Μια βδομάδα μετά την κατάληψη του Καρπενησίου από τον ΔΣΕ, η "υπόθεση των Στρατολόγων"

Από αριστερά: Α' γραμμή: Ιωάννης Πορτοκάλης, Γεώργιος Τσουκαλάς, Αλίκη Τσουκαλά, Ιωάννης Βλέσσας
Β' γραμμή: Τάκης Φίτσιος, Μαρία Λαφαζάνου, Παντ. Τριανταφυλλίδης, Ευάγ. Π. Μαντής

 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Η Ιστορία αναφέρει ότι στις 21 Ιανουαρίου 1949, εξετοξεύθη η επίθεση του Δημοκρατικού Στρατού κατά της οχυρωμένης πόλης του Καρπενησίου. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 22/1 και η πόλη κρατήθηκε επί δέκα ημέρες.

Στη σκιά εκείνου του μεγάλου γεγονότος, όπου μια πόλη και μάλιστα της κεντρικής Ελλάδας καταλαμβάνεται από τον ΔΣΕ επί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, παραμένει η λεγόμενη “υπόθεση των Στρατολόγων”.

Μιας ομάδας αγωνιστών, με ποικίλη μόρφωση, κοινωνική και επαγγελματική προέλευση, που δρούσε στο κέντρο της Αθήνας αλλά και στη Χαλκίδα, και είχε
αποστολή να φυγαδεύει διωκόμενους αγωνιστές προς το βουνό, όπως και πάσης φύσεως εφόδια που μπορεί να βοηθούσαν τους αντάρτες.

Η υπόθεση στις βασικές της γραμμές έχει ως εξής:

8 Φεβρουαρίου 1949, η Γενική Ασφάλεια Αθηνών ανακοινώνει τη σύλληψη των «Στρατολόγων».

9 Φεβρουαρίου, από την «Ελευθερία» και το «Εμπρός» έχουμε τα ονόματα και τα στοιχεία τους:

1. Βλέσσας Ιωάννης ετών 51, διατηρών αρωματοπωλείον επί της οδού Φιλελλήνων 24, εκ Βραϊνδρίου Μ. Ασίας

2. Τσουκαλάς Γεώργιος ετών 45, διατηρών βιβλιοπωλείον επί της οδού Φιλελλήνων 52, εκ Προυσσού Ευρυτανίας

3. Τσουκαλά Αλίκη του Γεωργίου, ετών 20

4. Μαντής Ευάγγελος, ετών 45, τμηματάρχης της Εθνικής Τραπέζης, εκ Σχηματαρίου Θηβών

5. Πορτοκάλης Ιωάννης, ετών 37, διατηρών την γνωστήν ταβέρναν της Πλάκας επί της οδού Κυδαθηναίων 15, εξ Αιγιάλης Αμοργού

6. Φίτσιος Δημήτριος ή Τάκης, ετών 48, πρώην συντάκτης της κομμουνιστικής εφημερίδος «Ριζοσπάστης», εκ Λαμίας

7. Τριανταφυλλίδης Παντελής, ετών 52, εμποροράπτης επί της οδού Βερανζέρου 14, εκ Νικομηδείας Μ. Ασίας

8. Κατραφύλας Αλέξανδρος (αλλού αναφέρεται ως Ιωάννης), ετών 27, ράπτης, εκ Μυτιληνών Σάμου

9. Σκαφής Φ., ετών 43, διατηρών μαρμαρογλυφείον επί της οδού Μαυρομιχάλη 161, εκ Τήνου

10. Λαφαζάνου Μαρία ετών 26, εκ Μικρομάνης Καλαμών.

«Ούτοι, κατά πληροφορίας της Γενικής Ασφαλείας, ήσαν πράκτορες των συμμοριτών, εγκατεστημένοι εις Αθήνας, ενεργούντες κατασκοπείαν και στρατολογίαν δια λογαριασμόν των συμμοριτών της Ρούμελης, καθοδηγούμενοι απ' ευθείας υπό Συνδέσμου του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και εξυπηρετούντες το κομματικόν γραφείον περιοχής Στερεάς Ελλάδος.

Η ανακάλυψις της παρανόμου ταύτης οργανώσεως επετεύχθη κατόπιν ομολογιών του συλληφθέντος προ καιρού εις Εύβοιαν συμμορίτου Σταμ. Μπαλάσκα και της αρχηγού της κομμουνιστικής οργανώσεως Χαλκίδος Μαρίας Μανουσάκη ή Μεϊμάρογλου, οι οποίοι ευρίσκοντο εις επαφήν με τους συλληφθέντας εις Αθήνας. Εις την Χαλκίδα επίσης συνελήφθησαν άνω των 100 προσώπων εχόντων σχέσιν με την ίδιαν υπόθεσιν, πολλά των οποίων παραπεμφθέντα εις το Στρατοδικείον κατεδικάσθησαν εις θάνατον και άλλας βαρείας ποινάς»...[«Ελευθερία» 9 Φεβ 1949]

«...συνελήφθησαν κατόπιν πολυημέρου παρακολουθήσεως, τα μέλη της οργανώσεως των κομμουνιστών υπό των οποίων συνεκεντρούντο και μετεφέροντο μέσω Χαλκίδος εις Στερεάν Ελλάδα πολεμοφόδια, τρόφιμα και υγειονομικόν υλικόν δια την ενίσχυσιν των εκεί συμμοριακών συγκροτημάτων. Επίσης εστρατολογούντο και διάφορα άτομα, τα οποία εφυγαδεύοντο δια πρακτόρων της οργανώσεως εις Χαλκίδα και εκείθεν εις διάφορα συμμοριακά συγκροτήματα». [«Εμπρός» 9 Φεβ 1949]

