Ο Ορέστης γράφει στον "Ριζοσπάστη" για τη Μάχη της Πύλης

Ένα κείμενο του δημιουργού του ΕΛΑΣ της ΑττικοΒοιωτίας στη 2η  επέτειο της μάχης

Σημείωση: 

Το κείμενο γράφτηκε όταν ο Ορέστης ήταν στην παρανομία μετά την Βάρκιζα. Σύνδεσμός του, τότε, με την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, ήταν ο Γιώτης - Χαρίλαος Φλωράκης. Έχει δε ιδιαίτερη σημασία γιατί τα γεγονότα ήταν πρόσφατα και οι λεπτομέρειες ζωντανές.

Ριζοσπάστης 21 Οκτωβρίου 1945

16-18 Οκτωβρίου 1943 - Μάχες στα Δερβενοχώρια...

Τα Δερβενοχώρια γιόρτασαν αυτές τις μέρες τη δεύτερη επέτειο μιας σημαντικής μάχης που έδωσε ο ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς, στις πλαγιές και τα φαράγγια της Πάρνηθας και μέσα στα χαροκαμένα χωριά της. Δυο χρόνια έχουν περάσει από τότε. Την εποχή εκείνη -φθινόπωρο του 1943- ο ΕΛΑΣ άπλωσε τη δράση του και στην Αττική, ως τα πρόθυρα της Αθήνας . Η Ελεύθερη Ελλάδα, με τη Λευτεριά της και τους θεσμούς της, άρχιζε ουσιαστικά από την Χασιά. Ομάδες ανταρτών του 34ου Συντάγματος που έδρευε στην Αττικοβοιωτία κατέβαιναν σχεδόν ως τα προάστεια της γερμανοκρατούμενης πρωτεύουσας. Και για ορμητήριό τους είχαν την Πάρνηθα, το χαμηλό οροπέδιο των Δερβενοχωρίων, με τα πέντε χωριά τους: Στεφάνη (Κρώρα), Καβάσαλα, Πάνακτο (Κακονισκήρι), Πύλη (Δερβενοσάλεσι) και Σκούρτα. Το ορμητήριο αυτό είχε γίνει τόσο ενοχλητικό για τους Γερμανούς ώστε τον Οκτώβρη του 43, αποφάσισαν να το εκκαθαρίσουν με κάθε τρόπο και μέσο. Έτσι, 16-18 Οκτωβρίου έγινε η μάχη των Δερβενοχωρίων.

Τη μάχη αυτή την έδωσαν οι Δερβενοχωρίτες μαζικά, παλλαϊκά, σύσσωμα. Είτε σαν αντάρτες -και οι πεσόντες άνδρες του 34ου Συντάγματος ήσαν κάτοικοι της Πάρνηθας- είτε σαν λαός οπλισμένος. Άνδρες, γυναίκες, γέροι, γρηές -ακόμη και τα αετόπουλα πρόσθεσαν το τραγούδι τους, τις υπηρεσίες τους, το αίμα τους, σαν προσφορά στον αγώνα. Η Διοίκηση του 34ου Συντάγματος με τον Ορέστη -τον δημιουργό του αντάρτικου της Αττικοβοιωτίας- τον συνταγματάρχη Ρήγο, το λοχαγό Φώτη Βερμαίο (Φοίβος Γρηγοριάδης) διηύθυναν άμεσα τη μάχη σ' όλες τις λεπτομέρειές της.

Δίνουμε πιο κάτω την περιγραφή της πρώτης -της πιο δραματικής- μέρας της μάχης, από τον ίδιο τον Ορέστη. Για τεχνικούς λόγος στο άρθρο του, δεν πρόφθασε να περιλάβει ολόκληρη τη μάχη που την περιγραφή της τη συμπληρώνει η σύνταξι του «Ριζοσπάστη».

ΔΕΡΒΕΝΟΧΩΡΙΑ

Άρθρο του ΟΡΕΣΤΗ

καπετάνιου της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ

Πάστρα, Δερβενοχώρια, Μαζαρέικα, Πάρνηθα.

Ονόματα που θα σταθούν ισάξια, δίπλα στον Μαραθώνα, Πλαταιές, Γραβιά, Αλαμάνα, Αράχωβα. Τοποθεσίες που θα μείνουν αξέχαστες γιατί ο λαός μας τις πότισε με το αίμα του` τοποθεσίες που περνάν στην ιστορία και που κάνουν να μοιάζουν εποχές που τόσο μακρυά είνε η μια από την άλλη. Γιατί το αίμα που τις αγιάζει και τις κάνει να μοιάζουν, είνε το ίδιο, χύνεται πάντα από τον ίδιο το λαό και για σκοπό τον ίδιο.

