Μια κουταλιά κατράμι σε μια καρδάρα γάλα με πένες από κουτόχορτο

Η συζήτηση για τον χαρακτήρας της Επανάστασης του 1821 και μερικά αχαρακτήριστα χαρακτηριστικά της

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Ένας φίλος, νέος στην ηλικία, με φλογερό πατριωτικό ταμπεραμέντο, μού έστειλε το εν λόγω βίντεο (κλικ), ως βάση για συζήτηση, μάλλον ως βάση για την περαιτέρω συζήτησή μας, αφού εκείνη έχει ξεκινήσει από πολύ μακρύτερα, από την παρουσία των Ελλήνων Αρβανιτών στον χώρο της Νοτίου Ελλάδας και την εθνική τους ταυτότητα.

Πριν καλά-καλά τελειώσει, αποφάσισα ότι χρειάζεται μια διεξοδική απάντηση, προκειμένου να τιμήσω την εκτίμησή του στο πρόσωπό μου και την μεγάλη του έφεση να στοχάζεται ελεύθερα πέρα από στερεότυπα και προκαθορισμούς.

Εκείνο που μου έκανε αμέσως εντύπωση στην τοποθέτηση του Μ. Μελετόπουλου ήταν η ευθεία και εκ των προτέρων επίθεση στον Κορδάτο. Πριν λίγο καιρό, παλιός και γνωστός... καιροσκόπος της πολιτικής και της δειμοσιογραφίας είχε χρησιμοποιήσει με παρόμοιο τρόπο τον Κορδάτο στα επιχειρήματά του. Ήταν ένας επί πλέον λόγος που με...ιντριγκάρησε.

Γεννιέται λοιπόν τον εύλογο ερώτημα, “γιατί από Κορδάτου”, κι όχι “από θεού”, άρχεται η συζήτηση και τι, τέλος πάντων, έχει πει αυτό ο άνθρωπος, και όλοι θεωρούν ότι πρέπει να κάνουνε σεφτέ στις τοποθετήσεις τους με το όνομά του;

Τι πραγματικά είπε ο Κορδάτος

Ο Γιάνης Κορδάτος έγραψε για την Επανάσταση του 1821 με αφορμή τα 100 χρόνια και τον εορτασμό τους. Το 1924 εκδόθηκε το βιβλιαράκι του με τίτλο Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, από τον εκδοτικό οίκο Γ. Ι. Βασιλείου, στην Αθήνα.

Πρόκειται για ένα μικρό βιβλίο, με λιγότερο από 200 σελίδες, ένα δοκίμιο, όπως ο ίδιος λέει, μικρή περίληψη του υλικού που έχει μαζέψει για το μεγάλο θέμα της Επανάστασης. Αποφασίζει να το δημοσιεύσει γιατί θεωρεί ότι έρχονται καιροί με μεγάλη κοινωνική ένταση, οπότε δεν θα διαθέτει χρόνο για γράψιμο και έρευνα. Τότε είναι που το ΣΕΚΕ μετασχηματίζεται σε ΚΚΕ και ο ίδιος είναι, συν τοις άλλοις, μπλεγμένος σε εσωκομματικές έριδες και συγκρούσεις. Είναι το δεύτερο βιβλίο του, στη μεγάλη σειρά του συγγραφικού του έργου και τόσο πρώιμο που κατ' απαίτηση του εκδότη του συντάσσεται στην καθαρεύουσα. Ο Κορδάτος τότε είναι 34 χρονών.

Στην εκεί Εισαγωγή λοιπόν, η οποία γράφεται τον Ιανουάριο του 1924, μόλις στη σελίδα δ', ο σημαντικός, τολμηρός και πρωτοπόρος αυτός ιστορικός, βάζει μια σημείωση:

«Τα επί των ημερών μας “εθνικά” κινήματα των Ινδιών, της Αιγύπτου κλπ υπ' αυτήν την έννοιαν πρέπει να ερμηνεύονται. Οι υπόδουλοι ε θ ν ι κ ώ ς λαοί της Ανατολής επαναστατούντες κατά των Ευρωπαίων κυριάρχων των (Αγγλίας κλπ) ασυνειδήτως ακολουθούν εντοπίαν ηγέτιδα οικονομικώς τάξιν (αστικήν) η οποία λόγω της οικονομικής της θέσεως ζητεί την εθνικήν ανεξαρτησίαν της υποδουλωμένης εις τους ξένους χώρας, “εν ονόματι του υποδούλου λαού” δι' ίδια κυρίως συμφέροντα, η οποία όμως προπαγανδίζει και ενισχύει την ιδέα της “εθνικής” εξεγέρσεως δια μυστικών οργανώσεων, προκηρύξεων, ταραχών κλπ, δημιουργούσα ούτω εις όλον τον λαόν την ιδέαν της δια βιαίων μέσων απελευθερώσεως εκ του του ξένου ζυγού, δημιουργούσα έτσι επαναστατικήν ψυχολογίαν παρά τω λαώ, τον υποκείμενον παράγοντα της επαναστάσεως. Εδώ θα έπρεπε ακόμη να προσθέσωμεν ότι η Επανάστασις του 21 πρέπει να λέγεται “Εθνική” προς διάκρισιν αυτής από τας Κ ο ι ν ω ν ι κ ά ς Ε π α ν α σ τ ά σ ε ι ς (Αγγλική 1648-87), Γαλλική (1789), Ρωσική (1917). Αι “κοινωνικαί” Επαναστάσεις δεν αποβλέπουν εις την κατάλυσιν ξένου ζυγού (κυριάρχου) αλλά την ανατροπήν εκ των κάτω της δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς της κρατούσας (κυβερνώσης) τάξεως, προϋποθέτουν δε πάντα την εθνικήν ανεξαρτησίαν της επαναστατούσης χώρας».

Αυτά λέει ο Κορδάτος, εκείνες τις ημέρες που πέθανε ο Λένιν στη Ρωσία, και μαζί με τον τίτλο, δεν αφήνει σε κανέναν το περιθώριο να παραποιήσει τα λόγια του για τον χαρακτήρα της Επανάστασης.

Σε κανέναν; Όχι ακριβώς! Εκτός εκείνων που διαθέτουν έναν “αλγόριθμο” στον εγκέφαλό τους.

Εθνική είναι, λοιπόν, η Επανάσταση του 21 και μάλιστα με Έψιλον κεφαλαίο. Έχει όμως και “κοινωνική σημασία”.

Και δεν είναι ο,τι καλύτερο για έναν που ευαγγελίζεται την αλήθεια στην ιστορική του ανάλυση να την ξεκινάει με μια παραχάραξη, μια συκοφαντία και μια πλαστογραφία.

Από κει και πέρα, ο Κορδάτος, προχωράει στην ιστορικο-υλιστική ανάλυση του θέματος, κάνει μάλιστα για θεωρητικές αναγωγές, φέρνει στοιχεία και παραδείγματα, αλλά κυρίως επιμένει στην εξέταση των ιστορικών ζητημάτων στον συγκεκριμένο “χώρο και χρόνο” του καθενός απ' αυτά.