Η ανακοίνωση τη Γενικής Ασφάλειας κάνει λόγο και για τέσσερις γιάφκες όπου γίνονταν οι συναντήσεις:

• Το αρωματοπωλείο επί της οδού Φιλελλήνων 24

• Το βιβλιοπωλείο επί της οδού Φιλελλήνων 52

• Η ταβέρνα επί της οδού Κυδαθηναίων 15

• Το εμποροραφείο επί της οδού Βερανζέρου 14

Το «Εμπρός» δίνει περισσότερες λεπτομέρειες:

Ο πρώτος συλληφθής Σταμ. Μπαλάσκας (Μπαλέκα τον αναφέρει το «Εμπρός») στην ανάκριση αποκάλυψε όλη την οργάνωση της Χαλκίδας. Έτσι συνελήφθη και η Μανουσάκη ή Μεϊμάρογλου. Δεν έδωσε όμως κανένα στοιχείο για την οργάνωση της Αθήνας με την οποία είχαν επαφή. Στη συνέχεια ο διαβόητος Ι. Κροντήρης ζήτησε να αποσταλούν στην Αθήνα οι δύο ανωτέρω για να ανακριθούν. Η ανάκριση του Κροντήρη απέδωσε τα δέκα ονόματα των Αθηναίων κομμουνιστών.

Από το «Εμπρός» μαθαίνουμε και μερικά ονόματα από τα εκατό περίπου των συλληφθέντων στη Χαλκίδα: Λ. Βρεττός, Κ. Αργύρης, Ισαάκ Βασιλειάδης, Χαρίκλεια Καραχανίδου, Βάσω Πανταζή και Ζωή Μανιάτη.

Όπως προκύπτει όμως από τη σύγκριση των στοιχείων η κατάθεση του Σταμάτη Μπαλάσκα και οι συλλήψεις αυτές πρέπει να είχαν γίνει αρκετούς μήνες πριν τη σύλληψη του κλιμακίου της Αθήνας. Ο Μπαλάσκας είναι εκτελεσμένος ήδη από τις 23/9/1948. Φαίνεται μάλιστα ότι εκτελέστηκε αυθημερόν δυνάμει των 120 & 121 23/9/1948, αποφάσεων του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών Β' τμήμα Χαλκίδας (Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια -Νικόλαος Μιχιώτης, Αθήνα 2011). Στις 15/12/1948, γίνονται και οι εκτέλεση των: Ισαάκ Βασιλείου Βασιλειάδη, Κων/νου Αθανασίου Αργύρη, Ανέστη Ιωάννου Βασιλείου, δυνάμει της 130/18/10/1948 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών, Β' τμήμα Χαλκίδας. Η εκτέλεση της Χαρίκλειας Παντελή Καραχανίδου γίνεται κι αυτή την ίδια μέρα δυνάμει της ίδιας απόφασης.

Κάνοντας τον μακάβριο λογαριασμό, από τις υποθέσεις αυτές προκύπτουν τρεις μεγάλες ομάδες εκτελέσεων στην Χαλκίδα από τον Σεπτέμβριο του 1948 έως τον Μάιο του 1949:

9 αγωνιστές (7 άνδρες & 2 γυναίκες) πέφτουν στις 23 & 27 Σεπτεμβρίου 1948 δυνάμει των 120 & 121/23-9-1948 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών – Β' τμήμα Χαλκίδας

4 αγωνιστές (3 άνδρες & 1 γυναίκα) πέφτουν στις 15 Δεκεμβρίου 1948 δυνάμει της 130/18-10-1948 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών- Β' τμήμα Χαλκίδας

9 αγωνιστές (5 άνδρες & 4 γυναίκες) πέφτουν στις 16 Απριλίου και 23 Μαΐου 1949 δυνάμει της 51/5-4-1949 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών- Β' τμήμα Χαλκίδας.

Σύνολο 22 αγωνιστές σε σύνολο 33 που εκτελέστηκαν στην Χαλκίδα κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Από τους 22, οι 7 είναι γυναίκες. Η Αλίκη Τσουκαλά είναι 20 ετών, δηλαδή για την εποχή αυτή ανήλικη. Η Μαρία Λαφαζάνη είναι 25.

Η ίδια εφημερίδα, στις 12 Φεβρουαρίου, δίνει περισσότερες λεπτομέρειες για τη δράση και τη λειτουργία του μηχανισμού εφοδιασμού του ΔΣΕ και της στρατολογίας ανταρτών.

Αφού παραθέτει αρκετά στοιχεία για τα συνθηματικά που χρησιμοποιούνταν στο μυροπωλείο της οδού Φιλελλήνων, (ως κατάθεση της Μαρίας Μανουσάκη, υπεύθυνης για την περιοχή) αποκαλύπτει ότι οι σύνδεσμοι με την Αθήνα ήταν η Ζωή Μανιάτη και η Βασιλική Πανταζή.