Οι Δερβενοχωρίτες μας, οι αντάρτες μας με την αδάμαστη μαχητικότητά τους, ξαναζωντανέψανε στα Δερβενοχώρια το λεβέντη, τον ήρωα οπλαρχηγό τους του 1821, το Θανάση το Σκουρτανιώτη και τα παλληκάρια του, το Βόγκλη, τον Κουκούλεζα, το Γκέλη και τους άλλους. Μέσα στον ΕΛΑΣ και δίπλα του φανήκαν άξιοί τους κληρονόμοι. Το ολοκαύτωμα του Θανάση στον μοναστήρι της Άγιας Σωτήρας Μαυροματιού, το 1822 βρήκε το όμοιό του, μα πιο μεγαλόπρεπο, στις 16, 17 και 18 του Οκτώβρη του 1943, στο οροπέδιο των Σκούρτων, που Πυλιώτες, Κακονισκηριώτες, Σκουρταναίοι, Κρωραίοι και Καβασαλιώτες, ενταγμένοι στον ΕΛΑΣ, έδωσαν θανατηφόρα χτυπήματα στους Γερμανούς και είδαν τα σπίτια τους μέσα στις φλόγες.

ΧΑΡΑΜΑΤΑ 16/10/1943. Το Αρχηγείο του 34ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, που βρίσκεται στο χωριό Καβάσαλα των Δερβενοχωρίων, ειδοποιείται πως γερμανική δύναμη -που αργότερα εξακριβώθηκε πως ήταν ένας λόχος πλήρης και ξεκίνησε τη νύχτα από το Μάζι- έφτασε στα δυτικά υψώματα της Πύλης.

Οι δυνάμεις μας κινητοποιούνται αμέσως καθώς και οι μαχητικές ομάδες των πέντε χωριών. Ο εχθρός πρέπει να μη μπει στο χωριό, να κυκλωθεί και να εξοντωθεί.

Πρώτη θα χτυπήσει η μαχητική ομάδα Πύλης. Ο λόχος του Τηλέμαχου καταλαμβάνει τις ΒΔ του εχθρού θέσεις και θα συμπιέσει τον εχθρό προς Ν., ενώ ο 1ος λόχος θα χτυπήσει τους Γερμανούς από πίσω. Μόλις φθάνει η διαταγή στο χωριό όλοι κινητοποιούνται. Η αποθήκη οπλισμού που είχαμε στο χωριό διατάσσεται ν' ανοίξει και όλος ο οπλισμός, χειροβομβίδες και ό,τι υπάρχει, να μοιρασθή. Όλοι τρέχουν να πάρουν όπλα, γέροι, νέοι και παιδιά. Σε λίγα λεπτά τα όπλα έχουν περάσει σε γερά χέρια. Η μαχητική ομάδα πιάνει θέσεις μπροστά στο χωριό. Επί κεφαλής ο αρχηγός της, ο βαρύς και λιγομίλητος Στέφας Μαλιάτσης, δίπλα του το καλύτερο παλληκάρι της Πύλης, ο Γ. Νέος, κοντά τους ο ηρωικός γέρος της Πύλης, ο ογδοντάρης Γ. Σταμάτης, που τρέχει να πολεμήσει στο πλευρό των δυο του παιδιών, που από πολύν καιρό πολεμούν τους κατακτητές καταταγμένοι στον ΕΛΑΣ. Όλοι οι άντρες του χωριού στο ταμπούρι, πιάνουν βάσεις και περιμένουν. Πιστοί στη διαταγή να χτυπήσουν κι' αποφασισμένοι να πεθάνουν.

