Σίφνος, η πολυάνθρωπος!

Άγιος Ανδρέας
[Από το προσωπικό μου αρχείο]

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Στο κείμενο που αναφερθήκαμε στα δένδρα και τα δεντρά της Σίφνου, θίξαμε επ' ολίγον το ζήτημα του πληθυσμού της στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα.

Τα στοιχεία μάς τα δίνει ο σχολάρχης Κάρολος Ι. Γκιών, το 1876, στην Ιστορία της Νήσου Σίφνου

Θα προσθέσουμε κι εμείς τα στοιχεία της πρώτης απογραφής του ελληνικού κράτους (1834) για να μπορέσουμε να έχουμε μια κάποια εικόνα για τον πληθυσμό της Σίφνου τον 19ο αιώνα.

Τότε η Σίφνος χωριζόταν σε δύο δήμους.

α) Τον δήμο της Σίφνου που περιελάμβανε την «πόλη της Σίφνου», ήτοι το Κάστρο, και τον Αρτεμώνα.

β) Το δήμο της Απολλωνίας που περιελάμβανε όλα τα άλλα χωριά και την Απολλωνία, το Σταυρί.

	Άτομα 1834	Οικογένειες 1834	Άτομα 1876	Οικογένειες 1876
Πόλις Σίφνου (Κάστρο)	750	150	-	142
Αρτεμών	1570	314	-	486
Δ. Σίφνου σύνολο	2320	464	-	628
Σταυρί	820	164	-	330
Καταβατή	750	150	-	120
Εξάμπελα	750	150	-	140
Κάτω Πετάλι	200	40	-	83
Μονή Θεολόγου	10	-	-	-
Μονή Π. Ηλία	9	-	-	-
Δ. Απολλωνίας σύνολο	2539	504	-	673
Γενικό Σύνολο	4859	968	4800	1301

Εκείνο που προκύπτει με την πρώτη ματιά και σαν συνέπεια της ειρήνης μετά την Επανάσταση του 21, είναι:

α) μια τάση «αστυφιλίας» μέσα στην ίδια τη Σίφνο, από τα μικρά χωριά προς το Σταυρί.

β) μια «αντίστροφη αστυφιλία», από την ασφυκτική πόλη του Κάστρου στον ευρύχωρο, εξοχικό και όμορφο Αρτεμώνα.

Άλλη μια μεταβολή που προκύπτει μέσα στον μισό αυτό αιώνα της ελευθερίας, είναι η μείωση των ατόμων κατά οικογένεια. Έτσι στον ίδιο περίπου πληθυσμό, το 1834 οι οικογένειες είναι 968 και το 1876 είναι 1301.

Τι μπορούμε να συμπεράνουμε; α) Ότι οι υπάρχουσες απλώθηκαν, αφού πια δεν υπήρχαν οι κίνδυνοι που επέβαλαν την συσπείρωση στο Κάστρο β) Ότι υπάρχει κινητικότητα πληθυσμιακή σε οικογένειες αλλά και σε άτομα.

Ο Κ. Γκιων μάς δίνει αρκετά στοιχεία σχετικά:

α) Μας πληροφορεί ότι τα σπίτια της Σίφνου είναι 1.400 και ότι απ' αυτά κατοικούνται τα 1.301.

β) Διευκρινίζει ότι 4.500-4.800 άτομα μένουν σχεδόν μόνιμα στο νησί, ενώ 300 «αποδημούσιν εν τη ημεδαπή», τα μέσα της ανοίξεως, επανέρχονται στις αρχές του φθινοπώρου, «μετερχόμενοι την αγγειοπλαστικήν» σε διάφορα μέρη της ελεύθερης και δούλης Ελλάδος.

γ) «...εν δε τη αλλοδαπή και ιδίως εν Κων/πόλει, Αλεξανδρεία, Ιμβραΐλα και Γαλαζίω περί τους 2.500, διάφορα μετερχόμενοι επιτηδεύματα, ήτοι των Εμπόρων, Εμποροϋπαλλήλων, Διδασκάλων, Ιατρών, Ναυτικών, Βιομηχάνων, Ξενοδώχων, Μαγείρων κτλ.» Από αυτούς, 500 περίπου κάθε έτος επισκέπτονται τη Νήσο, άπαξ, δηλαδή, της πενταετίας.