Έτσι, εφαρμόζοντας την αρχή αυτή και στον ίδιο, θεωρώ ότι δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την αναλυτική του ικανότητα, όπως και την τόλμη του, να διατυπώνει, τότε και εκεί, όλα αυτά που εμείς σήμερα χρησιμοποιούμε ευρύτατα και είναι κοινός τόπος. Π.χ., την ανάλυση του Μ. Μελετόπουλου για το Ναυαρίνο, θα την “ζήλευε” και ο ίδιος ο Κορδάτος αφού δεν απέχουν πολύ οι αντιλήψεις των ανδρών για τα κίνητρα και τις βλέψεις των Μεγάλων Δυνάμεων.

Το ότι ο Κορδάτος κάνει λάθη, και μερικές φορές το παρακάνει, δεν χωράει αμφιβολία. Τα λάθη του είναι μάλιστα ασυνέπειες σ' αυτή την ίδια τη μέθοδο που προτείνει. Ενώ κάνει λεπτές διακρίσεις και εμβαθύνει σε κάποια ζητήματα, σε κάποια άλλα τα “ισοπεδώνει”. Ενώ επιμένει στη συγκεκριμένη σε τόπο και σε χώρο εξέταση, κάπου αλλού, την απεμπολεί και έτσι προσπαθεί να “στριμώξει” τα πάντα μέσα στο σχήμα “αντιδραστική φεουδαρχία- επαναστατική αστική τάξη”, κατατάσσοντας “μοιραία” τον Κολοκοτρώνη στην αντίδραση. Από την άλλη, από τότε ακόμη είναι σε θέση να διακρίνει τη διαφορά της φεουδαρχίας στο Βυζάντιο και τη Δύση, χωρίς όμως να μπορεί να διακρίνει την ανισοκατανομή της μέσα στο ίδιο το Βυζάντιο.

Ή, άλλο παράδειγμα, στη θυελλώδη του επαναστατική έξαρση, που όμως είναι για λογαριασμό της αστικής τάξης, “ισοπεδώνει” πολλά στοιχεία των Κοινών και του αυτοδιοίκητου των Ελλήνων, κατατάσσοντάς το, επίσης στους θεσμούς της φεουδαρχίας, χωρίς να διακρίνει ότι ήταν ένα αντίβαρό της, το οποίο, εξετράπη και εκφυλίστηκε στο τέλος της τουρκοκρατίας. Της τουρκοκρατίας που στο κάτω-κάτω δεν ήταν, όπως δεν ήταν και η φεουδαρχία, ισοκατανεμημένη ούτε στον χώρο ούτε στον χρόνο.

Η αβανιά στέκει σε δυο ποδάρια

Η αβανιά, η συκοφαντία για την τάχα συκοφαντία όμως, έχει δυο ποδάρια. Το ένα το περιγράψαμε παραπάνω. Το άλλο είναι η λέξη που χρησιμοποιείται. Το επίθετο που προσδιορίζει τον χαρακτήρα. Αντί του “κοινωνικού” που χρησιμοποιεί ο Κορδάτος, χρησιμοποιείται το “ταξικό”. Τυχαίο; Κάθε άλλο, θα έλεγα.

Δεν είναι τυχαίο γιατί πρώτα-πρώτα επαναλαμβάνεται από διάφορους. Όχι μόνο τυχαίο δεν θα έλεγα ότι είναι αλλά και ότι πρόκειται για “γραμμή”, για ντιρεκτίβα. Πώς τους ήρθε και όλοι αναφέρονται στον Κορδάτο και μάλιστα με τους ίδιους όρους; Έγιναν τάχα τα κείμενά του τα πλέον διαδεδομένα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό ή τάχα ο ελληνικός λαός υιοθέτησε τις “ταξικές” του απόψεις; Ο ίδιος ο Μελετόπουλος μάς λέει ότι τα γκάλοπ δείχνουν το αντίθετο. Κι αν κυβερνάνε κάποιοι με τα γκάλοπ γιατί να μη φιλοσοφούν επί της Ιστορίας κάποιοι άλλοι με γκάλοπ;

Ο όρος “ταξικός χαρακτήρας” δεν χρησιμοποιείται τυχαία. Χρησιμοποιείται ακριβώς για να γίνει η σύνδεση στο μυαλό του λαού με εκείνους που προτάσσουν το ταξικό παντού και πάντα. “Εκείνοι”, είναι ένα κομμάτι της Αριστεράς, ο “από μηχανής θεός” όλων αυτών των αντιπάλων της, που προθύμως “κρατάει το στηλιάρι από το άλλο άκρο του”, ή, για να το πούμε αλλιώς, αποτελεί τον συμπαίκτη τους στο τερέν. Εκείνοι είναι το “πινγκ” και οι άλλοι είναι το “πονγκ”. Και οι δύο μαζί μας παίζουνε “πινγκ-πονγκ” το “ταξικό με το εθνικό”.

Σε τι διαφέρουν; Μα στη πλευρά του τερέν. Στα σετ, βέβαια, την αλλάζουν κι αυτή. Διαφέρουν όπως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Διαφέρουν όπως το εκμαγείο και η μήτρα του.

Είπε ο Κορδάτος για κοινωνικό, λένε αυτοί ότι είπε για ταξικό. Τι καταλαβαίνει κάποιος αν δεν έχει εντεταμένη την προσοχή του; Του αφήνεται το περιθώριο να σκεφτεί ότι σε όλη του την ανάλυση ο Κορδάτος μιλάει, υπερασπίζεται και εκθειάζει την “επαναστατική αστική τάξη”, στην οποία, τότε στην άνοδό της, οι μαρξιστές αναγνωρίζουν προοδευτικό και άκρως θετικό ρόλο στην διαμόρφωση της τύχης των λαών; Ή νομίζει ότι ο κομμουνιστής Κορδάτος μιλώντας για το ταξικό εννοεί το προλεταριάτο; Τι λένε τα γκάλοπ επί του θέματος;

Το κοινωνικό του εθνικού

Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά.