Ο Στέφας μαθαίνει πως οι Γερμανοί πιάσανε τρία τσοπανάκια έξω από το χωριό και τα βάλανε μπροστά για οδηγούς και για ασπίδα μαζί. Σε λίγο τα βλέπει, έρχονται μπροστά του και ανάμεσά τους ξεχωρίζει το γυιο του, το πρωτοπαίδι του. Τι φουρτούνα ξεσκίζει τα στήθια του Στέφα; Ποιος μπορεί να φαντασθεί; Μόνο μυθιστορήματα και θρύλοι μιλάν για τέτοιες τραγωδίες. Μα ο Στέφας δε δίστασε. Αργά, σταθερά, σηκώνει το όπλο του και ρίχνει. Έπρεπε. Η μάχη αρχίζει. Οι Γερμανοί, και τα παιδιά μαζί, πέφτουνε νεκροί. Ο τρίτος λόχος του Τηλέμαχου και του V τάγματος μπαίνει στη μάχη, σε λίγο φτάνει ο Νάκιας και σε λίγο και ο πρώτος λόχος του V τάγματος. Οι Γερμανοί χτυπιούνται από παντού. Σφίγγονται, κλείνονται σε μια ρεματιά. Ρίχνουν συνεχώς φωτοβολίδες ενίσχυσης. Μα τίποτα δε θα μπορέσει να τους σώσει. Η δίνη της λαϊκής, της αντάρτικης παλληκαριάς θα τους ρουφήξει, θα καταποντισθεί αύτανδρος ο λόχος. Οι Γερμανοί αμύνονται λυσσασμένα.

Όλμοι, πολυβόλα, μυδράλλια, χειροβομβίδες, αυτόματα, βολές κάθε λογής, βρισιές, οιμωγές, κραυγές, φωνές, τραγούδια, η τραγικά μεγαλόπρεπη εικόνα της μάχης μεθάει, ζαλίζει όλους μας. Όλος ο κόσμος του χωριού βοηθάει. Οι γυναίκες κουβαλούν νερό και πυρομαχικά, γέροι και παιδιά φυλάν τους Γερμανούς που άρχισαν να παραδίνονται. Ο Γέρο Δέδες τρέχει, βράζει έναν τενεκέ λάδι και πηγαίνει στους μαχητές μπροστά.

Τα όπλα και προ παντός τα ιταλικά, ανάψανε και δεν λειτουργούνε καλά. Κι' ο Γέρω Δέδες, τρέχει από μαχητή σε μαχητή για να λαδώσει τα όπλα και τα οπλοπολυβόλα. Λάδι στη φωτιά, Γέρω Δέδε! Και ο γέρω Δέδες τρέχει, φωνάζει, του φωνάζουν. Λάδι στη φωτιά, γέρω Δέδε! Κι' ο γέρω Δέδες όλος χαρά γιατί βοηθάει κι' αυτός, γεμάτος χαρά γιατί λιανίζονται οι Γερμανοί, τρέχει και όλο φωνάζει` Λάδι στη φωτιά παιδιά΄! Και τα αητόπουλα, σκαρφαλωμένα στη δώθε ράχη, τραγουδάν, φωνάζουν, χορεύουν και ρίχνουν με του ψεύτικα τουφέκια τους.

Στις 5 το απόγευμα παύουν τα πυρά. Ο διοικητής του τμήματος ταγματάρχης πεζικού Δαλιάνης αναφέρει «το πέρας της μάχης. Αιχμάλωτοι Γερμανοί 43, σκοτωμένοι 85, διέφυγαν 3-4, όλος ο οπλισμός περιήλθεν εις χείρας μας, διετάχθει καταμέτρησις. Αι ημέτεραι απώλειαι νεκροί 13».

Στη μάχη αυτή πέσαν, ο ηρωικός ογδοντάρης της Πύλης Γιώργος Σταμάτης. Το ηρωικό παλληκάρι Γ. Νέος που ρίχθηκε με τις χειροβομβίδες του για να εξοντώσει το γερμανικό μιδράλλιο που το χειριζόταν υπολοχαγός. Οι Γ. Κόλιας, Μαλιάτσης, Ευαγ. Βλάχος, Σωτ. Μαλιάτσης, Αλ. Κώνστας, Ν. Γκέλης, Γ. Παπαθανασίου, χήρα Στυλιανοπούλου, χήρα Γ. Παναγιού, Παπαγεωργίου, Ρήγας επονίτης.

Οι νεκροί συγκεντρώνονται. Πρέπει να ταφούν γιατί τη νύχτα ή το πρωί θα μας έλθουν άλλοι Γερμανοί. Ο Στέφας, βαρύς, συννεφιασμένος ψάχνει για το γυιο του. Τον βρήκε χτυπημένο κατάστηθα. Σκύβει, τον φιλεί και του σφαλεί τα μάτια. Τον σηκώνει, τον φέρνει έξω από τα γερμανικά πτώματα, πιο πίσω και τον αφήνει πάλι χάμω. Στέκεται από πάνω του, σκύβει και τον κοιτά. Νευρικός σπασμός, ένα σύννεφο φαίνεται στο πρόσωπο του Στέφα. Δείχνει έτσι ο Στέφας την ανταριασμένη του ψυχή. «Μήπως η δική του σφαίρα χτύπησε το παιδί του κατάστηθα;» Μα σε λίγο τον βλέπουμε το Στέφα και στηλώνει το κορμί τους. Κύριος του εαυτού του πάλι, ο βαρύς, ο λιγομίλητος πολεμιστής του ΕΛΑΣ Στέφας...

