδεσμεύει δυνάμεις για να το καταδιώξει. Το απόσπασμα συνεχίζει απτόητο να κινείται προς Νότο αντιμετωπίζοντας και την αεροπορία και επιτιθέμενο επιτυχώς σε τμήματα του Στρατού που συναντά στο διάβα του. Σπάνια θα βρει κανείς μια μέρα ή μια νύχτα του αποσπάσματος χωρίς επιχειρήσεις. Το απόσπασμα κινούμενο και προσπαθώντας να περάσει από το χωριό Άγραφα σύμφωνα με το σχέδιο του, έστειλε μικρή ομάδα (τριών ανδρών) υπό το Λ/γο Κουτμάνη σ' ένα ύψωμα που ήλεγχε ένα κρίσιμο πέρασμα, με ρητή εντολή να μην εγκαταλείψουν το ύψωμα σε καμία περίπτωση, παρά μόνον κατόπιν νεωτέρας διαταγής του Φλωράκη.
Το απόσπασμα λόγω επίθεσης του Στρατού και ιδιαίτερα της Αεροπορίας, άλλαξε κατεύθυνση και κινήθηκε προς το χωριό Βραγγιανά. Ο Φλωράκης αμέσως έστειλε σύνδεσμο για να πει στον Κουτμάνη να συμπτυχθεί και να αφήσει το ύψωμα για να συνενωθεί με το απόσπασμα. Ο σύνδεσμος καθυστέρησε ένα 24ωρο να πάει και έτσι ο Κουτμάνης δεν έλαβε εγκαίρως τη διαταγή.
Παρότι ο Κουτμάνης εκ της ανταλλαγής των πυρών και ιδιαίτερα εκ των βομβαρδισμών της Αεροπορίας αντελήφθη καλώς τον τακτικό ελιγμό του αποσπάσματος, εν τούτοις δε διανοήθηκε άνευ διαταγής να αποχωρήσει και παρέμεινε μαχόμενος παρά το γεγονός ότι η μικρή του ομάδα κυκλώθηκε από μεγάλη δύναμη. Η μικρή ομάδα είχε ένα νεκρό και οι υπόλοιποι αυτοδιαλύθηκαν, όπως προβλέπεται σε τέτοιες περιπτώσεις και τελικώς, οι άλλοι δύο συνελήφθησαν αργότερα αιχμάλωτοι και ο Κουτμάνης δεν μπόρεσε να συνενωθεί με το απόσπασμα.
Το γεγονός έρχεται ακριβώς εις επίρρωση αυτών που παραπάνω ανέφερα ότι, δηλαδή, τα τμήματα του ΔΣΕ ήταν από πλευράς τακτικής στο πεδίο της μάχης σε πάρα πολύ υψηλό επίπεδο, χάρις την πειθαρχία, την πολεμική πείρα και την προσήλωση στον ηγήτορα τους, αφού ο Κουτμάνης και οι άνδρες του προτιμούν να θυσιαστούν, παρά να παρακούσουν τη διαταγή του διοικητού τους. Σκληρές μάχες δίνει το απόσπασμα στο ύψ. Πυργούλι, στον Ιταμό, στα Πράμαντα, Μελισσουργούς, Θεοδώριανα, Πόρτες, Νιάλα και αλλού.
Φθάνοντας στο Καπροβούνι την 1η Σεπτέμβρη και ενώ εμπλέκονται σε σκληρή μάχη, με συμμετοχή της Αεροπορίας, μαθαίνουν εξ υποκλοπής ενός σήματος του Στρατού ότι ο Γράμμος είχε «πέσει» και είχε εκκενωθεί από τα τμήματα του ΔΣΕ, που ήδη είχαν περάσει στην Αλβανία. Στις 2 Σεπτεμβρίου το απόσπασμα φτάνει στη Βουλγάρα. Εκεί για πρώτη φορά να φάνε συσσίτιο. Έφαγαν βραστό κρέας, μάλλον μουλαρίσιο, με ρύζι. Είναι αντικείμενο έρευνας για ένα στρατιωτικό αναλυτή, για το τι έτρωγαν, τι έπιναν και πότε αναπαύτηκαν ή κοιμήθηκαν οι άνδρες και οι γυναίκες στρατιώτες του αποσπάσματος, είκοσι μέρες αφότου έφυγαν από το Γράμμο.