Από τις τρεις αυτές γυναίκες και ιδιαίτερα από την Μανουσάκη έγινε δυνατή η σύλληψη της αδελφής της, στελέχους του Κόμματος στην περιοχή της Θεσσαλίας, όπως και του Δημ. Μπουραζόπουλου φοιτητή της Ιατρικής που είχε στήσει γιάφκα στην οροφή του σπιτιού της χήρας Αικατερίνης Μελεμενή, όπου εξέδιδε έντυπα και φύλαγε διάφορα υλικά της οργάνωσης.

Εκεί φαίνεται ότι ευρέθη και κατασχέθηκε το αρχείο της κομματικής οργάνωσης της περιοχής, ραδιόφωνα, έντυπο υλικό, πολύγραφος κ.α..

Ένα τυχαίο(;) συμβάν έδωσε ακόμη περισσότερες πληροφορίες στην Ασφάλεια. Κάποιος έκλεψε την βαλίτσα της Βασιλικής Πανταζή, σε μια μετακίνησή της από ή προς την Αθήνα. Αφού αφαίρεσε όλον τον ρουχισμό άφησε τη βαλίτσα σε μια είσοδο πολυκατοικίας. Όταν κάποιος την παρέδωσε στην Ασφάλεια και μετά από επισταμένη έρευνα, βρέθηκε σε μυστική κρύπτη η έκθεση δράσης της οργάνωσης της περιοχής Ευβοίας και άλλα έντυπα και έγγραφα.

Η φιλοξενία των νεοστρατολογημένων ανταρτών γινόταν από τους Αργυρόπουλο, Μανουσάκη, Μανιάτη, και Πανταζή. Κατά την πορεία των ανακρίσεων ενεπλάκησαν, ως φιλοξενούντες τους υπό προώθηση αντάρτες, και άλλα άτομα όπως το ζεύγος Θρασύβουλου και Ισμήνης Παπαστρατή, ο φιλόλογος Χάνος Ιω., και άλλοι. Μεταφέρονταν δε μέσω Αιδηψού σε διάφορα σημεία για να προωθηθούν στο βουνό, με το καΐκι του Ιωαν. Χριστοφορίδου ή Ψαρουδάκη, το οποίο φόρτωνε τούβλα και κεραμίδια.

Η εφημερίδα καταλήγει:

«Ήδη παρεπέμφθησαν ενώπιον του εκτάκτου στρατοδικείου Θηβών οι Βλέσσας, Τριανταφυλλίδης, Πορτοκάλης και Τσουκαλάς, ως «γιαφκατζήδες» και στρατολόγοι, οι Φίτσιος και Αλίκη Τσουκαλά ως υπεύθυνοι των συνδέσμων των «γιαφκών» της οργανώσεως με τους απεσταλμένους των συμμοριτών εις Αθήνας, οι Μαντής και Μαρία Λαφαζάνου ως καθοδηγηταί του δικτύου συνδέσεως του Π.Γ. Του ΚΚΕ με τα συμμορίας, του οποίου υπεύθυνος ήτο ο διαφυγών παλαιός κομμουνιστής Ε. Τσάκος ή Τζάκος.

Ο τελευταίος είναι στέλεχος του ΚΚΕ από του 1933, κατάγεται δε από το χωρίον Βύσσαν των Ιωαννίνων.

Η δίκη των προαναφερθέντων θα ορισθή εντός ολίγων ημερών υπό του στρατιωτικού διοικητού Βοιωτίας συνταγματάρχου κ. Κανελλοπούλου».

Από τον ανταποκριτή του «Εμπρός» στη Χαλκίδα, μαθαίνουμε ότι στις 15 Μαρτίου αρχίζει η δίκη των «Στρατολόγων» του ΔΣΕ που συνελήφθησαν στην Αθήνα μαζί με άλλους που συνελήφθησαν στη Εύβοια. Αυτοί είναι:

1. Παπαστρατής Θρασύβουλος πρώην βουλευτής των Φιλελευθέρων

2. Παπαστρατή Ισμήνη, σύζυγος του βουλευτή

3. Ματσούκας Γ., γαλακτοπώλης

4. Μπάμπαλη Ελένη,

5. Αλεξανδροπούλου Αλκμήνη

6. Κατσαρός Δημ., ηλεκτρολόγος

7. Παπαδάκης Νικ., κτίστης

8. Μπέης Γ., ιδ. Υπάλληλος

9. Χάνος Ι. Φιλόλογος

10. Μπουραζόπουλος Δημ., φοiτητής της Ιατρικής (κατάγεται από το Ξηροχώρι και έχει πλούσια δράση από την Κατοχή)

11. Χριστοφορίδης Ιωαν., πλοιοκτήτης ( παλιός “μεταφορέας” των ανταρτών, βλ. “Στην Εύβοια με τον Ανάποδο”, σελ. 132)

12. Κατρατζίδης Σάββας., ράπτης

13. Γκιουζελής Νικ., παντοπώλης

14. Ζέρβας Ι., τσιμεντεργάτης

15. Ζέρβα Παναγιώτα σύζ., του Ιωάννη

16. Καλέρης Κων., υποδηματοποιός

17. Παπάς Λουκάς., ράπτης

18. Κούκος Αντ., υποδηματεργάτης

19. Μελεμενή Αικατερίνη

20. Μελεμενή Ευαγγελία κόρη της Αικατερίνης

21. Πάτσαλη Ευανθία, νοικοκυρά

22. Ποζίδης Θεοφ., κτίστης

23. Χάνος Ιω. Βαφεύς

24. Βακάλη Πολυξένη, οικοκυρά

25. Τσάκος Γ., φαρμακοποιός

26. Τσόνη Παρασκευή.