ΟΡΕΣΤΗΣ

Τα γεγονότα της 17 και 18 Οκτωβρίου

Η διοίκηση του 34ου Συντάγματος γνώριζε ότι τις άλλες μέρες θα επακολουθήσε γενική γερμανική επίθεση και πήρε όλα τα μέτρα της. Ταυτόχρονα ειδοποίησε τους Δερβενοχωρίτες να πάρουν ο,τι μπορέσουν και να εκκενώσουν τα χωριά. Πραγματικά την άλλη μέρα, εκδηλώθηκε τριμέτωπη γερμανική επίθεση τριών εχθρικών ταγμάτων, που το καθένα είχε ενισχυθεί με δυο τάνκς και μια πυροβολαρχία. Το τάγμα που ανέβαινε από την Ελευσίνα προς τα Κρώρα, χτυπήθηκε αιφνιδιαστικά στο Κοκκίνι από λόχο του 1ου τάγματος του ΕΛΑΣ. Κάηκαν τρία αυτοκίνητα με τους επιβάτες τους σε πολλά άλλα προξενήθηκαν μεγάλες ζημιές στο έμψυχο και άψυχο υλικό. Όλη μέρα τα τμήματά μας κράτησαν εκεί τις θέσεις, παρά τον σφοδρό αεροπορικό βομβαρδισμό. Το τάγμα που ανέβαινε από το Μάζι, καθηλώθηκε επίσης όλη την ημέρα. Μόνο το τάγμα που εξόρμησε από τη Θήβα ανάγκασε ένα λόχο του ΕΛΑΣ να συμπτυχθεί και έτσι μπήκε στην Πύλη που την έκαψε. Μα το ίδιο απόγευμα, με αντεπίθεση των ανταρτών, οι Γερμανοί εκδιώχθηκαν.

Την επομένη, από παντού ο εχθρός ξανάρχισε την επίθεση, με συνεχή βομβαρδισμό των 12 κανονιών του. Από την Αθήνα όμως ερχόντουσαν συνεχείς ενισχύσεις με εκατοντάδες αυτοκίνητα. Έτσι η Διοίκηση του ΕΛΑΣ πιστεύοντας πως θα ήταν αδύνατο να κρατηθεί αποφάσισε γενική σύμπτυξη. Πραγματικά, το απόγευμα της 18ης οι αντάρτες συμπτύχθηκαν προς τον όγκο της Πάρνηθας. Από κει, τη νύχτα, πέρασαν μαχόμενοι στον Ελικώνα και την Παρνασσίδα, εκτός από το Ι τάγμα, μαζί με την Διοίκηση του Συντάγματος, που μείναν στην Πάρνηθα αρκετές μέρες. Οι Γερμανοί τότε κατέκλισαν το οροπέδιο των Δερβενοχωρίων και κάψαν τα χωριά του, εκτός από τα Καβάσαλα.

Ο απολογισμός της μάχης ήταν πλούσιος. Δυόμιση χιλιάδες Γερμανοί, με τρεις πυροβολαρχίες και 6-9 άρματα πήραν μέρος έναντι 700 περίπου ανταρτών. Εκτός από το λόχο του εξοντώθηκε την πρώτη μέρα, οι απώλειες του εχθρού ξεπερνούσαν τους 100 νεκρούς και 200 τραυματίες -ενώ αντάρτες και χωρικοί, είχαν απώλειες 17 νεκρούς και 21 τραυματίες. Και το κυριότερο, τριήμερη μάχη έξω από την Αθήνα, έξω από την κοντινή βάση του κατακτητή.

Οι Δερβενοχωρίτες είδαν να καίγονται τα σπίτια τους. Μα η ψυχή τους δεν κλονίσθηκε. Από τα καπνισμένα ερείπια των φτωχόσπιτών τους ανεβαίνει η πίστη στη λευτεριά που τους εμψύχωνε και τους εμψυχώνει και σήμερα.