Στο σημείο αυτό έρχεται η νέα διαταγή του Γενικού Αρχηγού από την Αλβανία, που διατάσσει το απόσπασμα της 1ης Μεραρχίας να επιχειρήσει μια πληθώρα αποστολών και να εκτελέσει μεγάλο υποχωρητικό ελιγμό για να εισέλθει και αυτό στην Αλβανία. Η διοίκηση της 1ης Μεραρχίας, εξετίμησε καλώς την κατάσταση, σχεδίασε την πορεία προς Αλβανία και καθώρισε όλες τις αποστολές των τμημάτων της, βάσει της διαταγής του Γενικού Αρχηγείου. Έτσι άρχισε η άνοδος, δηλαδή η μεγάλη περιπέτεια της κίνησης του αποσπάσματος προς Βορρά, που ήταν ακόμη πιο δύσκολη από την προηγούμενη. Ήταν δε πιο δύσκολη η νέα αυτή επιχείρηση, διότι ο Στρατός είχε ήδη αποδεσμεύσει όλες τις Δυνάμεις του και τα μέσα του και φυσικά και , την Αεροπορία, με στόχο την εξόντωση του αποσπάσματος. Επιπλέον είχε γίνει εμφανής ο προορισμός του αποσπάσματος (Αλβανία) και έτσι είχαν ληφθεί όλα τα μέτρα παγίδευσης, στοχοποίησης και προσβολής του.
Στο σημείο αυτό πρέπει ο αναγνώστης να πάρει και να μελετήσει ένα-ένα τα σχεδιαγράμματα, για να μπορέσει να παρακολουθήσει τη μεγάλη αυτή πορεία προς Βορρά και τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στη διάρκεια της. Προσωπικά θα αναφερθώ μόνο σε δύο περιστατικά που βοηθούν την αντικειμενική στρατιωτική κρίση της όλης επιχείρησης του αποσπάσματος. Το πρώτο έλαβε χώρα παρά το χωριό Πάπιγκο στα υψώματα 2480 και 2436 του όρους Γκαμήλα. Εκεί το απόσπασμα σταμάτησε για να διανυκτερεύσει και ο Στρατός κατάφερε αθόρυβα με ισχυρές δυνάμεις να το κυκλώσει φτάνοντας αφανώς μέχρι τη γραμμή εφόδου. Επειδή, όμως, ο Στρατός μετέδιδε τα σήματα του από ασυρμάτου σε ανοικτή γλώσσα, το Γενικό Αρχηγείο από την Αλβανία υπέκλεψε σήμα, που ανέφερε ότι η «Ταξιαρχία μας, κύκλωσε τον αρχισυμμορίτη Γιώτη».
Το Γενικό Αρχηγείο με τον ασύρματο ειδοποίησε το απόσπασμα, το οποίο με σχέδιο που καταρτίστηκε τη στιγμή εκείνη και με σκληρή μάχη που διεξήγαγε, κατάφερε να διαφύγει από τον κλοιό και με κατάλληλους οδηγούς, να πάρει νέα πορεία διαφορετική από την αρχική, ώστε να αιφνιδιάσουν και να παραπλανήσουν το Στρατό και αντί του Γράμμου να μπούνε στην Αλβανία από τη Μουργκάνα. Βλέπουμε για μια ακόμη φορά στο τακτικό πεδίο τα τμήματα της 1ης Μεραρχίας να ανατρέπουν γρήγορα την εις βάρος τους δύσκολη κατάσταση, χάρις στην αποφασιστικότητα, την πειθαρχία και την πολεμική πείρα που τα χαρακτήριζε. Το δεύτερο γεγονός έχει να κάνει με τον επιτελάρχη της Μεραρχίας Αλ. Παπαγεωργίου ο οποίος στη διάρκεια της νυκτερινής πορείας ειδοποιήθηκε ότι κόπηκε η φάλαγγα και σταμάτησε για να στείλει έναν οδηγό για να την επανενώσει. Και η μεν φάλαγγα επανενώθηκε όμως τον επιτελάρχη τον πήρε ο ύπνος στο σημείο ακριβώς που είχε σταματήσει και έτσι το απόσπασμα τον προσπέρασε αφήνοντας τον εκεί, αφού μέσα στη νύχτα κανείς δεν ήταν δυνατόν να τον αντιληφθεί. Το γεγονός είναι ενδεικτικό της φοβερής κόπωσης του προσωπικού του αποσπάσματος, το οποίο είχε πια ξεπεράσει τα όρια της ανθρώπινης αντοχής, πορευόμενο και μαχόμενο διαρκώς επί σαράντα τρεις μέρες και νύχτες. Τελικά το απόσπασμα εξετέλεσε πλήρως την αποστολή του, με μικρές για το μέγεθος μιας τέτοιας επιχείρησης απώλειες και χωρίς ούτε μία λιποταξία.