Γιατί η κοινωνική σημασία μιας επανάστασης, εν προκειμένω της Ελληνικής Επανάστασης, είναι συκοφαντία όπως συκοφαντικά ισχυρίζεται ο Μελετόπουλος;

Υπάρχει κάποια πολιτική πράξη, η οποιαδήποτε, με εσωτερικό ή εξωτερικό κίνητρο και στόχευση, που να μην έχει κοινωνική διάσταση;

Τι είναι το έθνος που αντιπαρατίθεται εξ ορισμού στην κοινωνία;

Τι είναι η κοινωνία που αντιπαρατίθεται εξ ορισμού στο έθνος;

Τι να το κάνουμε το έθνος αν δεν προτείνει μια ανθρώπινη κοινωνία;

Τι κοινωνία είναι αυτή και πόσο καλή μπορεί να είναι αν δεν απευθύνεται και δεν υποδέχεται το έθνος;

Όλοι αυτοί που κάνανε την επανάσταση, κι εκεί συμφωνούμε ότι προέρχονται απ' όλες τις τάξεις, δεν είχαν στο μυαλό τους τη βελτίωση της κοινωνίας;

Μια ελεύθερη Ελλάδα, ανεξάρτητα πώς την επιδιώκει ο καθένας και πως την φαντάζεται, δεν είναι εξ ορισμού μια καλύτερη κοινωνία από την τουρκική;

Το ίδιο το σύνθημα της Επανάστασης, “ελευθερία ή θάνατος”, δεν ιδρύει αυτοστιγμεί μιαν άλλη κοινωνική αντίληψη και ταυτόχρονα ένα άλλο “έθνος”, εκείνο των “εταίρων” που προτιμούν “μιας ώρας ελεύθερη ζωή” από “σαράντα χρόνους σκλαβιά και φυλακή”;

Τι είναι η πατρίδα μας;

Μην είναι ένα αφηρημένο χρέος στους ενδόξους προγόνους μας που οφείλουμε να ξοφλήσουμε, γενικώς και αορίστως, χωρίς να εγκαθιδρύσουμε ένα άλλο πολίτευμα, μια άλλη πόλη;

Υπάρχει κάποιος επαναστάτης, όπου γης, αρχής γενομένης από την Αϊτή των σκλάβων, που μας αναγνώρισε ως κράτος πρώτη, που να μην συνδέει την απελευθέρωση με μια καλύτερη κοινωνία;

Τα συντάγματα, που ψηφίζουν οι Συνελεύσεις, οι ίδιες οι πρωτόλειες επαναστατικές διακηρύξεις, δεν στοχεύουν σε μια άλλη κοινωνία, η οποία μάλιστα θα τους χωράει όλους, αφού όλοι αποτελούν το έθνος;

Φτάνουμε μέχρι να χαρακτηρίσουμε την Επανάσταση “θρησκευτική” αλλά θεωρούμε συκοφαντία να της αναγνωρίσουμε κοινωνική διάσταση;

Αλήθεια, τι λένε τα συντάγματα που εκκινούν μάλιστα από την Αγία Τριάδα, για τις άλλες θρησκείες; Μπορεί να δεχτεί η ΕλληνοΟρθόδοξη Εκκλησία ότι είναι κάτι σαν το Ισλάμ και κάνει επαναστάσεις για να επιβληθεί; Μπορεί να επιβληθεί ο χριστιανισμός με επανάσταση; Χαμένος πήγε ο Ιησούς που κάθισε και σταυρώθηκε και δεν είπε και στους άλλους αποστόλους να τραβήξουν τη μάχαιρά τους μαζί με τον Πέτρο εκείνο το βράδυ στο όρος των Ελαιών; Ή μήπως εκεί ο Μελετόπουλος συμφωνεί με τον Κορδάτο, ο οποίος, σε ένα άλλο έργο του (Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός) ισχυρίζεται ότι ο Ναζωραίος ήταν κοινωνικός επαναστάτης και ετοίμαζε ένοπλη εξέγερση; Όταν δεν έχει καταχωρηθεί στην Ιστορία η Μουλβία Γέφυρα ως “θρησκευτική επανάσταση”, θα καταχωρήσουμε την Επαναστάστη του 21 ως τέτοια; Θα ανακηρύξουμε και αγίους τους αγωνιστές; Τελικά, θα καταντήσουμε τον χριστιανισμό “εθνική θρησκεία”, για να έχουν οι εθνικιστές την “άνωθεν βοήθεια”; Η έκπτωση του οικουμενικού χριστιανισμού της Ανατολής και της Ορθοδοξίας σε εθνική ιδεολογία είναι ή δεν είναι αίρεση; Είναι ή δεν είναι καπηλεία; Είναι ή δεν μηδενισμός, ο οποίος, θρέφει ευθέως αναλόγως τον εθνομηδενισμό; Γίνεται ή δεν γίνεται κάποιος στρατολόγος του εθνομηδενισμού όταν επιχειρεί να καπηλευτεί έτσι εθνικά στοιχεία; Είναι ή δεν είναι η εθνοκαπηλεία, εν τέλει, ΤΑΞΙΚΗ και ταξικότατη πολιτική;

Το εθνικό του κοινωνικού

Ας πάμε τώρα, όμως, στην άλλη πλευρά του τερέν.

Υπάρχει επανάσταση, όπου γης, που λύνει κοινωνικά ζητήματα και δεν έχει εθνικές διαστάσεις;

Ακόμα και η “λιτή” και “ψιλή” επανάσταση του Σπάρτακου, είχε και κοινωνική είχε και ένα είδος εθνικής διάστασης. Ήθελαν, με πρώτο τον Σπάρτακο, να γυρίσουν στις πατρίδες τους, στα τότε έθνη, εκεί δηλαδή που ο Κοινός Λόγος είναι και δικός τους λόγος, και τους κάνει να νιώθουν ως να έχουν δική τους θέληση και σκέψη.

Ποια αμιγής κοινωνική επανάσταση από τις τρεις που αναφέρει ο Κορδάτος, αλλά κι από εκείνες που μπορούμε να σκεφτούμε εμείς, δεν είχε εθνική διάσταση και μάλιστα άκρως σημαντική;

Δεν είχε η Κουβανέζικη, η Κινέζικη, η Βιετναμέζικη; η καθαρόαιμη Μπολσεβίκικη του Οκτώβρη;

Μπορεί να πει κανείς ότι, ακόμα και η Κομμούνα του Παρισιού στις 70 ημέρες της, δεν είχε εθνική διάσταση και μάλιστα τέτοια ώστε να είναι περήφανοι, σήμερα, όλοι οι Γάλλοι; Θα ήταν το Παρίσι η “πόλη του φωτός” αν δεν είχαν υπάρξει αυτές οι κοινωνικές εξεγέρσεις, οι επαναστατικές παραδόσεις του 18ου και 19ου αιώνα και η φωτεινή ουρά που άφησαν πίσω τους; Τι θα μπορούσε να θαυμάσει κανείς, σήμερα, από την Γαλλία αν είχε να επιδείξει μόνο το αποικιοκρατικό παρελθόν της;

Κατ' αναλογίαν και η Αγγλία. Ο Κρόμβελ ήταν μόνο ένας κοινωνικός μεταρρυθμιστής ή και ένας εθνικός; Μπορούσε η Αγγλία να γίνει κοσμοκράτειρα αν παρέμενε φεουδαρχική;

Το ταξικό του κοινωνικού

Όταν ένας λαός είναι σκλάβος ποιος υποφέρει περισσότερο; Οι πολλοί ή οι λίγοι;