Την πρώτη μέρα της δίκης διαβάζεται ο κατάλογος των μαρτύρων. Οι μάρτυρες κατηγορίας ανέρχονται σε 20 ενώ της υπερασπίσεως υπερβαίνουν τους 100.

Πρώτη μάρτυς κατηγορίας η ήδη καταδικασμένη σε θάνατο Βασιλική Πανταζή. Καταθέτει ότι πήγαινε στο μυροπωλείο του Βλέσσα και στο βιβλιοπωλείο του Τριανταφυλλίδη όπου συναντούσε κάποιον άγνωστο για να τις δώσει οδηγίες. Οι στρατολογημένοι παρεδίδοντο στην υπεύθυνη της περιοχής Ζωής Μανιάτη και εκείνη τους προωθούσε με το καΐκι του Χριστοφορίδη. Ο αριθμός των ανταρτών μέχρι τον Ιούνιο του 1947 ανήρχετο σε 30 περίπου. Μέχρι την επιβίβαση στο καΐκι φιλοξενούνταν στο σπίτι του Θρ. Παπαστρατή, της Ελένης Πάτσαλη και του Ιωάν. Χάνου.

Η δίκη συνεχίζεται με καταθέσεις μαρτύρων και αγορεύσεις μέχρι την 5η Απριλίου. Εκείνες τις ημέρες λαμβάνει χώρα και η επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους στην Εγκληματική Φυλακή Μακρονήσου «ήτις αποτελεί παράρτημα της φυλακής Αβέρωφ», η οποία συμπληρώνει τον πρώτο χρόνο της «λειτουργίας» της. [Ιδρύθηκε 31 Ιανουαρίου 1948, ΦΕΚ 25]. Με αφορμή δε την παρέλαση της 25ης Μαρτίου κάνει την εμφάνισή του και παρελαύνει άγημα του Αμερικανικού Στρατού.

Στις 2 Απριλίου αγορεύει ο βασιλικός επίτροπος Β. Παπαγιαννόπουλος και ζητάει τις εξής ποινές για τους κατηγορουμένους:

Για τους εξ Αθηνών:

Την ποινή του θανάτους για τους:

1. Βλέσσα Ιωαν,

2. Σκαρή Φ.,

3. Κατραφύλια Ιω.,

4. Φίτσιο Δημ.,

5. Τριανταφυλλίδη Π.,

6. Λαφαζάνου Μ.,

7. Τσουκαλά Αλίκη,

8. Μαντή Ευαγ.,

9. Τσόλη Βούλα.

Για τον Πορτοκάλη Ιω., ζητάει ισόβια δεσμά, και για τον Γ. Τσουκαλά την αθώωσι.

Για τους εκ Χαλκίδος:

Την ποινή του θανάτου για τους:

1. Παπαστρατή Θρασύβουλο

2. Παπαστρατή Ισμήνη

3. Πάτσαλη Ευανθία

4. Κατρακύλη Α.

5. Ματσούκαν Γ.

6. Μπέην Γ.

7. Βακάλη Πολυξένη

8. Μελεμενή Αικ.

9. Ζέρβαν Ιω.

10. Ζέρβα Παν.

11. Γκιζελήν Ν.

12. Θάνον Ι.

13. Βουραζόπουλο Δημ.

14. Αλεξανδρόπουλο Α.

15. Χριστοφορίδην Ιω.

16. Καλέρην Ευσ.

17. Μπάταλη Ευστ.

18. Τσάκον Γ.

Την ποινή των ισοβίων για τους:

1. Κούκον Α.

2. Παπαδάκην Ν.

3. Πολίδην Θ.

4. Καπερόν Θ.

Τους Παπά Λ και Πάνο Ν., αφήνει στην κρίση του δικαστηρίου και την 15χρονη μαθήτρια Ευαγγελία Μελεμενή να απαλλαγεί λόγω βλακείας.

Συνολικά, ο βασιλικός επίτροπος, ζήτησε 27 θανατικές καταδίκες και πέντε καταδίκες ισοβίων δεσμών.

Η απόφαση υπ. Αριθ. 51 του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών- Β' τμήμα Χαλκίδος, βγαίνει το απόγευμα της 5ης Απριλίου και οι ποινές είναι οι εξής:

Δις εις θάνατον:

1. Βλέσσας Ιωάννης

2. Μαντής Ευάγγελος

3. Φίτσιος Δημήτριος

4. Λαφαζάνη Μαρία

5. Τσουκαλά Αλίκη

6. Κατραφύλιας Ιωάννης

7. Σκαρής Φώτιος

Άπαξ εις θάνατον:

1. Βουραζόπουλος Δημήτριος

2. Μελεμενή Αικατερίνη

3. Πάτσαλη Ευανθία

4. Χριστοφορίδης Ιωάννης

5. Χάνος Ιωάννης

6. Ζέρβας Ιωάννης

7. Βακάλη Πολυξένη

Εις ισόβια δεσμά:

1. Θρασύβουλος Παπαστρατής

2. Ελένη Μπακάλη

3. Αλκμήνη Αλεξανδροπούλου

4. Γεώργιος Μπέης

5. Βούλα Τσόλη

6. Παναγιώτα Ζέρβα.

Σε πρόσκαιρα δεσμά 14 ετών καταδικάζεται ο Αντώνης Κούκος.

Οι λοιποί απηλλάγησαν.