δ) Οι εκλογείς, οι άνω των 21 ετών δηλαδή, ήταν τότε 2.113 από τους οποίους ουδέποτε ευρέθησαν στη Σίφνο κατά τις εκλογές περισσότεροι από 900. Όπερ σημαίνει συμμετοχή στις εκλογές 40% και αποχή 60%.

Φανταστείτε, λοιπόν, τι κοινωνία διαμορφώνεται, σε όλο τον 19ον αιώνα, όταν σ' αυτό το όμορφο νησί των δυτικών Κυκλάδων, εκτός από τους 4.500 μονίμους κατοίκους προστίθενται και 300 αγγειοπλάστες που τριγυρίζουν στην Ελλάδα και άλλοι 500 που έρχονται από τις ξακουσμένες παροικίες των Ελλήνων της Ανατολής, των Βαλκανίων και της Μ. Ανατολής.

Αξίζει δε εδώ να σημειώσουμε τις ενορίες της Σίφνου που είναι δώδεκα (12):

Τρεις είναι στη Απολλωνία: Αγ. Σπυρίδωνας, των Ταξιαρχών και τους Ουρανοφόρας

Πέντε στον Αρτεμώνα: Της Κοιμήσεως (Κόγχης), του Αγ. Κων/νου, των Ταξιαρχών, της Κοιμήσεως(Γουρνών) και του Αγ, Ιωάννη.

Μία στα Εξάμπελα: της Παναγίας

Μία στην Καταβατή: του Αγ. Γεωργίου

Μία στο Κάστρο: των Εισοδείων

Μία στο Πετάλι (Άνω): της Ζωοδόχου Πηγής

Είναι όμως χαρακτηριστικό μόνο του 19ου αιώνα ο πληθυσμός της Σίφνου να πλησιάζει τις 5.000;

Ας δούμε έναν πίνακα του πληθυσμού που προκύπτει από διαφόρους περιηγητές και τον οποίο έχει συντάξει ο σπουδαίος εκ καταγωγής Σίφνιος Σίμος Μιλτ. Σιμεωνίδης, εκδότης των «Σιφνιακών» και μελετητής της ιστορίας και των αρχείων της Σίφνου.

Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΙΦΝΟΥ (1420- 1828)

ΕΤΟΣ ΚΑΘΟΛΙΚΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ

1420	-	-	πληθ. μειωμ.	Buondelmonti, Insule Archipelagi, (Βλ. περιοδ. «ή Σιφνιακή», Άπριλ. 1967)
1470	-	-	1.000	G. Rizzardo (Βλ. Άλεξ. Κραντονέλλη, Ίστορ. Πειρατείας, Λ', σελ. 438)
1602	100	πολυάριθμοι	-	Fr. Ottumasi (Βλ. Slot, Έκκλησίαι, σελ. 106).
1628/9	20	6.000	6.020	Dom. Dellagrammatica, βικάρ. Σίφνου (SCPF/SOCG. 114,249Γ).
1631	39	-	-	Dom. Dellagrammatica, βικάρ. Σίφνου (SCPF/SOCG. 183,796Γ).
1632	-	4.000	4.000	Marco Lima, ίησουΐτης (SCPF/SOCG. 184,224v-225r).
1637	10	-	-	Mich. Almbertino, ίησουΐτης (SCPF/SOCG. 184,43r-46v).
1638	8	4.000	4.008	Ciro Tubino (SCPF/Visite, vol. 17, 72r).
1650	12	4.000	4.012	Marco Polla, βικάρ. Σίφνου, (BP. Slot, Έκκλησίαι, 115-116).
1657	16	4.000	4.016	Barth. Polla, βικάρ. Σίφνου (SCPF/SOCG. 272,206r-207v).
1663	5	500 (μόνο Κάστρο)		Giov. Paterii, βικάρ. Σίφνου (SCPF/SOCG. 276, 354r).
1667	13	3.500	3.513	Sebastiani, άποστ. έπισκ. (SCPF/Visite, vol. 32).
1678	3	5.000	5.003	Angelo Venier, άποστ. έπισκ. (SCPF/Visite, vol. 32).
1689	-	3.000	3.000	Thevenot, Voyage, Paris MDCLXXXIX, I PARTIE.
1697	12 (σπίτια)	4.000	4.036	Coronelli, Isolario, Venezia 1697.
1700	-	6.000	6.000	Ant. Justiniani, άποστ. έπισκ. (Βλ. Έμ. Καρπαθίου, Ή Λατιν. Προπαγ., 1936, σελ. 18).
1711	-	7.000	7.000	Sm. Rughieri, άποστ. έπισκ. (SCPF/SC. ARCIP., vol. 9, 322Γέπ.).
1758	6	4.000	4.006	Pietro di Stefani, (Βλ. Slot, Έκκλησίαι, σελ. 224).
1770	-	4.000	4.000	Pask de krienen, Breve descritione...,
1782	-	-	4.000	Choiseul-Gouffier, Voyage Pittoresque, Paris 1782.
1810	-	4.500	4.500	'Ημερολόγιο 1889 Γυμνασίου Σύρου.
1828	-	4.375	4.375	Γ.Α.Κ./Γεν. Γραμματ.,φ. 195.