Ποιοι είναι οι λίγοι και ποιοι είναι οι πολλοί;

Οι πλούσιοι είναι λίγοι. Οι φτωχοί είναι πολλοί. Πόσοι από τους πλούσιους υποφέρουν περισσότερο στη σκλαβιά; Οι λιγότεροι ή οι περισσότεροι; Πόσοι από τους φτωχούς υποφέρουν περισσότερο; Οι λιγότεροι ή οι περισσότεροι;

Ποιοι έχουν μεγαλύτερο ΚΙΝΗΤΡΟ να αγωνιστούν και να θυσιαστούν; Εκείνοι που μπορούν να γλιτώσουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ή εκείνοι που βρίσκονται στην πιο δεινή θέση; Τι μάς λέει ο Θούριος επ' αυτού; Γιατί αφιερώνει στίχους για να δείξει ότι όπου κι αν είσαι, ότι αξίωμα κι αν έχεις, αν δεν έχεις μια ελεύθερη πολιτεία δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για τη ζωή σου; Μήπως ακριβώς γιατί αυτοί, οι αξιωματούχοι, οι οφικιάλοι, οι δραγουμάνοι, οι πασάδες, κλπ είναι πιο εύκολο να δελεαστούν και να συμβιβαστούν με τον δυνάστη;

Όταν ένας λαός είναι σκλάβος ποιος δίνει τα περισσότερα; Οι λίγοι πλούσιοι ή οι πολλοί φτωχοί;

Ποιος είναι περισσότερο ευάλωτος; Ο πλούσιος ή ο φτωχός; Και ποιος είναι ο λιγότερο τρωτός; Ο φτωχός ή ο πλούσιος; Το ότι κάποιοι πλούσιοι μπορούν να τα χάσουν όλα, ακριβώς όπως ο κάθε φτωχός, αναιρεί τον κανόνα; Ή τον επιβεβαιώνει ακριβώς γιατί, όταν ο πλούσιος τα χάσει όλα, θα τα χάσει γιατί αντιστάθηκε στον τύραννο και όχι γιατί τα βρήκε μαζί του και του παρείχε υπηρεσίες;

Και τι άλλο έχει να αρπάξει ο τύραννος από τα λίγα που έχει ο φτωχός, ώστε να μπορέσει τάχα κι αυτός να περισώσει κάτι;

Μπορούμε, μετά από όλα αυτά, να καταλήξουμε ότι, γενικά, οι φτωχότεροι, οι περισσότερο κοινωνικά αδικημένοι και δοκιμαζόμενοι είναι περισσότερο... επιρρεπείς στις επαναστατικές μεθόδους αφού δεν έχουν άλλα εργαλεία στα χέρια τους να προωθήσουν το ατομικό, το οικογενειακό ή το κοινοτικό τους συμφέρον;

Το κοινωνικό του ταξικού

Και πάλι ας αλλάξουμε πλευρά στο τερέν.

Υπάρχει περίπτωση να υπερασπιστεί κανείς τα ταξικά του συμφέροντα αν δεν έχει κοινωνικούς, ήγουν ταξικούς, συμμάχους;

Υπάρχει περίπτωση να επικρατήσει μια κοινωνική επανάσταση, ακόμα και μεταρρύθμιση, αν δεν συνεργαστούν πολλές κοινωνικές ομάδες (τάξεις) για την επιτυχία κάποιων σκοπών που είναι κοινοί, αφήνοντας στην άκρη τους σκοπούς εκείνους που δεν είναι κοινοί και προκαλούν αντιπαλότητες;

Είναι λογικό ότι μπροστά σε έναν πανίσχυρο αντίπαλο, οφείλουν, όλες οι κοινωνικές αυτές ομάδες, να συνασπίζονται για να τον εξουδετερώσουν;

Προάγει αυτό την κοινωνία ή την βλάπτει;

Η συνεργασία αυτή των τάξεων και μάλιστα όταν πρόκειται για την απελευθέρωση και την επανίδρυση της πατρίδας, μπορεί να έχει περιορισμούς; Οι πρωτεργάτες της επανάστασης θα αποκλείσουν εκείνους που δεν κάνουν ή οι ίδιοι, ο καθένας άνθρωπος και η κάθε μία ομάδα, θα αποφασίσει αν θα πρέπει να πάρει μέρος ή δεν θα πρέπει;

Όλοι όσοι συμμετέχουν στην επανάσταση, χάνουν τις άλλες ιδιότητές τους και τα συμφέροντα; Παύουν να είναι άνθρωποι και είναι νεφελώματα αγνώστου και απροσδιορίστου κοινωνικού φύλου; Οι τάξεις αυτοκαταργούνται όταν πρόκειται να εκτελέσουν την ύψιστη λειτουργία τους; Ή μήπως οι τάξεις δεν υπάρχουν τη χρονιά που ο Μαρξ γεννιέται και ανακαλύπτονται μετά, όταν 28ετής γράφει το Μανιφέστο;

Όταν μιλάει κανείς και ξαναμιλάει για τους εμφυλίους πολέμους της Επανάστασης, στην πραγματικότητα δεν μιλάει για την κοινωνική και, κατ' επέκτασιν, ταξική διάσταση της Επανάστασης;  Ο Κολοκοτρώνης δεν είναι αυτός που σώζει τους προεστούς από τον λαό; Ο λαός με τον Οικονόμου δεν ξεσηκώνεται στην Ύδρα και εκβιάζει την επανάσταση; Οι δημοκρατικές Σπέτσες και τα αναλόγως δημοκρατικά Ψαρά δεν είναι πιο πρόθυμα στις κοινές ενέργειες από την απολυταρχική Ύδρα των Κουντουριωταίων; 

Η ύπαρξη πολλών και διαφόρων προσώπων από όλες τις κοινωνικές ομάδες καθορίζει τον κοινωνικό ή τον εθνικό χαρακτήρα της επανάσταση; Στην κοινωνική Γαλλική επανάσταση δεν υπήρχαν ευγενείς και φεουδάρχες, προδότες της τάξης τους αλλά πατριώτες σε όλα τ' άλλα; Ή μήπως, όλες οι εθνικές επαναστάσεις και απελευθερωτικοί αγώνες δεν είχαν μια σημαντική κοινωνική ομάδα αντίπαλο και συνεργάτη των κατακτητών, κοινωνική ομάδα με δομή, ηγεσία και κοινωνική βάση (ένα κάποιο λαϊκό έρεισμα);

Τι απλοϊκή αντίληψη είναι αυτή για το έθνος, όταν λέμε ότι το εθνικό καθορίζεται από το πού πάνε οι πολλοί και όχι από την ίδια τη στρατηγική της επανάστασης;

Συνοψίζοντας τα θεωρητικά του χαρακτήρα των επαναστάσεων

Ο χαρακτήρας της επανάστασης (κάθε επανάστασης) καθορίζεται από τους εξής παράγοντες:

1. Από τις κινητήριες δυνάμεις της.. Ήτοι από τις κοινωνικές ομάδες που έχουν ζωτικά συμφέροντα να πάρουν μέρος. Επειδή οι κοινωνικές ομάδες δεν είναι οι ίδιες αλλά διαφέρουν σε πολλά, διαφορετική είναι και η επίδρασή τους, η προσφορά τους και οι αξιώσεις τους.

