Ο Φώτης Βερμαίος είναι ο λοχαγός τους Ελλ. Στρατού Φοίβος Γρηγοριάδης, γυιος του στρατηγού Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και αδελφός του γνωστού δημοσιογράφου και συγγραφέα Σόλωνα Γρηγοριάδη.
Από τους πρώτους μόνιμους αξιωματικούς που βγήκε στο Βουνό, λαμπρός επιτελικός, καρτερικός μαχητής του Αρβανίτικου 34ου Συντάγματος, μας άφησε ένα πολύτομο έργο για όλη την επική και συνάμα τραγική δεκαετία του '40.
Πέρα όμως απ' αυτά τα σπουδαία και τα σημαντικά, πρέπει να επισημάνουμε και το εξής. Ο Φώτης είχε μια απόλυτα επιτυχημένη συνεργασία με τον καπετάνιο και "πατέρα" του ΕΛΑΣ της ΑττικοΒοιωτίας, τον Ορέστη. Ο Ορέστης δεν φείδεται καλούς λόγους για τη δράση και τη στάση του επιτελάρχη του. Λίγοι είναι οι άνθρωποι που τυγχάνουν μιας τέτοιας ανεπιφύλακτης εκτίμησης από τον σκληροτράχηλο Αντάρτη. Φαίνεται, και από τη σύγκριση των κειμένων και από κάποια άλλα στοιχεία, ότι οι δύο άνδρες συνέχισαν την άψογη συνεργασία τους και στη συγγραφή των έργων τους. Μέχρι ποιο σημείο, ακόμη δεν έχει εξακριβωθεί. Φαίνεται πάντως ότι ο σκοπός τους είναι να δώσουν έγκαιρα, στις δεκαετίες του '50 και του '60, μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα της μεγάλης εποποιίας του Ελληνικού Λαού. Το ίδιο κάνει, απ' την πλευρά του, και ο εκπληκτικός και πολυαγαπημένος μας Νικηφόρος. Κι αυτός από το τέλος της δεκαετίας του '50 κυκλοφορεί κάποια τεύχη με τμήματα αυτού του έργου που αργότερα θα γίνει το τρίτομο βιβλίο Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης και θα θρέψει όλους εμάς, είτε το είχαμε διαβάσει είτε μας το αφηγούνταν άλλοι, τα χρόνια που η συζήτηση και μόνο για τα κατορθώματα των Ελλήνων στην Κατοχή αποτελούσε ποινικό και...εθνικό αδίκημα.
Το δίχως άλλο, χρειάζεται μια αληθινή μελέτη για το πώς γράφτηκαν τα βιβλία από τους πρωταγωνιστές της Αντίστασης και ειδικά αυτά τα τρία μεγάλα έργα με το ένα, εκείνο του Ορέστη, να μένει έως τώρα ανέκδοτο, "φυλακισμένο" μέσα στα "σώματα" της "Απογευματινής", από τον Ιανουάριο του 1958 έως τον Σεπτέμβριο του 1959, σε καθημερινές δημοσιεύσεις, πλην Κυριακής και λίγων ιδιαίτερα σοβαρών γεγονότων. Πρέπει να προσεγγίσουμε, όπως αυτό είναι δυνατόν, τόσο στις καταστάσεις μέσα στις οποίες γράφτηκαν αυτά τα βιβλία όσο και στο μυαλό των συγγραφέων, στο τι ήθελαν να αποσαφηνίσουν, τι ήθελαν να τονίσουν, σε τι επεδίωκαν να απαντήσουν, τι επίδραση είχαν επάνω τους τα (λίγα) προηγούμενα δημοσιεύματα αλλά και τι επίδραση είχαν αυτά σε όλα τα μετέπειτα. Ο Ορέστης πχ θέλει να απαντήσει στον ήδη νεκρό Στέφανο Σαράφη και στον "ΕΛΑΣ" . Έχει επίσης υπόψη του την εκδοτική προσπάθεια του Νικηφόρου και μάλιστα τον πειράζει και λιγάκι μέσα από τις στήλες της εφημερίδας για τις "φιλολογικές του ανησυχίες". Αλλά και οι "Νικηφοραίοι" δεν κάθονται άπραγοι. Ο Μπαρμπα- Νίκος Δημητρίου, ο Δάσκαλος και πατέρας του Νικηφόρου, τον "παρενοχλεί" με τρία (αν θυμάμαι καλά) γράμματα και προκαλεί τις ισάριθμες απαντήσεις του Ορέστη.
Ελπίζω η νέα γενιά ιστορικών που ξεπροβάλλει ασυγκράτητη και οξύνους μέσα από τα αρχεία και τα τεκμήρια να μας δώσει τις απαντήσεις που θα φωτίσουν την ιστορία για το πώς γράφτηκε η ιστορία!
Στη συνέχεια η αφήγηση του Φώτη για τη Μάχη της Πύλης από τον 7ο τόμο του έργου του Βρετανοί-Το αντάρτικο-Απελευθέρωση....