Το συμπέρασμα που βγαίνει από τα πολύ σημαντικά στοιχεία αυτά είναι ότι, μόνο σε δυο περιπτώσεις ο πληθυσμός της Σίφνου πέφτει κάτω από τις 4.000, ενώ παραμένει σταθερά εκεί στις 4.000, με ανάλογες των μειώσεων εξάρσεις που φτάνουν και τις 6.000 και τις 7.000!

Για να δείξουμε την αντίστιξη με το σήμερα θα αναφέρουμε τα στοιχεία της απογραφής του 2011:

Κάτοικοι 2.570, εξ αυτών άνδρες 1310 και γυναίκες 1260.

Πυκνότητα ανθρώπων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο 34,76, όταν στην Μύκονο είναι 96,88, στη Θήρα 58,97, στη Σύρο 209,91, στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου 58,38, στην Αττική 1.001,11 και στην Αθήνα (κεντρικός τομέας) 11.669,19!

Ταυτόχρονα όμως, και ενώ οι επισκέπτες της Σίφνου ήταν τον 1932 μόνο 500, το 2018 έφτασαν τις 107.000, και αυτό μόνο στους πέντε μήνες του τουρισμού (Μάιος-Σεπτέμβριος). Μέσα βέβαια σ' αυτά τα στοιχεία είναι και εκείνοι που μετακινούνται για δουλειές, ωστόσο η γενική εικόνα, της τρομακτικής αύξησης των επισκεπτών και σε σχέση με το παρελθόν και σε σχέση με τα άλλα νησιά, δεν αλλάζει.

Ελπίζω ότι ήδη έχετε εντυπωσιασθεί. Αλλά δεν θα σταματήσω εδώ. Θα επιχειρήσω να σας εντυπωσιάσω περισσότερο πάνω στο τι σημαίνει Σίφνος, Κυκλάδες, Αιγαίο, ως υποστάσεις του Μεγάλου Ελληνικού Πολιτισμού.

Για να γίνουν συγκρίσιμα αυτά τα στοιχεία τεσσάρων και πέντε αιώνων με την σημερινή πραγματικότητα πρέπει να έχουν έναν κοινό παρονομαστή. Κι αυτός είναι ο δείκτης των διανυκτερεύσεων. Πόσες διανυκτερεύσεις αντιστοιχούν σε κάθε άφιξη στις Καμάρες; Αυτός ο δείκτης είναι ο σημαντικότερος στον τουρισμό και απ' κει μπορούν να υπολογιστούν μια σειρά άλλα στοιχεία. Εκτός όμως αυτού εξομαλύνεται η απόκλιση που έχει ο δείκτης των αφίξεων από τους πραγματικούς τουριστικούς επισκέπτες του νησιού.