Από τους 14 καταδικασθέντες σε θάνατο βρίσκουμε 9 εκτελεσμένους στη Χαλκίδα, στο Νεκροταφείο του Αη Γιάννη.

Οι εκτελέσεις γίνονται σε δύο δόσεις:

Η πρώτη με τους 8, δώδεκα μέρες μετά την εκφώνηση της απόφασης, την 16η Απριλίου και η δεύτερη του Βαγγέλη Μαντή, 23 Μαΐου 1949.

Έπεσαν για τη Εθνική Ανεξαρτησία, τη Δημοκρατία και την Ελευθερία οι:

1. Χριστοφορίδης Ιωάννης του Χαρίλαου

2. Μπουραζόπουλος Δημήτριος του Χρήστου

3. Μελεμενή Αικατερίνη

4. Πάτσαλη Ευανθία του Θωμά

5. Χάνος Ιωάννης του Μιχαήλ

6. Λαφαζάνη Μαρία του Ηλία

7. Τσουκαλά Αλίκη του Γεωργίου

8. Φίτσιος Δημήτριος του Χρήστου

9. Μαντής Ευάγγελος του Παναγιώτη (23/5/1949)

Στη μνήμη Ευαγγέλου Μαντή του Παναγιώτη, Β' έκδοση

Ευάγγελος Παν. Μαντής (1903-1949) 

“Αριθμός Ληξιαρχικής Πράξης 106. 9/6/1949 στο Δημοτικό Νεκροταφείο Χαλκίδος εξετελέσθη την 23/5/49 ο Ευάγγελος Μαντής του Παναγιώτη, κάτοικος Φιλοθέης, δυνάμει της υπ' αριθμόν 51/1949 απόφασης του Εκτάκτου Στρατοδικείου Θηβών, Β' τμήμα Χαλκίδας”

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Σήμερα συνειδητοποίησα ότι ο Βαγγέλης Μαντής του Παναγιώτη, είναι θαμμένος στο νεκροταφείο του Σχηματαρίου. Γράφει επάνω "απεβίωσε 23-5-1949 ετών 48". Έτσι γράφανε τότε στα μνημεία και στα χαρτιά. Σαν να αρρώστησε και να πέθανε ήσυχα στο κρεβάτι του. Άλλους τους σκότωναν στα μουλωχτά και τους θεωρούσαν έκτοτε αγνοούμενους. 

Τον Βαγγέλη, τον φέρανε από τη Χαλκίδα που έγινε η εκτέλεση - στο νεκροταφείο του Αη Γιάννη άφησε τους εκτελεσμένους συντρόφους του της Κατοχής και του Εμφυλίου - και τον κηδέψανε στον τάφο των δικών του στον δικό μας Άη Γιάννη. Το παιδί του διέφυγε κακήν κακώς με τη μάνα του. Στη Νότιο Αφρική, λένε. Όταν μετά από χρόνια γύρισε να βρει και να μάθει κάτι για τον πατέρα του ακούστηκε ότι έψαχνε στο...Μπράτσι(σήμερα Τανάγρα). 

Είναι ο έκτος και τελευταίος εκτελεσμένος από το Σχηματάρι στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου. (Για τις εκτελέσεις των Σχηματαραίων του Εμφύλιου βλέπε εδώ)

Ο Βαγγέλης ήταν το μοναδικό αγόρι από τα πέντε παιδιά της οικογένειας. Ανώτερο στέλεχος (τμηματάρχης) της Εθνικής Τραπέζης, με πλούσια δράση στα χρόνια της Κατοχής. Η έρευνά μας τον βρίσκει σε μια κρίσιμη στιγμή του αγώνα για εθνική ανεξαρτησία να παίζει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο λίγο πριν τον ατυχή αφοπλισμό του 2ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, στη μάντρα του Αμερικανικού Κολλεγίου, στο Ψυχικό. 

Πρόκειται για μέρος της αφήγηση του Ορέστη για το περιστατικό αυτό, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Απογευματινή" τον Νοέμβριο του 1958.

Ο Βαγγέλης φέρεται να είναι ιδιαίτερα ανήσυχος για τις κινήσεις των Άγγλων γύρω από το άρτι αφηχθέν σύνταγμα του ΕΛΑΣ στις 3 Δεκεμβρίου 1944 στην περιοχή του Ψυχικού και μάλιστα προειδοποιεί τον στρατιωτικό διοικητή του συντάγματος, Παπαζήση. Του υποδεικνύει, επιπλέον, θέση που θα μπορούσε να αμυνθεί καλύτερα, αν χρειαστεί, και όταν πια τα πράγματα φτάνουν στο απροχώρητο, με τους Άγγλους και τους Ελασίτες έτοιμους να εμπλακούν, πρωτοστατεί στην κινητοποίηση κατοίκων της περιοχής και στη διαμαρτυρία κατά των νέων κατακτητών. 

35ον/7 Νοε 1958. Το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ παγιδεύεται από τους Άγγλους εις την Φιλοθέην, ενώ οι άνδρες του κοιμούνται ήσυχοι.- Το πάθημα του συνταγματάρχου Παπαζήση.