Συμπερασματικά από όλη την εξιστόρηση των γεγονότων του «Αποσπάσματος της 1ης Μεραρχίας» μπορούμε να καταλήξουμε σε μια και μόνη διαχρονική αλήθεια, ότι οι ηθικές δυνάμεις είναι το υπερόπλο ενός στρατεύματος. Η θωράκιση της ψυχής του μαχητή, πρέπει να είναι το διαρκές μέλημα της πολιτείας και της ηγεσίας του στρατεύματος, αν θέλουμε πραγματικά να κατοχυρώσουμε την εθνική ανεξαρτησία του Λαού μας και την εδαφική ακεραιότητα της Πατρίδας μας. Πόσο καλά στ' αλήθεια το διατυπώνει ο ποιητής:
«Το ψωμί σώθηκε, τα βόλια σώθηκαν
τώρα γεμίζουν τα κανόνια τους μόνο με την καρδιά τους»,
φέρνοντας στο νου μας την πολιορκία και την έξοδο του Μεσολογγίου καθώς και άλλα ολοκαυτώματα στην Ιστορία μας.
Όσοι νέοι διαβάσουν αυτό το βιβλίο ας δουν τι είναι ικανός να πράξει ο Έλληνας μαχητής, όταν πιστέψει στο δίκαιο του αγώνα του, και ας το στήσουν σαν οδηγό πορείας στη ζωή τους, ή σαν προσφορά στη μεγάλη πατρίδα μας, όταν αυτή τους χρειαστεί”.
Πρώτη διαδικτυακή δημοσίευση Antifono.gr
Σημειώσεις:
Ο αντ/γος εα Δήμου Δημήτριος Επίτιμος Διοικητής Στρατιάς και Αρχηγός ΓΕΕΦ απεβίωσε τον 31 Οκτωβρίου 2011. Παραθέτουμε σύντομη νεκρολογία από τον στρ. ε.α. Δημήτρη Αλεβρομάγειρο, όπως τη βρήκαμε στο Αντίβαρο.
Απεβίωσε ο Αντιστρατηγος ε.α. Δημήτρης Δήμου Επιτιμος Διοικητής 1ης Σταρτιάς και πρωην Αρχηγός ΓΕΕΦ
31 October 2011
Με μεγάλη οδύνη σας πληροφορούμε ότι ο Επίτιμος Διοικητής 1ης Στρατιάς και πρώην Αρχηγός ΓΕΕΦ, Αντιστράτηγος ε.α. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΟΥ απεβίωσε σήμερα το πρωί μετά 2χρονη πάλη με την ασθένεια.
Ο Δημήτρης Δήμου [ΣΣΕ/1962] διεκρίνετο για την αρίστη επαγγελματική του κατάρτιση και τον ένθερμο πατριωτικό του ενθουσιασμό τόσον εντός όσον και εκτός του Στρατού,
Τον γνωρίζω από τη ΣΣΕ [διοικουμένη της δικής μου τάξης] και συνεργαστήκαμε πλειστάκις από τότε που ήταν Ταγματάρχης στο Κιλκίς το 1975 και τελικά όταν ήμουν Α’ Υπαρχηγός του ΓΕΣ [1993-1995] και ο ίδιος Δντης του Επιχειρησιακού Α’ Κλάδου του ΓΕΣ. Παρέδωσα δε εις αυτόν τη θέση του Α’ Υπαρχηγού ΓΕΣ , όταν ανέλαβα [Μαρ 1995] τη Διοίκηση της ΣΔΑ, Επί τρία και μισή χρόνια μαζύ [1993-1997] στο Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο διεκρίνετο πάντα για την ευθυκρισία του και την αγάπη για τις Ένοπλες Δυνάμεις,
Διατέλεσε ως Συνταγματάρχης Διοικητής της ΕΛΔΥΚ με μεγάλη προσφορά και επιτυχία και εν συνεχεία [μετά την εδω αποστρατεία του ως Διοικητής 1ης Στρατιάς], ανέλαβε την Αρχηγεία του ΓΕΕΦ Κύπρου επίσης με μεγάλη επιτυχία.
Μετά την αποστρατεία του συνέχισε την Εθνική προσφορά του με διαλέξεις και άρθρα [τακτικός αρθρογράφος στην εφημερίδα “ΤΟ ΠΑΡΟΝ’ ].
Τελευταία βρεθήκαμε μαζύ στην επιτροπή για Ευρωπαϊκή Λύση του Κυπριακού [Πρόεδρος Άρης Δωρίτης] όπου και υπό τον καθηγητή Κασιμάτη Γ,. ομάδα 8 επιστημόνων [όλοι, πλην του κ.Κασιματη, ξένοι] εξέδωσαν το περίφημο πόρισμα οπού και αποδείκνυαν επιστημονικά το απαράδεκτο του Σχεδίου Αννάν.
.........
Δ.Αλευρομάγειρος
Πρώτη διαδικτυακή δημοσίευση Antifono.gr
