Λίγα λόγια και μια μικρή πρώτη γεύση από τον Επίλογο του ομώνυμου βιβλίου
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
Το 2013 εκδόθηκε από τον "Κέδρο" η συλλογική μελέτη Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821, ο αιώνας της ακμής πριν την Επανάσταση, με την επιμέλεια της Τζελίνας Χαρλαύτη και της Κατερίνας Παπακωνσταντίνου.
Πρόκειται για έναν ογκώδη τόμο οκτακοσίων ογδόντα πέντε σελίδων. Είναι το απόσταγμα ενός γιγαντιαίου ερευνητικού έργου που διεξήχθη σε τριάντα αρχεία, επτά χωρών, σε έξι διαφορετικές γλώσσες και αφορά την ναυτιλία των Ελλήνων πριν την εθνική παλιγγενεσία.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο οπισθόφυλλο...
«1.800 οικογένειες, από σαράντα νησιά και λιμάνια του Ιονίου και του Αιγαίου...είχαν ένα στόλο από 1.000 μεγάλα ποντοπόρα εμπορικά ιστιοφόρα, τον μεγαλύτερο στόλο της Μεσογείου που εμπορευόταν στον Ατλαντικό».
Για να συμπληρώσει το "Αρχείον Κοινότητος Ύδρας" από το 1804, Δεκεμβρίου 15...
«...τα καράβια μας δεν δουλεύουν μόνο την Άσπρην θάλασσαν, αλλ' όλας τα θάλασσας, και λεβάντε και πουνέντε, και έξω του Στρέτου τον Ωκεανόν, Αμερικήν, Ολλανδίαν και Ιγγλετέραν, και την Βαλτικήν θάλασσαν, και πέρυσι εζήτησαν πραγματευταί καράβια μας να ναυλωθούν δια Ινδίας...»
Σε όλα αυτά, προκειμένου να εξάψουμε το ενδιαφέρον, θα σημειώσουμε ότι, δεν είναι μόνο οι 1.800 οικογένειες που εμπλέκονται στο ναυτιλιακό επιχειρείν. Είναι πρώτα απ' όλα οι "συντροφοναύτες" που ως γνωστόν δεν ήταν απλοί μισθωτοί σκλάβοι αλλά συνέταιροι, με ποσοστά και έντονη κοινωνική κινητικότητα. Ήταν οι ναυτικοί αντιπρόσωποι και οι ναυτικοί πράκτορες, στις αντίστοιχες παροικίες των Ελλήνων όπου γης. Ήταν τα καραβάνια στη στεριά και τα "άπειρα" μικρότερα σκαριά στη θάλασσα, που "πυραμιδοειδώς" οδηγούσαν τα φορτία στα κομβικά λιμάνια φόρτωσης. Ήταν το παραγωγικό πολυώνυμο του Ελληνικού Τ(ρ)όπου Παραγωγής που παρήγαγε περιζήτητα πράγματα για την ζωή και την οικονομία της "βιομηχανικής επανάστασης". Ήταν των Ελλήνων της Διασποράς οι Κοινότητες που επιδίδονταν στο εμπόριο γνωρίζοντας τις ανάγκες τις Δύσης και αξιοποιώντας τον παραγωγικό πολιτισμό της Ανατολής. Ήταν οι ναυτικές κοινότητες που αναπαρήγαγαν και προήγαγαν την ναυτοσύνη ως την παραμικρή λεπτομέρεια. Τα κορίτσια της Ύδρας, παραδείγματος χάριν, μέχρι πριν μερικά χρόνια, δεν έπαιρναν άνδρα αν αυτός δεν είχε κάνει στη "γέφυρα" του πλοίου...«θέλανε "γέφυρα"»...ή, όπως το λέει ο Ν. Καββαδίας, «χρυσάφι στο μανίκι»!
Στην ιστοσελίδα marehist.gr διαβάζουμε....