2. Από την κατεύθυνση της κύριας προσπάθειας, τον εχθρό που στοχεύουν και την καταστροφή και εξουδετέρωση του οποίου επιδιώκουν. Από την πολιτεία και το πολίτευμα που θα βάλουν στη θέση του αντιπάλου που θα εξουδετερώσουν.

3. Από τον διεθνή συσχετισμό των δυνάμεων και από τις γειτονικές χώρες και περιοχές με τις διεργασίες και τα κινήματα που λαμβάνουν εκεί χώρα.

4. Από τη φάση, ιστορική-κοινωνική-οικονομική, της τοπικής και της διεθνούς κοινωνικής εξέλιξης κατά τη στιγμή της επαναστατικής κρίσης.

Μερικά ακόμη ζητήματα

α) Σε πολλά πράγματα μπορεί να συμφωνήσει κανείς με τον Μ. Μελετόπουλο. Ένα είναι η θέση του για το Ναυαρίνο. Κι εκεί είναι που εντυπωσιάζεται κανείς. Ενώ κάνει μια τόσο λεπτομερή ανάλυση για τα συμφέροντα των Μεγάλων, πώς είναι δυνατόν να αρνείται την ύπαρξη της κοινωνικής διάστασης στην επανάσταση που εκείνοι με χίλιους τρόπους προσπαθούν να αποτρέψουν; Γιατί ο Μέτερνιχ μαίνεται; Γιατί το Λάυμπαχ ορίεται; Δεν είναι βαθύτεροι κοινωνικοί λόγοι; Εκείνη την χρονιά δεν είναι που έχουν συντρίψει την επανάσταση στη Νότια Ιταλία; Η ίδια η Ιερά Συμμαχία δεν είναι υπερεθνική ένωση κρατών για την προστασία των κοινωνικών τους καθεστώτων; Αυτός δεν είναι ο πυρήνας και της συμμαχίας τους έναντι του Ναπολέοντα που “εξαγάγει” το κοινωνικό καθεστώς της Γαλλικής Επανάστασης;

Δεν είναι πρόβλημα για έναν επιστήμονα, αλλά και έναν πατριώτη, εκείνο που αναγνωρίζει ο Μέτερνιχ, εκείνος να το αποσιωπά και να το συσκοτίζει νιώθοντας ντροπή;

Θα μπορούσε, επίσης, να συμφωνήσει κανείς στη θέση του για την αποτυχία του Ιμπραϊμ. Αν και δεν είναι αποτυχία “κατά κράτος”, όπως ισχυρίζεται -γιατί “ο Αράπης” κατάφερε τελικά να κρατήσει, και μάλιστα με τόσο οδυνηρό τρόπο για μας, την Αθήνα- γεγονός είναι ότι είχε τελματώσει, χάρη και στη δράση του στόλου μας που τον κρατούσε αποκλεισμένο, χωρίς εφεδρείες και εφόδια.

Και στο ότι οι Έλληνες δεν είναι αμελητέα ποσότητα διαχρονικά, μπορεί να συμφωνήσει κανείς.

Μπορεί όμως να μη συμφωνήσει κανείς και στο ότι υπάρχουν εξάρσεις και υφέσεις, ότι υπάρχουν άνοδοι και πτώσεις; Μπορεί κανείς να ισχυριστεί σήμερα, που Έλληνες υπέκυψαν σε μνημόνια και λοκντάουν, ότι λειτουργεί στον εγκέφαλό τους ο ίδιος “αλγόριθμος” της εποχής της Επανάστασης;

Καλό είναι να τονώνουμε την εθνική υπερηφάνεια και αυτοπεποίθηση αλλά ταυτόχρονα πρέπει να προσέχουμε από ντετερμινισμούς, αυτοματισμούς και τάχα προκαθορισμούς διάφορους. Γιατί έτσι, δεχόμενοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, την ναρκισσιστική εικόνα του “περιούσιου έθνους”, χάνουμε σε προσπάθεια κι αγώνα ενάντια στον κακό μας εαυτό. Χάνουμε χρόνο στον “καθρέφτη” και όχι στο στίβο.

[Στα “φονικά μυστήρια της κυρίας Φύσερ” εικονογραφείται ο Έλληνας της Αυστραλίας του Μεσοπολέμου, να χάνει χρόνο θαυμάζοντας το μυικό του σύστημα στον καθρέφτη ενώ η γοητευτική και χειραφετημένη κυρία Φύσερ έχοντας υποκύψει στο κάλλος του, τον περιμένει στο κρεβάτι].

β) Ακριβώς επειδή μπορεί κανείς να συμφωνήσει σε πολλά ωραία που λέγονται και αναλύονται, η αντιπαράθεση του “εθνικού” στο “κοινωνικό” συνιστά “την κουταλιά κατράμι” που αρκεί να καταστρέψει την καρδάρα με το γάλα. Ας μη ξεχνάμε ότι η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία καταστράφηκε γιατί παραμέλησε αυτή ακριβώς της λειτουργία. Συγκεκριμένα, το ελληνικό έθνος που ηγούνταν στον συνασπισμό των εθνών που την απάρτιζαν, την παραμέλησε με δύο τρόπους: και προς τα μέσα και προς τα έξω. Αφ' ενός μεν επέτρεψε στους Δυνατούς να γίνουν δυνατότεροι, να αυτονομηθούν περισσότερο και να εγκυστωθούν στα ίδια συμφέροντα, αφήνοντάς τον λαό στην απόλυτη φτώχεια και δυστυχία, τόσο που να λέει “οτιδήποτε άλλο θα είναι καλύτερο”. Αφ' ετέρου δε, υπέστρεψε και αυτοπεριορίστηκε στον εαυτό του, παραμέλησε τα ηγετικά του καθήκοντα προς τα άλλα έθνη και τις εθνότητες που εκκαμινεύονταν στο καμίνι της ιστορίας, είδε την δική του σωτηρία μόνο στη δική του αυτοεπιβεβαίωση και όχι στην αυτοεπιβεβαίωση μέσω της αυθυπέρβασης, σε μια ευρεία συμμαχία εθνών που αντιτίθονταν στην ασιατική απρόσωπη πυραμιδική δεσποτεία.

γ) Τόσο πολύ τους έχει γοητεύσει όλους η αλγοριθμική σκέψη που κοτσάρουν έναν αλγόριθμο παντού. Έχουν, λέει, οι Έλληνες έναν αλγόριθμο στον εγκέφαλό τους που τους κάνει φονείς γιγάντων(!)