Ο Νικηφόρος άφησε το σύνταγμά του να προχωρεί προς τον προορισμό του. Η νυχτερινή πορεία είναι πάντα επίπονη και μάλιστα πάνω σε άσφαλτο, όταν ιδίως συνεχίζεται επί τριήμερον. Έτσι η φάλαγξ προχωρεί χωρίς κέφι, χωρίς φωνές μέσα σκοτάδια. Ακόμα και ο πάντα κεφάτος Παπαζήσης, ο «Μπαρμπα-Μιχάλης» είναι τούτη την μοιραία γι' αυτόν νύχτα άκεφος και αμίλητος. Κανένα καλαμπούρι του δεν ακούγεται, καμμιά προτροπή του «πατέρα» προς τα «παιδιά του»! Πολύ πριν να φθάση, όμως, το σύνταγμα στην Φιλοθέη, κάποιος κίνδυνος διαφαίνεται. Ένα αγγλικό θωρακισμένο αυτοκίνητο κάνει την εμφάνισί του μέσα στο σκοτάδι, προχωρεί με αντίθετη κατεύθυνσι σ' όλο το μήκος της φάλαγγος, από την άλλη μεριά του δρόμου, ύστερα γυρίζει πίσω, την προσπερνάει και χάνεται από κει που πρωτοφάνηκε. Σε λίγο το ίδιο γίνεται και με άλλο και με άλλο.

Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία πως οι Άγγλοι παρακολουθούν την κίνησι του τμήματος συντηματικά, ξέρουν πια για πού βαδίζει, ξέρουν και την δυνάμί του. Μερικοί αξιωματικοί ανήσυχοι πλησιάζουν τον Παπαζήση για να του επισημάνουν κι' αυτοί τον κινδυνο εκείνον που δεν δείχνει πως του απέδωσε και τόση σημασία. Αλλά η απάντησίς του δεν του ικανοποιεί και τόσο:

-Μη δεν τους είδα κι' εγώ; Κι' έπειτα; Τι μπορούν να μάς κάνουν αυτοί οι «παληοτενεκέδες»;

-Εμείς τι μπορούμε να τους κάνουμε αν μας χτυπήσουν; Αυτό να μάς πης!

Και το νομίζετε έτσι εύκολο, βρε παιδιά, να μάς χτυπήσουν; Δεν γίνεται τέτοιο πράγμα και έννοια σας. Άντε μην κάνετε έτσι...«Ψυχή βαθειά»!

Ως εκείνη τη στιγμή η απάντησις του Παπαζήση, που την έκλεισε και τότε με την καθιερωμένη επιφώνησί του, δεν ήταν και τόσο «αθεμελίωτη». Πραγματικά, θα μπορούσαν τα θωρακισμένα να σκοτώσουν 5, 10, 50 το πολύ ανθρώπους.. Μα ύστερα! Ποιος του ξέπλενε του Άγγλους ύστερα από μια τέτοια ολοφάνερη δολοφονία; Και ως εκείνη τη στιγμή, τουλάχιστον, η λογική του Παπαζήση είχε πράγματι τη θέσι της. Αυτή ήταν η πραγματικότης, αλλά μόνο ως εκείνη την στιγμή και μόνο με την τακτική κατάστασι της στιγμής, όσο το σύνταγμα βρισκόταν εν πορεία.

Τα ψηλώματα και ο ιδρώτας

Τα μεσάνυχτα η φάλαγξ έφθασε στη Φιλοθέη. Εκεί περίμεναν την μονάδα τα μέλη της εαμικής οργανώσεως Φιλοθέης με τον γραμματέα τους Μαντή επί κεφαλής (εξεταλέσθη αργότερα κατόπιν καταδίκης του από στρατοδικείον). Ο Μαντής, που παρακολουθούσε του Άγγλους από νωρίς, είναι φοβερά ανήσυχος για το αδιάκοπο «πάνε κι' έλα» των θωρακισμένων αλλά και για άλλες κινήσεις τους. Εκεί κοντά, στο Ψυχικό, στρατωνίζεται ένα υπολογίσιμο βρεταννικό τμήμα και πληροφορεί τον Παπαζήση ότι η θέσις που σταμάτησαν -στην Κάτω Φιλοθέη- είναι εντελώς ακατάλληλη, βάλλεται από τις βρεταννικές θέσεις.

-Νομίζω, συνεχίζει, πως το καλύτερο είναι να προχωρήσετε πιο ψηλά, προς τα τελευταία σπίτια, κι' ακόμα καλύτερα λίγο παραπάνω στα Τουρκοβούνια. Εκεί θάχουμε εμείς «δεσπόζουσες θέσεις» και δεν θα μπορούν να μάς πλησιάσουν ούτε θωρακισμένα, ούτε και άρματα ακόμα!

-Καλή η στρατηγική σου, συναγωνιστή πολιτικέ της Αθήνας, του απαντάει γελώντας ο Παπαζήσης, μα ξεχνάς κάτι. Τα παιδιά μου είναι μούσκεμα στον ιδρώτα και θα κοκκαλιάσουν από το ξεροβόρι στα ψηλώματα που λες! Έτσι τους φοβάστε εσείς οι Αθηναίοι τους Άγγλους; Άσε μας να «παγκιάσουμε» εδώ χάμω και κύτταξε εσύ να φροντίσης για το αυριανό μας συσσίτιο. Έχουμε ψάρια, μα πως θα τα μαγειρέψουμε, ξύλα, φούρνοι, υπάρχουν πουθενά εδώ;

Ύπνος και ξύπνημα

Εκείνα τα ψάρια, όμως, τους έμελλε να μη διανεμηθούν ποτέ στους άνδρες του Μπάρμπα-Μιχάλη. Πεθαμένοι από την κούρασι, τουρτουρίζοντας από το αγιάζι, στριμώχτηκαν όλοι σωρηδόν, πίσω από μια μάντρα, πλάτη με πλάτη. Κανείς αξιωματικός ή καπετάνιος δεν βρέθηκε να υποδείξη στον διοικητή του την ακαταλληλότητα της θέσεως που διάλεξε. Αλλά ήταν ζήτημα και αν ήξερε κανείς από άλλοτε -από μέρα- την θέσι εκείνη.