«Το βιβλίο αυτό στηρίζεται στην αρχειακή έρευνα, που διεξήχθη στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Πυθαγόρας Ι, «Ναυτιλιακή Ιστορία των Ελλήνων, 1700-1821», το οποίο ξεκίνησε το Μάρτιο του 2004 και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2006, στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, με την χρηματοδότηση του Υπουργείου Παιδείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ερευνητικό πρόγραμμα είχε δύο κυρίους στόχους. Ο πρώτος στόχος ήταν ο εντοπισμός, η σύνθεση και η ερμηνεία της ιστορίας της ανόδου της ναυτιλίας των Ελλήνων, υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Βενετίας, μέσα στο μεσογειακό θαλάσσιο εμπόριο. Γιατί οι Έλληνες αναδείχθηκαν στους κύριους μεταφορείς της ανατολικής Μεσογείου, θέση την οποία εδραίωσαν τον 19ο αιώνα; Ο δεύτερος στόχος ήταν η καταγραφή του στόλου και των καραβοκύρηδων των νησιών και λιμανιών του Ιονίου και του Αιγαίου, που αναδείχθηκαν σε κύριους ναυτότοπους της ανατολικής Μεσογείου. Γιατί ορισμένα νησιά και λιμάνια του Ιονίου και του Αιγαίου ανέπτυξαν κραταιούς στόλους, οι οποίοι επέφεραν ακμή στις τοπικές οικονομίες; Το αρχειακό υλικό για τη μελέτη της ναυτιλίας ενός τόπου έχει την ιδιομορφία ότι είναι πολυποίκιλο και διεσπαρμένο σε πολλά αρχεία σε πολλά μέρη του κόσμου. Και μια πιο καθαρή εικόνα μπορεί να δώσει μόνο ο συνδυασμός όλων αυτών των επιμέρους και διάσπαρτων πηγών. Η ύπαρξη συστηματικών στατιστικών σειρών για έναν ολόκληρο αιώνα μάς δίνει την δυνατότητα να εντοπίσουμε τη συνέχεια και τις τομές. Να επισημάνουμε, ότι θεωρούμε αυτού του είδους την δουλειά, ως την απαραίτητη βάση, την υποδομή, που θα αποτελέσει το εφαλτήριο για νέους ερευνητές να την αξιοποιήσουν. Για το σκοπό αυτό διεξάγαμε την πρώτη, από όσο γνωρίζουμε, συλλογική αρχειακή έρευνα με σύνθεση αρχειακού υλικού από ελληνικά, δυτικοευρωπαϊκά και οθωμανικά αρχεία, η οποία οδήγησε στην δημιουργία συστηματικών στατιστικών σειρών για τα ταξίδια των πλοίων των Ελλήνων στη Μεσόγειο της περιόδου από τις αρχές του 18ου μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα. Για την έρευνα και την επεξεργασία του αρχειακού υλικού ήταν αναγκαία η «επιστράτευση» μια μεγάλης και εξειδικευμένης ερευνητικής ομάδας αποτελούμενης από είκοσι ερευνητές. Να σημειώσουμε, ότι η ομάδα εκτός από 14 Έλληνες καθηγητές και ερευνητές, διδάκτορες και υποψήφιους διδάκτορες, συμπεριέλαβε και έξι ξένους ιστορικούς και πιο συγκεκριμένα, έναν Τούρκο, δύο Ιταλούς, δύο Μαλτέζους και έναν Ολλανδό. Έγινε μια συντονισμένη παράλληλη έρευνα σε επτά ευρωπαϊκές χώρες, Ελλάδα, Τουρκία, Μάλτα, Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία και Ολλανδία και σε αρχεία 16 πόλεων, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Κέρκυρα, Αργοστόλι, Βενετία, Μεσίνα, Παλέρμο, Νάπολη, Φλωρεντία, Λιβόρνο, Γένοβα, Μασσαλία, Λονδίνο και Άμστερνταμ. Η συγκομιδή ήταν πάνω από 20.000 εγγραφές ελληνικών και ξένων πλοίων σε έξι γλώσσες, ελληνικά, οθωμανικά, ιταλικά, γαλλικά, αγγλικά και ολλανδικά, και το τελικό προϊόν υπήρξε η Αμφιτρίτη, μια ενιαία ηλεκτρονική βάση δεδομένων από 15.000 εγγραφές ελληνικών πλοίων, με ενοποιημένη όλη αυτήν την πληροφόρηση στα ελληνικά, πάνω στην οποία στηρίχτηκε και η παρούσα έρευνα».