Εγώ καταλαβαίνω ότι γοητεύονται επειδή ο αλγόριθμος είναι ακριβής και καθορίζει με αυστηρότητα μια σειρά προκαθορισμένες, από κάποιον άλλον, ενέργειες που οδηγούν, μαθηματικά, σε ένα στάνταρ και ακριβές αποτέλεσμα.

Εκείνοι καταλαβαίνουν ότι αυτό ακριβώς ταιριάζει στον βορειοευρωπαϊκό εγκέφαλο, αλλά τα άλλα στοιχεία του αλγόριθμου, ο προκαθορισμός από αλλού και η ακρίβεια που είναι αφαιρετική, ανύπαρκτη στην ουσία της και πάντα “κατ' οικονομίαν”, δεν ταιριάζουν στον εγκέφαλο του Έλληνα; Κατανοούν ότι ακριβώς αυτό είναι που σώζει και προάγει τον Έλληνα αλλά και αυτό που τον καταβαραθρώνει γιατί δεν έχει “που να πιαστεί” στην προκρούστεια και όλο και περισσότερο αλγοριθμική και γραμμική οργάνωση της ευρωπαϊκής κοινωνίας;

δ) Αναζητώντας τις αιτίες, ο Μ. Μελετόπουλος, φτάνει στην εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών. Και απ' αυτές, με ένα μικρό πηδηματάκι, περιορίζεται στη γλώσσα. Χωρίς να διαφωνώ για την αξία τους αλλά και χωρίς να αρκούμαι σ' αυτή, ρωτώ: είναι λίγοι οι μηδενιστές, κι όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά ανά τον κόσμο, με φοβερές ανθρωπιστικές σπουδές; Ή μήπως η εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών δεν πραγματοποιείται από εκείνους τους ίδιους που σπούδασαν αυτές τις σπουδές; Ή μήπως δεν είναι εγκατάλειψη του ανθρωπιστικού πεδίου όταν κάποιος για να διατυπώσει τον ανθρωπιστικό του λόγο καταφεύγει στους αλγόριθμους και σε διάφορες απλουστεύσεις τέτοιες;

Ναι, η γλώσσα είναι σπουδαία, αλλά πώς φτιάχνεται και ποιο είναι το υποκείμενό της; Αν η γλώσσα είναι ο αμύθητος θησαυρός, το υποκείμενο που τη διασώζει και την αναπαράγει, τότε τι είναι; Είναι ή δεν είναι η κοινωνία, με την πολυποικιλότητά της, με τις αντιθέσεις, με τις τάξεις και τις διαστρωματώσεις της, με την πάλη και την ενότητα των αντιθέτων, με την διαρκή κίνηση, με τους εναλλασσόμενους τρόπους ύπαρξης, με τις πτώσεις της και τις εξάρσεις, εκείνη που τη δημιουργεί και επομένως απαιτεί την προσοχή μας και την δημιουργική σχέση μαζί της;

Ο Τούρκος [μέσα] στο Χάνι της Γραβιάς...

Η επιστολή του Μουσταφά Γκέκα βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
(Στην εικόνα η 2η σελίδα)

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Μετά την αναφορά μας στον ΤουρκΑρβανίτηΣουμάνη, σημαιοφόρο του Πλαπούτα που διεκρίθη στις συγκρούσεις των Ελλήνων υπό το Κολοκοτρώνη στην Πολιορκία των Πατρών, θα μνημονεύσουμε τον ΤουρκΑρβανίτη που βρέθηκε μέσα στο Χάνι της Γραβιάς και πολέμησε μαζί με τους Έλληνες, από την αρχή μέχρι το τέλος του αγώνα.

Πρόκειται για την επιστολή που απευθύνει στην κυβέρνηση, τον Οκτώβριο του 1827 και στην οποία, αφού πρώτα εκθέτει τις υπηρεσίες του στον αγώνα, ζητάει την χρηματοδότηση της ομάδας στρατιωτών του για να συνεχίσει τον αγώνα όπως και πριν...«καταφρονών και πυρ και σίδερον».

Ο λοχαγός Κάρπος Παπαδόπουλος, μπουλούκμπασης στο Σώμα του Οδυσσέα και, στη συνέχεια, αξιωματικός στο Τακτικό του Φαβιέρου, ως εκ τούτο τον γνώριζε προσωπικά. Στο βιβλίο του Ανασκευή, αναφερόμενος στο Χάνι της Γραβιάς λέει:

[...Ο Οδυσσεύς, θέλων να συνειθίση τούτους να καταφρονούν και τας πλέον δεινάς περιστάσεις κατά του εχθρού, επιθυμών προς τούτοις να ρίψη κι την οφρύν του Ομέρ Βρυώνη, στέλλει κρυφίως επτά φορτώματα πυροβόλων εντός του Χανίου της Γραβιάς (προς το οποίον ήσαν οι Τούρκοι εστρατοπεδευμένοι,) και επομένως εισήλθεν εντός τούτου με 84 Έλληνας.

Οι Τούρκοι, διώξαντες πρώτον τους πέριξ των ριζωμάτων Έλληνας, επολιόρκησαν το Χάνι, ελπίζοντες να λάβωσι ζώντας όλους τους εκεί Έλληνας, και μάλλον τον Οδυσσέα, εναντίον του οποίου είχεν ο Πασσάς παλαιόν πάθος επί του Αλή Πασσά. Πρώτος, όστις έδοσεν αιτίαν της μάχης, ήτον ο Μουσταφάς φονεύσας ένα Δερβίσην, ο οποίος επλησίασεν εις το Χάνι, δια να ίδη, αν οι Έλληνες ζητώσιν έλεος και υποταγήν` επομένως ώρμησαν οι Τούρκοι, φιλοτιμούμενοι, τις πρώτος να αριστεύσει...]

Και σε υποσημείωση εξηγεί ποιος είναι εκείνος ο Μουσταφάς:

[Αυτός ήτον επιστήθιος του Οδυσσέως. Οθωμανός ων. Συνηγωνίσθη με τους Έλληνας έως τέλους. Επί του Κυβερνήτου Καποδίστρια έλαβε και τον βαθμόν του Λοχαγού εις τα ελαφρά Σώματα].

Λοχαγός Κάρπος Παπαδόπουλος, Ανασκευή των εις την Ιστορίαν των Αθηνών αναφερομένων περί του Στρατηγού Οδυσσέως Ανδρούτζου, του Ελληνικού Τακτικού και του Συνταγματάρχου Καρόλου Φαβιέρου, Εν Αθήναις, εκ της τυπογραφίας Πέτρου Μαντζαράκη, οδός Ντέκα αριθ. 45, 1837

Επιστολή του Μουσταφά Γκέκα στη Βουλή

Προς την Σ. Βουλήν

Η τυραννία και το απάνθρωπον των ομοθρήσκων μου Μουχαμετιάνων, και τα μεγάλα δίκαια του δεινοπαθούντος Ελληνικού Λαού, όστις βεβαρυμμένος από την πολυχρόνιον σκλαβιάν απεφάσισε το 1821 έτος το χριστιανικόν, να αποτινάξη τον ζυγόν επειδή με εκίνησαν εις οίκτον και συμπάθειαν αποφάσισα και εγώ να συναποθάνω με τους Έλληνας.