Αυτός το δείκτης ήταν για το Νότιο Αιγαίο, 8,6 διανυκτερεύσεις ανά άφιξη το 2017 και 8,2 διανυκτερεύσεις ανά άφιξη το 2016. Αν υπολογίσουμε ότι η Σίφνος είναι «μικρό νησί», όπου όπως διαδίδεται «δεν υπάρχουν πολλά πράγματα να κάνει και να δει κανείς», τότε οι διανυκτερεύσεις ενδεχομένως να είναι κατά τι μικρότερες από τον μέσο όρο. Ας πούμε, χονδρικά ότι είναι κάπου στο 7 για να έχουμε ένα κάποιο στοιχείο για τον όγκο του τουρισμού.

Οπότε πολλαπλασιάζοντας τις 107.000 αφίξεις με το 7 έχουμε ένα γινόμενο 749.000 διανυκτερεύσεις για τους πέντε μήνες του τουρισμού.

Ένα νησί όμως που κατοικείται από 4.500 μονίμους κατοίκους έχει 1.642.500 [4.500 Χ 365 ημέρες] διανυκτερεύσεις!

Τώρα πια έχουμε έναν κοινό παρονομαστή και τα στοιχεία είναι συγκρίσιμα. Διαιρώντας τις 749.000 διανυκτερεύσεις των τουριστών δια του 365, βρίσκουμε τον αριθμό 2.052. Οι διανυκτερεύσεις στο νησί τη σεζόν (Μάιο-Σεπτέμβριο) είναι τόσες όσες αν 2.052 κάτοικοι μένανε στη Σίφνο όλο τον χρόνο. Ή, για να το πούμε αλλιώς: τους πέντε αυτούς μήνες συσσωρεύονται οι κάτοικοι οι οποίοι, σε όλες τις άλλες εποχές των τελευταίων πέντε αιώνων, διαβιούσαν στο νησί κατά την όλη διάρκεια του χρόνου! 2.570 μόνιμοι κάτοικοι συν 2.052 «εικονικοί τουριστικοί κάτοικοι» μας κάνουν 4.622!

Τι θέλω να πω με όλα αυτά;

α) Η Σίφνος είναι ένας τεράστιος Τ[ρ]όπος, έστω κι αν τον μετράς με πραγματικούς αριθμούς. Είναι... άρρητος Τ[ρ]όπος ακόμη και όταν τον μετράς με πραγματικούς αριθμούς.

β) Είναι φτιαγμένη έτσι ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει και να ταΐσει έναν πολύ μεγαλύτερο από τον σημερινό αριθμό ανθρώπων, χωρίς να διαταράξει την περιβαλλοντική ισορροπία. Το άριστο μέγεθος φαίνεται δε ότι είναι κάπου ανάμεσα στο 4.500 και το 5.000.

γ) Είναι αποδεδειγμένα τόσο φιλάνθρωπη που ακόμη και σε περιόδους μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών αναστατώσεων μπορούσε να στεγάσει και να θρέψει διπλάσιο αριθμών ανθρώπων από τον σημερινό. Στην εργασία άλλωστε αυτών των ανθρώπων, εργασία εν Πνεύματι Αγίω, οφείλουμε εμείς σήμερα αυτή τη Σίφνο που θυμίζει κήπο και όχι άγριο βουνό. Σκεφθείτε τότε πως θα ήταν!

δ) Εφόσον τόσοι άνθρωποι και μάλιστα κοσμογυρισμένοι, έλυναν ζητήματα, υγείας, διατροφής, κατοικίας, στη Σίφνο της εποχής εκείνης, μπορούν και οι σημερινοί άνθρωποι που μάλιστα διαθέτουν πολλά περισσότερα μέσα, να λύσουν τα ίδια προβλήματα σύμφωνα με τις σημερινές τους ανάγκες.