Όλοι πέσανε στον ύπνο, εκτός από μερικούς, ελάχιστους σκοπούς. Και ακριβώς στον πρώτο και βαρύ ύπνο του βρήκε το κακό, το εφιαλτικό ξύπνημα!

Μαζί με τις φωνές των σκοπών άκουσαν και τις άγριες φωνές των Άγγλων, ενώ οι προβολείς τους τύφλωναν, όπως ξύπναγαν παραζαλισμένοι. Το πρώτο και το μόνο που μπορούσαν να αντιληφθούν ήταν πως βρίσκονταν κυκλωμένοι απ' όλες τις μεριές, ενώ από παντού ακούγονταν οι προειδοποιήσεις των διερμηνέων: «Μην αποπειραθή κανείς να αντισταθή ούτε και να διαφύγη. Κάθε απόπειρα θα χτυπηθή με καταιγιστικά πυρά»!

-Τι θα κάνουμε, Ανάποδε; ρωτάει τώρα σαστισμένος ο Παπαζήσης.

-Τι θα κάνουμε, Μπάρμπα-Μιχάλη; είναι η μόνη απάντησις του σαστισμένου δεύτερου κομματικού γραμματέα, που, όπως έλεγε πολλές φορές, η μόνη στρατιωτική του εκπαίδευσις ήταν η σουηδική γυμναστική και το έν-δυο του γυμνασίου.

Παράβασις διαταγών!

Όταν κάποτε εκλήθη ο Παπαζήσης από τον διοικητή των θωρακισμένων Βρεταννό ταγματάρχη, του ανεκοινώθη ότι το τμήμα του έπρεπε να συλληφθή και να αφοπλισθή διότι παρεβίασε την τελευταία διαταγή του Σκόμπυ που απηγόρευε την είσοδο τμημάτων του ΕΛΑΣ στην γνωστή περίμετρο των Αθηνών. Βέβαια, η «διαταγή» εκείνη έδινε προθεσμία αποχωρήσεως μέχρι τα μεσάνυχτα της 7ης Δεκεμβρίου, αλλά πάλι καθώριζε ότι όσα τμήματα ευρίσκοντο εντός της περιμέτρου έπρεπε να μην κάνουν καμμιά μετακίνησι και προ παντός κατά την διάρκειαν της νυκτός.

Οι «συμμαχικές» διαμαρτυρίες των παγιδευθέντων ελασιτών αφήνουν εντελώς αδιάφορους και ασυγκρίνητους τους Άγγλους. Ούτε και οι φωνές των ολίγων εαμιτών της Φιλοθέης που μάζεψε έξω από τον κλοιό ο Μαντής τους ανησυχούν. Εκείνοι, εκτός από τις φωνές τους, το μόνο που κατώρθωσαν ήταν να φυγαδεύσουν μερικούς, ελάχιστους, όσους βρέθηκαν κάπως ξεμακρυσμένοι την στιγμή του «αποκλεισμού».

Επί τρεις ολόκληρες ώρες, εκείνοι οι οκτακόσιοι άνδρες μείνανε κλεισμένοι στον χαλύβδινο κλοιό, κάτω από το εκτυφλωτικό φως των προβολέων. Κάπου-κάπου κανένας πονηρός δοκίμαζε να ξεφύγη, αλλά τον σταματούσαν οι φωνάρες των πολιορκητών του.

Ούτε στα... Παγκαλικά!

Φωνές, βρισιές, κατάρες, ακούγονται και από τους πολιορκημένους, μα τίποτα παραπάνω. Οι δυο διοικηταί, ελασίτης και Βρεταννός, συζητούν και διαπληκτίζονται κι' αυτοί αλλά ως εκεί περιορίζονται οι εχθρικές ενέργειες των αντιπάλων. Ούτε μια πιστολιά δεν έπεσε σ' όλο τούτο το τρίωρο.

Τέτοια εξωφρενική περίπτωσις δεν είχε παρουσιασθή ούτε και στην περίοδο των αναιμάκτων κινημάτων, των συνταγματαρχών του μεσοπολέμου. Γιατί τότε, ή κατελαμβάνοντο οι στρατώνες αστραπιαίως, ή τουλάχιστον, όταν παρετείνετο η αβεβαιώτης, καθένας από τους αντιπάλους έμενε κλεισμένος στα απομακρυσμένα από τον άλλον ταμπούρια του, όπως ο Πάγκαλος στους στρατώνες του Ρουφ, το 1925.

Τώρα, όμως οι αντίπαλοι μείνανε ώρες ολόκληρες μέσα στη νύχτα, σε απόστασι ολίγων μέτρων ο ένας από τον άλλον. Ούτε οι Άγγλοι δοκίμαζαν να κάνουν ένα βήμα παραπάνω από τις θέσεις τους, ούτε και οι ελασίτες δοκίμαζαν μια διάσπασι του κλοιού, που δεν ήταν και τόσο υπερβέβαιοι ότι θα είχε ως συνέπεια ένα «μακέλεμα».