Ευθύς λοιπόν ήχησεν η Σάλπιγξ του πολέμου, αμέσως παραίτησα τας αγαδικάς ανέσεις, και αφήσας εις Λεβαδίαν εκουσίως γεννήματα κοιλών εκατόν χιλιάδων σιτάρια και κριθάρια εις χρήσιν των ετοιμαζομένων εις μάχην Ελλήνων εκλείσθην ως σύμμαχος ειλικρινέστατος μετά του μακαρίτου Οδυσσέως εις της Γραβιάς το χάνι, όπου εκάμαμεν την γνωστήν εκείνην αριστείαν κατά του Ομερβριώνη και Αχμέτ πασσά του εφορμήσαντος υποτυράννου.

Έπειτα δε εφ' ω ο Οδυσσεύς κατήντησεν ολιγότερον χρήσιμος συνηγωνίσθην με τον αξιομνημόνευτον Ι. Γκούραν καθ' όλον το διάστημα της στρατηγίας του.

Μετά τον θάνατόν δε του Ι. Γκούρα ηκολούθησα τας διαφόρους εκστρατείας του αοιδίμου Γ. Καραϊσκάκη..

Αφ' ω δε ήλθεν ο Καραϊσκάκης εις διαρκή επικουρίαν των εν Ακροπόλει Αθηνών διακινδυνευόντων ηκολούθησα την οδηγίαν του μακαρίτου στρατηγού Ιωάννου Νοταρά.

Εκ δε της στάσεως του Ιωάννου Νοταρά ακολουθώ τας οδηγίας του Παναγιωτάκη Νοταρά. Εν ενί λόγω εδούλευσα την Ελλάδα και δουλεύω απ' αρχής του αγώνος της συναγρικόμενος και συναγωνιζόμενος με τους επισήμους της στρατηγούς.

Καθ' όλας δε τας μάχας, εις ας συμπαρευρέθην, δε, επληγώθην, των οποίων η επικινδυνωτέρα εστάθη, η συμβάσα μοι εις Πειραιά πληγή.

Εις όλον δε το διάστημα δεν έλαβον από το Ελληνικό έθνος οβολόν διά μισθόν. Εκτός των πεντακοσίων γροσίων των δοθέντων μοι προλαβόντως χάριν περιθάμψεως προς Σ. Κυβερνήσεως. Και εξώδευσα όλως εξ οικείων γρόσια εις δέκα χιλιάδας, από τα οποία μου ευρέθησαν βενέτικα κλεμμένα από τον καιρόν της Τουρκίας εις το κεμέρι μου.

Περί τούτων δε απάντων θέλουν μαρτυρήσει ίσως με περισσοτέραν έμφασιν, αν το καλέση η χρεία, όσοι των Ηπειρωτών Ελλήνων πολιτικοί τε και πολεμικοί καίτινες Πελοποννήσιοι εγνώρισαν καλώς τα του Μουσταφά Γκέκα.

Προ ημερών, Σ. Βουλή ενθαρρυμμένος από τας περιστάσεις εκάλεσα και τους ανεψιούς μου από Τουρκίαν, οίτινες ταυτοφρονούντες ήλθον προθύμως να συναγωνισθούν.

Αλλ, ω Βουλή, δεν έχω υπό τας οδηγίας μου στρατιώτας πολλούς ως και πρότερον. Έχω μόνον είκοσι πέντε, (θερμουργός ομάς), των οποίων οι μεν είναι χριστιανοί Αλβανοί οι δε Μωαμεθάνοι, και τούτο δια την οποίαν έχω μεγάλην αναργυρίαν. Έως ώρας δεν είχον απόφασιν να παραστήσω προς την ελληνικήν πολιτείαν τας δουλεύσεις μου εμποτιζόμενος από μετριοφροσύνην. Αλλ' επειδή ήδη η έγκαιρος [μία λέξη δυσανάγνωστη] και η άκρα αχρηματία με κατέστησαν ευαισθητότερον αναφέρομαι αναγκασμένος παρακαλώ το μεν, επειδή αι εκδουλεύσεις μου είναι αποδεδειγμέναι και [μια σειρά δυσανάγνωστη] την Ελλάδα πιστώς και ως θετός υιός. Το δε να μοι γένη η προσήκουσα εις την ικανότητά μου εξοικονόμησις, ώστε να ημπορέσω να ακολουθώ εκστρατείας, ως και άλλοτε καταφρονών και πυρ και σίδηρον δι' όφελος εις δόξαν της Ελλάδος.

Έχων δε χρηστάς ελπίδας από την ευγνωμοσύνης, ως εκ μέρους των Ελλήνων, και βαθείαν σύνεσιν της Σ. Βουλής, υποσημειούμαι και με το προσήκον σέβας.

Τη 5 Οκτωβρίου 1827 εν Αιγίνη

Ο φιλέλλην

Μουστάφας  Γκέκας

Στο τεραστίας σημασίας ετούτο τεκμήριο μπορεί κανείς, πίσω από τις γραμμές, να διαπιστώσει:

1. Ο Μουσταφάς, ΤουρκΑρβανίτης από την Ήπειρο, είναι αγάς στη Λιβαδειά όταν ξεσπάει η Επανάσταση. Στο κεμέρι του βρίσκονται 10.000 γρόσια και στις αποθήκες του 100.000 κοιλά στάρια και κριθάρια. Το κοιλό είναι μονάδα μέτρησης των σιτηρών και αντιστοιχεί σε 24 οκάδες. Κάθε οκά αντιστοιχεί σε 1,22 κιλά. Κάνοντας τις αναγωγές καταλήγουμε ότι στις αποθήκες του βρίσκονταν κοντά 30.000 τόνοι σιτηρών αξίας, σε σημερινά λεφτά, πάνω από 730.000 €. Όλα αυτά τα διαθέτει στον αγώνα.
2. Στον αγώνα διαθέτει και τον εαυτό του αφήσας τις αγαδικές ανέσεις, όπως χαρακτηριστικά λέει. Παίρνει μέρος, δίπλα στον Οδυσσέα στην αρχή, σε όλες τις μάχες της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος. Μετά περνάει στις οδηγίες (οι πολεμιστές της εποχής εκείνης, μικροί τε και μεγάλοι, δεν χρησιμοποιούν τη λέξη «διαταγές» αλλά τη λέξη «οδηγίες» και η σημασία είναι προφανής) του Γκούρα, του Καραϊσκάκη και μετά τον θάνατο κι εκείνου στις οδηγίες των Νοταράδων.
3. Στους πολέμους αυτούς δεν είναι μόνος αλλά ηγείται ενός τμήματος πολύ μεγαλύτερου των 25 ανδρών που έχει στις οδηγίες του όταν συντάσσει την επιστολή. Επειδή τους 25 τους θεωρεί λίγους και την θέση του, να ηγείται μόνο τόσων στρατιωτών, «κατάντια», μπορούμε να συμπεράνουμε ότι στο παρελθόν διέθεται τουλάχιστον διπλάσιους. Ο Κάρπος Παπαδόπουλος μάς δίνει την πληροφορία ότι στην αρχή του αγώνα ο Αθανάσιος Διάκος ήταν μπουλούκμπασης του Οδυσσέα με 45 άντρες. Μπορούμε λοιπόν να έχουμε μια ιδέα σχετική.
4. Το τμήμα του αυτό αποτελείτο από Αρβανίτες, χριστιανούς και μωαμεθανούς. Πολεμούσαν μαζί, κακοπάθεναν, πείναγαν, τραυματίζονταν και σκοτώνονταν μαζί. Είχαν πλήρη επίγνωση της κατάστασης «ποιος πολεμάει ποιον» και έδιναν τη ζωή τους γι' αυτό ενώ, αν ήταν απλοί μισθοφόροι θα πολεμούσαν δίπλα στον κραταιό αντίπαλο. Πολεμούσαν για το δίκιο των Ελλήνων και για να εδραιωθεί ένα Ελληνικό κράτος. Στην άποψη του Μουσταφά συνέκλιναν και άλλοι συγγενείς του, τους οποίους είχε καλέσει και εντάξει στο τμήμα του. Τα ανίψια του... «ταυτοφρονούσαν» και ήρθαν από την Τουρκία. Τουρκία ήταν τότε η Ήπειρος. Ούτε «Αλβανία», ούτε Σκιπερία. Και να σκεφτούμε ότι ο Μουσταφάς ήταν Γκέκας, δηλαδή πέρα από τον Γενούσο Ποταμό και τη «γραμμή Τζίρασεκ»!
5. Τις αγωνιστικές «περγαμηνές» του, ο Μουσταφάς, δεν τις επικαλείται καθόλου μέχρι το τέλος σχεδόν του 1827. Από μετριοφροσύνη, όπως αναφέρει. Λίγους μήνες πριν έχει τραυματιστεί βαριά -κινδύνευσε, λέει- στη μάχη του Πειραιά (Απρίλιος 1827) και έχει πάρει μόνο 500 γρόσια από την Κυβέρνηση για να γιατρευτεί. Αναγκάζεται να εκθέσει τους αγώνες του ακριβώς γιατί θέλει να τους συνεχίσει «καταφρονών και πυρ και σίδερον». Δεν το κάνει για να βγει στη σύνταξη.
6. Θεωρεί τον εαυτό του θετό γυιο της Ελλάδας και «φιλέλληνα» με τον οποίο τίτλο και υπογράφει. Κάνοντας έτσι απόλυτα σαφές ότι το όραμα του Ρήγα, του παμβαλκανικού ξεσηκωμού κατά της Τουρκικής τυραννίας, υποφώσκει, εμπνέει και καθοδηγεί ένα σημαντικό αριθμό... «φιλελλήνων» της Ανατολής...... «Βουλγάροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί/ Αράπηδες και Άσπροι με μια κοινή ορμή»...                    Της Ανατολής λέμε, για να τονίσουμε ότι «φιλελληνισμός» δεν ήταν μόνο της Δύσης αλλά υπήρχε και άλλος, στην Ανατολή. Το ότι δεν διακρίνεται ίσως να οφείλεται στο ότι δεν είναι τόσο «φιλελληνισμός» όσο είναι «ελληνισμός», η αρχαία, τουλάχιστον από τον Μεγαλέξανδρο και τους Επιγόνους, τάση του «Ελληνίζειν»... την τάση των Ανατολικών να θέλουν και να προσπαθούν να γίνουν Έλληνες και πολλές φορές να ξεπερνάνε τους Έλληνες σε πατριωτισμό και αυτοθυσία...

Συμπέρασμα;

Μα το ότι ο Ρήγας συναντάει τον Καβάφη για να διαπιστώσουν μαζί με θλίψη, πόσο ανελλήνιστοι είναι κάμποσοι Έλληνες και πόσο δύσκολο τους είναι να κάνουν αυτό που όλοι οι προηγούμενοι Έλληνες έκαναν, είτε ήταν μορφωμένοι είτε ήταν αμόρφωτοι.

«Φιλέλλην»

Την χάραξι φρόντισε τεχνικά να γίνει.

Έκφρασις σοβαρή και μεγαλοπρεπής.

Το διάδημα καλλίτερα μάλλον στενό·

εκείνα τα φαρδιά των Πάρθων δεν με αρέσουν.

Η επιγραφή, ως σύνηθες, ελληνικά·

όχ’ υπερβολική, όχι πομπώδης—

μην τα παρεξηγήσει ο ανθύπατος

που όλο σκαλίζει και μηνά στην Pώμη —

αλλ’ όμως βέβαια τιμητική.

Κάτι πολύ εκλεκτό απ’ το άλλο μέρος·

κανένας δισκοβόλος έφηβος ωραίος.

Προ πάντων σε συστήνω να κυττάξεις

(Σιθάσπη, προς θεού, να μη λησμονηθεί)

μετά το Βασιλεύς και το Σωτήρ,

να χαραχθεί με γράμματα κομψά, Φιλέλλην.

Και τώρα μη με αρχίζεις ευφυολογίες,

τα «Πού οι Έλληνες;» και «Πού τα Ελληνικά

πίσω απ’ τον Ζάγρο εδώ, από τα Φράατα πέρα».

Τόσοι και τόσοι βαρβαρότεροί μας άλλοι

αφού το γράφουν, θα το γράψουμε κ’ εμείς.

Και τέλος μη ξεχνάς που ενίοτε

μας έρχοντ’ από την Συρία σοφισταί,

και στιχοπλόκοι, κι άλλοι ματαιόσπουδοι.

Ώστε ανελλήνιστοι δεν είμεθα, θαρρώ.

Κωνσταντίνος Καβάφης (1912)

Φρ. Ένγκελς: «Οι πειρατές», το εμπνευσμένο από την Επανάσταση του '21, νεανικό διήγημα

Καλεβράς Παναγιώτης (1790-1870)- Ιερολοχίτης

Παναγιώτης Καλεβράς, Η Ρωσσοφοβία και ο πανσλαβισμός- Η πολιτική πορεία της Δύσεως και της Ρωσσίας προς την Ελλάδα και της Ελλάδος ως προς εαυτήν μέχρι σήμερον, Εν Αθήναις, εκ της τυπογραφίας "Η Καρτερία", 1860