ε) Διαταραχή της περιβαλλοντικής ισορροπίας συνιστά η επίσκεψη τόσων πολλών ανθρώπων στους πέντε τουριστικούς μήνες. Είναι σαν να προστίθενται στον μόνιμο πληθυσμό περί τους 5.000 κάτοικοι τον κάθε ένα μήνα απ' αυτούς. Σαν να κατοικείται το νησί δηλαδή από 7.500 κατοίκους από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Και όλοι ξέρουμε ότι μέσοι όροι δεν υπάρχουν πραγματικά. Τον Αύγουστο ο πληθυσμός εκτοξεύεται πολύ πάνω από τις 10.000.

στ) Δεδομένου ότι ούτε κανείς μπορεί ούτε και θέλει να «εξαφανίσει» τον τουρισμό, τότε η μόνη λύση είναι να μετασχηματίσει τον φορέα του, τον άνθρωπο: από τουρίστα σε περιηγητή και προσκυνητή ενός μεγάλου και αρχαίου πολιτισμού. Οι επισκέπτες της Σίφνου είναι σε μεγάλο βαθμό τέτοιοι, περιηγητές και προσκυνητές. Έγιναν «μόνοι τους», τους δίδαξε η ίδια η Σίφνος τον Τ[ρ]όπο της. Αλλά και οι Σιφνιοί έγιναν μόνοι τους, σιγά-σιγά τουριστικοί επαγγελματίες κατά τον πατροπαράδοτο τρόπο όπου διδάσκεται ο ένας από τον άλλον. Σκεφτείτε τι θα γίνει αν η διδαχή αυτή πάρει και διαστάσεις σκόπιμης δραστηριότητας.

ζ) Στα πλαίσια αυτού του μετασχηματισμού του τουρίστα σε προσκυνητή, πρέπει να αναδιαρθρωθεί και να ανακατανεμηθεί ο τουρισμός σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Εύκολα νομίζω μπορούν να πεισθούν οι ήδη επισκέπτες να προτιμήσουν άλλους μήνες εκτός από τον Αύγουστο, κατ' αρχήν, και μετά άλλες εποχές του έτους εκτός από το καλοκαίρι.

θ) Πέρα απ' τους τουριστικούς επισκέπτες, όμως, η Σίφνος χωράει και πολλούς Αθηναίους. Γενικότερα κατοίκους των πόλεων. Νέοι άνθρωποι αλλά και μεγαλύτεροι μπορούν να βοηθηθούν να επιλέξουν την μόνιμη ή την σχεδόν μόνιμη εγκατάστασή τους στο νησί.

Είναι άλλωστε παλιά συνήθεια των Σιφνιών, και αποτυπώνεται στην αρθρογραφία των εφημερίδων, ότι οι απόμαχοι της δουλειάς, που τότε δεν ήταν καν συνταξιούχοι, επέστρεφαν για να διάγουν το τρίτο στάδιο της ζωής τους στον ήπιο και ειρηνικό αυτό τ[ρ]όπο.

Πάρα πολλοί νεότεροι είχαν κάθε λόγο να μη φύγουν καθόλου. Γιατί το νησί δεν στηριζόταν στη γεωργία παρ' όλο που ήταν, και είναι ακόμα, σημαντικό στήριγμά του. Στηριζόταν στην παραγωγή προϊόντων και σκευών πολύ πέρα από τον πρωτογενή τομέα. Μπορεί να μην είχε εργοστάσια αλλά η παραγωγή ήταν εξίσου σημαντική και μάλιστα ακριβώς επειδή δεν ήταν η συγκεντρωμένη σε εργοστάσια παραγωγή ωφελούσε περισσότερο τον τόπο. Περιθώρια για την ανάκτηση μιας τέτοιας φιλοσοφίας της μικράς κλίμακας στην παραγωγή υπάρχουν πολλά.

Ας κρατήσουμε ένα νούμερο για μας βοηθήσει να σκεφτόμαστε:

Η μέση δαπάνη, στο Νότιο Αιγαίο, ήταν το 2016-2017 από 72 έως 78 ευρώ ανά διανυκτέρευση! Πράγμα που σημαίνει ότι 749.000 διανυκτέρευσεις επί 70 ευρώ μας κάνουν 52.430.000 ευρώ.

[Βάζω 70 ευρώ αντί για περισσότερα γιατί ο σκοπός μου είναι να καταδείξω την τάξη μεγέθους].