Οι σχέσεις ελασιτων και Άγγλων, όπως είχαν καταλήξει σιγά-σιγά κατά την διάρκεια της κατοχής, αλλά ιδιαίτερα στο τέλος της και στην απελευθέρωσι, ήσαν σχέσεις υφισταμένου προς προϊστάμενον.

Έτσι κάπως έβλεπε τον τελευταίο καιρό ο κάθε αντάρτης και τον απλό Άγγλο στρατιώτη.

Αν οι αντίπαλοι ήσαν πραγματικά εχθροί, τότε από την πρώτη στιγμή εκείνης της τόσο απρόοπτης συναντήσεως, ή θα παρεδίδοντο οι «πολιορκηθέντες» με το πρώτο, ή θα πολτοποιούντο, πάλι με το πρώτο. Ενώ τώρα η ακινησία διατηρήθηκε και όταν οι δυο διοικηταί φύγανε για να παρουσιασθούν στο βρεταννικό στρατηγείο. Φύγανε μαζί αφού κάνανε τις αναγκαίες συστάσεις στα τμήματα και οι δυο τους να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους.  

*********

Ξεχωριστός όμως ήταν και ο ρόλος του Βαγγέλη, σε μια άλλη καμπή του  εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα εκείνης της δεκαετίας. 

Τον ξαναβρίσκουμε στα 1949, τον τελευταίο χρόνο του Εμφυλίου. Συλλαμβάνεται αρχές Φεβρουαρίου μαζί με άλλους 9 Αθηναίους αγωνιστές, άνδρες και γυναίκες. Ο γνωστότερος όλων είναι ο Τάκης Φίτσιος, συντάκτης του «Ριζοσπάστη» και ένας από τους τελευταίους συνομιλητές του Άρη Βελουχιώτη πριν την τραγική του πορεία προς την Αλβανία και από κει στο τέλος του. 

Η σύλληψη των 10 Αθηναίων, αναγγέλλεται από την Γενική Ασφάλεια Αθηνών και τον διαβόητο Κροντήρη, ως «σύλληψη των Στρατολόγων» του Δημοκρατικού Στρατού. Πρόκειται για ένα εκτενές δίκτυο τροφοδοσίας και εφοδιασμού του ΔΣΕ με ο,τι απαιτούσαν οι περιστάσεις: τρόφιμα, φάρμακα, υγειονομικό υλικό. Σε κάπου τριάντα ανεβάζει η Ασφάλεια και τους «νεοστρατολογημένους» αγωνιστές, τους διωκόμενους αγωνιστές, που φυγαδεύτηκαν στα βουνά της Ρούμελης και της Εύβοιας. 

Η διεκπεραίωση του υλικού και η φυγάδευση των νέων αγωνιστών γινόταν μέσω της Χαλκίδας. Από κει, με καΐκι και μέσω Αιδηψού, πέρναγε σε διάφορα σημεία της στεριάς και κατευθυνόταν στους Αντάρτες. 

Πάνω από 100 συλλήψεις είχαν προηγηθεί στην Εύβοια από τον Σεπτέμβρη του 1948 έως τον Φεβρουάριο του '49. Κάποια «σπασίματα» αγωνιστών στην ανάκριση και κάποια τυχαία(;) περιστατικά οδήγησαν στις συλλήψεις και τους κλιμακίου της Αθήνας που φέρεται να καθοδηγείται από το Π.Γ. του ΚΚΕ μέσω του Βαγγέλη και μιας νέας κοπέλας, της Μαρίας Λαφαζάνη. 

Τέλη Μαρτίου αρχίζει η «δίκη» τους στο Έκτακτο Στρατοδικείο Θηβών, Β' τμήμα Χαλκίδας.  Η απόφαση εκφωνείται στις 5 Απριλίου το απόγευμα.

Εννιά κατηγορούμενοι καταδικάζονται σε θάνατο. Οι οκτώ, ο Τ. Φίτσιος, η Μαρία Λαφαζάνη 25 ετών, η Αλίκη Τσουκαλά 20, ο Δημήτρης Μπουραζόπουλος- φοιτητής ιατρικής, ο Ιωάννης Χριστοφορίδης- καϊκτζής, η Ευανθία Πάτσαλη, η Αικ. Μελεμενή, ο Ιωάν, Χάνος- φιλόλογος, εκτελούνται στο νεκροταφείο του Άη-Γιάννης, συνήθη τόπο εκτελέσεων, στις 16 Απριλίου 1949. 

Στις 23 Μαΐου, θα εκτελεστεί και ο Βαγγέλης, ο εικοστός δεύτερος νεκρός, αυτής της «συγκομιδής» του Μοναρχοφασισμού, που, όπως είπαμε, ξεκίνησε τον Σεπτέμβρη του '48 και εξελίχθηκε σε τρεις αιματηρούς κύκλους, με τρεις αντίστοιχες αποφάσεις του ίδιου Στρατοδικείου, στον ίδιο τόπο εκτελέσεων: Εννιά (9) αγωνιστές στις 27 Σεπτεμβρίου 1948, τέσσερις στις 15 Δεκεμβρίου 1948, εννιά (9) στις 16 Απριλίου & 23 Μαΐου 1949. 

Στην υπόθεση αυτή όμως, των «Στρατολόγων», θα επανέλθουμε με όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία. 

Τελευταία ενημέρωση

 (για το τμήμα του κειμένου 

που αφορά την υπόθεση 

των «Στρατολόγων») 

 12 Ιανουαρίου 2020.