Μετά από όλα αυτά και θέλοντας να προκαλέσω την περιέργεια του αναγνώστη λίγο περισσότερο θα προσθέσω:
1) Το βιβλίο αυτό είναι ένα τεκμήριο για το ότι "οι Έλληνες μπορούν"! Μπορούν να διακριθούν και να πρωτεύσουν, ακόμη και σε συνθήκες σκληρότατου ανταγωνισμού και εχθρικού κράτους. Όταν και τα δύο αυτά στοιχεία υπήρξαν βρέθηκε τρόπος να τα υπερνικήσουν και να τα αναγκάσουν σε συνθηκολόγηση.
2) Το βιβλίο αυτό είναι ένα τεκμήριο για το "πώς οι Έλληνες μπορούν"! Αποτυπώνει τον τρόπο που "ασήμαντοι ναυτικοί", σε "άσημες μικρές πατρίδες", έξω από το νεωτερικό σύστημα, ακριβώς επάνω στην έναρξη της ξέφρενης ακμής και εξάπλωσής του, "χωρίς να έχουν περάσει Διαφωτισμό", έγιναν τρομεροί επιχειρηματίες που όργωναν τις θάλασσες και ανταγωνίζονταν, στα ίσια και παλληκαρίσια, τα μεγαθήρια της ευρωπαϊκής ναυσιπλοΐας, τα οποία είχαν πίσω τους κάθε είδους πολιτικές, νομικές, οικονομικές και στρατιωτικές "υποστηρίξεις" από κράτη και συμμαχίες κρατών. Πρόκειται για τον ανθρωπολογικό τύπο εκείνο που δεν κλαψουρίζει συνέχεια για τη μαύρη του μοίρα και την "ανυπαρξία κράτους" αλλά αγωνίζεται για να αλλάξει τη μοίρα του, να διαβρώσει το εχθρικό κράτος και κάποια στιγμή να το αλλάξει ιδρύοντας το δικό του.
3) Το βιβλίο μας διδάσκει ότι η πραγματικά ελεύθερη οικονομία δεν είναι αυτή που ξέρουμε, αυτή που βλέπουμε μπροστά μας και αυτή που πασχίζουν τα εξανδραποδισμένα φερέφωνα του νεοφιλελευθερισμού να μας επιβάλλουν. Η πραγματικά ελεύθερη οικονομία χτίζεται "από τα κάτω", από τους πολλούς, από ελεύθερους ανθρώπους και ελεύθερες κοινότητες, συντεχνίες, συσσωματώσεις. Ίχνη, αρκετά σαφή, για το τι είδους είναι αυτές οι μορφές συλλογικότητας και οι άνθρωποί τους, υπάρχουν παντού στην έρευνα και μπορεί κανείς να τα ψηλαφίσει αν βέβαια διαθέτει κι αυτός κάποιο βαθμό ελευθερίας από τις νεωτερικές παρωπίδες και συναρπάζεται από τα θαύματα που κάνει η προσωπική ανδρεία μέσα στο αντίστοιχο "οικοσύστημα" του ένδοξου και μεγάλου Ελληνικού Πολιτισμού.
Μια μικρή γεύση όλων αυτών των κοινωνιολογικών στοιχείων αλλά και τις ιστοριολογικές ανατροπές που προκαλεί η έρευνα τέτοιου όγκου δεδομένων μπορεί να πάρει κανείς διαβάζοντας τον Επίλογο του εκπληκτικού αυτού βιβλίου...
